Pomoc społeczna jest najstarszą metodą realizacji zabezpieczenia społecznego. Przechodząc długą ewolucję, wyprzedziła ona znacznie powstanie innych jego technik. Zanim doszło do powstania współczesnego pojęcia pomocy społecznej i jej realizacji wielokrotnie zmieniano jej koncepcję i formy działalności. W cyklu tego rozwoju można wyróżnić kilka faz, które oddają zmieniające się nazwy tej działalności: dobroczynność publiczna, opieka społeczna i pomoc społeczna. W Polsce za początki dobroczynności publicznej należy uznać regulacje prawne wydane u schyłku Rzeczypospolitej w końcu XVIII wieku. Zadaniem pomocy społecznej jest aktywne niesienie pomocy wszystkim potrzebującym , oparte na obowiązku solidarności całego społeczeństwa. Pomoc może być świadczona we wszystkich przypadkach, w których jednostka nie jest w stanie sama sobie poradzić. Pomoc dotyczy zarówno sfery materialnej, jak i niematerialnej, a w szczególności ma służyć temu aby korzystający z niej mógł samodzielnie przeciwstawić się trudnościom życiowym.
Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, której celem jest umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężenie trudnej sytuacji życiowej, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne możliwości i uprawnienia, jak również zapobieganie takim sytuacjom. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując z organizacjami społecznymi, związkami wyznaniowymi, stowarzyszeniami o charakterze charytatywnym, osobami fizycznymi i prawnymi . Kwestia pomocy społecznej jest szczegółowo omówiona w Ustawie o pomocy społecznej z dnia12 marca 2004 roku.
Pomoc społeczna ma zaspokajać niezbędne potrzeby życiowe osób i rodzin oraz umożliwiać im bytowanie w warunkach odpowiadających godności człowieka. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osób oraz ich integracje ze środowiskiem. Rodzaj świadczenia i forma powinny być adekwatne do okoliczności udzielanej pomocy. Pomoc może być udzielana z powodu: ubóstwa, klęski żywiołowej, upośledzenia fizycznego i psychicznego, sieroctwa, bezdomności, alkoholizm, narkomania, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych.
Pomoc społeczna może mieć formę pomocy odbywającej się w miejscu zamieszkania, jest tak zwana pomoc środowiskowa lub formę zakładową, chodzi tu o domy pomocy społecznej. Wyróżniamy różne formy pomocy społecznej w zależności od rodzaju środków. Można wyróżnić świadczenia w naturze oraz świadczenia pieniężne. Dużo formalności występuje w kwestii dotyczącej świadczeń pieniężnych. W pomocy pieniężnej wyróżniamy zasiłki i pomoc w usamodzielnianiu się. Pomoc ta przysługuje osobom, które są pozbawione źródła dochodów lub ich dochody mieszczą się w pewnych z góry ustalonych granicach. Natomiast w pomocy społecznej w naturze wyróżniamy wsparcie rzeczowe i usługi. Można tu zaliczyć pomoc psychologiczną, ułatwienie poruszania się po mieście dla niepełnosprawnych, przekazywanie ubrań, zabawek i żywności, prowadzenie świetlic dla dzieci pochodzących z ubogich rodzin, pobyt w domu pomocy, usługi opiekuńcze dla osób samotnych( mogą one trawić do rodzinnych domów pomocy społecznej, mogą być zwolnione z opłat w przypadku ciężkiej sytuacji finansowej) . Pomoc społeczna może podjąć interwencje kryzysową np. w przypadku przemocy w rodzinie. Są to działania obejmujące poradnictwo, zapewnienie schronienia przez całą dobę. Następuje ona bez względu na dochód danej rodziny.
Obowiązek wykonywania zadań pomocy społecznej spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na administracji rządowej w ustawowo określonym zakresie. Gmina i powiat, obowiązane zgodnie z przepisami ustawy do wykonywania zadań pomocy społecznej, nie mogą odmówić pomocy osobie potrzebującej. Gminą właściwą do udzielania pomocy jest gmina zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie, a w sprawach pilnych gmina, w której przebywa ten człowiek. W takim przypadku gmina, w której mieszka dana osoba, jest zobowiązana do zwrotu wydatków gminy udzielającej świadczenie.
Do zadań gminy należy:
- udzielanie schronienia, posiłku, odzieży osobom, które tego potrzebują,
- świadczenie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania,
- przyznawanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków wynikających ze zdarzenia losowego,
- przyznawanie zasiłku okresowego,
- prowadzenie pracy socjalnej,
- prowadzi oraz zapewnia miejsca w placówkach opiekuńczo-wychowawczych,
- dożywianie dzieci w szkołach,
- utworzenie oraz prowadzenie ośrodków pomocy społecznej i kierowanie do nich osób, które potrzebują pomocy,
Kierownik ośrodka składa radzie gminy corocznie sprawozdanie z działalności i przedstawia potrzeby jakie ma pomoc społeczna. Wójt udziela kierownikowi ośrodka upoważnienie do wydawania decyzji w zakresie postępowania administracyjnego w stosunku do indywidualnych spraw w zakresie pomocy społecznej.
W ośrodku opieki społecznej pracują pracownicy socjalni zatrudniani na podstawie przepisów o pracownikach samorządowych. Pracownikiem socjalnym można zostać po ukończeniu odpowiednich studiów, posiadając odpowiednie kwalifikacje tj. dyplom tytułu zawodowego w zawodzie pracownik socjalny.
Natomiast do zadań własnych powiatu należy:
- prowadzenie domów pomocy o zasięgu ponadgminnym, powiatowych domów wsparcia,
- organizowanie opieki nad dziećmi, głównie w postaci rodzin zastępczych,
- prowadzenie ośrodka interwencji kryzysowej dla zapobiegania dysfunkcji rodzin,
- pomoc opuszczającym placówki opiekuńczo-wychowawcze, zakłady karne, zakłady dla nie letnich
Do zadań zleconych administracji rządowej należy:
- prowadzenie ośrodków wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi,
- pomoc uchodźcom,
- utworzenie i utrzymanie powiatowego centrum pomocy rodzinie o analogicznej organizacji i kompetencjach jak gminne ośrodki pomocy społecznej.
Ogółem zadaniem samorządu jest świadczenie usług w naturze i częściowe pokrywanie ich kosztów, państwo pokrywa część kosztów przekraczające ramy określonych jednostek samorządowych np. zasiłki stałe o charakterze świadczeń zaopatrzeniowych.
Minister Pracy jest naczelnym organem pomocy społecznej. Działa przy nim Rada Pomocy Społecznej jako organ opiniodawczo-doradczym, powoływany przez Ministra Pracy na trzyletnią kadencję.
Formą wsparcia finansowego jest udzielanie zasiłków. Może to być zasiłek stały przysługujący osobom pełnoletnim całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności jeżeli jej dochód mieści się w pewnej granicy. Zasiłek okresowy przysługuje rodzinom i osobom jeżeli dochód na osobę nie przekracza określonej wysokości. Powodem udzielania tego zasiłku jest bezrobocie, niepełnosprawność, przewlekła choroba. Zasiłek celowy jest przyznawany na zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych. Jest przyznawany w przypadku wystąpienia zdarzeń losowych, typu klęska żywiołowa lub ekologiczna. Może być przyznawany w formie biletu kredytowanego.
Świadczenia pomocy społecznej są udzielane na wniosek osoby zainteresowanej, jej przedstawiciela ustawowego, może być także udzielana z urzędu. Decyzje o przyznaniu pomocy są poprzedzane wywiadem rodzinnym. Pracowni k socjalny może domagać się złożenia oświadczenia o wysokości dochodów i stanie majątkowym.
Do szczególnych form zaopatrzeniowych należą:
Renty socjalne. W sytuacji, gdy osoba jest całkowicie niezdolna do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu powstałego przed ukończeniem 18r.ż. , w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej przed ukończeniem 25r.ż.
Przy wypadkach w szczególnych okolicznościach ( gdy wypadek nie nastąpił na skutek niedbalstwa poszkodowanej osoby) :
- renta z tytułu niezdolności do pracy ( dla osoby niezdolnej do pracy ),
- renta rodzinna i jednorazowe odszkodowanie, zasiłek pogrzebowy ( dla rodziny zmarłego),
c) Świadczenia dla ofiar przestępstw ( przysługuje ofierze i osobom jej najbliższym jeśli przestępstwo miało miejsce na terenie Polski, nie może przekroczyć 12 tyś. złotych)
Zaopatrzenie w związku z obroną kraju i spełnieniem obowiązków obywatelskich:
Zaopatrzenie inwalidów wojennych i wojskowych ( mają prawo do rent inwalidzkich, opieki medycznej )
Zaopatrzenie kombatantów ( przysługuje im wydłużony wymiar urlopu wypoczynkowego.
Każdy człowiek może kiedyś znaleźć się w ciężkiej sytuacji wymagającej pomocy. Na szczęście Polska jest państwem socjalnym, które gwarantuje tą pomoc. W udzielaniu wsparcia bierze też udział kościół. Można tu wymienić np. Caritas. Znamy wiele form pomocy społecznej m. in. zapewnienie wyżywienia, ubrań, kolonii dla dzieci z ubogich rodzin, zasiłki, pomoc psychologiczną i wiele innych form, które pomagają człowiekowi przetrać ciężki czas i wyjść na prostą. W różnych akcjach wsparcia ubogich uczestniczy gro wolontariuszy, którzy nieodpłatnie pomagają zbierać np. pieniądze dla potrzebujących.
Bibliografia:
Marzec-Holka, „ Pomoc społeczna, praca socjalna, teoria i praktyka”, tom II, Bydgoszcz 2003;
Marynowicz- Hętka Ewa, „Badania w pracy socjalnej/ społecznej- przegląd dokonań i perspektywy”, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Muszalski Wojciech, „ Prawo socjalne”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007;