Skutki działania procesów zależą od:
- wielkości czynnika
- oporności podłoża
- przeciwdziałań podłoża
Odporność czynnika zależy od:
- składników chemicznych i mineralnych
- struktury (wielkość i formy składowe)
- tekstury ułożenia składników w przestrzeni i stopnia jej wypełnienia
- uławicenia, czyli stratyfikacji
- uszczelnienia
A. Penck (1894)
- obszar erozji i akumulacji eolicznej
- obszar erozji i akumulacji fluwialnej
- obszar erozji i akumulacji glacjalnej
W. Davis (1899)
- cykl normalny – klimatu umiarkowanego
- cykl pustynny – klimatu suchego
- cykl glacjalny – klimatu zimnego
C. Troll (1944)
- cykl peryglacjalny
C. Cotton (1947)
- cykl sawannowy
- cykl półsuchy
- cykl gorąco-wilgotny
L. C. Pettier : występują na Ziemi obszary, gdzie dominują pewne procesy (dziedziny klimatyczne – cechy termiczne i opadowe)
Strefy morfoklimatyczne:
strefa zimna:
1. dziedzina glacjalna
2. dziedzina peryglacjalna z permafrostem
3. dziedzina peryglacjalna poza permafrostem
4. dziedzina leśna z czwartorzędowym permafrostem
strefa leśna średnich szerokości geograficznych
5. dziedzina morska o łagodnej zimie
6. dziedzina kontynentalna o surowej zimie
7. dziedzina śródziemnomorska o suchym lecie
strefa sucha i półsucha średnich i niskich szerokości geograficznych
8. stepy i półpustynne z łagodnymi zimami
9. stepy z ostrymi zimami
10. pustynie z łagodnymi zimami
11. pustynie z ostrymi zimami
selwa
regiony górskie
Regiony morfoklimatyczne Budela (1977)
Strefa glacjalna
Strefa subpolarna intensywnego formowania dolin
Strefa tajgi – formowanie dolin w regionie permafrostu
Strefa pozazwrotnikowa spowolnionego formowania dolin
Strefa subtropikalna – formowanie rzeźby mieszanej, region etezyjny(etezyjski)
Strefa subtropikalna – formowanie rzeźby mieszanej, region monsunowy
Strefa sucha, zimna – konserwowania i wgłębiania zrównań oraz formowania pedymentó
Strefa sucha ze zrównaniami fluwio-eolicznymi
Strefa podzwrotnikowa intensywnego formowania zrównań
Strefa podzwrotnikowa częściowego formowania zrównań
Wpływ człowieka na krajobraz Ziemi:
Obszar XIX w. rolniczej kolonizacji z Europy do: USA, Kanady, płd. Afryki, Australii, Argentyny, Brazylii, Nowej Zelandii
- nastąpiły szybkie zmiany naturalnej roślinności i np. erozja po zaoraniu stepów
Przeludnione obszary z tradycyjną agrokulturą: Apeniny, Indie, Meksyk, Góry Telskie, Grecja, Turcja, Hiszpania
- obszary o nadmiernej erozji
Obszary słabo rozwinięte, gdzie las jest wypalany lub spalany dla celów domowych: Indie, Afryka, pogranicze Sahary i Sahelu
Obszary o intensywnej uprawie, położone w monsunowej Azji o intensywnej erozji
Obszary starych osiedli i gospodarstw w Europie z intensywną lokalną erozją
Formy na powierzchni Ziemi:
- na podstawie kryteriów morfograficznych wydzielić można:
Równiny, Góry
- na podstawie kryteriów morfometrycznych (głównie hipsometrycznych) wydzielić można:
Niziny, Wyżyny, Góry
- na podstawie kryteriów genetycznych wydzielić można:
Formy pochodzenia wulkanicznego
Formy pochodzenia tektonicznego
Duże jednostki tektoniczne
- kratony nisko położone (tarcze, stare platformy)
- kratony wysoko położone (tarcze, stare platformy)
- góry stare
- górotwory młode
- platformy sedymentacyjne wg Godard (baseny sedymentacyjne obniżone)
- doliny ryftowe
Formy pochodzenia tektonicznego:
- niziny przesunięte w szelfy
- wyżyny
- góry
Inwersja rzeźby – niezgodność rzeźby z tektoniką podłoża
Rodzaje skał:
Magmowe:
- wylewne, wulkaniczne: bazalty, diabazy, andezyty, porfiry, melafiry są bardzo odporne
- głębinowe, plutoniczne: granity, dioryty, gabra, sjenity są bardzo odporne
Osadowe:
- klasyczne: o różnej wielkości ziarna: zlepieńce, zwięzłe, luźne, sypkie (różna odporność)
- organiczne: np. wapienie, dolomity – o dużej odporności
- chemiczne: sól, gips, traweryty – odporność bardzo różna
Metamorficzne: powstają z przeobrażenia skał magmowych i osadowych, na różnych głębokościach, pod wpływem temperatury i ciśnienia, np. gnejsy i łupki o różnej odporności
Budowy:
Budowa monoklinalna – boczne cofanie progów
Budowa zrębowa: obszar pocięty uskokami, mogą się tworzyć horsty i rowy obniżone tektoniczne
Budowa fałdowa i monoklinalna w górach, tworzą się sterczące grzbiety synklinalne, złożony rozwój rzeźby
Budowa płytowa – zdzieranie powierzchni (jak książka), lokalnie rozdzieranie płyt przez wodę
Podział strefy umiarkowanej:
Leśna na czwartorzędowej zmarzlinie (kopalnej)
- surowe zimy
- klimat może być związany ze strefą peryglacjalną
- ciągłe lub z przerwami przemarznięte podłoże pod powierzchniową
- nie tworzy się współcześnie
Leśna średnich szerokości geograficznych
- morski
- bez surowych zim
- z niezbyt dużymi sezonowymi wahaniami temperatury i wilgotności
- wierzenie chemiczne
- ograniczona działalność zamrozu
- stoki pokryte lasem – stabilne
- osuwiska na wylesionych stokach
- stare osady na całym obszarze
- rola wezbrań rośnie z biegiem koryt, szczególnie na terenach wylesionych
Leśna średnich szerokości geograficznych
- z mroźnymi zimami
- sezonowy rozkład opadów
- wysokie i przelotne opady powodują (?)
Śródziemnomorska zalesiona średnich szerokości geograficznych
- sezonowe opady
- łagodne zimy
- gorące lata
Prerie i stepy, półpustynie
Strefy morfogenetyczne – strefy wg Kalesnika
- tundra 3,8%
- lasotundra 3,0%
- lasy klimatu umiarkowanego
Generacja form rzeźby Europy Środkowej wd Budela
I generacja pierwsza, założenia trzeciorzędowe
II wąska, gleby peryglacjalne, głęboko wcięte doliny
III generacja późno glacjalna
IV generacja młoda: holoceńska i współczesna
I. akumulacja materiału do dolin rzek tworzenie koryt rozstokowych (II) tworzenie roślinności na stokach zatrzymywanie materiałów na stokach przez roślinność tworzenie koryt meandrowych (III) w wyniku akumulacji zmniejszenie meandru (IV) dochodzi do wyprostowywania koryta
W wyniku tych procesów morfogenetycznych na przedpolu gór występują rzeki roztokowe lub występuje boczne przesunięcie koryt.
Góry wysokie:
- wznoszą się powyżej górnej granicy lasu
- wznoszą się powyżej plejstoceńskiej granicy wieloletniego śniegu
- występują w nich procesy glacjalne i/lub peryniwalne
- występuje asymetria związana z ekspozycją stoków
Piętra:
- pustynne lub stepowe
- leśne
- subniwalne
- niwalne
Systemy morfo dynamiczne (pozwalają wyróżnić piętra morfogenetyczne) występują w górach wysokich:
- system eoliczny
- system glacjalny
- system fluwialny