1) BOHATER ROMANTYCZNY - człowiek obdarzony nieprzeciętną wrażliwością , wybitna indywidualność , poezja to dla niego narzędzie zmieniania świata i sfera , w której jest możliwe porozumienie z absolutem - Bogiem . (np. Konrad z III część Dziadów.)

2) BOHATER WERTERYCZNY - wykreowany przez Goethego . W jego życiu główną rolę odgrywają uczucia , jest nadwrażliwy , delikatny , subtelny , Żyje wyobrażeniami , stroni od świata, nie umie walczyć o swoje uczucia , jest bierny, ubóstwia kochaną przez siebie kobietę, traktuje ją jak nieziemską istotę.

3) BOHATER BAJRONICZNY - wykreowany przez Byrona . Charakterystyczną cechą tego bohatera jest bunt wobec świata , norm , konwencji , stosunków w nim panujących . Samotny i nie rozumiany walczy przeciwko normom , zwykle z wysokich pobudek i przegrywa

4) CIERPIENIA MŁODEGO WERTERA Cierpienia młodego Wertera” to opowieść o tym, co może uczynić z człowiekiem nieszczęśliwa miłość. Utwór to powieść epistolarna. Budowa opiera się na korespondencji- w tym wypadku listów Wertera do przyjaciela. Historia rozpoczyna się od wyjazdu z miasta na wieś. Bohater chce uwolnić się od romansu w jaki się uwikłał. Niestety nie odnajduje tutaj spokoju i ukojenia. Werter spotyka „jedno z najmilszych stworzeń”-Lotte, w której zakochuje się bez pamięci. Bohater zachorował na Weltschmerz (choroba duszy); popada w huśtawkę nastrojów: z pełnego euforii zachwytu w graniczące z depresją przygnębienie. Kolejnym powodem do smutku jest poznanie Alberta- narzeczonego jego ukochanej. Albert jest zupełnym przeciwieństwem Wertera, w którym Lotta ma oparcie i poczucie bezpieczeństwa. Werter jest człowiekiem niedojrzałym, nie umie sobie radzić ze swoimi problemami, oskarża o swoje nieszczęście Lotte, uważa, że samobójstwo jest lekarstwem na chorobę duszy i dowodem buntu. Albert uważa ten czyn za tchórzostwo, słabość i głupotę. Bohater kilkakrotnie zmienia otoczenie i wyjeżdża, odcina się od Lotty i spotkań, niestety bezskutecznie. W finale popełnia samobójstwo i ucieka sam przed sobą, przed swoją niedojrzałością.

WERTER - mieszczanin, poeta, artysta, młody, szlachetny, o wrażliwej duszy, wykształcony, utalentowany artystycznie, nadmiernie wrażliwy, zachwyca się najdrobniejszym przejawem natury, skłonny do refleksji. Od pierwszego wejrzenia zakochuje się w Lotcie, choć wie, że dziewczyna jest zaręczona z innym. Miłość do kobiety, przebywanie z nią, wprowadza Wertera w stan prawdziwego szczęścia. Bohater jest targany wewnętrznymi rozterkami o zburzenie spokoju narzeczonych – wyjeżdża i obejmuje stanowisko pisarza w poselstwie. Praca nie daje mu jednak satysfakcji. Wciąż rozpamiętuje uczucia do Lotty. Po kilku miesiącach powraca do Wahlheim. Miłość do dziewczyny coraz bardziej wpływa na jego psychikę, działa destrukcyjnie i wyniszcza go emocjonalnie. Nie może zaspokoić wewnętrznego pragnienia bycia z ukochaną. Jednocześnie zdaje sobie sprawę z tego, że niszczy małżeństwo Lotty i Alberta. Czytane przez niego książki, odzwierciedlają stan jego duszy. Czuje się osamotniony i wyobcowany. Pod koniec życia traci panowanie nad swoimi uczuciami i całuje Szarlottę. Popełnia samobójstwo.

5) WERTERYZM – to model postawy bohatera literackiego, który wywodzi się od powieści Goethego pt. „Cierpienia młodego Wertera”, charakterystyczna dla okresu romantyzmu.

6) BALLADY MICKIEWICZA

POWRÓT TATY Ballada zaczyna się prośbą skierowaną do dzieci by się pomodliły o powrót kupca, ich ojca. Dzieci słysząc tą prośbę natychmiast pobiegły na wzgórze. Pocałowały ziemię i odmówiły modlitwę. W trakcie tej modlitwy dzieci usłyszały jak wóz jedzie drogą. Obróciły się i ujrzały kupca. Rzuciły się na niego radośnie krzycząc i ciesząc się że ojciec wrócił. Ze szczęścia kupiec nie ukrywał łez radości. Kiedy chciał już odejść z dziećmi swymi w ten otoczyła ich dookoła 12 groźnych zbójców. Ojciec prosi ich by go nie zabijali i nie robili z dzieci sierot a żony jego wdową, a w zamian mogą wziąć co chcą. Zgraja nie posłuchała jego prośby i jeden z nich wyciągnął miecz. Wtem starszy zbójca stanął w obranie kupca i odpędził bandę z dala od niego i dzieci. Ojciec zaczął dziękować zbójowi. On powiedział że to nie jemu należą się podziękowania lecz dzieciom za to że się za niego modliły.

LILJE

Ballada "Lilie" opowiada o nieuchronności kary, jaką muszą ponieść wszyscy zbrodniarze. Utwór mówi nam o kobiecie, która zabiła swojego męża, ponieważ obawiała się kary z jego strony za cudzołóstwo. Zwłoki męża zakopała w lesie, a na jego grobie zasadziła lilie – symbol niewinności. Nękana wyrzutami sumienia udała się do pustelnika o radę. Po roku powracają bracia jej męża z wojny. Obaj zakochują się w kobiecie. Kobieta ponownie wybiera się do pustelnika o radę – którego z braci wybrać. Pustelnik każe jej poślubić tego, który zrobi najpiękniejszy wianek. Obaj bracia robią identyczne wianki z lilii, później wywiązuje się sprzeczka między nimi, który wianek do kogo należy. Wówczas w kościele zjawia się w zbroi duch zamordowanego i twierdzi, że wianek należy do niego, gdyż upleciony jest z lilli z jego grobu. Na końcu utworu cały kościół zapada się pod ziemię, a na jego miejscu wyrastają lilie.

Mickiewicz w tej balladzie stworzył świetne studium psychologiczne kobiety dręczonej wyrzutami sumienia i strachem przed zdemaskowaniem.

7) SONETY KRYMSKIE – to cykl 18 sonetów, które powstały pod wpływem wrażeń doznanych przez Mickiewicza w czasie podróży na Krym. W sonetach podmiot liryczny jest: wygnańcem, podróżnikiem, pielgrzymem, poetą. Utwory Mickiewicza były pisane trzynastozgłoskowcem,ze średniówką po siódmej sylabie.

BAKCZYSARAJ Bakczysaraj to nazwa miasta, dawnej stolicy chanów krymskich. Było to miasto licznych meczetów, z ruinami dawnych pałacu. Sonet dzieli się na dwie części: opisową i refleksyjną. Dwie pierwsze zwrotki sonetu zawierają opis opustoszałego i zaniedbanego pałacu chana. Mickiewicz opiera utwór na kontrastowaniu dwu elementów: dawnej świetności i aktualnej ruiny. Poeta za pomocą odpowiednich słów oddaje egzotykę miejsca, obrazuje pustkę pałacowych komnat, stosuje epitety i metafory. Refleksja autora sprowadza się do faktu przemijania i nietrwałości ludzkich dokonań, nawet tak wielkich wartości jak miłość, potęga i sława.

Mickiewicz nawiązuje w tym sonecie do opowieści o Balsazarze (imię proroka Daniela). Król Baltazar był przekonany o swojej potędze, odrzucał prawa boskie, zbezcześcił naczynia zabrane ze świątyni używając ich w czasie uczty, za co został ukarany. Zabito go, został ukarany za swoja pychę, a na czele królestwa stanął Daniel. Ostatnia strofa jest wykrzyknieniem, które kontrastuje zmienną naturę i niewzruszone, stabilne wytwory cywilizacji.

RUINY ZAMKU W BAŁAKŁAWIE W wierszu mamy ukazaną zniszczoną budowlę, leżącą na Krymie. W sonecie narzucone są nam myśli poety, widzimy w nim refleksje na temat przemijania, kruchości rzeczy materialnych, wyższości natury. Nikt już nie pamięta bohaterów, którzy tu żyli. Zamek ten przed wiekami zbudowali Grecy, później zdobyli go Włosi, a na koniec znalazł się w rękach arabskich. Ostatnim jego właścicielem jest czas, z którym budowla toczy nierówną walkę i przegrywa ją. Mickiewicz pisząc ten sonet był pod wpływem silnych emocji. Możemy wyczuć tutaj wzburzenie („o niewdzięczny Krymie !”) wynikające z przemijalności rzeczy materialnych.

Utwór zawiera personifikacje zamku i natury, hiperbole i porównania. Czytając ten wiersz odnosi się wrażenie, iż poeta główny nacisk kładł na przemijalność, charakterystyczny motyw literatury romantyzmu. Bo to dzieło człowieka odchodzi w niepamięć, a wieczna natura trwa.

8) GIAUR – G.BYRON

Jest to opowieść poetycka o samotnym, tajemniczym młodzieńcu, który znalazł się w Grecji opanowanej przez Turków. Nikt nie zna jego imienia ani przeszłości. „Giaur” oznacza innowiercę i nazwany tak został z punktu widzenia Turków – muzułmanów. Z subiektywnych relacji narratorów, czyli małoprawdopodobnych możemy dowiedzieć się o tej historii.

Rzecz dzieje się w Atenach. Giaur z wzajemnością pokochał Leilę – kaukaską niewolnicę z haremu tureckiego baszy Hassana. Leila nosiła tytuł „pierwszej żony” Hassana – co było największym zaszczytem jakim muzułmanin mógł obdarzyć kobietę. Gdy Hassan dopatrzył się zdrady, ukarał żonę na sposób turecki – pod osłoną nocy, związana w worku została wrzucona do morza. Giaur szalał, poszukiwał wszędzie ukochanej, gdy dowiedział co się stało wraz z grupą zbójów napadł na oddział Hassana i zabił go w sprawiedliwym pojedynku. Zamknął się w klasztorze, któremu oddał cały majatek, w którym przeżył kilka bolesnych, milczących lat. Na ostatniej spowiedzi wyznał wszystko beziminnnemu mnichowi.

GIAUR – jest to indywidualista, ucieka od świata i kontaktu z ludźmi po śmierci ukochanej. Wraz z utonięciem Leili tonie szczęście Giaura. Hassan pomimo tego, iż bardzo kochał żonę w imię prawa, w imię Allaha musiał dokonać zbrodni, gdyż żona splamiła jego honor. Giaur postępuje natomiast według słów Biblii, bo w jej duchu został wychowany – „oko za oko, ząb za ząb”. Wiedział, że śmierć Leili była „karą zasłużoną”, ale musiał „przelać krew za krew”. Giaur po dokonaniu tego czynu nie czuje satysfakcji. Obaj panowie nie zabili dlatego, że szukali zemsty, ale dlatego, że byli pod presją: Giaur – dziedzictwa „kulturowego”, Hassan – otoczenia.

Przed Giaurem zamykają się drzwi świata kiedy trafia do klasztoru. Pozostaje mu tylko alienacja, niezrozumienie, depresja, a przede wszystkim cierpienie. Nie był człowiekiem zwyczajnym, cierpiał podwójnie, więc żył podwójnie. Giaur był nieszczęśliwy dlatego, że nikt oprócz nieżywej Leili nie był w stanie go zrozumieć. Wiedział, że musiała umrzeć, że basza musiał umrzeć, ale nie pojmował dlaczego.

9) KONRAD WALLLENROD

Głównym bohaterem utworu jest Litwin, który został porwany przez Krzyżaków jako mały chłopiec, natomiast jego rodzice i rodzeństwo zginęli podczas najazdu. Krzyżacy nadali mu imię Walter Alf, młody chłopiec szybko stał się ulubieńcem mistrza krzyżackiego, Winrycha, który pokochał go jak syna. W zamku krzyżackim znajdował się również Halban – wzięty niegdyś do niewoli przez Krzyżaków – był ich tłumaczem. To on uświadomił chłopcu jego pochodzenie, opowiadał o ojczyźnie i śpiewał stare pieśni ludowe. W ten sposób w Walterze narodziła się nienawiść do Niemców i pragnienie zemsty. Wajdelota (Halban) hamował jego zapędy, tłumaczył mu, że jeszcze nie nadeszła odpowiednia pora. Alf miał najpierw poznać wielkie arkana sztuki walki i tajemnice wroga. Kiedy Walter wziął udział w walce od razu dał się wziąć do niewoli wraz z Halbanem. Dotarł na dwór księcia Kjestuta w Kownie, który przyjął go życzliwie i dał wiarę opowieściom Waltera Alfa i Halbana. Pozostał on na dworze księcia, uczył Litwinów nowoczesnych metod walki, wkrótce też pojął za żonę córkę księcia, Aldonę. Młodzi kochali się, ale Waltera dręczyła sytuacja ojczyzny – Litwę nękały ciągłe najazdy krzyżackie i rzezie. Po straszliwym boju na błoniach Rudawy, gdzie Litwa poniosła klęskę, podejmuje ostateczny krok : użycie podstępu i zdrady. Porzuca wszystko co najdroższe sercu: kraj rodzinny, dom i ukochaną Aldone, która schroniła się w klasztorze. Wyjeżdża wraz z Halbanem, walczy jako giermek Konrada Wallenroda, a po jego śmierci podszywa się za niego, walczy dzielnie w Hiszpanii, a następnie po śmierci Winrycha zostaje wybrany mistrzem Zakonu. Rządzi Zakonem nieudolnie, Krzyżacy często przegrywają, wydaje się jakby Litwini znali wszelkie posunięcia Krzyżaków. W końcu decyduje się na ostatecznę walkę, w której Krzyżacy ponoszą klęskę.

Przed samą walką Konrad rozpoznaje w wieży w pobliżu malborskiego zamku swą żonę, Aldonę, która nie chcąc przyjąć ślubów zakonnych wybrała życie w zamkniętej wieży pustelnicy. Jej bliskość przysparza Konradowi straszliwych cierpień, ponieważ dażył ją ogromnym uczuciem, szuka pocieszenia w alkoholu. Do ostatecznej walki motywuje go Halban. Jednakże jego zdrada zostaje wykryta i zostaje skazany na śmierć – podsłuchano jego rozmowy z tajemniczą pustelnicą, która w istocie była jego żoną Aldoną. Bohater popełnia samobójstwo (wypija truciznę), co powoduje także śmierć jego żony Aldony ( z rozpaczy pękło jej serce).

GŁ. BOHATER – KONRAD WALLENROD (WALTER ALF)

Porwany jako dziecko I wychowany w zakonie krzyżackim nie zatracił poczucia narodowego (dzięki litewskiemu walejdocie – Halbanowi). Dobro ojczyzny stawia ponad osobiste szczęście – poświęca rodzine, życie żony, honor rycerski i własne życie.

Wallenrod ma wiele cech bohatera bajronicznego: buntuje się przeciw układom politycznym, za wszelką cenę pragnie zniszczyć zakon, ma silną osobowość. Konrad działa z pobudek patriotycznych, wybierał między służeniem ojczyźnie a własną rodziną. Ale każdy wybór przyniesie klęske, dlatego można mówić o tragizmie bohatera. Konrad posiada też cechy prometejskie: jest gotów do najwyższych poświęceń w imię dobra własnego narodu. Jest bardzo uczciwy, wie, ze popełnia zdradę, ale nie zmienia raz podjętej decyzji.

10) FAUST

W tym dziele przedstawione są dzieje nieprzeciętnego człowieka, poszukującego prawdy, szczęścia, celu i sensu życia. Bohater – XVI – wieczny uczony – całe swe życie spędził studiując mądre księgi, ale mimo to nie posiadł prawdziwej wiedzy o życiu, ponieważ wszelkie ludzkie poznanie ma swoje granice. Bohater nie znajdując zadowolenia w naukach, zaprzedaję duszę diabłu Mefisto, odzyskując w zamian młodość. Wówczas zdobywa bogactwo, sławę, miłość. Mimo tego nadal nie czuje się szczęśliwy, wciąż nie może odnaleźć celu i sensu życia. Zadowolenie i całkowitą satysfakcje przynosi mu dopiero praca dla innych ludzi, która polega na osuszaniu nadmorskich bagien, w celu przekształcania ich w urodzajne pola.

11) ORIENTALIZM – przejawiająca się w literaturze i sztuce fascynacja życiem i kulturą krajów Bliskiego i Dalekiego Wschodu.

MISTYCYZM – prąd religijno – filozoficzny uznający możliwość kontaktu duszy człowieka z bóstwem za pomocą intuicji i objawienia jako najwyższych form poznania.

TYRTEIZM – aktywna postawa jaką powinien zajmować romantyczny poeta; oznacza połączenie twórczości i czynu, myśli i działania. Na wzór spartańskiego wodza i poety Tyrteusza, który wcielił ten ideał.

12) WZORCE POSTAW W ROMANTYŹMIE: - BAJRONIZM - FAUSTYZM Bohater faustowski to człowiek dążący do pełni poznania, pragnący odkryć tajemnice istnienia świata i człowieka, by spełnić swe ambicje jest gotowy nawet na pakt z diabłem .- WERTERYZM - TYRTEIZM I PROMETEIZM - WALLENRODYZM