TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY
Proces badania hierarchicznej zgodności norm, dwa modele:
System kontroli rozproszonej: (USA)Każdy sędzia może dokonywać hierarchicznej zgodności norm ale tylko w sytuacji w której rozpatruje konkretną sprawę, jeżeli ma do czynienia z przepisem który uznał za niekonstytucyjny, odmawia zastosowania. Doniosłość takiego wyroku jest uzależniona od autorytetu sądu orzekającego. Formalnie nie dochodzi do uchylenia tego przepisu, jeżeli najwyższy sąd uznał przepis za niekonstytucyjny to występuje podobny skutek co uchylenie przepisów.
System skoncentrowanej kontroli badania hierarchicznej zgodności norm. Negatywny ustawodawca – model Kelsena.
Po II wojnie światowej państwa europejskie powoływały sądy konstytucyjne (Włochy i Niemcy). We Włoszech nie ma skargi konstytucyjnej i jest stosunkowo wąski katalog podmiotów mogących wszcząć postępowania. W Niemczech poszli dalej, konstytucyjność bada się również orzeczenia sądów. W Polsce Trybunał Konstytucyjny powstał w 1982r. ale nie od razu została uchwalona ustawa o Trybunale Konstytucyjnym, uchwalona została w 1985r. Ograniczono stronę podmiotową, TK mógł badać wyłącznie zgodność ustaw po noweli konstytucji z 1982r., TK mógł badać zgodność ustaw tylko przez 5 lat ich obowiązywania. Pierwotnie kadencyjność została skonstruowana odnośnie całego Trybunału Konstytucyjnego jako organu. W 1989r. TK może badać jeszcze prewencyjną kontrolę norm (na wniosek prezydenta). Trybunał Konstytucyjny mógł dokonywać poza tym wiążącej wykładni przepisów na wniosek wąskiego katalogu podmiotów. Praktycznie do wejścia w życie nowej konstytucji z 1997r. nie dokonano zmian w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym. W 1989r. orzekał o zgodności konstytucyjnych celów w statutach partii oraz stwierdzenia do trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu.
W 1997r. niemal równocześnie z konstytucją weszła ustawa o Trybunale Konstytucyjnym :
Rozszerzyła sferę badania konstytucyjność na umowy międzynarodowe.
Pozbawiała TK do wdawania uchwał wykładniczych
Wprowadziła zasadę ostateczności wyroków Trybunału Konstytucyjnego
Rozerwała zasadę kadencyjności organu na rzecz kadencyjności sędziów
Podniosła liczbę sędziów z 12 do 15
Przepisy o Trybunale Konstytucyjnym zostały ujęte w rozdziale VIII umieszczone w podrozdziale o Trybunale Konstytucyjnym w Konstytucji RP. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów wybieranych przez Sejm na 9 letnią kadencję (art. 194). Konstytucja wykluczyła możliwość reelekcji aby zabezpieczyć sędziów przed kuszeniem ponownego wyboru przez Sejm. Sama konstytucja nie odpowiada na pytanie kto może być sędzią Trybunału Konstytucyjnego, o tym wspomina ustawa o Trybunale Konstytucyjnym w art. 5 tejże ustawy trzeba mieć kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego albo Sądu Najwyższego albo Naczelnego Sądu Administracyjnego. Art. 61 o ustroju sędziach. Z art. 22 ustawy o SN dodaje że powinna to być osoba wyróżniająca się wiedzą prawniczą i sprawowała przez co najmniej 10 lat stanowisko sędziego, prokuratora, adwokata, notariusza, radcy prawnego etc. W ustawie o ustroju sądów administracyjnych art. 6 ustawa domaga się 40 lat jako minimalnego wieku do pełnienia stanowiska sędziego Naczelnego Sądu Administracyjnego. Kandydatów do Trybunału Konstytucyjnego może zgłosić grupa co najmniej 50 posłów albo prezydium Sejmu, wyboru dokonuje sejm wybierając indywidualnego sędziego bezwzględną większością głosów, sędzia musi przed prezydentem złożyć rotę określona w ustawie.
STATUS PRAWNY SĘDZIEGO TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO:
ma on być niezawisły i podlegać tylko konstytucji
Jest on apolityczny, nie może należeć do partii, związku zawodowego a także pełnić innej funkcji która nie była by do pogodzenia
Wynagrodzenie odpowiednie do autorytetu pełnionej funkcji
Możliwość przejścia w stan spoczynku- przysługują mu prawa sędziego
Sędzia jest nieodwoływany :
Śmierć
osobista rezygnacja
złożenie z urzędu w trybie postępowania dyscyplinarnego albo złożenie z urzędu ze względu na stan zdrowia stwierdzone lekarsko
immunitet formalny
ORGANY Trybunału Konstytucyjnego :
TRYB WYBORU PREZESA I WICEPREZESA
Tryb wyłaniania kandydatów uregulował regulamin Trybunału Konstytucyjnego: kandydatów musi być dwóch na prezesa i wiceprezesa, musi przedstawić ich najpóźniej na 3 miesiące przed opróżnieniem jednego z tych dwóch stanowisk.
Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego
Podstawowym celem istnienia jest dokonywanie abstrakcyjnej kontroli norm, rozstrzyga spory miedzy centralnymi organami państwa, stwierdza czasową przeszkodę w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta, stwierdza zgodność celów i działań politycznych partii z konstytucją
art. 191, art. 192, art. 193, art. 131 – kognicja Trybunału Konstytucyjnego
legitymacje dzieli się na ogólna i szczególną
legitymacja ogólna - takie uprawnienie podmiotów do zainicjowania postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym art. 191 ust. 1 pkt. 1 w każdej sprawie
legitymacja szczególna - podmioty które maja legitymacje szczególną ust 2 art. 191, jeżeli akt normatywny dotyczy zakresu ich działania
w przypadku pytań prawnych – może zgłosić każdy sąd, w rozumieniu składu rozpatrywującego daną sprawę
ABSTRAKCYJNA KONTROLA NORM –
Prewencyjna – prezydent po otrzymaniu uchwalonej ustawy do podpisu
Następcza – dokonywana po ogłoszeniu ustawy, bądź po ratyfikowaniu umowy międzynarodowej, wystarczy aby akt był opublikowany, nie musi wejść w życie
UTK art. 26
W pełnym skaldzie w kontroli prewencyjnej, zgodności celów i działalności partii spory konstytucyjne, wniosek w sprawie stwierdzenia czasowej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu, oraz w sprawach skomplikowanych na wniosek prezesa TK lub gdy sprawa wiąże się z nakładami finansowymi budżetu, lub gdy TK chce podjąć uchwałę dotyczącą wcześniej wydanej uchwały w pełnym składzie orzekającym
5 osobowe składy są właściwe do rozpatrywania zgodności ustaw lub ratyfikowanych umów z konstytucją i ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi na których zgodę wyrażono w ustawie
3 osobowe składy orzekające inne akty normatywne, wniosek w sprawie wyłączenia ze składu sędziego,
…
POSTĘPOWANIE PRZED TRYBUNAŁEM KONSTYTYCYJNYM
Na zasadach ogólnych kiedy dochodzi do rozpatrzenia sprawy zawsze uczestnikiem rozpatrywania sprawy jest ten podmiot który złożył wniosek, w zasadzie wyjątkiem jest brak wymogu uczestnictwa sędziego który złożył pytanie prawne, obowiązkowo jest też ten organ który wydał akt normatywny. Jeżeli podmiot wskazany obowiązkowo, nie stawia się przed TK to może on tą sprawę umorzyć. Gdy wniosek wpływa do TK to rozpatruje go Sekretariat czy wszystkie dokumenty zostały dostarczone następnie Prezes TK wskazuje imiennie sędziów do rozpatrzenia konkretnej sprawy. Przewodniczący składu powiadamia innych sędziów w składzie , którzy maja 60 dni na wyrażenie swojego poglądu, następnie. Po ustaleniu się poglądów wzywa się strony postępowania na rozprawę. Dowody uczestników postępowaniu nie są obligujące dla sędziów. Orzeczenia TK zapadają większością głosów. Rozstrzygnięcie jest umieszczane w dzienniku publikacyjnym
Orzeczenia TK art. 190
Mają one: moc powszechnie obowiązującą (skutek erga omnes), orzeczenia te są ostateczne (rozróżnić odstąpienie od poglądu Trybunału Konstytucyjnego nt. konkretnej sprawy), powaga rzeczy osądzonej (res iudicata, nie następuje ona w przypadku kontroli prewencyjnej) . W demokratycznym państwie prawa skutek erga omnes mogą mieć doniosłość jedynie jeżeli czynności wywołujące ten skutek zostaną należycie ogłoszone.
Wejście w życie orzeczenia TK: art. 190 ust. 3 – orzeczenia wchodzą w życie z dniem ogłoszenia. Występuje jeden wyjątek, daje TK możliwość wskazania innego terminu wejścia w życie, jeżeli orzeczenie dotyczy ustawy do nie może wejść późnej niż 18 miesięcy a jeżeli orzeczenie dotyczy innego aktu normatywnego (szczebel podustawowy) to może wejść nie później niż 12 miesięcy od dnia ogłoszenia. Trybunał orzeka o niekonstytucyjności a nie o nieważności. Skutki orzeczenia TK mają charakter ex nunc.
W niektórych przypadkach TK rozpatrzy sprawę bez wydania merytorycznego rozstrzygnięcia (art. 39 UTK)
STWIERDZENIE PRZESZKODY W SPRAWOWANIU URZĘDU PRZEZ PREZYDENTA
Mogą istnieć różne przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta: trwałe i przejściowe!
Rozpatrywanie trwałych przeszkód przysługuje Zgromadzeniu Narodowemu. Wyłącznym podmiotem do wszczęcia postępowania jest Marszałek Sejmu o ile prezydent nie powiadomił Marszałka
TK może stwierdzić istnienie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta
W takim postępowaniu obowiązkowo musi uczestniczy Marszałek Sejmu i Senatu, Prokurator Generalny, I Prezes Sądu Najwyższego
SPÓR KOMPETENCYJNY PIMIĘDZY KONSTYTUCYJNYMI CENTRALNYMI ORGANAMI PAŃSTWA
Węższy katalog podmiotów inicjujących postępowanie (art. 192)
Każdy spór kompetencyjny rozpatruje Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie.
ROZTRZYGANIE CELÓW I DZIAŁALNOŚĆ PARTI POLITYCZNYCH Z KONSTYTUCJA
Procedura abstrakcyjna kontroli norm jest adekwatna do badania celów partii na podstawie badania zagodności statutu partii z Konstytucją.
Legitymacja czynna do zainicjowania postępowania o zbadanie zgodności celów i działalności partii politycznych z konstytucją
SKARGA KONSTYTUCYJNA
Jej charakterystyka i warunki formalne znalazł się w art. 79. Resztę warunków dopisano w ustawie o TK. Skargę konstytucyjną ma prawno wnieść każdy podmiot. Dla nie obywatela polskiego przepisy o azylu i o ubieganiu się o status uchodźcy. Polska skarga konstytucyjna ma charakter wąski, wyłącznym przedmiotem może być treść aktu normatywnego- w zakres skargi nie wchodzi naruszenie konstytucji na podstawie przepisów prawa. Można wskazać tylko zarzut hierarchicznej niezgodności norm. Musi dojść do naruszenia do konstytucyjnych wolności i praw człowieka. Skarga konstytucyjna jest instrumentem subsydiarnym, nadzwyczajnym środkiem, może być wykorzystana kiedy już zwykłe środki odwoławcze zostały wykorzystane. Jeśli walor ostateczności doszedł do skutku w wypadku że ktoś nie dochował możliwych środków odwoławczych to nie przysługuje takiemu frajerowi skarga konstytucyjna. Kasacja nie jest zwykłym środkiem odwoławczym. Poza tym po pierwsze skargę konstytucyjną mogę złożyć w terminie 3 miesięcy od otrzymania ostatecznego wyroku w mojej sprawie (termin zawity). Skargę konstytucyjną mogą wykonać tylko adwokat lub radca prawny. Skarga podlega wpierw rozpatrzeniu wstępnemu. Do czasu zakończenia postępowania Trybunał Konstytucyjny może wydać postanowienie tymczasowe
PYTANIA PRAWNE
Art. 193 Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co
do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.
Jest to uprawnienie sądu a nie jego obowiązek. Jeżeli sąd jest w pełni przekonany o niekonstytucyjności ustawy to ma obowiązek złożenia do TK pytania prawnego. Jeżeli nabiera wątpliwości to złożenie pytania prawnego ma charakter fakultatywny. Pytanie prawne należy zastosować jeżeli orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego będzie istotne dla rozstrzygnięcia sprawy przez sąd, musi istnieć relewantny związek między orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego a sposobem rozstrzygnięcia sprawy przez sąd. Wzorcem kontroli jest nie tylko konstytucja ale także pozostałe przepisy wskazane w art. 188
Zawsze jest to abstrakcyjne rozstrzygnięcie.