TWÓRCZA RESOCJALIZACJA

Resocjalizacja jako system działań obejmuje trzy płaszczyzny aktywności:

• strukturalną (dotyczącą struktury każdego podejmowanego działania); elementami tej struktury jest postulowanie, optymalizowanie, realizowanie.

• funkcjonalną –realizująca funkcje opiekuńcze, wychowawcze i terapeutyczne.

• proceduralną- obejmującą takie procedury jak :psychoterapia, socjotechnika, oraz kulturotechnika oddziaływań resocjalizujących. / tzw. skrzynka morfologiczna

Z praktycznego punktu widzenia najważniejsze wydają się działania realizacyjne systemu :

1. Realizowanie funkcji opiekuńczych środkami ;

• psychotechnicznymi,

• socjotechnicznymi,

• kulturo technicznymi,

1. Realizowanie funkcji wychowawczych środkami;

• psychotechnicznymi,

• socjotechnicznymi,

• kulturo technicznymi,

1. Realizowanie funkcji terapeutycznych środkami;

• psychotechnicznymi,

• socjotechnicznymi,

• kulturo technicznymi.

Z tego wynika, że program oddziaływania resocjalizującego powinien uwzględniać 3 rodzaje programów działania z uwagi na zakładane funkcje, jakie system powinien spełniać tj. opiekuńcze, wychowawcze, terapeutyczne. (Pytka)

Resocjalizacja jako rodzaj nawrócenia na wartości wyższego rzędu –wartości te należą do kręgu bliskiego ideałom np. samo urzeczywistnianie się przez działalność:

• rzemieślniczą i pracę ( Makowski, 1994):

• twórczą: artystyczną, malarską, muzyczną , literacką sportową ( Konopczyński, 2006)

Resocjalizacja przez twórczość jest mało znaną i analizowaną kategorią wiedzy w polskiej rzeczywistości pedagogicznej a podejmowane w tym zakresie czynności wychowawcze mają w większości charakter raczej nieprofesjonalny , oparty bardziej na przesłankach metodycznych.

W tej koncepcji przywołuje się różne potencjalne możliwości człowieka w jego wymiarze indywidualnym i społecznym, a zwłaszcza te , które uwypuklają jego możliwości kreatywne i twórcze.

Proces twórczej resocjalizacji charakteryzuje się celowością. Wpływ wychowawczy możliwy jest dzięki precyzyjnemu określeniu, co chcemy rozwinąć w wychowanku oraz , w jaki sposób chcemy to osiągnąć. Zgodnie z założeniami heurystycznej wizji resocjalizacji, oddziaływania wychowawcze nastawione są na uruchomienie i rozwijanie kreatywnych sposobów postępowania osób nieprzystosowanych społecznie. Powoduje to powstanie w ich strukturach poznawczych i osobowych funkcjonalnych podstaw procesu twórczego.

Głównym celem twórczej resocjalizacji jest pokierowanie rozwojem człowieka ( nie jego korektą), kreowanie jego potencjałów, a także przekształcenie wadliwie ukształtowanej tożsamości przez stymulowanie odmiany jego parametrów. Rozwój struktur poznawczych i twórczych może się dokonać poprzez zmiany sposobów myślenia o sobie samym oraz własnych priorytetach życiowych, co w rezultacie ma doprowadzić do rozwinięcia się nowych form i treści pełnionych ról społecznych i życiowych. Ponadto oddziaływania twórcze w procesie tak rozumianej resocjalizacji można określić jako stymulator procesu de stygmatyzacji, który jest na początku wizualizacją własnego potencjału twórczego, a następnie zmierza do zinternalizowania tejże autoprezentacji jednostki, co może dokonać się poprzez percepcję, emocje, motywację, pamięć, myślenie i wyobraźnię.

Koncepcja twórczej resocjalizacji ma swoje źródło w interakcjonizmie symbolicznym oraz kognitywizmie a szczególnie w poznawczych teoriach osobowości. Interakcjonizm symboliczny przykłada istotne znaczenie do symboli w ludzkim działaniu. Kontakty interpersonalne współtworzą osobowość człowieka w procesie konstruowania symbolicznych znaczeń oraz umożliwiają funkcjonowanie w grupie społecznej. Kognitywizm uważa, że psychiczna i społeczna aktywność człowieka jest tworzeniem reprezentacji i konstruowaniem rzeczywistości, co pozwala na przekształcenie osobowości jednostki za pomocą konstruktów myślowych ( zasoby informacyjne). Osobowość jest indywidualnym systemem strukturalizowanych informacji, a więc niepowtarzalnych, osobistych doświadczeń. Metody twórczej resocjalizacji można określić jako specyficzne manipulowanie wrażeniami w społecznych relacjach interakcyjnych. Koncepcja twórczej resocjalizacji jest wydobyciem z człowieka tego, co twórcze , kreatywne, prospołeczne, wartościowe i odpowiednie do realizacji, ubogacające status osoby o nowe doświadczenia.

Oddziaływanie przez twórczą resocjalizację zorientowane jest na przeszłość wychowanka ze względu na diagnozę, która dotyczy doświadczeń, analizy popełnionych błędów socjalizacyjnych i resocjalizacyjnych. Także zorientowane jest na przyszłość podopiecznego, diagnozę talentów i potencjałów wychowanka, odcięcie się od przeszłości, tworzenie nowej wizji przyszłości i stymulowanie rozwoju poznawczego i twórczego, kreowanie treści i form nowych ról społecznych , rozwijanie potencjałów. Koncepcja twórczej resocjalizacji jest wydobyciem z człowieka tego , co twórcze , kreatywne, prospołeczne, wartościowe i odpowiednie do realizacji, ubogacające status osoby o nowe doświadczenia. Twórcza resocjalizacja nie jest tylko alternatywą dla klasycznej pedagogiki resocjalizacyjnej, a jedynie jej uzupełnieniem o nowe konteksty. Pozwala spojrzeć na nieprzystosowanych społecznie nieletnich z innej perspektywy. Pomaga w kreowaniu odmiennych od dotychczasowych losów nieletniego. W tej właśnie perspektywie, określonej jako perspektywa rozwoju potencjałów lub perspektywa inicjowania nowych, wyższych poziomów funkcjonowania procesów twórczych, można upatrywać szansy dla tych wszystkich, którzy nie potrafią odnaleźć własnej akceptowanej społecznie drogi życiowej.

METODY TWÓRCZEJ RESOCJALZIACJI:

• Terapia przez sport

• Terapia przez muzykę

• Terapia przez plastykę

• Drama

• Psychodrama

• Socjodrama

Terapia przez sport – sport odgrywa ogromna rolę w pomocy osobom nieprzystosowanym społecznie. Pozwala na wyładowanie energii, której nadpobudliwi mają w nadmiarze, uczy cierpliwości, koncentracji, a wszelkie sporty grupowe pomagają w kontaktach z innymi.
Jest dobrym „wypełniaczem” wolnego czasu. Gdy dziecko się nudzi, nie wie co ze sobą zrobić najlepszym wyjściem jest zaangażowanie go w sport. Zysk jest wtedy podwójny, gdyż uprawiając jakąś dyscyplinę kilka godzin w tygodniu łączy się z bardzo dobrą kondycją fizyczną i ogólnym zdrowiem.
I tak np. terapia przez sporty ekstremalne (wspinaczka górska, spływy kajakowe, snowboard itp.) dostarcza sporo emocji bo ma posmak przygody i niebezpieczeństwa, a przy tym pozwalają się wyżyć. Działania sportowe i rekreacyjne od dawna odgrywają znacząca rolę w instytucjonalnym procesie resocjalizacji.

Terapia przez muzykę –muzyka i kontakty z nią są ważnym czynnikiem rozwoju uczuć osobistych, społecznych, rozwoju postaw moralnych. Działa bardziej bezpośrednio, silniej emocjonalnie i dynamiczniej niż pozostałe sztuki, odgrywa role nośnika uczuciowego lub podłoża, w które osoba odbierająca muzykę wpisuje własne emocje i uczucia. Pewne rodzaje muzyki pobudzają reakcje psychosomatyczne. Muzyka to środek ułatwiający wyładowanie niezaspokojonych uczuć i popędów, dynamizujący i stymulujący, ożywiający fantazję, wprowadza rytm, ułatwia ujawnianie własnego, ekspresyjnego zachowania się , wyrażania siebie. Zasadniczym problemem resocjalizacji przez muzykę jest dobór materiału muzycznego. Zajęcia muzykoterapeutyczne prowadzone z osobami nieprzyts. społecznie służą między innymi : zmniejszeniu poziomu agresji, relaksacji, kreatywności, obniżaniu poziomu napięć emocjonalnych.

Terapia przez plastykę – jednym z celów jest ułatwienie wychowankowi wyrażenia własnych, trudnych do werbalizacji problemów oraz dostarczenie konkretnego materiału do omówienia i przeanalizowania. Jest to często jedyna możliwość ujawnienia najtrudniejszych spraw i stworzenia możliwości odreagowania tłumionych przykrych emocji. Podstawowym zadaniem oddziaływań plastycznych jako metody wspomagającej proces twórczej resocjalizacji jest rozwijanie potencjałów młodzieży niep. społecznie. Rysunek, obraz lub inna forma twórczości plastycznej mają również znaczenie jako akty twórczości artystycznej, uczące nowych form wyrażania własnych przeżyć, oraz wzmacniające nową tożsamość wychowanka.

Drama -jest rodzajem przedstawienia, którego scenariusz tworzy się "live" ("na żywo"), a uczestniczą w tym przedstawieniu wszyscy obecni. Nie ma podziału na aktorów i widzów. Uczestnicy wydarzenia wykorzystują techniki teatralne, tzn. wczuwają się w rolę, improwizują; osoby zaangażowane przeżywają emocje wspólne aktorom i widzom . Wczuwanie się w rolę powinno mieć charakter poważny, choć opiera się na zabawie i naśladownictwie. W celu spontanicznego reagowania uczestnicy muszą zapomnieć o aktualnej rzeczywistości i przyjąć zachowania człowieka , uwarunkowane na przykład daną pozycją społeczno- kulturową, określoną obyczajowością, czy typologią psychologiczną. Jednak wiedza nie jest tak ważna w budowaniu na żywo scenariusza dramy, co wyrażanie uczuć, a w konsekwencji przeżywanie i doświadczanie typowych sytuacji. Owo przeżycie prowadzi do zdobycia nowych doświadczeń, poznania nowych sytuacji i skutków ludzkich zachowań i dalej- uczy sposobów poszukiwania właściwych wyborów i rozwiązań, co niewątpliwie przyspiesza emocjonalne, społeczne i intelektualne dojrzewanie uczestników dramy.

Psychodrama (twórca MORENO)to jedna z metod psychoterapii grupowej, polega na odgrywaniu roli przez pacjenta, której treścią są jego problemy czy przeżycia. Pacjent jest głównym aktorem. Pozostali to aktorzy pomocniczy, reżyser (terapeuta) i publiczność (pozostali pacjenci).

Techniki psychodramy: granie samego siebie, monolog, sobowtór jako sumienie, zamiana ról, zwierciadło.

Socjodrama -(twórca MORENO) -O ile w psychodramie terapia polega na indywidualnej grze członka grupy, o tyle w socjodramie mamy do czynienia z całą grupą, która wplątana jest w sytuację drama­tyczną o wymiarze społecznym. Tematyką zajęć są problemy doty­czące całej grupy (a nie jednostki), związane ze złą organizacją jej wewnętrznego życia. Socjodrama może być metodą interwencyjną przy konfliktach wewnętrznych istniejącej już grupy (np. społecz­ności podopiecznych domu opieki), gdzie głównym celem nie jest (jak w przypadku psychodramy) terapia. Mimo że jest to metoda psychologiczna, socjoterapia ma wyraźny walor wychowawczy i służy pomocą w dostosowywaniu się jednostki do nowych sytu­acji i wydarzeń, w których bierze ona udział. Socjoterapia jako me­toda często znajduje zastosowanie w naturalnej sytuacji konflikto­wej. Wówczas terapeuta „na gorąco" może przerwać tok normal­nych zajęć, wyznaczyć role, określając problem, zachęcając do na­turalnej improwizacji na temat istniejącego problemu. Podobnie jak w psychoterapii, seans terapeutyczny składa się z trzech eta­pów: wstępu, gry dramatycznej oraz dyskusji końcowej.

 

Forma terapeutyczna	Temat sesji terapeutycznej	Specyfika terapii	Główne cele terapii	Funkcja terapeuty
psychodrama	problem indywidualny	kliniczna	terapeutyczny	prowadzenie terapii
socjodrama	problem grupowy	socjologiczna (rozwojowa)	integrujący	prowadzenie terapii
drama	problem fikcyjny	pedagogiczna (rozwojowa)	wychowawczy, inspirujący	prowadzenie terapii
teatr	sztuka teatralna	rozwojowa	kreatywny, indywidualizujący	„reżyser"
dramatoterapia (dramoterapia)	każdy problem	kliniczna lub rozwojowa	terapeutyczny, kreatywny	prowadzenie terapii

Literatura :

1. M. Konopczyński, Metody twórczej resocjalizacji

2. L. Pytka Pedagogika resocjalizacyjna