1. Rodzaje jezior polodowcowych:

- cyrkowe

- rynnowe

- wytopiskowe

- zaporowe

- zastoiska

• Jeziora wytopiskowe – powstają w wyniku wytopienia się bryły lodu, tkwiącej w osadach lodowcowych, np oczko polodowcowe - małe, przeważnie okrągłe jezioro, o średnicy nie przekraczającej 100 m i głębokości kilku metrów, powstałe z wytopienia się brył martwego lodu, w zagłębieniach moreny dennej

• Jezioro morenowe (zaporowe) powstaje w wyniku zatamowania wód przez wały moren czołowych

Zastoisko:

• Zastoisko (jezioro zastoiskowe) to jezioro utworzone na przedpolu lodowca w wyniku zatamowania naturalnego odpływu wód lodowcowych lub rzecznych przez jęzor lub czoło lodowca.

• Powstają w nich iły warwowe o charakterystycznym warstwowaniu. Warstwy jasne, grubiej uziarnione odpowiadają okresom sedymentacji letniej

• Warstwy ciemne tworzyły się w okresie zimowym - dopływ wód był mały, jezioro zamarzało i osadzał się drobny materiał.

1. Wymień czynniki erozji morskiej:

• Powodowana jest przez falowanie i pływy, prądy odgrywają niewielką rolę. W morzach zamkniętych działa głownie falowanie wiatrowe, natomiast u wybrzeży dużych, otwartych akwenów główną rolę odgrywają pływy. Erozja widoczna jest przede wszystkim na wybrzeżach i na dnie morskim w pobliżu brzegu.

1. Podział powierzchniowych ruchów masowych:

• obrywanie

• osypywanie

• osuwanie

• spełzywanie

• spływanie

• spłukiwanie

Obrywanie – nagłe oderwanie i runięcie w dół wielkich mas skalnych. Warunkiem powstania jest urwistość stoków. Powstające u podnóża koluwium zawiera bloki o znacznym zróżnicowaniu wielkości.

Osypywanie-podlegają mu niewielkie masy materiału zwietrzelinowego lub nawet okruchy skalne. Powstające koluwia zawierają materiał drobniejszy niż w obrywach. W wyniku osypywania w dolnej części stoku powstają nagromadzenia drobnego materiału skalnego: piargi (osypiska, usypiska) a u wylotu żlebów stożki usypiskowe. Drobny materiał gromadzi się w dolnych partiach.

Osuwanie – jest stosunkowo gwałtowne, do kilku m/s. Powstają osuwiska – zsuwy. Przemieszczają się duże masy zwietrzeliny lub podłoża wzdłuż wyraźnych płaszczyzn poślizgu. Rozmiary od kilkumetrowej długości i głębokości do olbrzymich zsuwów.

Spływanie- przemieszczanie się silnie nasyconego wodą, luźnego, głównie drobnoziarnistego materiału skalnego, głównie zwietrzelinowego. Spływanie odbywa się w niezbyt grubej pokrywie stokowej. Spływy błotne powstają zwykle z drobnego materiału skalnego, w suchym klimacie po gwałtownych opadach. Często katastrofalne.

Spłukiwanie- erozja luźnych osadów (głównie gleb) na stoku i ich transport w dół stoku. Zależy od wielkości opadów, przebiegu roztopów, szaty roślinnej, rzeźby stoku i spoistości. Powstają deluwia - nagromadzenie spłukanego materiału.

Spełzywanie- płytkie, powolne przemieszczanie powierzchniowych warstw gruntu na stoku. Spełzywanie związane jest ze stokami gdzie zaznaczają się okresowe zmiany temperatury i wilgotności (częste przejścia przez punkt zamarzania wody).

1. Sposoby powstawania mierzei:

• Powstaje w wyniku ukośnego uderzenia fal o brzeg morski, przenoszone w ten sposób masy piasku zostają pozostawione w miejscu cofniętego brzegu i usypują mierzeje.

• Powstaje poprzez nagromadzenie osadów przemieszczanych przez falowanie oraz przez działalność prądów przybrzeżnych i rzek.

1. Rodzaje metamorfizmu chemicznego:

• Metamorfizm metasomatyczny następuje, gdy do skał poddanych wysokiej temperaturze lub wysokiemu ciśnieniu (albo obu czynnikom) zostaną doprowadzone z głębi gorące roztwory i gazy. Zmienia się wtedy skład chemiczny skały (metamorfizm allochemiczny). Powstają np. skarny (przy współudziale metamorfizmu kontaktowego i allochemicznego

• Metamorfizm progresywny, jeżeli skały przeobrażają się w miarę wzrostu temperatury czy ciśnienia i osiągają coraz wyższy stopień metamorfizmu. ??

1. Wewnętrzne procesy geologiczne:

• DIASTROFIZM - zespół procesów prowadzących do ruchów i deformacji skorupy ziemskiej

• MAGMATYZM – procesy prowadzące dopowstawania skał magmowych wewnątrz i na powierzchni skorupy ziemskiej (plutonizm i wulkanizm)

• METAMORFIZM - zespół procesów powodujących przeobrażenia skał pod wpływem działania wysokiej temperatury i ciśnienia

1. Zewnętrzne procesy geologiczne:

• Niszczące(degradacja): wietrzenie, erozja, powierzchniowe ruchy masowe

• Twórcze(agradacja): sedymentacja

• WIETRZENIE rozpad mechaniczny i rozkład chemiczny skał pod wpływem nasłonecznienia, oddziaływania na skały wód gruntowych i działania organizmów, zachodzący na powierzchni ziemi i w strefie przypowierzchniowej.

• EROZJA mechaniczne niszczenie skał przez wody, lodowce i wiatr

• POWIERZCHNIOWE RUCHY MASOWE przemieszczanie się po stoku
  przypowierzchniowych partii skał i zwietrzeliny w wyniku działania siły ciężkości

• SEDYMENTACJA - gromadzenie się osadów w wyniku osadzania materiału okruchowego, działalności organizmów lub wytrącania z wód. Powstają skały osadowe.

1. Warstwy litosfery:

• skorupa ziemska i warstwa perydotytowa górnego płaszcza.

• Sięga głębokości 75–125 km.

1. Przyczyny ruchów izostatycznych:

Równowaga izostatyczna jest zakłócana przez:

• fałdowanie

• sedymentację

• rozwój lub zanik pokrywy lodowej

• zmiana ilości wód w zbiornikach

• zwiększanie obciążenia skorupy w rezultacie ruchów górotwórczych

• denudację (wietrzenie, erozja, powierzchniowe ruchy masowe).

1. Co to magma?

• gorąca, ruchliwa materia, której podstawowym składnikiem jest stop krzemianowy, z rozpuszczonymi w nim gazami i przegrzanymi roztworami wodnymi.

1. Sposoby dyferencjacji magmy:

• Frakcyjna krystalizacja – wydzielanie się kryształów ze stopu magmowego w czasie krzepnięcia magmy, wskutek obniżania temperatury. Jeżeli powstałe kryształy są cięższe od magmy to opadają na dół zbiornika, lżejsze unoszą się do góry. Frakcyjna krystalizacja zachodzi, ponieważ poszczególne minerały krystalizują w różnych temperaturach.

• Likwacja (odmieszanie) - przy obniżeniu temperatury magma może rozdzielić się na dwa nie mieszalne ze sobą stopy o różnej gęstości. Zwykle stop krzemianowy (lżejszy) oddziela się od siarczkowego (cięższy). Jest to przykład dyferencjacji grawitacyjnej.

• Konwekcja przy udziale składników lotnych - przemieszczające się ku górze zbiornika gazy mogą transportować powstałe już kryształy

• Asymilacja – polega na topieniu i pochłanianiu przez magmę skał najbliższego otoczenia intruzji magmowej. Wskutek tego dochodzi do kontaminacji (zanieczyszczenia) magmy.

1. Trzy skały wylewne:

• Bazalt

• Porfir

• Obsydian

1. Czynniki wpływające na rozpad ziarnisty skał

• Wielokrotne kurczenie i rozszerzanie minerałów powoduje powstawanie naprężeń i prowadzi do rozluźnienia spójności skały i jej rozpadu na ziarna

1. Produkty wietrzenia:

• Pokrywa zwietrzelinowa(regolit);

• Gołoborza

• Eluwium

• Piargy

• Kaolin.

1. Skutki erozji dennej:

• niszczenie dna koryta przez wodę, a głównie przez niesiony i toczony po dnie materiał skalny (abrazja rzeczna).

• Prowadzi do obniżania dna doliny rzeki i nadaje jej charakterystyczny kształt litery V

• Zmniejsza się spadek rzeki

• Okruchy skalne ulegają obtoczeniu.

5 kartka:

1. Aluwia:

• Jeżeli prędkość rzeki jest za mała aby unosić transportowany materiał (wleczony lub zawieszony) jest on składany na dnie koryta lub jego brzegach. Są to napływy – aluwia.

1. Prądy litoralne:

• prąd spowodowany nie prostopadłym nabieganiem fali na brzeg, płynący w kierunku rozwierania się kąta utworzonego przez grzbiety fal i linię brzegu.

1. Podział osadów ze względu na pochodzenie:

• terygeniczne – powstają przez osadzanie cząstek mineralnych przyniesionych do morza przez rzeki, wiatr i lodowce z obszarów lądowych. Bliżej brzegu paski i żwiry, dalej cząstki mniejsze – muły i iły.

• organiczne – powstają w różnych strefach oceanu, a ich skład zależy od głębokości zbiornika. Są utworzone przez gromadzenie się na dnie szczątków organicznych lub są wynikiem działania organizmów morskich. (np. mszywiołów, glonów, małży, ślimaków.)

• chemiczne – pochodzą z wytracania się różnych związków chemicznych w wody morskiej. Powstają wapienie, doliomity, gipsy, anhydrtyty sole kamienne i potasowe.

• pochodzenia wulkanicznego – utworzone w wyniku erupcji wulkanów lub osadzania się popiołów wulkanicznych.

1. Lawa:

• Wylana magma na powierzchnię w wyniku erupcji wulkanu. Lawy kwaśne mają duże prędkości, zasadowe niską lepkość

1. Meander:

• (inaczej zakole) fragment koryta rzeki o kształcie przypominającym pętlę lub łuk. Jest to forma związana z krętym przebiegiem koryta rzeki, tworzącym zakręty, pętle i nawroty

1. Fluwoglacjal:

• Piaski i żwiry osadzone przez topniejące wody lodowca

1. Gradient geotermiczny

• Gradient geotermiczny - wzrost temperatury przypadający na wzrost głębokości o 1m

1. Stopień geotermiczny:

• liczba metrów przypadająca na wzrost temperatury o 1°C, opisuje natężenie przepływu ciepła z wnętrza Ziemi na jej powierzchnię

1. Trzy skały metamorficzne:

• gnejs

• kwarcyty

• marmur

1. Strefa subdukcji:

• strefa, wzdłuż której jedna z płyt wsuwa się pod sąsiednią. Jest to strefa trzęsień ziemi - strefa Benioffa;

1. Gdzie obecnie występuje izostazja:

• Skandynawia

1. Rodzaje metamorfizmu:

• Metamorfizm termiczny (kontaktowy) - ma miejsce w sąsiedztwie intruzji magmowych, w wyniku wysokiej temperatury, która ma tu decydujące znaczenie. Powstają np. marmury z przeobrażenia wapieni, kwarcyty z piaskowców kwarcytycznych. Z piaskowca wieloskładnikowego – może powstać gnejs

• Metamorfizm dynamiczny (dyslokacyjny) zachodzi pod wpływem działającego w skorupie ziemskiej ciśnienia kierunkowego. Temperatura nie odgrywa żadnej roli lub minimalną. Ciśnienie kierunkowe powoduje, że minerały układają się prostopadle do działającego ciśnienia. Powstają łupki krystaliczne.

• Metamorfizm regionalny ma miejsce, gdy w wyniku ruchów tektonicznych znaczne fragmenty skorupy ziemskiej zostaną wciągnięte na dużą głębokość, gdzie panuje wysoka temperatura i wysokie ciśnienie. Powstają gnejsy, eklogity, amfibolity.

1. Dlaczego płyty litosfery przemieszczają się?

• przyczyną dryfu kontynentów są działające w płaszczu Ziemi prądy konwekcyjne.

• Prądy wstępujące – oddalanie płyt, prądy zstępujące – zbliżanie płyt.

1. Gdzie występują batolity?

• Polska, Tatry wysokie

1. Ruchy izostatyczne:

• Unoszenie i zanurzanie się płyt litosfery nazywamy pionowymi ruchami litosfery

1. Wiek globu:

• 4,5 mld

1. Jak powstaje lód lodowcowy:

• Obfity opad śniegu

• Nadtapianie i zamarzane zmienia śnieg w szleń lub firn

• W wyniku dalszej kompakcji powstaje lód firnowy 20-30% powietrza

• W wyniku kolejnych procesów powstaje lód lodowcowy

1. Morena:

• Materiał pochodzący z egzaracji jest przez lodowiec transportowany. Największa ilość jest wtopiona w lód, część jest przymarznięta do podłoża, a część znajduje się na jego powierzchni.

• Charakterystyczną cechą materiału skalnego niesionego przez lodowiec jest jego różnorodność pod względem wielkości - od frakcji ilastych do dużych bloków skalnych.

1. Formy rzeźby terenu powstałe po udziale martwego lodu:

• Jeziora wytopiskowe

• Oczka polodowcowe

• Kemy

1. Formy brzegowe powstałe w procesie erozji morskiej:

• Klif

• Platformy erozyjne

• Tarasy akumulacyjne

• Wały brzegowe

1. Mechanizm spełzywania gruntu:

• Płytkie, powolne przemieszczanie się mas skalnych po stoku. Związane jest z nawadnianiem, zamarzaniem i odmarzaniem gruntu w skutek czego cząstki poruszają się po stoku.

1. Do jakich głębokości sięgają sezonowe zmiany temp.?

• 6-8m

1. Nazwy czterech skał metamorficznych:

• Gnejs

• Marmur

• Łupki krystaliczne

• Kwarcyt

1. Co to denudacja:

• procesy niszczące powodujące wyrównywanie i stopniowe obniżanie wyniesionych partii skorupy ziemskiej

1. Jakie warstwy oddziela powierzchnia Mohorowicza?

• stanowi granicę między skorupą ziemską a płaszczem Ziemi.

1. Wietrzenie:

• Rozpad mechaniczny lub rozkład chemiczny pod wpływem czynników egzogenicznych, np. atmosfery, hydrosfery i biosfery.

1. Główne procesy wietrzenia chemicznego:

• rozpuszczanie,

• utlenianie,

• redukcję

• uwęglanowienie,

• uwodnienie

• hydrolizę,

1. Jak dzielimy skały osadowe:

• okruchowe

• ilaste

• chemiczne i organogeniczne

• alitowe

1. Kaptaż rzeczny:

• naturalne przechwycenie odcinka rzeki i jej dorzecza przez sąsiednią rzekę intensywnie erodującą wstecz

1. Jakie procesy biorą udział w powstawaniu tarasów:

• Erozja boczna

• Erozja denna

• Akumulacja.

1. Morena denna:

• Morena denna to osad wytopiony z lodowca po jego całkowitym wycofaniu. Tworzy lekko pofalowane, rozległe powierzchnie. Składa się głównie z gliny zwałowej, miejscami z piasków. Charakterystyczna jest zawartość różnej wielkości bloków skalnych.

1. Ił warwowy:

• Wyraźne warstewkowanie

• Składa się z dwóch warstw-jasnej, nieco grubszych i ciemnej nieco cieńszych

• Parę warstewek jasnych i ciemnych nazywamy warwą

• Warstwa jasna- utworzona w lecie zaś ciemna zimą.

1. Poziom wyrównania izostatycznego:

• Na pewnej głębokości różnice gęstości skał znikają. Jest to tzw. poziom wyrównania izostatycznego, na którym ciśnienie hydrostatyczne (petrostatyczne) jest jednakowe.

1. Wymień dowody świadczące za teorią tektoniki płyt:

• Teoria spredingu(rozrastania się dna morskiego)

• Badania pola magnetycznego(magmatyzm Ziemi)

1. W jakich warunkach dochodzi do rozpadu ziarnistego skał?

• Przy insolacji, ziarna w skale są różnie zorientowane w ten sposób powstaje różne kurczenie i rozprężanie materiałów co powoduje naprężanie w skale a to z kolei przyczynia się do rozluźnienia spójności skały.

1. Procesy diagenezy osadu(proces polegające na przeobrażeniu fizycznym i chemicznym osadu prowadzące do jego cementacji, czyli lityfikacji):

• Twardnienie koloidów – koloidy występujące na dnie i wypełniające pory w osadzie z biegiem czasu tracą wodę i twardnieją (woda jest wyciskana przez ciężar nadległych warstw). W efekcie miękki osad zawierający początkowo 80 % wody, przechodzi w twardą skałę, w której ilość wody jest niewielka.

• Kompakcja – zmniejszenie objętości porów i porowatości osadu pod wpływem ciśnienia (ciężaru) nadległych warstw. Świeżo złożony ił ma porowatość n=70% na głębokości 2 km około 10%. Wskutek kompakcji utwory luźne i miękkie takie jak iły czy muły ulegają sprasowaniu – złupkowaniu, polegającym na powstaniu równoległych do warstwowania powierzchni rozdzielczości.

• Rekrystalizacja – zmiana warunków fizyko-chemicznych w osadzie może doprowadzić do przesycenia roztworów i w konsekwencji do powtórnego wykrystalizowania się z roztworu związków mineralnych, najczęściej węglanu wapnia i krzemionki. Rekrystalizacja prowadzi do spajania ziaren i do zwiększania wielkości ziaren mineralnych.

• Cementacja - w wyniku procesów diagenezy zmniejsza się odległość pomiędzy poszczególnymi składnikami osadu, a ziarna osadu zlepiają się ze sobą – ulegają cementacji. Substancjami cementującymi - SPOIWEM są zwykle węglan wapnia, krzemionka, związki żelaza, dolomit, gips czy minerały ilaste.

1. Prędkość erozyjna rzek:

• Jest to prędkość rzeki przy której zaczyna erodować

1. Warunki tworzenia się delt:

• Ograniczone działanie prądów przybrzeżnych

• Niezbyt dużego falowania prądów przybrzeżnych

• Małych przepływów i odpływów morza

1. Co to jest pradolina i kiedy powstaje?

• Wody wypływające spod lodowca łączyły się na terenie Polski z wodami rzek płynących z obszarów wyżynnych i górskich(z południa), a następnie spływały równolegle do czoła lądolodu w kierunku zachodnim zgodnie z ogólnym nachyleniem kontynentu europejskiego. Tworzyły w ten sposób szerokie doliny zwane pradolinami

1. Morena czołowa:

• jest to wzgórze lub pas wzgórz czy wałów, które powstają wzdłuż czoła lodowca w okresie jego stagnacji. Ich przebieg wyznacza zasięg kolejnych faz lodowca.

• Zbudowane są z glin zwałowych, piasków, żwirów i głazów

1. Z jakich elementów morfologicznych składa się osuwisko:

• Nisze osuwiskowe

• Rynna osuwiskowa

• Jęzor osuwiskowy

• Koluwium

1. Astenosfera:

• półplastyczna warstwa występująca bezpośrednio pod litosferą.

• Jest podatna na deformacje plastyczne z powodu wysokiej temperatury, bliskiej temperaturze topnienia skał.

• Jej grubość wynosi ok. 100 km. Należy do górnego płaszcza.

• Na astenosferze unoszą się płyty litosfery.

1. Mezosfera:

• rozciąga się poniżej astenosfery i sięga aż do jądra ziemi (czyli do barysfery).

• Wskutek wysokiego ciśnienia materiał skalny jest w stanie stałym.

• Warstwa perydotytowa, astenosfera i mezosfera to części składowe PŁASZCZA.

1. Lakkolit:

• lakkolity – przypominają bochenek lub grzyb

1. Na czym polega wietrzenie chemiczne skał?

• Polega na rozpadzie chemicznym skał, który może doprowadzić do przeobrażenia mineralnego i chemicznego skały; skały poddawane są procesom: utlenianie, uwodnienia, uwęglanowienia, odtlenienia

1. Profil równowagi rzek:

• takie położenie dna koryta, przy którym rzeka nie eroduje w głąb i nie osadza materiału a jedynie transportuje materiał pochodzący z wietrzenia.

1. Wydolność rzeki:

• Zdolność rzeki do unoszenia pojedynczych fragmentów.

1. Batolit:

• Najrozleglejsze intruzje to batolity tworzące wielkie masywy skał magmowych, najczęściej granitoidy. Górna powierzchnia przecina skały niezgodnie. Natomiast dolna nie jest odsłonięta. W Polsce największe batolity to krystalinik tatrzański i karkonoski.

1. Abrazja:

• Niszczenie brzegu morza przez falowanie i przemieszczanie się materiału skalnego i powstają klify i platformy abrazyjne.

1. Skutki erozji rzecznej:

• Erozja denna: żłobienie i niszczenie dna koryta, obniżanie i pogłębianie dna koryta

• Erozja wsteczna: Polega na podcinaniu progów i załomów w korycie rzeki, a więc ich cofanie w kierunku wododziału; Prowadzi do wydłużenia biegu rzeki, zmniejszenia spadku. W konsekwencji mogą powstawać przełomy regresyjne i kaptaż rzeczny.

• Erozja boczna: Polega na podmywaniu i rozcinaniu brzegów koryta rzecznego przez wodę płynącą; Prowadzi do poszerzania doliny, powstawania zakoli – meandrów. Wydłuża bieg rzeki, zmniejsza się zatem jej spadek. Powstają starorzecza.

1. Przyczyny powstawania tarasów:

• Zjawisko dojrzewania i odmładzania

• Rozcięcie doliny zasypanej aluwiami

• Przesuwanie się biegu rzeki

1. Kiedy powstała hydrosfera?

• W Archaiku 2700mln lat temu

1. Czynniki niszczące dno morskie i lądowe:

• Morskie: prądy morskie, falowanie, pływy

• Lądowe: usytuowanie linii brzegowej, rodzaj skał brzegu i dna.

1. Co to jest starorzecze:

• Część dawnego koryta rzeki powstała z meandru odciętego od biegu rzeki.

1. Sandr:

• To rozległy, płaski stożek napływowy (lub zespół zrośniętych stożków) zbudowany z materiału piaszczysto-żwirowego, osadzonego przez wody wypływające z lądolodu. Powstaje podczas recesji lub postoju lądolodu na jego przedpolu. Z uwagi na ubogie gleby, najczęściej pokryte dużymi kompleksami leśnymi.

1. Drumlin:

• wąskie wzgórza zbudowane z osadów lodowcowych, głównie z gliny zwałowej. Są wydłużone w kierunku ruchu lodu, a stok zwrócony w kierunku przeciwnym jest zwykle bardziej stromy. Często występują w grupach. Najczęściej ich powstanie wiąże się z selektywnym wygładzaniem moreny dennej, lub czołowej przez ponownie nasuwający

1. Kem:

• Są to regularne, kopulaste pagórki o wysokości kilka - kilkadziesiąt metrów i średnicy do kilkuset metrów o dość stromych zboczach, zbudowane z warstwowanych osadów mułkowatych lub piaszczysto - żwirowych.

1. Oz:

• Oz jest to wydłużony, zwykle kręty wał lub ciąg wzgórz o stromych zboczach i falistej linii grzbietowej, zbudowany z piasków i żwirów fluwioglacjalnych osadzonych przez wody płynące w szczelinie lub w tunelu w lodowcu.

• Ogólny kierunek zgodny jest na ogół z kierunkiem ruchu mas lodowych.

1. Granice dzielące płyty litosfery:

• Granice rozbieżne(płyty rozsuwają się)

• Zbieżne(płyty zderzają się)

• Przekształcające się(płyty przesuwają się względem siebie)

1. Z jakich warstw zbudowany jest glob ziemski:

• Litosfera

• Astenosfera

• Mezosfera

• jądro