Wykład 2, 21.02.2013

Pierwsze profesjonale komisje naukowe – w ramach Akademii Umiejętności w Krakowie, lata 70. XX w. - komisja badania literatury i historii świata. Propagowanie koordynowanie badań na temat historii oświaty.

W tym okresie powstają także pierwsze próby tworzenia profesjonalnych środowisk badawczych i dydaktycznych w zakresie historii oświaty. Pojawiają się pierwsze osoby które zajmują się historią oświaty, bo do tej pory wiele osób zajmowało się filozofią, historią, dziejami kultury, literatury, religioznawstwem. Pierwszą postacią, którą można uznać za profesjonalnego badacza i dydaktyka jest Antoni Karbowiak – pierwsza osoba która uzyskała habilitacje z zakresu dziejów wychowania i szkół – 23 czerwca 1905 roku w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim. Stopień naukowy doktora nie zapewnia badaczowi samodzielności naukowej, po tym stopniu rzadko prowadzi się wykłady, seminaria etc. Habilitacja uważana jest za przepustkę do samodzielności naukowej. Środowiska naukowe musiały odbyć dyskusje na temat, czy historia wychowania jest na tyle samodzielna dyscyplina aby można było w jej zakresie robić habilitacje. Jest nazywany pierwszym profesjonalnym wykładowca, uniwersytet jagielloński w Krakowie. Prywatny docent – nie otrzymuje wynagrodzenia. Prywatni docenci pracowali społecznie, musieli podejmować prace dorobkową, co utrudniało im prowadzenie badań naukowych. W Krakowie od Karbowiaka zaczyna się kształtować pierwszy ośrodek badań w zakresie historii wychowania.

Uniwersytet we Lwowie – tam badania prowadzi historyk Ludwik Finkel, Łempicki Stanisław. We Lwowie funkcjonuje stowarzyszenie nauczali szkół średnich i uniwersytetu – towarzystwo nauczycieli szkół wyższych – wydają czasopismo MUZEUM – publikują teksty, artykuły dotyczące polskiej oświaty.

W Warszawie od lat 70 XIX w. – wydawana jest encyklopedia wychowawcza – jedna z pierwszych encyklopedii na ziemiach polskich, hasła z zakresu historii wychowania. Próby syntezy europejskiej i polskiej myśli pedagogicznej Maurycego Straszewskiego, Antoniego Danysza. Encyklopedia – cienkie zeszyciki. Ukazywała się do momentu wybuchu I wojny światowej, potem zawieszona, wznowiona gdy Polska odzyskała niepodległość. U schyłku XIX wieku zaczęły pojawiać się pierwsze podręczniki do historii wychowania, na terenie Galicji w roku 1891. Rada Szkolna Krajowa (autonomiczny organ nadzorujący Polską oświatę na terenie zaboru austriackiego) wprowadza przepisy na temat kształcenia szkół ludowych. Nauczyciele maja kształcić się w seminariach nauczycielskich. Rada szkolna krajowa wprowadza dokładnie przepisy na temat przedmiotów obowiązkowych, m.in historia wychowania. Najpierw niemieckie, ale mało wzmianek o polskiej edukacji, zaczęły powstawać pierwsze podręczniki, autorzy - nauczyciele uczący tego przedmiotu w seminarium. Nie było na początku profesjonalnych wykładowców z tej dyscypliny, to poszukiwanie wykładowców nauczycieli odbywało się na zasadzie łapanki. Uważano że dyrektor seminarium jest najlepszym kandydatem na prowadzącego.

Pierwsi autorzy podręczników:

• Antoni Łuczkiewicz – dyrektor żeńskiego seminarium w Krakowie.

• Franciszek Majchrowicz

• Maria Bielska – opublikowała maleńką książeczkę najeżona mnóstwem błędów ortograficznych – języka polskiego uczyła się dopiero jako dorosła osoba.

Większość podręczników powstawała na bazie wykładów, które nauczyciele robili dla swoich uczniów. Maria Bielska pisze, ze jej podręcznik powstał dlatego, ze czasami jak zaglądała w notatki swoich uczennic, to włos jej się jeżył na głowie co tam znajdowała. Potem podręczników będzie coraz więcej, na wyższym poziomie.

Stanisław Kot – najsławniejszy podręcznik.

Zajęcia początkowo z Historii wychowania prowadzili dorywczo wykładowcy różnych kierunków – teologii, historii kultury etc. Pojawiały się specjalne kursy z zakresu historii wychowania, głównie w Krakowie i we Lwowie.

U kresu zaborów historia wychowania kształtuje się jako samodzielna dyscyplina.

Lata międzywojenne – 1918-1939 – w tym okresie powstaje kilka komisji naukowych koordynujących działanie w zakresie historii oświaty.

Powołanie na czołowych polskich uniwersytetach samodzielnych katedr historii wychowania. Katedra jest największą samodzielna jednostką badawczą. Dzisiaj nie jest tak bardzo istotna, natomiast w okresie zaborów i II RP uznawano ze profesora można zatrudnić dopiero, gdy ma własna katedrę. Antonii Karbowiak wiele lat czekał na swoją katedrę, ale się nie doczekał, bo wyjechał na wakacje i tam zmarł.

W okresie II Rzeczpospolitej pojawiają się katedry, na 2 uniwersytetach – w Krakowie 1920 r. – katedra historii Kultury – na czele staje Stanisław Kot. We Lwowie 1924r. powstaje katedra historii oświaty i szkolnictwa, na czele staje Stanisław Łępicki. Te dwa nazwiska dają bieg rozwojowy w tym okresie. Oni wydawali najważniejsze prace, zakładali czasopisma zawodowe prowadzili zajęcia i seminaria. Utrzymywali między sobą obfita korespondencję , pisali o swoich planach zawodowych etc.

20 lecie między wojenne – nowe uczelnie – Uniwersytet Lubelski, Uniwersytet w Poznaniu. Pojawiają się tam osoby które zajmowały się historia wychowania.

Do dalszego rozwoju dochodzi po II wojnie światowej. Wówczas historia wychowania rozwija się na uniwersytetach w ośrodkach badawczych, a z drugiej strony w ramach pracowni dzieł oświaty polskiej akademii nauki. Na czele tej pracowni staje Łukasz Kurdybacha. Pracownia ta wydaje liczne serie wydawnicze, oraz powołała czasopismo – rozprawy z dziejów oświaty. Ważne wydarzenie miało miejsce w roku 2000 – stworzenie THE – towarzystwo historii edukacji, które skupia wszystkich badaczy tej problematyki z całej Polski. Ma swoje czasopismo – biuletyn historii wychowania. Od kilku lat towarzystwo ma bardzo ważny konkurs – najlepsze prace magisterskie z zakresu historii wychowania. Odbywał się on pod patronatem Czesława Majorka – znanego historyka wychowania, który pracował na uniwersytecie pedagogicznym w Krakowie, aby uczcić jego pamięć, fundują jego nagrodę.

Współczesny rozwój – ewolucja nawet w samej terminologii , od historii wychowania do historia edukacji. Polscy badacze przyjęli ze historia edukacji ma rzeczywiście szerszy zakres. Nazwa się przyjęła.

Ośrodek Łódzki – badaniami zajmuje się Grzegorz Michalski i Iwona Michalska piszą prace dotyczącą czasopiśmiennictwa czytelnictwa dzieci i młodzieży Zygmunta Mysłakowskiego, stowarzyszeń oświatowych..

Ośrodek Poznański – grono historyków wychowania jest liczne – Dorota Żołądź-Strzelczyk – zajmuje się problematyką dziecka i dzieciństwa a Polsce – „Dziecko w dawnej Polsce”. Koncentruje się na zabawach i zabawkach dziecięcych. Katarzyna Kabacińska – ta sama tematyka co Dorota.

Badania nad harcerstwem – Edyta Głowacka-Sobiech.

Dzieje wychowania w średniowieczu – Krzysztof Ratajczak.

Ośrodek Bydgoski – funkcjonował prężny team historyków – Krzysztof Jakubiak (przeniósł się do Gdańska). Ośrodek Bydgoski słynął z badań nad wychowaniem w rodzinie. Prowadzono badania nad rolą kobiety.

Ośrodek Krakowski – badania z HW prowadzone są dwutorowo – uniwersytet jagielloński i pedagogiczny im. Komisji edukacji narodowej . Urszula Perkowska, Kazimierz Banach, Julian Dybiec.

Uniwersytet Mikołaja Kopernika – Władysława Szulakiewicz – badania nad dziejami historiografii, jak się HW rozwijała. „historia dziejów oświaty” etc. Dużo publikacji poświęca biografistyce.

O kształceniu nauczycieli, dzieje nauczycieli – Czesław Majorek, Andrzej Mejssnera, Henryka Kramarza.

Badania nad komisja edukacji narodowej – Kalina Bartnicka, Irena Szybiak, Tadeusz Mizia, Łukasz Kurdybacha

Czasopisma – Rozprawy z dziejów oświaty, „Przegląd historyczno-oświatowy”, „Chowanna”

Ogólne informacje o kontekście historycznym – bibliografie pod. Red. Andrzeja Mejssnera, Stefana Możdżenia, Juliana Dybca

Sylwetki twórców historii wychowania

Kamila Mrozowska – pierwsza dama polskiej historii wychowania. W artykule zastanawiała się nad tymi osobami, które odcisnęły piętno na historii wychowania. Opublikowany tekst „Twórcy polskiej historii wychowania”.

Stanisław Kot – żył w latach 1885 – 1975 – urodził się w rodzinie chłopskiej na południu Polski w miejscowości Ruda. Tam jego start edukacyjny był trudny, ponieważ w tej okolicy był wysoki stopień śmiertelności niemowląt i wysoki wskaźnik analfabetyzmu. Miał on szczęście, ze jego ojciec reprezentował grupę mieszkańców wsi, którzy posiadali jakieś aspiracje (elita wiejska, potrafili czytać i pisać) .Ojciec jego był jedynym mieszkańcem który potraf czytać i pisać, wiec cieszył się wielkim szacunkiem. Wybierano go często na wójta. Był działaczem ruchu ludowego, w domu było wiele ulotek, prasy. Uczył się czytać na ‘tanim wydaniu pana Tadeusza’. Kot bardzo szybko przejawiał tendencje ze należy go kształcić dalej, był żywy, inteligentny. W wieku 4 lat nauczył się czytać, w wieku 5 lat potrafił przeczytać niemal całego pana Tadeusza. Niewiele rozumiał, ale przeczytać był w stanie. Miejscowy proboszcz zachęcił ojca, by wysłać Stanisława do szkoły. Jednak on w szkole się nudzi, bo była to szkoła ludowa, niski poziom. Rzucił szkołę po roku i pasał krowy, nie miał jednak zdolności, wrócił do szkoły, potem udał się do szkoły średniej – gimnazjum w Rzeszowie. Ukończył je z wyróżnieniem. Tam zaangażował się w działalność kółek młodzieżowych. Inspektor szkolny radził mu by wybrał kierunki humanistyczne. We Lwowie odbył studia w zakresie filologii klasycznej i polskiej. Wilhelm Bruchnalski, Józef Kallenbach – z tymi profesorami współpracował najściślej, będą jego recenzentami pracy doktorskiej. Przez rok studiował prawo, ale je porzucił. Studia ukończył doktoratem, praca na temat Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Praca Kota dotyczy wpływu starożytności klasycznej na polska myśl. Praca doktorska otrzymała dobre recenzje i utorowała mu drogę do dalszej kariery naukowej. Kot nie zaczął od razu pracy na uniwersytecie, zdał egzamin nauczycielski i przez kilka lat był nauczycielem w szkołach średnich.

W 1910 roku przenosi się na stałe ze Lwowa do Krakowa. Profesorowie lwowscy pomagają mu zdobyć stypendium z Akademii Umiejętności, co umożliwia mu wyjazd za granicę i badania naukowe. Po powrocie ze stypendium zastaje go w kraju I wojna światowa. Aktywnie się angażuje w działania. Działa w Naczelnym Komitecie Narodowym, szczególnie udziela się biurze prasowym tego komitetu. Po I wojnie światowej podejmuje starania, aby uzyskać pracę i habilitację na Uniwersytecie Jagiellońskim. Ale tam część profesorów patrzy niechętnie na jego działalność w czasie wojny. Niektórzy profesorowie napisali do niego list, że warunkiem przystąpienia do kolokwium habilitacyjnego, jest potępienie swojego postępowania. Stanisław napisał list do profesorów, którzy kazali mu wyrzec się swoich przekonań politycznych. Pokazał tym wielką klasę. Część profesorów zmieniło swoje nastawienie. Kolokwium habilitacyjne odbyło się w roku 1920 na uniwersytecie w Krakowie – habilitacje z dziejów kultury. Stanisław Kot – stanął na czele Katedry Historii Kultury w 1933 roku. W wyniku zmiany przepisów o uczelniach wyższych, minister oświaty mógł likwidować katedry. Sytuacja była bardzo napięta, ponieważ intelektualiści nie zgadzali się z zarządzeniami władzy. Minister zlikwidował 52 katedry, których kierownikami były osoby nieprzyjazne polityce. Stanisław Kot zasłużył się wyraźnym sprzeciwem przeciwko dyskryminacji młodzieży żydowskiej. Niektóre ugrupowania prawicowe, endecja, próbowały wprowadzić na uniwersytety numerus clausus – ograniczona liczebność – dotyczy to kobiet i Żydów. W latach 20. dochodziło do zamieszek. Był przeciwnikiem zasad ograniczających.

Kot kieruje katedrą historii kultury przez 13 lat. Jest autorem podręcznika „Historia wychowania”. W 1924 r. ukazał się po raz pierwszy, a po raz ostatni 2010 r. Wielokrotnie go przerabiał, skracał, poszerzał, wydał też źródła do historii wychowania. W pierwszej wersji znajdowały się informacje i teksty źródłowe. Podręcznik do dziś uznawany jest za najlepszy, napisany żywym językiem. Z tego podręcznika korzystał Stanisław Łempicki.

Prace naukowe jego dotyczyły twórczości Andrzeja Frycza Modrzewskiego. Długo się nim interesował, poświecił mu tez prace habilitacyjną. Dotyczyła ona wpływu Andrzeja Modrzewskiego na oświatę. Pisał tez prace dotyczącą szkolnictwa parafialnego małopolski głównie. Interesowały go także losy reformacji w kontekście szkół innowierczych które powstawały w Polsce a także kontaktów Polaków z nauką i kulturą zachodu w dobie odrodzenia.

Stanisław Kot zabiegał także o stworzenie komisji naukowych prowadzących badania z zakresu historii wychowania. Jednej komisji był sekretarzem. Wydaje tez czasopismo pt. „reformacja w Polsce”.

Działalność dydaktyczna – prowadził seminaria. Rzetelnie przygotowywał się do swoich wykładów. Wykładów sobie specjalnie nie cenił, wolał seminaria, podczas których mógł rozmawiać ze studentami, dyskutować z nimi. Wskazywał im literaturę, przedmioty badan.

Kot udzielał wsparcia swoim najzdolniejszym studentom – Henryk Barycz – wynajdywał stypendium, prace, ułatwiał wyjazdy naukowe.

Robił notatki na fiszkach o swoich seminarzystach. Niektóre się zachowały.

Stanisław Kot po wybuchu II wojny światowej zaangażował się w działalność polityczną. Ambasador Polski w Moskwie. Pozostał za granicą, próbował prowadzić badania naukowe, ale jego aktywność zmalała. Wylew krwi do mózgu w latach 70., do chwili swojej śmierci przebywał w szpitalu. W latach 50. I 60. Podejmowano próby o wznowienie jego podręcznika, ale się nie udało, bo władza ludowa miała na niego alergie. W latach 90. nastąpiło wznowienie publikacji jego książek.

Stanisław Łempicki 1886-1947

Miał ułatwiony start urodził się w rodzinie inteligenckiej - ojciec komisarz w starostwie. Mieszkał w Nowym Sączu później we Lwowie. Po skończeniu gimnazjum studiował na Uniwersytecie Lwowskim literaturę polską i klasyczną oraz historię. W czasie studiów otrzymał elitarne stypendium naukowe im. OSSOLIŃSKICH. Zakład fundował stypendia dla najzdolniejszych studentów kierunków humanistycznych. Po studiach pracował jako nauczyciel przygotowywał prace doktorska wiele uwagi poświecił JANOWI ZAMOYSKIEMU. Łempicki uzyskuje stopień doktora, następnie pracuje jako nauczyciel, w czasie I Wojny udziela się politycznie, habilituje się po I Wojnie światowej - praca poświęcona Zamoyskiemu, jako organizatorowi szkolnictwa. Zachowała się korespondencja miedzy Kotem a Łempickim. Uzyskał własną katedrę 1924r. we Lwowie. Pracował w zakładzie narodowym im OSSOLIŃSKICH. Pisywał do czasopism. Miał kilka żon i kilkoro dzieci z nimi. W czasie II Wojny Światowej we Lwowie do 41 wykładał na uczelni. Po kaźni profesorów lwowskich na Wzgórzach Wuleckich powrócił do pracy w OSSOLINEUM.

Organizacja badań naukowych : lwowskie oddziały komisji naukowych, powołanie dwóch czasopism pierwszych „Wiadomości z dzieł wychowania i szkolnictwa w Polsce”, „Minerwa polska” , Stanisław Łempicki w latach 30. wydawał encyklopedie wychowania, łącznie 3 tomy, hasła dotyczące nauczania i wychowania

Dydaktyka: Seminaria i wykłady. Nie publikuje podręcznika. Zachowuje się brulion tematy zajęć tematy kolokwiów jedno kolokwium z podręcznika Stanisława Kota. Wśród jego studentów był Łukasz Kurdybacha.

Twórczość naukowa - prace o Zamoyskim, „O polskim ideale wychowawczym” o polskich tradycjach wychowawczych. Prace wspomnieniowe „Złote paski” wspomnienia ze szkoły galicyjskiej Wspomnienia ossolińskie. 1923r był redaktorem zbiorowej pracy polskiej oświaty w XVIII wieku w której przedstawiono problematykę wieku XVIII.