UKŁAD POKARMOWY

Do układu pokarmowego zalicza się przewód pokarmowy z jego gruczołami oraz zęby, język.

Rozpoczyna się otworem ustnym, a kończy otworem odbytowym. Kolejne odcinki tego przewodu to: jama ustna, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube

Ściana przewodu pokarmowego zbudowana jest zazwyczaj z 3 zasadniczych warstw. Od strony światła przewodu występuje błona śluzowa której podstawę stanowi tkanka łączna wiotka zwana blaszką właściwą błony śluzowej. Blaszkę właściwą pokrywa nabłonek, a głębsza warstwę stanowi łączno – tkankowa błona podśluzowa. W blaszce właściwej znajdują się naczynia włosowate, naczynia krwionośne i limfatyczne oraz sploty i zwoje nerwowe. Pomiędzy blaszką właściwą a błoną podstawną mięśni gładkich zwaną blaszką mięśni błony śluzowej. Stwarzają możliwość przesuwania śluzówką. Drugą warstwą jest warstwa mięśniowa zbudowana z mięśni gładkich, układająca się przeważnie w dwie warstwy: wewnętrzną okrężną i zewnętrzną podłużną. Najdalej od światła przewodu położoną warstwą jest błona zewnętrzna zbudowana z tkanki łącznej wiotkiej lub bitej.

JAMA USTNA: Otwór ustny przyjmuje kształt szpary ust, która ograniczona jest wargami. Między wargami a policzkami, a łukami zębowymi znajduje się przedsionek jamy ustnej. Wewnętrznie w stosunku do łuków zębowych występuje jama ustna właściwa, która w tylnej części przechodzi w gardło. Od góry jama ustna ograniczona jest podniebieniem (składającego się z podniebienia warstwowego i miękkiego), z tyłu w linii środkowej podniebienie miękkie zwisa ku dołowi w postaci języczka podniebiennego.

ZĘBY: Zbudowane są z zębiny, ułożone w dwa łuki (zęby górny szczękowy i dolny żuchwowy).

Ząb składa się z: korony, szyjki i korzenia. Korzeń połączony jest zębodołem za pomocą ozębnej. Korona wystaje do jamy ustnej, a jej zewnętrzna powierzchnia pokryta jest bardzo twardym szkliwem. Wnętrze zęba stanowi korona zębowa która przechodzi w kanał korzenia. Korona wypełniona jest miazgą zębową. U człowieka wyróżnia się zęby:

- siekacze, kły, przedtrzonowe, trzonowe

Mamy dwa rodzaje zębów; mleczne i stałe. Stałe są od 6 roku życia.

3212/2123 górna

3212/2123 dolna

JĘZYK: Jest fałdem mięśniowym pokrytym błoną śluzową leżącą na spodzie jamy ustnej, składający się z trzonu, która ku tyłowi przechodzi w nasadę języka, a ku przodowi w koniec języka. Na grzbiecie języka występują 4 rodzaje brodawek: nitkowate, grzybowate, okolone, liściaste

Występują również kubki smakowe, które reagująca 4 rodzaje smaków: słodki, słony, gorzki i kwaśny. Dolna powierzchnia języka jest gładka, w linii przyśrodkowej przebiega nie parzysty fałd błony śluzowej zwany wędzidełkiem języka. Rozróżniamy również gruczoły ślinowe małe i duże. Duże zwane śliniankami (to są przyuszna, podżuchwowa i podjęzykowa)

GARDŁO: Ma kształt lejkowaty spłaszczonej cewy która rozciąga się od podstawy czaszki do 6 kręgu szyjnego. Jamę gardła dzielimy na: górną – nosową, środkową – ustną, dolną – krtaniową. Część nosowa gardła otwiera się z przodu do jamy nosowej i jest związana z układem oddechowym. W bocznej ścianie na sklepieniu gardła znajduje się otwór stanowiący ujście gardłowe trąbki słuchowej zwanej trąbką Eustachiusza. Część ustna gardła położona jest bezpośrednio za częścią gardłową. Część krtaniowa gardła znajduje się za krtanią.

PRZEŁYK: Składa się on z części szyjnej, piersiowej i brzusznej. Przełyk prowadzi do żołądka.

ŻOŁĄDEK znajduje się w części nadpępkowej jamy brzusznej. Jest tak ułożony, że jego większa część leży po stronie pośrodkowej, stanowi workowate rozszerzenie przewodu pokarmowego. Spełnia funkcje zbiornika pokarmu który tu przebywa podczas trawienia. Żołądek lekko wypełniony ma kształt haka. Na jego lewym górnym końcu znajduje się wpust żołądka kontaktujący się z brzuszną częścią przełyku. Obszerna uwypuklająca się ku górze część żołądka nazywa się dnem żołądka poniżej którego występuje trzon żołądka. Spód żołądka stanowi część odźwiernika. Jest ona wyposażona w mięsień – zwabiacz odźwiernika, którego skurcz uniemożliwia przedostanie się pokarmu do dalszej części przewodu pokarmowego. Błona śluzowa żołądka zawiera liczne gruczoły wśród których wyróżniamy gruczoły żołądkowe właściwe i gruczoły odźwiernikowe. Pierwsze z nich są gruczołami cewkowymi prostymi, występują w okolicy dna i trzonu okolicy żołądka, zawierają dwa rodzaje komórek nabłonkowych i komórki główne produkujące pepsynogen i komórki dziedzinowe wytwarzające kwas solny. Gruczoły odźwiernikowe należą do prostych lub złożonych gruczołów cewkowo – pęcherzykowych znajdujących się w części odźwiernikowej żołądka- wydzielają śluz.

JELITO CIENKIE: Ciągnie się od odźwiernika do ujścia odźwiernik jelita grubego. Składa się z 3 odcinków: dwunastnicy, jelita tczego i jelita krętego. Wynosi około 6 metrów długości.

W błonie śluzowej początkowego odcinka występują cewkowe pęcherzykowe gruczoły dwunastnicy. Podśluzowe a na całej długości jelita cienkiego proste, cewkowe gruczoły jelitowe. Powierzchnie błony śluzowej jelita cienkiego tworzą liczne fałdy okrężne. Powierzchnię pokrywają liczne komórki jelitowe których liczba sięga kilku milionów. Ich funkcje wiążą się z wchłanianiem strawionego pokarmu. Wewnątrz pojedynczego kosmka znajduje się sieć naczyń włosowatych, krwionośnych do których ze światła jelita przenikły cukry proste, aminokwasy, sole mineralne w postaci jonów w niewielkiej ilości. W centralnej części kosmka występują naczynia limfatyczne odpowiadające z odbiór za światła jelita większą część produktów. Powierzchnia komórek nabłonka pokrywająca nabłonek jelita cienkiego od strony światła jelita tworzy bardzo liczne mikrokosmki co zwiększa powierzchnię chłonną jelita.

DWUNASTNICA: Ma kształt podkowy, mierzy 25 – 30 cm. Górna część dwunastnicy nosi nazwę opuszki, która przechodzi w część zstępującą. Mniej więcej w połowie części zstępującej znajduje się brodawka większa dwunastnicy na której występuje ujście przewodu żółciowego – wspólnego i przewodu trzustkowego. Powyżej tej brodawki mieści się brodawka mniejsza dwunastnicy mająca na szczycie otwór przewodu trzustkowego dodatkowego. Część dolna dwunastnicy obejmuje część poziomą, która zagina się ukośnie ku górze tworząc część zstępującą. Ta ostatnia kontaktuje sie z jelitem tczczym.

Jelito tczcze i jelito kręte – oba te odcinki jelita cienkiego przymocowane są za pomocą kreski i noszą nazwę jelita kreskowego.

JELITO GRUBE: Wyróżniamy tutaj jelito ślepe, kątnicę, okrężnicę i odbytnicę. Jego długość wynosi 130 – 150 cm. Połączenie jelita cienkiego z jelitem grubym następuje w miejscu położonym ok. 7 cm powyżej zakończenia jelita ślepego. W ścianie jelita grubego przebiegają 3 pasma mięśni podłużnych.

JELITO ŚLEPE: Początkowy odcinek jelita grubego stanowi ślepo zakończony worek leżący w prawym dole biodrowym pokrytym otrzewną. Wyrostek robaczkowy ma postać ślepo zakończonej cewki będącym uwypukleniem jelita ślepego. Mierzy około 8 cm długości (należy do narządów szczątkowych i nie bierze udziału w procesie trawienia).

OKRĘŻNICA: Dzieli się na: wstępującą , zstępującą, esowatą

Wstępująca biegnie ku górze od ujścia jelita krętego do trzewnej powierzchni wątroby, gdzie tworzy zgięcie prawe okrężnicy i przechodzi w okrężnicę poprzeczną.

Okrężnica zstępująca jest pokryta otrzewną tylko z trzech stron i nie tworzy krezki. Okrężnica poprzeczna ciągnie się łukowato od prawego podżebrza ku lewej stronie ciała, gdzie poniżej śledziony tworzy zgięcie tworząc okrężnicę. Okrężnica poprzeczna jest połączona z tylną ścianą jamy brzusznej za pomocą krezki okrężnicy poprzecznej. Ponad ta częścią okrężnicy leży wątroba, pęcherzyk żółciowy i żołądek. Za nimi część zstępująca dwunastnicy, głowa trzustki, krezka jelita cienkiego a pod nią pętla jelita cienkiego. Okrężnica zstępująca biegnie w dół od zgięcia lewego okrężnicy i na wysokości grzebienia miednicy przechodzi w okrężnicę esowatą. Jest ona zwykle pokryta otrzewną z dwóch, trzech stron. Okrężnica esowata zwana esicą przytwierdzona jest krezką do ściany jamy brzusznej.

ODBYTNICA: Zaczyna się na wysokości 3 kręgu krzyżowego jako przedłużenie esicy a kończy otworem odbytowym czyli odbytnicą. Górny odcinek odbytnicy tworzy rozszerzenie zwane bańką odbytnicy, dolny węższy odcinek nosi nazwę kanału odbytowego, pokryty jest otrzewną tylko z przodu i bocznej strony do połowy ich długości. W końcowej części odbytnicy mięśnie okrężne i błona mięśniowa tworzą mięsień zwieracz wewnętrzny odbytnicy. Oprócz niego występuje mięsień zwieracz wewnętrzny odbytu zbudowany poprzecznie.

WIELKIE GRUCZOŁY UKŁADU POKARMOWEGO:

WĄTROBA: Większa część wątroby mieści się po prawej stronie jamy brzusznej tuż pod przeponą. Jest to największy gruczoł organizmu ludzkiego mający miękką a zarazem kruchą konsystencję. Druga z wymienionych cech powoduje, że może on ulec pęknięciu w skutek urazu. Całość gruczołu podzielona jest na 3 – ma bruzdami ułożonymi w kształcie litery h. Wątroba ma 4 płaty. Prawy, czworoboczny, ogoniasty, lewy. Bruzda poprzeczna zwana wrotem wątroby stanowi miejsce przez które wnikają do wątroby: tętnica wątrobowa doprowadzająca krew tętniczą, żyła wrotna transportująca wchłoniętą ze światła jelita substancje chemiczne oraz nerwy. A wychodzą z niej naczynia limfatyczne i przewód żółciowy, żyły wątrobowe biegną w mięśniu wątroby i wpadają do żyły główniej dolnej. Pozostałe dwie bruzdy przebiegają w kierunku strzałkowym a każda składa się z części przedniej i tylnej. W części przedniej bruzdy prawej znajduje się pęcherzyk żółciowy. Wątroba okryta jest łączno – tkankową błoną zwaną torebką wątroby. Od wrót wątroby o największym skupieniu tkanki łącznej wnikają do wnętrza gruczoły, które dzielą się na zraziki. Zbudowanie są z wielu komórek włożonych w promieniście biegnące beleczki. Kanaliki żółciowe wątroby zbierają się w 2 przewody wątrobowe: większy i mniejszy. Większy wychodzi z płata prawego a mniejszy z lewego płata wątroby. We wrotach wątroby przewody te łączą się ze sobą w przewód wątrobowy wspólny. A do niego ma ujście przewód pęcherzykowy którym spływa żółć. Wewnątrz pęcherzyka żółciowego może się gromadzić ok. 60 cm sześciennych żółci. Jego ścianka ma zdolność wchłaniania wody co powoduje prawie 10 krotne zagęszczenie żółci. Skurcz mięśni gładkich pęcherzyka żółciowego wyciska z niego w krótkim czasie spore porcje żółci która przekazywana jest do dwunastnicy przewodem żółciowym wspólnym.

TRZUSTKA: Leży na tylnej ścianie jamy brzusznej za żołądkiem. Składa się z głowy, trzonu i ogona. Centralnie wzdłuż osi trzustki, począwszy od ogona przez trzon i głowę biegnie przewód trzustkowy do którego dochodzą mniejsze przewody. Przewód rozgałęzia się na dwa które kończą się w dwunastnicy. Znaczna część trzustki stanowi złożony gruczoł pęcherzykowy wytwarzające sok trzustkowy. Między pęcherzykami gruczołów występują grupy odmiennych komórek zwanych wyspami Langerhansa wśród których wyróżnia się komórki alfa, beta, delta, produkujące różne hormony. Komórki alfa wytwarzają glikogen natomiast beta insulinę, a delta somatotropinę która prawdopodobnie hamuje uwalnianie glikogenu i insuliny.

FIZJOLOGIA UKŁADU POKARMOWEGO:

Pokarm musi być poddany działaniu czynników mechanicznych i chemicznych. Do czynników mechanicznych należą gryzienie powodujące wprowadzenie do jamy ustnej odpowiednio małych kawałków pokarmów.

Żucie – prowadzi do roztarcia pokarmu. Następnie połykanie, mieszanie w żołądku i jelicie oraz przesuwanie pokarmów.

W jamie ustnej pokarm o stałej konsystencji zostaje rozdrobniony przez zęby trzonowe i przedtrzonowe oraz wymieszany ze śliną do czego przyczyniają się również ruchy języka, policzka i żuchwy. W ten sposób formułują się ruchy pokarmowe, które mogą zostać połknięte.

Połykanie jest procesem w którym można wyróżnić 3 fazy:

Ustno – gardłowa – polega na przesunięciu kęsa z jamy ustnej do gardła co dzieje się przy udziale mięśni języka, policzków i jest czynnością świadomie kontrolowaną.

Dwie następne fazy są aktami odruchowymi.

W drugiej fazie gardłowo – przełykowej koordynowanej przez ośrodki w rdzeniu przedłużonym mięsień zwieracz górny gardła wpierw rozkurcza się umożliwiając przejście kęsa a następnie kurczy się wywołując fazę skurczów perystaltycznych przesuwających kęs wzdłuż gardła i przełyku.

3 faza nosi nazwę fazy przełykowo – żołądkowej. W tej fazie kęs przesuwany ruchami perystaltycznymi zbliża się do wpustu żołądka powodując jego rozkurcz.

Wprowadzony do żołądka pokarm układa się warstwami. Pierwsze kęsy które dostaną się do żołądka powodują rozkurcz ściany żołądka. W niedługim czasie następują skurcze perystaltyczne błony mięśniowej ściany żołądka przyczyniając się do mieszania treści pokarmowej. Przesuwając się w kierunku odźwiernika i opróżniania żołądka. Pokarm płynny szybko przechodzi przez żołądek. A o konsystencji stałej może być przetrzymywany nawet kilka godzin.

W jelicie rozróżniamy ruchy:

- wahadłowe, odcinkowe, dzielone i perystaltyczne

- robaczkowe

Ruchy wahadłowe i odcinkowe powodują mieszanie treści pokarmowych z sokami trawiennymi. – etapy trawienia.

ENZYMY TRAWIENNE W PRZEWODZIE POKARMOWYM

Enzymy trawienne wydzielane są do światła przewodu pokarmowego. Tylko w pewnych jego odcinkach, to jest w jamie ustnej, żołądku, jelicie. Do jamy ustnej wydzielana jest ślina, której pH wynosi ok. 7. Wyróżnia się ślinę surowiczą zawierającą – amylazę, zwaną ptialiną i ślinę śluzową w której występuje mucyna.

Do światła żołądka wydzielony jest przez gruczoły błony śluzowe żołądka sok żołądkowy, którego pH wynosi ok. 1. W soku żołądkowym znajduje się pepsynogen aktywny, w kwaśnym środowisku do czynnej pepsyny. Ma on na celu zabezpieczenie komórek gruczołowych przez strawienie ich białek. W żołądku mamy takie enzymy jak renina, podpuszcza, chymozyna, które powodują ścinanie rozpuszczalnych białek: mleka i zapoczątkowanie jej trawienia.

Lipoza żołądkowa – trawi tylko tłuszcze przyjęte w formie z emulgowanej, np. w mleku lub śmietanie. Zakwasza treść żołądka przedostając się małymi porcjami do dwunastnicy i ulega alkalizacji do pH 7,1 – 8,4. Pod wpływem zasadowego śluzu wydzielanego przez trzustkę sok trzustkowy zawiera trypsyno gen który pod wpływem enzymu zawierającego enterokinazę zostaje aktywowany w czynną chymotrypsynę przez trypsynę.

Żółć nie jest enzymem – zawiera głównie sole kwasów żółciowych

Do światła jelita cienkiego wydzielony jest sok jelita cienkiego wydzielający następujące soki:

- proaminopeptydozy

- amylazę peptydową

- maltazy

- sacharozy

- laktozę

- lipozę jelitową

- nukleazę