UKŁAD WYDALNICZY
NERKA (REN)
Nerka ma z reguły kształt fasolowaty, odstępstwo stanowi prawa nerka konia- kształt sercowaty oraz nerki bydła- nieregularny owal.
NEFRON
Jednostką strukturalno-czynnościową nerki jest nefron. Nefrony w większości znajdują się w korze nerki. Ich czynność polega na usuwaniu z krwi przepływającej przez ciałka nerkowe składników azotowych.
W obrębie nefronu wyróżniamy:
ciałko nerkowe ( corpusculum renale)
część bliższą kanalika nerkowego – kanalik nerkowy główny
pętlę nefronu
część dalszą kanalika nerkowego - wstawka
Ciałko nerkowe:
kłębek naczyniowy (glomerulus)- spętlone naczynie tętnicze, które tworzy sieć dziwną tętniczą (rete mirabile arteriosum)
- naczynie doprowadzające ( vas afferens)
-naczynie odprowadzające (vas efferens)
Naczynie doprowadzające ma większą średnicę od odprowadzającego, co ułatwia filtrację moczu z obszaru kłębka naczyniowego do torebki kłębka.
torebka kłębka (capsula glomeruli) – dawniej torebka Bowmana
Zbudowana z 2 blaszek:
-blaszka wewnętrzna, trzewna- zbudowana z epicytów, które na powierzchnie zwróconej do naczyń posiadają beleczkowate wypustki zwiększające ich powierzchnię; nabłonek jednowarstwowy płaski
- blaszka zewnętrzna, ścienna- nabłonek jednowarstwowy płaski, komórki wyższe niż w blaszce wewnętrznej, włókna kratkowe
Przestrzeń między blaszkami do światło torebki, do którego spływa mocz pierwotny.
Miejsce, w którym blaszka zewnętrzna przechodzi w blaszkę wewnętrzną nazywane jest biegunem naczyniowym torebki.
Miejsce, gdzie światło torebki przedłuża się w część bliższą kanalika nerkowego nazywa się biegunem moczowym.
Część bliższa kanalika nerkowego (kanalik nerkowy główny)
-stanowi przedłużenie światła torebki kłębka
- średnica 45- 60 µm
- nabłonek jednowarstwowy izopryzmatyczny, rąbek szczoteczkowy znajdujący się na powierzchni komórek bierze udział we wchłanianiu cukru i wody z moczu pierwotnego oraz wydalaniu do moczu ostatecznego innych substancji z krwi
- składa się z:
cz. skłębionej ( pars convoluta)
cz. prostej (pars recta)
Pętla nefronu (ansa nephroni)
2 części:
- wąska- śr. 10-17 µm, nabłonek jednowarstwowy płaski
- szeroka- śr. 25- 40 µm, nabłonek jednowarstwowy izopryzmatyczny bez rąbka szczoteczkowego
- pętla nefronu wchłania wodę, przyczynia się więc do zagęszczenia moczu
Część dalsza kanalika nerkowego (wstawka)
- średnica 35-55 µm
-nabłonek jednowarstwowy izopryzmatyczny bez rąbka szczoteczkowego
- światło kanalika w części końcowej jest powtórnie skłębione
- w tym miejscy formuje się mocz ostateczny
Między nefronem,a drogami wyprowadzającymi pośredniczy krótki kanalik łączący.
Dalsze odcinki wewnątrznerkowych dróg wyprowadzających mocz to :
-cewki nerkowe proste, mniejszego i większego kalibru
-cewki zbiorcze, które następnie zespalają się w przewody brodawkowe (ductus papillares), które uchodzą za pomocą otworów na polu sitowym (area cribrosa), brodawki nerkowej (papilla renalis).
BUDOWA
Powierzchnie:
powierzchnia dogrzbietowa (facies dorsalis)
-przyrasta za pomocą tkanki łącznej do słupów przepony i mm. lędźwiowych lub do powięzi biodrowej
powierzchnia dobrzuszna (facies ventralis)
Brzegi:
brzeg boczny ( margo lateralis) – wypukły
brzeg przyśrodkowy (margo medialis) – lekko wklęsły
- wnęka nerkowa (hilus renalis) – podłużna szczelina, która wiedzie do zagłębienia- zatoki nerkowej ( sinus renalis)
Przez wnękę wnikają do nerki: t. i ż. nerkowa
Opuszczają nerkę : moczowód, naczynia limfatyczne
Zatoka nerkowa mieści w sobie miedniczkę nerkową lub początkowe rozgałęzienia moczowodu oraz pokryte tkanką tłuszczową rozgałęzienia naczyń krwionośnych. W tym miejscu torebka włóknista bez wyraźnej granicy przechodzi w przydankę miedniczki nerkowej.
Bieguny:
doczaszkowy (extermitas cranialis) – przedni koniec nerki
doogonowy (extermitas caudalis) – tylny koniec nerki
Torebki nerki:
Torebka tłuszczowa nerki ( capsula adioposa renis)
- pełni 2 funkcje: mechaniczną- warstwa ochronna i stabilizująca nerki, czynnościową- jako substancja zapasowa
- stopień rozwoju zależy od gatunku oraz stanu odżywienia zwierzęcia
- silnie rozwinięta u ŚWIŃ i PRZEŻUWACZY
- średnio rozwinięta u MIĘSOŻERNYCH
- słabo rozwinięta u KONI
Torebka włóknista nerki ( capsula fibrosa renis)
-przylega bezpośrednio do miąższu nerki
-warstwa powierzchniowa obfituje w włókna kolagenowe (klejodajne), niewiele włókien sprężystych
- warstwa wewnętrzna zawiera nieliczne włókna mięśniowe gładkie
MIĄŻSZ NERKI
Różnicowanie poziome:
1. Kora nerki (cortex renis)
- część skłębiona ( pars convoluta)
mieści: ciałka nerkowe, kanaliki nerkowe kręte bliższe i dalszego rzędu
- część promienista (pars radiata)
mieści: odcinek prosty części bliższej kanalika nerkowego, początkowe fragmenty pętli nefronu, początkowe odcinki cewek zbiorczych
2. Rdzeń nerki (medulla renis)-
mieści: pętle nefronu, cewki zbiorcze, przewody wyprowadzające
Na granicy kory i rdzenia znajduje się cienka warstwa podkorowa (stratum subcorticale),znajduje się tu część pętli nefronu.
Różnicowanie pionowe:
Płaty nerkowe/ nereczki (renculi)
-kształt piramidy (podstawa zwrócona peryferyjnie, wierzchołek w stronę miedniczki nerkowej)
- podstawę piramidy tworzy kora, część wierzchołkową zakończoną brodawką nerkową tworzy rdzeń
Słupy nerkowe- wypustki kory nerkowej wciskające się między piramidy nerkowe na obszarze rdzenia. Stanowią granicę zarodkowych nereczek.
Promienie/ wyrostki rdzenne- pasmowato ułożone pęczki cewek zbiorczych wnikające od rdzenia do kory nerki. Tworzą część promienistą kory (pars radiata).
Brodawka nerkowa- jest objęta kielichem nerkowym (calix renalis). Wyróżnia się na niej pole sitowe, na którym znajdują się otwory brodawkowe (foramina papillaria), które stanowią ujścia przewodów brodawkowych.
POŁOŻENIE
Nerki leżą w okolicy lędźwiowej, na prawo lub lewo od płaszczyzny pośrodkowej.
Brzeg przyśrodkowy nerki prawej sąsiaduje z ż. główną doogonową.
Nerka lewa układa się obok aorty.
U KOTA i ŚWINI nerka prawa i lewa leżą na tej samej wysokości.
PIES i KOŃ mają prawą nerkę bardziej wysuniętą do przodu niż nerkę lewą. U mięsożernych lewa nerka jest bardziej ruchoma i przesuwalna.
PRZEŻUWACZE – lewa nerka zepchnięta na stronę prawą, układa się ona ku tyłowi w stosunku od nerki prawej. Lewa nerka jest objęta krezką otrzewnową.
TYPY NEREK
Nerki złożone – WALENIE, FOKI, NIEDŹWIEDŹ POLARNY, WYDRA
Jest to nerka pierwotna. Zbudowana jest z szeregu samodzielnych płatów nerkowych (nereczek), które umocowane są na rozgałęzieniach naczyń i moczowodu zakończonych kielichem obejmującym pojedynczą brodawkę
Nerki proste
wielobrodawkowa pobrużdżona – BYDŁO
- płaty zrosły się w niekompletny sposób w obrębie kory, która pokryta jest charakterystycznymi bruzdami oraz na terenie rdzenia, gdzie poszczególne brodawki zachowują swoją indywidualność
wielobrodawkowa gładka- CZŁOWIEK, ŚWINIA
-gładka powierzchnia kory nerki
- w rdzeniu wyraźnie widoczny podział na płaty, brodawki nerkowe występują samodzielnie, każda z nich jest objęta kielichem nerkowym
jednobrodawkowa gładka – PIES, KOT, OWCA, KOZA, KOŃ
- brodawki nerkowe są scalone w brodawkę wspólną, co powoduje pojawienie się grzebienia nerkowego (crista renalis)
Nerka jest gruczołem cewkowym złożonym.
Możemy w niej wyróżnić dwa układy kanalików albo cewek:
układ autochtoniczny
- w postaci nefronu
- jest układem moczotwórczym
układ pochodzenia moczowodowego
-reprezentowany przez cewki zbiorcze i przewody brodawkowe
- stanowi inwazję w obręb właściwego utkania nerkowego wywodzącego się z nefrotomów, odgałęzień moczowodu, które stanowią początek dróg wyprowadzających
NACZYNIA I NERWY NERKI
Tętnice:
t. nerkowa (wchodzi przez wnękę) →
t. międzypłatowe- pomiędzy sąsiadującymi płatami, w obrębie słupów nerkowych, zaginają się na granicy rdzenia i kory →
tt. łukowate (aa.arcuatae) →
-tt. międzypłacikowe (aa. interlobulares) – odchodzą na obszarze kory →
-tętniczki kłębkowe doprowadzające (arteriolae glomerulares afferentes)- każda z nich wnika do ciałka nerkowego na jego biegunie naczyniowym (polus vascularis) i ulega kapilaryzacji →
-tętniczki kłębkowe wyprowadzające (arteriolae corpusculares efferentes)- opuszczają ciałko nerkowe w pobliżu bieguna cewkowego (polus tubularis)
tętniczki rdzenia (arteriolae medullares) / czasami są one przedłużeniami tętniczek kłębkowych wyprowadzających, a nie t. łukowatych/
t. korowe przeszywające (aa. corticales perforantes)- przebijają torebkę włóknistą →
tt. torebkowe (aa.capsulares) – wchodzą na obszar torebki tłuszczowej
Naczynia funkcjonalne (vasa publica)- tętniczki doprowadzające i wyprowadzające kłębków
Naczynia odżywcze (vasa privata) – tętniczki kapilaryzacji
Żyły
- w większości towarzyszą naczyniom tętniczym ( brak jedynie odpowiedników tętniczek doprowadzających i wyprowadzających kłębka)
- żyły występujące pod torebką mogą przybierać kształt żyłek gwiazdkowatych (venulae stellatae)
- wszystkie uchodzą do ż. nerkowej, która wpada do ż. głównej doogonowej
Nerwy
- wywodzą się z współczulnego splotu trzewnego ( plexus celiacus)
- nerwy tworzą splot nerkowy (plexus renalis), otaczający t. nerkową i towarzyszą jej odgałęzieniom
- układ współczulny hamuje wydzielanie moczu ( po przecięciu nerwów obserwujemy wzmożone wydzielanie moczu)
- unerwienie przywspółczulne: n. błędny
DROGI WYPROWADZAJĄCE MOCZ
Cewki zbiorcze, miedniczka nerkowa i moczowód są pochodnymi przewodu śródnercza. Moczowód powstający na drodze pączkowania jest tworem obcym w stosunku do nerki.
Do przewodów wyprowadzających mocz należą także cewki zbiorcze i przewody brodawkowe.
MIEDNICZKA NERKOWA (PELVIS RENALIS)
Jest rozszerzoną częścią moczowodu w postaci spłaszczonego zbiorniczka. Znajduje się w zatoce nerkowej.
Jej zadaniem jest przyjmowanie moczu spływającego przez przewody brodawkowe i bezzwłoczne przekazywanie go do moczowodu.
W nerkach jednobrodawkowych miedniczka jest bezkielichowa (sama zachowuje się jak jeden wielki kielich).
W nerce wielobrodawkowej występuje tyle kielichów, ile jest brodawek.
Kielich nerkowy (calices renales)- zachyłek, który obejmuje odpowiednią brodawkę.
U BYDŁA kielichy obejmujące poszczególną brodawkę nie są produktami miedniczki, ponieważ jej BRAK. Kielichy są zakończeniem poszczególnych rozgałęzień moczowodu→ rozgałęziony moczowód zastępuje brakującą miedniczkę.
Budowa ściany :
przydanka
włókna mięśniowe gładkie
błona śluzowa
- nabłonek wielowarstwowy przejściowy
- u KONIA występuje dużo gruczołów śluzowych
- u KONIA miedniczka jest mała i ma 2 zachyłki końcowe (recessus terminales)- skierowane w stronę bieguna przedniego i tylnego nerki
Kielichy nerkowe mogą występować w dwóch postaciach:
kielichy nerkowe mniejsze (calices renalis minores)
-krótkie
-obejmują tylko odpowiednią brodawkę
-uchodzą wprost do miedniczki
kielichy nerkowe większe (calices renalis majores)
-długie
-powstają z połączenia kielichów mniejszych
-zazwyczaj obejmują dwie brodawki nerkowe
*** ciekawostka: u psa i kota miedniczka nerkowa może być badana metodami radiograficznymi przy użyciu kontrastu
MOCZOWÓD ( URETER)
Stanowi kontynuację miedniczki nerkowej, przyjmuje z niej mocz i przewodzi go do pęcherza moczowego.
Moczowody (prawy i lewy) układają się pozaotrzewnowo, przyśrodkowo od nerek.
Przecinają skośnie ścianę grzbietową pęcherza na granicy szyjki pęcherza (cervix vesicae) i jego trzonu.
W moczowodzie wyróżniamy 2 części:
cz. brzuszna moczowodu (pars abdominalis)
- przylega do mm. lędźwiowych
- krzyżuje się od strony brzusznej z dużymi odgałęzieniami aorty brzusznej oraz ż. głównej doogonowej
cz. miedniczna moczowodu (pars pelvina)
- wkracza w obręb fałdu płciowego (plica genitalis)
-przebiega poprzecznie i bocznie do nasieniowodu
Budowa ściany :
przydanka
mięśniówka gładka ( 3 pokłady: zewnętrzny i wewnętrzny podłużny, środkowy okrężny)
błona śluzowa
-nabłonek przejściowy
-podłużne fałdy
- u konia początkowy odcinek moczowodu obfituje w gruczoły śluzowe
U BYDŁA z powodu braku miedniczki nerkowej moczowód właściwy stanowi produkt zespolenia odgałęzień moczowodów docierających za pośrednictwem kielichów do brodawek nerkowych.
PĘCHERZ MOCZOWY (VESICA URINARIA, CYSTIS)
Jest to zbiornik moczu.
Leży w jamie miednicy na spojeniu łonowym, u samców poniżej odbytnicy, a u samic pod pochwą.
Jego kształt i zasięg zależy od stopnia wypełnienia (średnio wypełniony pęcherz ma kształt dużej cytryny).
W pęcherzu moczowym wyróżniamy:
szczyt ( vertex vesiacae)/ wierzchołek ( apex vesicae)
- znajduje się na nim bliznowaty twór- pozostałość po przewodzie omoczni (moczowniku)
trzon pęcherza (corpus vesicae)
szyjka pęcherza (cervix vesicae)- jej kontynuacją jest cewka moczowa
Budowa ściany pęcherza:
błona śluzowa
-nabłonek wielowarstwowy przejściowy, który zapobiega wchłanianiu się moczu
-błona śluzowa w pęcherzu opróżnionym tworzy liczne fałdy
- w obrębie trójkąta pęcherza moczowego bł. śluzowa jest gładka (brak tutaj warstwy podśluzówkowej)
-trójkąt pęcherza wyznaczają ujścia moczowodów (ostia ureterum), których końce tworzą wzniesienia śluzówki- słupy moczowodowe (columnae uretericae). Ujścia moczowodów kończą zasięg słupów, a ich kontynuacją są fałdy moczowodowe (plicae uretericae). Słupy i fałdy wyznaczają trójkąt pęcherza
- wierzchołek trójkąta przedłuża się w fałd cewki moczowej- grzebień cewkowy (crista urethralis) – szczególnie dobrze wykształcony u BYDŁA
- u samców grzebień kończy się wzgórkiem nasiennym (colliculus seminalis)
- warstwa podśluzówkowa- cienka warstwa łącznotkankowa
2. błona mięśniowa
- trójwarstwowa:
* w. zewnętrzna podłużna
* w. środkowa podłużna
* w. wewnętrzna podłużna
Pęczki warstwy zewnętrznej i wewnętrznej spętlają się ze sobą na obszarze warstwy
środkowej.
- m. zwieracz pęcherza , m. wypieracz moczu
3. przydanka lub błona surowicza
Otrzewna okrywa wierzchołek i trzon pęcherza i tworzy więzadła pęcherza :
więzadła pęcherza boczne prawe i lewe (ligg. vesicae leteralia) – biegnie od ściany bocznej jamy miednicy do ściany bocznej pęcherza
więzadło obłe pęcherza (lig. teres vesicae)- jest to pozostałość po t. pępkowej, znajduje się w części brzeżnej przedniej w. bocznego
w. pęcherza pośrodkowe (lig. vesicae medianum) – w życiu płodowym stanowi krezkę moczownika (przewodu omoczni); w życiu pozapłodowym sięga od powierzchni brzusznej pęcherza do ściany dolnej brzucha ( u mięsożernych) lub nie wychodzi poza wierzchołek pęcherza (reszta gatunków)
CEWKA MOCZOWA (URETHRA)
CEWKA MOCZOWA MĘSKA
- rozpoczyna się ujściem cewki moczowej wewnętrznym (ostium urethrae internum) na szyjce pęcherza
- kieruje się wzdłuż spojenia miednicznego ku tyłowi
Wyróżniamy 2 części:
cewka moczowa właściwa- krótka, stanowi wyłącznie drogę moczową
cewka moczowo- płciowa- długa, przewodzi mocz i produkty płciowe
- granicę między nimi wyznacza wzgórek nasienny – miejsce ,w którym do cewki moczowej uchodzą nasieniowody
CEWKA MOCZOWA ŻEŃSKA
-służy wyłącznie do wyprowadzania moczu
- rozpoczyna się na szyjce pęcherza ujściem wewnętrznym cewki moczowej
- kończy się ujściem zewnętrznym cewki moczowej, otwierającym się do przedsionka pochwy (vestibulum vaginae), na jego granicy
Umięśnienie:
-2 pokłady: podłużny i okrężny
- mięśnie okrężne z m. cewkowym (m. urethralis) tworzą wspólny m. zwieracz cewki moczowej (m. sphincter urethrae)
Długości cewki:
- suka, świnia, klacz- 6-8cm
-krowa 10-12cm
RÓŻNICE GATUNKOWE
MIĘSOŻERNE
-nerka fasolowatego kształtu
-prawa nerka sięga XII żebra i II-III kręgu lędźwiowego, lewa w stosunku do prawej przesuwa się ku tyłowi
- prawa nerka tworzy na wątrobie wycisk nerkowy
- torebka tłuszczowa dobrze rozwinięta w okolicach wnęki i doogonowego końca nerki, brak jej na powierzchni dobrzusznej nerki
- grubość kory u psa 3-8mm, u kota 2-5mm
- wyraźnie zaznaczona cz. skłębiona i promienista kory
- na powierzchniach bocznych wspólnej brodawki występują brodawki rzekome (pseudopapillae)
- miedniczka nerkowa posiada zachyłki miedniczne (recessus pelvis), które wkraczają między sąsiadujące brodawki rzekome
-pęcherz moczowy niezależnie od stanu wypełnienia wystaje z jamy miedniczy do jamy brzusznej (tylko szyjka pęcherza leży w jamie miednicy)
- cewka moczowa samicza psa ma grubą mięśniówkę okrężną przy niekompletnej warstwie podłużnej zewnętrznej i ciągłej wewnętrznej
ŚWINIE
- nerki o wydłużonym kształcie
- nerki WIELOBRODAWKOWE GŁADKIE
- nerki leżą w odcinku lędźwiowym pod I- IV kręgiem zachowując symetrię
- prawa nerka nie ma łączności z wątrobą!
-kora nerek grubsza niż rdzeń
- wyraźna cz. skłębiona i promienista, słabo zaznaczone słupy promieniste
-mogą występować brodawki zespolone
- BRAK żyłek gwiazdkowatych
- pęcherz w stanie opróżnionym ma jajowaty kształt
- jedynie szyjka pęcherza leży na spojeniu łonowym, reszta pęcherza sterczy do jamy brzusznej
- cewka moczowa samicza ma silną mięśniówkę okrężną
-uchyłek podcewkowy (diverticulum suburethrale) – znajduje się na dolnej ścianie ujścia zewnętrznego cewki moczowej samic
-u samców cz. przedsterczowa (pars preprostatica) cewki moczowej
PRZEŻUWACZE
Bydło
- nerki POBRUŻDŻONE WIELOBRODAWKOWE
- prawa nerka zajmuje swoje naturalne miejsce (od ostatniego żebra do III kręgu lędźwiowego), nerka lewa jest zepchnięta przez żwacz na stronę prawą ( leży na wysokości II/III kręgu lędźwiowego do V kręgu, za nerką prawą), kontaktuje się z żwaczem spłaszczoną powierzchnią żwaczową (facies ruminalis), jej wnęka jest skierowana dogrzbietowo
-szeroka wnęka, głęboka zatoka
- widoczne zewnętrznie bruzdy pozwalają wyróżnić 12-25 różnej wielkości nereczek
-BRAK miedniczki nerkowej (zastępuje ją rozgałęziony moczowód)
-lewy moczowód początkowo biegnie po prawej stronie, następnie przebiega poniżej moczowodu prawego, przekracza płaszczyznę pośrodkową i kieruje się domiednicznie po stronie lewej, gdzie uchodzi do pęcherza
- pęcherz moczowy ma jajowaty kształt, przy miernym wypełnieniu sięga do jamy brzusznej
- pęcherz okryty otrzewną za wyjątkiem szyjki
-ujście cewki jest podbudowane od dołu uchyłkiem podcewkowym
Koza i owca
-nerki GŁADKIE JEDNOBRODAWKOWE
-kształt nerki fasolowaty
- lewa nerka ma obfitą torebkę tłuszczową
-prawa nerka sięga od ostatniego żebra do II kręgu lędźwiowego
- lewa nerka zepchnięta przez żwacz na prawą stronę, sięga dalej ku tyłowi na wys. IV-V kręgu lędźwiowego
- grzebień nerkowy, po jego bokach brodawki rzekome
- miedniczka tworzy po bokach zachyłki boczne ( recessus collaterales)
- lewy moczowód tak, jak u bydła
- pęcherz moczowy podobny do pęcherza bydła
KONIE
- nerki JEDNOBRODAWKOWE GŁADKIE
- lewa nerka ma kształt fasolowaty, prawa ma kształt sercowaty
- prawa nerka sięga od XVI żebra do I kręgu lędźwiowego
- lewa nerka jest połączona z śledzioną za pomocą więz. śledzionowo- nerkowego
-lewa nerka jest mniej stabilna niż nerka prawa (prawa nerka z powodu zrostu z podstawą jelita ślepego ma mniejszy obszar pokryty otrzewną- tylko cz. brzegowa nerki)
- skąpa torebka tłuszczowa
- słabo wyraźne słupy nerkowe kory
-zachyłki końcowe (recessus terminales)- stanowią swoiste, duże cewki zbiorcze, do których uchodzą okoliczne przewody brodawkowe (nie są to zachyłki miedniczki)
- błona śluzowa miedniczki zawiera gruczoły miedniczki nerkowej (gll. pelvis renalis)
- moczowody leżą pozaotrzewnowo, w początkowych odcinkach również posiadają gruczoły
- pęcherz w stanie miernego wypełnienia wkracza na obszar jamy brzusznej, przy maksymalnym wypełnieniu może sięgać pępka
- więz. pęcherza pośrodkowe posiada 2 odcinki: przedni osiągający ścianę dolną brzucha i tylny ciągnący się do dna jamy miednicy, wyposażony w pasma m. gładkich ( odpowiednik m. łonowo- pęcherzowego u ludzi)