MODELE FINANSOWANIA ZWIĄZKÓW WYZNANIOWYCH W EUROPIE

SZWECJA

Justyna Karbowska

Agnieszka Kowalczyk

III BW

1. Wprowadzenie

Szwecja to jedno z najbardziej zsekularyzowanych krajów świata, choć większość Szwedów formalnie przynależy do Svenska Kyrkan, czyli Kościoła Szwedzkiego. U swoich korzeni kościół szwedzki jest wyznaniem protestanckim, ewangelicko-luterańskim (Szwecja odeszła od katolicyzmu w 1527 roku). Do niedawna był kościołem państwowym i każdy człowiek urodzony w Szwecji automatycznie stawał się jego członkiem. Dzisiaj jest już inaczej, o przynależności do Svenska Kyrkan decyduje chrzest, a jeśli jest się już wyznawcą innej wiary chrześcijańskiej, wystarczy rozmowa z kapłanem i zadeklarowanie chęci przynależenia do nowej wspólnoty. 

Co różni szwedzki kościół od kościoła polskiego poza tym, że nie jest on kościołem katolickim? - bez wątpienia fakt, że działając w być może najbardziej zsekularyzowanym państwie świata nie ma zbyt aktywnych wiernych (choć przeważająca większość Szwedów pozostaje formalnie jego członkami), a przez to także niezbyt wiele władzy. Jednak może właśnie ten brak nadmiaru władzy i towarzyszącego temu poczucia wszechnieomylności uczynił z kościoła szwedzkiego jeden z najbardziej postępowych i otwartych kościołów chrześcijańskich.

W szwedzkim kościele naprawdę panuje równouprawnienie, gdyż nawet kobiety mogą być w nim księżmi. Duchowni w kościele szwedzkim, jak wszyscy duchowni protestanccy, nie muszą zachowywać celibatu i mogą wstępować w związki małżeńskie. Co więcej szwedzcy duchowni mogą być też otwarcie homoseksualni, tak jak biskup Eva Brunne, która żyje w zalegalizowanym związku partnerskim z kobietą. 

Kościół szwedzki od lat angażuje się też w walkę o prawa mniejszości i pomoc dla ubiegających się o azyl w Szwecji. Duchowni kościoła bardzo często reagują krytycznie na wszelkie przejawy niesprawiedliwości społecznej, tak jak biskup Anders Wejryd, który jest jednym z autorów nowego raportu na temat problemów mniejszości etnicznych w Szwecji.
W każdym szwedzkim kościele jest też specjalne miejsce zabaw dla dzieci, bo najmłodsi nie powinni się nudzić podczas wizyty w domu pańskim. W kościele szwedzkim znalazł się nawet ciepły kąt dla ludzi niewierzących lub pogubionych w swojej wierze. To dla nich pastor Olle Carlsson odprawia co niedziela w sztokholmskim kościele Katariny niezwykle popularne msze dla ateistów. 

2. Prawodawstwo wyznaniowe Królestwa Szwecji

W 1998 r. uchwalono ustawy, stanowiące podstawę obecnego sytemu:

• o zmianach w akcie o Formie Rządu - z dniem 1 stycznia 2000 r. przestały obowiązywać punkty 9-13 "Postanowień Przejściowych", które stanowiły o szczególnym położeniu prawnym Kościoła Szwedzkiego w porównaniu z innymi kościołami i związkami wyznaniowymi i czyniły go kościołem oficjalnym, państwowym - choć żaden przepis wprost o tym nie mówił. Ponadto wprowadzono przepis zapewniający szczególną ochronę konstytucyjną regulacjom związanym ze wspólnotami wyznaniowymi oraz do podstaw doktrynalnych i ustrojowych Kościoła Szwedzkiego jako wspólnoty wyznaniowej¹.

• o Kościele Szwedzkim

• o wspólnotach wyznaniowych

• o składkach na rzecz zarejestrowanych wspólnot wyznaniowych

• o wspieraniu wspólnot wyznaniowych i rozporządzenia wykonawcze do nich

3. Status prawny Kościoła Szwedzkiego

Ustawodawca uregulował status byłego kościoła oficjalnego zaledwie w czternastu artykułach ustawy o Kościele Szwedzkim. Kościół Szwedzki jest Ewangelicko-Luterańską wspólnotą wyznaniową, która dzieli się na parafie i diecezje. Kościół Szwedzki może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania oraz wystę­pować jako strona postępowania sądowego oraz przed organami administracji publicznej. Parafie Kościoła Szwedzkiego, związki parafii (zrzeszenie kościelne) i diecezje posiadają takie same uprawnienia jako podmioty indywidualne.

Art. 4-6 powyższej ustawy określają strukturę - lokalną jednostką Kościoła Szwedzkiego jest parafia i obejmuje rezydentów zamieszkujących na obszarze okręgu parafialnego, którzy są członkami Koś­cioła Szwedzkiego. Podstawowym celem parafii jest odprawianie nabożeństw, prowadzenie nauczania kościelnego oraz działalności charytatywno-opiekuńczej. Zastrzega się możliwość tworzenia parafii nieterytorialnych. Diecezja jest regionalną jednostką Kościoła Szwedzkiego i obejmuje parafie położone na obszarze diecezji. Podstawowym celem diecezji jest popieranie i nadzorowanie działalności parafii. Każda diecezja jest kierowana przez biskupa. Najwyższym organem decyzyjnym Kościoła Szwedz­kiego jest Synod Generalny; nie może on podejmować decyzji w sprawach indywidualnych pozostających we właściwości parafii lub diecezji.

Kościół Szwedzki (i jego jednostki organizacyjne) z mocy ustawy otrzymał status zarejestrowanej wspólnoty wyznaniowej.

W 1999 r. uchwalono Ordynację Kościelną (o charakterze wewnętrznego prawa kościelnego), która weszła w życie 1 stycznia 2000 r. Po raz pierwszy w historii Kościół Szwedzki stał się podmiotem prawa odrębnym od państwa .

4. Formy finansowania Kościoła Szwedzkiego

Kościół szwedzki cechuje duża przejrzystość finansowa. Szczegółowe informacje na temat dochodów kościoła i jego majątku można znaleźć na oficjalnej stronie internetowej www.svenskakyrkan.se. W przypadku dodatkowych pytań dotyczących finansów wierni mogą skontaktować się z dyrektorem ds. finansów kościoła szwedzkiego, Andersem Thorendallem, którego adres mailowy oraz telefon także dostępny jest na stronie kościoła. Można też na niej przejrzeć sprawozdania finansowe z kilku ostatnich lat.

4.1. Składki członkowskie

Instytucja składki członkowskiej, wraz z wejściem w życie nowych ustaw, zastąpiła dawny podatek kościelny. Środki pieniężne na jego działalność w przeważającej mierze pochodzą z opłat wiernych, które stanowią część podatku. Zgodnie z art. 7 i 8 ustawy
o Kościele Szwedzkim, członkowie Kościoła Szwedzkiego są zobowiązani uiszczać lokalną
i regio­nalną składkę kościelną (parafia określa lokalne składki kościelne, a diecezja regionalne). Wysokość składki kościelnej wynosi ok. 1% dochodu podlegającego opodatkowaniu.

Art. 9 ww. ustawy określa własność kościelną oraz jej cel, jakim jest tworzenie ekonomicznych podstaw dla działalności Kościoła Szwedzkiego. Własność kościelną stanowią nieruchomości oraz specjalne fundusze inwestycyjne wynagrodzeń duchownych, zatem formą wsparcia ze strony państwa są również środki przekazywane na uposażenia duchownych, zwolnione już od podatków.

4.2. Wsparcie finansowe – przeznaczone na utrzymywanie, konserwację i zachowanie obiektów mających szczególną wartość historyczną (w tym kościołów powstałych przed 1940 r.)

W odróżnieniu do wspólnot wyznaniowych, Kościół Szwedzki nie jest beneficjentem dotacji państwowych.

5. Wspólnoty wyznaniowe - status

Podstawowe regulacje odnoszące się do wspólnot wyznaniowych działających
w Szwecji (łącznie z Kościołem Szwedzkim) zawiera ustawa o wspólnotach wyznaniowych. Tam też znajduje się definicja legalna wspólnoty wyznaniowej, przez którą rozumie się społeczność mającą na celu szeroko działalność religijną przejawiającą się m.in.
w nabożeństwach, spotkaniach modlitewnych (ogólnie sprawowanie kultu). Nikt nie ma obowiązku przynależności do wspólnoty.

Ustawa wprowadza również nową formę stowarzyszeń, a mianowicie zarejestrowaną wspólnotę wyznaniową. Agencja Służb Prawnych, Finansowych i Administracyjnych będąca organem rejestrowym, ocenia wnioski wspólnot wyznaniowych oraz spełnienie przez nie wymaganych do rejestracji przesłanek. Tymi przesłankami, w myśl art. 7 ww. ustawy są: posiadanie statutu, organu zarządzającego lub ekwiwalentnego, nazwy odróżniającej ją od działalności innych wspólnot wyznaniowych

W 2010 r. status zarejestrowanych wspólnot wyznaniowych posiadały 73 podmioty, 1767 jednostek organizacyjnych Kościoła Szwedzkiego i 86 pozostałych związków wyznaniowych². Status zarejestrowanej wspólnoty wiąże się z uzyskaniem osobowości prawnej, zdolności obligacyjnej i sądowej. Korzyścią płynącą z tego jest możliwość uzyskania wsparcia państwa przy ustalaniu, obciążaniu, rozliczaniu i poborze składek członkowskich - jednak na taką pomoc może liczyć jedynie ta wspólnota, która zgodnie
z ustawą uczestniczy w utrzymywaniu i umacnianiu fundamentalnych wartości, ma trwały charakter oraz działa aktywnie na rzecz społeczności (np. lokalnej).

5. Wspólnoty wyznaniowe - formy finansowania

Kościoły lub związki wyznaniowe mogą wybrać, czy chcą otrzymywać wsparcie poprzez wykorzystywanie systemu podatkowego czy też jedynie w formie dotacji państwowych. Jeśli wspólnota wyznaniowa wybiera system podatkowy, otrzymywane dotacje zostaną obniżone o kwotę stanowiącą koszt użytkowania systemu podatkowego. Tak więc wyróżnić można dwie formy finansowania wspólnot wyznaniowych - składki członkowskie oraz dotacje organizacyjne.

5.1. Składki członkowskie - pomniejszone o koszty związane z poborem, są przekazywane wspólnotom przez państwo. Pobierane są przy wsparciu agencji rządowej za pisemną zgodą osób od których mają być pobierane (zgoda nie jest wymagana, jeśli statut wspólnoty wyznaniowej nakłada na członków obowiązek uiszczania składki). Do ustalania, obciążania, rozliczania, płatności składek stosuje się ordynację podatkową; wspólnota wyznaniowa najpóźniej do dnia 3 grudnia każdego roku dostarcza Urzędowi Podatkowemu informację konieczną do poboru składek drogą elektroniczną.

Składki członkowskie otrzymają te wspólnoty wyznaniowe, które uczestniczą
w umacnianiu i utrzymywaniu fundamentalnych wartości, na których oparte jest społeczeństwo oraz mają trwały charakter i odgrywają aktywną rolę w społeczności. Obok Kościoła Szwecji, dziewięciu wspólnotom religijnych przysługuje prawo do korzystania z systemu podatkowego:

1. Kościół Szwedzki

2. Szwedzki Kościół Misyjny

3. Kościół Rzymskokatolicki

4. Szwedzki Alians Misyjny

5. Szwedzka Unia Baptystyczna

6. Wolny Kościół Ewangeliczny

7. Armia Zbawienia

8. Kościół Metodystyczny w Szwecji

9. Ruch Zielonoświątkowy

5.2. Dotacje państwowe

1. Ustawa o wspieraniu wspólnot wyznaniowych

Dotacje organizacyjne reguluje Ustawa o wspieraniu wspólnot wyznaniowych. Ustawa zawiera przepisy dotyczące państwowego wsparcia wspólnot wyznaniowych. Wsparcie może być udzielane w formie grantów państwowych oraz w formie pomocy państwowej
w pobieraniu składek [członkowskich] należnych zarejestrowanym wspólnotom wyznaniowym. Celem wsparcia jest pomoc w stworzeniu warunków, w których wspólnoty wyznaniowe mogą prowadzić aktywną i długofalową działalność o charakterze religijnym w formie nabożeństw, opieki duszpasterskiej, edukacji religijnej oraz działalności opiekuńczej.

1. Rozporządzenie o dotacjach państwowych na rzecz Wspólnot Wyznaniowych

Rozporządzenie to zawiera przepisy dotyczące dotacji państwowych, o których mowa
w Ustawie o wspieraniu wspólnot wyznaniowych. W owym rozporządzeniu znajdują się definicje: Wspólnoty wyznaniowej, parafii oraz wiernego. Pojęcie wspólnoty wyznaniowej zostało omówione już wcześniej, więc w tej części referatu podamy jedynie definicję parafii oraz osoby wiernej.

• Parafia: zgromadzenie prowadzące działalność religijną na poziomie lokalnym,
  w tym prowadzenie nabożeństw.

• Wierny: członek lub zarejestrowany uczestnik zgromadzeń organizowanych przez wspólnotę wyznaniową lub parafię.

W Szwecji uprawnione do dotacji państwowych są następujące wspólnoty wyznaniowe, ich podmioty współpracujące oraz ich gminy:

1. Kościół Anglikański w Szwecji

2. Szwedzka Misja Luterańska „Bibeltrogna Vanner"

3. Kościół Duński w Szwecji

4. Estoński Kościół Ewangelicko-Luterański w Szwecji

5. Narodowy Instytut Ewangelicki I

6. Wolny Kościół Ewangeliczny

7. Armia Zbawienia

8. Islamska Rada Współpracy

9. Kościół Islandzki w Szwecji

10, Centralna Rada Żydowska

11. Łotewski Kościół Ewangelicko-Luterański w Szwecji

12. Kościół Metodystyczny w Szwecji

13. Kościół Norweski w Szwecji

14. Ekumeniczna Rada Kościołów Prawosławnych i Wschodnich

15. Ruch Zielonoświątkowy

16.Kościół Rzymskokatolicki w Szwecji

17. Adwentyści Dnia Siódmego

18. Szwedzki Alians Misyjny

19. Szwedzka Unia Baptystyczna

20. Szwedzki Kościół Misyjny

21. Szwedzka Buddystyczna Rada Współpracy

22. Węgierski Kościół Protestancki w Szwecji

Dotacje mogą być udzielane na kształcenie teologiczne prowadzone przez:

- Wyższą Szkolę Teologiczną w Johannelund

-Wyższą Szkołę w Kortebo - Seminarium Teologiczne i Instytut Studiów Biblijnych Szwedzkiego Aliansu Misyjnego

- Nordyckie Seminarium Teologiczne Kościoła Metodystycznego

- Seminarium Katolickiej Diecezji Sztokholmu

- Wyższą Szkołę Teologiczną w Sztokholmie

- Seminarium Teologiczne w órebro

Rodzaje dotacji

Dotacje na rzecz wspólnot wyznaniowych mogą być udzielane w formie dotacji organizacyjnych, dotacji na działalność oraz dotacji na projekty.

Dotacji organizacyjnych udziela się wspólnotom wyznaniowym i parafiom w celu umożliwienia im prowadzenia aktywnej i długoterminowej działalności natury religijnej. Mogą być udzielane w celu wspierania działalności na poziomie lokalnym i centralnym.

Dotacje przeznaczone na działalność mogą być udzielane na zapewnianie kształcenia teologicznego, utrzymywanie opieki duszpasterskiej w służbie zdrowia.

Dotacje na projekty mogą być udzielane parafiom, które potrzebują wsparcia w celu utrzymania obiektów przeznaczonych na potrzeby działalności religijnej (dotacje na obiekty).

Dotacje na obiekty mogą być udzielane na:

1. nabycie nieruchomości poprzez budowę lub zakup,

2. przebudowę lub modernizację obiektów parafialnych,

3. przystosowanie obiektów parafialnych do potrzeb osób niepełnosprawnych.

Dotacje na projekty mogą być udzielane na okres maksymalnie trzech lat wspólnocie wyznaniowej lub parafii, która głównie obsługuje wiernych, będą­cych imigrantami, w celu stworzenia działalności na poziomie lokalnym lub centralnym.Udziela się ich wspólnocie wyznaniowej, nieposiadającej w Szwecji własnych instytucji edukacyjnych, na kształcenie i dokształcanie swoich funkcjonariuszy.

Organem decyzyjnym w sprawach dotacji jest Komisja ds. Wsparcia Państwa na rzecz Wspólnot Wyznaniowych.

BIBLIOGRAFIA

1. P. Florjanowicz-Błachut, Reforma prawodawstwa wyznaniowego Królestwa Szwecji, [w:] Przegląd Prawa Wyznaniowego, t. 2, Lublin 2010.

---

1. P. Florjanowicz-Błachut, Reforma prawodawstwa wyznaniowego Królestwa Szwecji, [w:] Przegląd Prawa Wyznaniowego, t. 2, Lublin 2010 , s. 141.↩

2. Tamże, s. 144 - autor otrzymał te dane z wyciągu z rejestru, które otrzymał drogą elektroniczną od funkcjonariuszki odpowiedzialnej za rejestrację wspólnot wyznaniowych.↩