Anna Kościuk
Klaudyna Zakrzewska
Izabela Radziszewska
Ewelina Domańska
Rozwój mowy
Na podstawie książki: Zarys psychologii rozwoju Anny Matczak
Mowa - czynność porozumiewania się ludzi za pomocą języka (społecznie wypracowanego systemu komunikacji), na który składają się słowa oraz reguły określające sposoby ich używania.
Mowa powstaje dzięki rozwojowi poznawczemu następnie sama staje się narzędziem poznania.
Wczesne formy aktywności wokalnej dziecka (głużenie, gaworzenie) nie jest mową, ponieważ dziecko nie przypisuje tym dźwiękom żadnego znaczenia. Reakcje dziecka na mowę otoczenia np. wykonywanie poleceń typu „zrób pa-pa” również nie są przejawami opanowania mowy.
Rzeczywisty początek rozwoju mowy dziecka - wiek 18 miesięcy- zaczyna rozumieć słowa.
W rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy:
okres melodii (0-1 rok życia) - przygotowanie do mowy.
okres wyrazu (1-2 rok życia),
okres zdania (2-3 rok życia),
okres swoistej mowy dziecięcej (3-7 rok życia dziecka).
Na dwa sposoby można uzyskać informacje dotyczące słownictwa u dziecka:
Obserwowanie spontanicznych wypowiedzi (na tej podstawie można sporządzić rejestry występujących w tych wypowiedziach słów). Sposób ten jest stosowany wobec małego dziecka. W wieku szkolnym stosuje się np. analizę wypracowań, czy też każdą inną swobodną formę wypowiedzi ucznia.
Zachowanie się dziecka w sytuacjach specjalnie aranżowanych( stosuje się tą metodę w celu sprawdzenia, czy zna słowa pochodzące z zakreślonej sytuacji. Mowa tutaj o badaniu rozumienia słów, jak i zasób słów wypowiadanych przez dziecko).
Od połowy 2 roku życia obserwuje się nasilenie procesu ilościowego bogacenia się słownika u dziecka. Do tego momentu posługuje się zaledwie kilkunastoma słowami. Pierwsze słowo pojawia się na przełomie 1 i 2 roku życia.
Od mniej więcej 18 miesięcy następuje gwałtowny przyrost słownika.
W wieku 2 lat dziecko mówi przeciętnie 300-400 słów.
W wieku 3 lat dziecko mówi przeciętnie 1000 słów.
W wieku 5 lat dziecko mówi najmniej 2000 słów.
W wieku 7 lat dziecko przeciętnie mówi 4000 słów.
Kończąc szkołę podstawową uczeń przeciętnie posługuje się 8000-10000 słów.
W wieku 11-15 lat zasób słów wynosi 23-35.000. W 2 roku życia pojawiają się przymiotniki i przysłówki. Jednocześnie mowa zostaje wzbogacona słowami oznaczającymi nie tylko poszczególne przedmioty, ale również ich części składowe. W późniejszym okresie dziecko posługuje się przyimkami i spójnikami.
W wieku przedszkolnym dochodzi do zwężenia lub rozszerzenia pojęciowego u dziecka. Dziecko może włączyć do treści pojęcia pewne nieistotne cechy przedmiotów, co powoduje zwężenie tego zakresu, (zwężenie znaczenia odpowiedniej nazwy). W drugim przypadku dziecko pomija istotne cechy przedmiotów, dzięki czemu zakres pojęcia ulega rozszerzeniu, a nazwa jest używana w pojęciu ogólnym.
W wieku szkolnym dostrzegamy znaczny postęp w zakresie uściślania języka dzięki wcześniejszym działaniom. Przyswajanie definicji ze zrozumieniem wzbogaca język wieloma ścisłymi terminami, przyczynia się do precyzji we własnych wypowiedziach iw rozumieniu wypowiedzi innych osób.
3 aspekty zmian rozwojowych w zakresie słownika:
Wzrost ilościowy
Bogacenie się treści
Obiektywizacja znaczeń słów.
Podstawową jednostką w werbalnym komunikowaniu się jest zdanie. Budowanie zdań wymaga opanowania fleksji - zasad odmiany wyrazów zgodnie z funkcją jaka mają pełnić w zdaniu.
Dziecko samo wykrywa reguły gramatyczne słysząc mowę otoczenia. Jest to biologiczny mechanizm nauki języka (wg N. Chomsky’ego).
Rozwój gramatyzacji mowy:
Do 18 mies. życia- wypowiedzi jednowyrazowe – holofrazmy
Połowa 2 r. ż. - zlepki wyrazowe, równoważniki zdań, które nie są zdaniami, ale pełnią funkcje zdań.
Koniec 2 r. ż. - proste zdania
Połowa 3 r. ż. - zdania rozwinięte, złożone
Koniec 3 r. ż – opanowanie podstaw systemu gramatycznego- wszystkie rodzaje zdań
Świadomy stosunek do reguł językowych ma miejsce dopiero w wieku szkolnym.
Funkcja ekspresywna - wyrażanie własnych przeżyć w najwcześniejszym okresie.
Funkcja impresywna - próba wywierania wpływu na otoczenie.
Funkcja komunikacyjna - wyłania się z funkcji ekspresywnej, polega na wymianie informacji. Dziecko zaczyna za pomocą słów przekazywać informacje, a także tą drogą zdobywać informacje od otoczenia.
Funkcja regulacyjna mowy- powstaje z funkcji impresywnej (staje się to jednocześnie gdy funkcja ekspresywna przechodzi w funkcję komunikacyjną), ukierunkowuje wpływ na działanie. Dziecko staje się zdolne do celowego wpływania na zachowania innych osób.
W miarę opanowywania przez dziecko języka mowa jego staje się pod koniec okresu przedszkolnego, mową kontekstową, czyli zrozumiałą w kontekście całokształtu wypowiedzi.
Jednocześnie kształtuje się także kompetencja narracyjna, czyli umiejętność opowiadania.
W wieku szkolnym sposób wypowiedzi staje się przedmiotem oceny przez nauczycieli i kolegów. Dziecko zaczyna w sposób świadomy dbać o precyzję słów, poprawność wypowiedzi.
W tym samym okresie rozwija się strona artykulacyjna mowy. Dziecko dostrzega nieprawidłowości mowy, koryguje ją, panuje nad tempem wypowiedzi. Wzrasta wyrazistość i dźwiękowa strona wypowiedzi co zwiększa komunikatywność.
Mowa ograniczona - ubóstwo słownictwa, dosłowność znaczeń (rzadko używane są wyrazy w znaczeniu przenośnym), stosowanie zwrotów stereotypowych, mały stopień zależności gramatycznej(przewaga zdań pojedynczych).
Czynniki motywujące rozwój mowy:
Mówienie do dziecka - tę formę można stosować w najwcześniejszym okresie rozwoju,
dziecko naśladuje dorosłego, na początku objawia się to np. gaworzeniem, potem powtarza usłyszane słowa,
gdy dziecko rozumie język stara się samo konstruować swoją wypowiedź,
Zadawanie pytań
pytania muszą być dostosowane do możliwości dziecka
powinny być konkretne, a jednocześnie naprowadzające na odpowiedź,
Bogata stymulacja językowa
wprowadzanie nowych zabaw, książek, zabieranie dziecka na wycieczki itp.,
dziecko powinno mieć słuchacza, któremu może coś opowiedzieć, który będzie reagował na jego wypowiedź,
kontakty z rówieśnikami,
Właściwe reagowanie na wypowiedzi dziecka
pojawienie się systemu „nagradzania”, czyli zrozumienie intencji dziecka,
spełnianie próśb dziecka,
odpowiadanie na pytania zadawane przez dzieci,
Współdziałanie dziecka z innymi
komunikacja z dorosłymi i rówieśnikami,
Dostarczanie wzorców językowych
dziecko czerpie naukę języka od otoczenia w którym się znajduje (naśladuje je),
przekazem językowym jest szkoła: nauczyciele, rówieśnicy, literatura, telewizja,
Rozwój mowy zależy także od:
Częstości
silniej stymulowany jest rozwój mowy, gdy częściej rozmawia się z dzieckiem
Wyrazistości
wzorce powinny być dostosowane do możliwości obioru
Jakości
poprawność mowy otoczenia,
opanowanie poprawności gramatycznej, odpowiednia artykulacja, odpowiednie akcentowanie,
bogactwo wypowiedzi , różnorodność słów, znaczeń,