OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ Z KSIĄŻEK:

J A N U S Z G N I T E C K I STR. 133-141

Antroposfera – świat ludzki, widziany od „wewnątrz”

Człowiek w antroposferze:
sytuacja poznawcza: ogół pytań o świat i próba odpowiedzi na nie, poznanie to nie tylko fakty i orzekania, ale także sens aksjologiczny,
sytuacja działaniowa: można ją analizować z punktu widzenia zachowań celowych, spontanicznych, przymusowych itp.; dzięki działaniom zachodzą zmiany; zmiany dzielimy na: mikro (we własnym otoczeniu), midi (w otoczeniu społecznym) i maksi (w otoczeniu całego życia)
sytuacja transcedowania: przekraczanie granic (np. samego siebie czy różnych obrębów antroposfery), poszukiwanie ludzkich wartości

Można szukać sensu życia w podtrzymaniu biologicznym gatunku albo w wartościach takich jak Bóg, religia, idee, czy ogólny świat.

(K. Kotłowski) Wychowawca powinien przebywać równocześnie w trzech różnych, ale powiązanych sferach:
sfera faktów: ważne są zmiany fizyczne i psychiczne oraz ich wyjaśnienie
sfera powinności – tzw. „odskocznia w przyszłość”: ważne są wartości, ideały, modele wychowaw.
strefa pedagogicznego działania:

(T. Tomaszewski) Miejsce człowieka można rozpatrywać z punktu widzenia trzech w/w stref:
strefa faktów: człowieka otaczają fakty, musi umieć je opisać, pyt.: kim jest człowiek? (ped. empiryczna)
strefa powinności: świat zobowiązań, wartości, zakazów/nakazów, metod wychowawczych, pyt.: kim ma być człowiek? (ped. hermeneutyczna)
strefa ped. działania: własna, ukierunkowana strona aktywności, działanie ku konkretnemu celowi, działanie świadome, pyt.: kim staje się człowiek? (ped. prakseologiczna)

Do scalenia wszystkich trzech sfer może dojść na gruncie pedagogiki ogólnej.

Nauki pedagogiczne – nauki zajmujące się opisem, wyjaśnieniem, optymalizowaniem i interpretacją nauk wchodzących w skład dziedziny pedagogiki. Ich celem jest tworzenie teorii wyjaśniającej zachodzące zmiany w indywidualności ludzkiej w perspektywie całożyciowej edukacji.

Klasyfikacja nauk pedagogicznych wg J. Gniteckiego:
kryterium strefy życia (działalność odśrodkowa i dośrodkowa) (ped. empiryczna, hermeneutyczna, prakseologiczna i ogólna
kryterium horyzontalne (kręgi środowiskowe, instytucje i formy wychowania; działalność intencjonalna i nieintencjonalna) (ped. przedszkolna/wczesnoszkolna, domu, szkoły, domu kultury)
kryterium wertykalne (rozwój człowieka) (ped. rozwoju: dziecka, młodzieży, osoby dorosłej i osoby w wieku poprodukcyjnym)
kryterium problemowe

J A N U S Z G N I T E C K I STR. 151-166

12 najpopularniejszych ujęć pedagogiki ogólnej:

1) pedagogika ogólna jako pedagogika teoretyczna
2) pedagogika ogólna jako ogólna teoria wychowania
3) pedagogika ogólna jako pedagogika filozoficzna
4) pedagogika ogólna jako pedagogika krytyczna - krytycznie analizująca
główne założenia wychowania
5) pedagogika ogólna jako dział pedagogiki (nauko wychowaniu
6) pedagogika ogólna jako filozoficzna refleksja nad człowiekiem i jego wychowaniem, z punktu widzenia założeń filozofii marksistowskiej;
7) pedagogika ogólna jako wprowadzenie do studiowania pedagogiki (nauki o wychowaniu
8) pedagogika ogólna jako refleksja krytyczna oparta na krytycznym filozoficznym horyzoncie myślenia
9) pedagogika ogólna jako metateoria pedagogiczna;
10) pedagogika ogólna jako antropologia pedagogiczna
1l) pedagogika ogólna jako teoria kultury pedagogicznej
12) pedagogika ogólna jako teoria nauk pedagogicznych oparta na perspektywie uniwersalnego stanu świadomości i uniwersalnych prawach

Cztery podstawowe siły, których wypadkową jest wychowanie:

BIOS (gr. bios – życie) – czynnik napędowy naszego życia. Jest to cała psychosomatyczna strona naszego życia (siła, energia, uczucia, pragnienia, potrzeby itp.). XXI wiek dąży do badania siły biosu (biometria).
ETOS (gr. ethos – obyczaj, przyzwyczajenie) – panujące normy społeczne, związane z rasą, narodowością, organizacją. Występują jako modele wzorców, np. rycerza, obywatela. Dzięki etosowi jednostka przyjmuje ogólne zasady dostosowujące się do przyjętej wspólnoty.
AGOS (gr. ago – prowadzę) – czynnik ściśle pedagogiczny, określający zachowanie nauczyciela, który ma wyprowadzić osobę (szczególnie młodą) spod demoralizującej presji społeczeństwa i nakierować na dobrą drogę. Takie prowadzenie wzwyż to psychagogika.
LOS – czynnik nie dający się się obliczyć i zmierzyć jak trzy poprzednie. Ogół faktów, sytuacji, zdarzeń mający wpływ na nasze powodzenie, bądź niepowodzenie. Zbiór elementów mających wpływ na człowieka, które człowiek odkrywa w sobie – swoim zachowaniu, bądź organizmie.

Nowa kategoria etyczna – spotkanie. Wartość tej kategorii stawia się na równi z takimi kategoriami, jak nauczanie, czy kształcenie. Spotkanie jako zdarzenie losowe może wywrzeć dogłębny wpływ na nasze życie. Przykładem jest pedagogika chrześcijańska, czyli np. spotkanie z Bogiem w niebie.

Grupowe metody wychowania K.Konarzewskiego:
(l) modyfikację odniesienia porównawczego
(2) modyfikację nacisku grupowego
(3) modyfikację norm i ról społecznych
(4) modyfikację kulturowego wzoru życia

W świecie przedstawionych założeń pedagogika ogólna objęłaby swą refleksją teoretyczną:
(1) aksjologię pedagogiczną
(2) teorię oddziaływań wychowawczych,
(3) technologię wychowania.

Pedagogika ogólna wg Teresy Hejnickiej-Bezwińskiej:
jako filozofia wychowania
jako teoria krytyczna
jako wprowadzenie do studiowania nauk pedagogicznych

Pedagogika ogólna w kontekście filozoficzno-socjologicznym Z. Kwiecieńskiego oparta jest o pajdocentryzm (edukacja = swobodny rozwój jednostki; ważny jest humanizm i interpretatywizm) oraz didaskalocentryzm (edukacja = uspołecznienie człowieka; ważny jest strukturalizm i funkcjonalizm)

Teoria pedagogiczna opiera się na czterech paradygmatach:
paradygmat humanistyczny
paradygmat interpretatywny
paradygmat strukturalistyczny
paradygmat funkcjonalistyczny

N A J W A Ż N I E J S Z E P O J Ę C I A :

Pedagogika ogólna – jeden z trzech działów pedagogiki; obok dydaktyki, historii myśli i praktyki edukacji. Kiedyś miejsce zajęła teoria wychowania socjalistycznego. Obecnie pedagogika ogólna jest subdyscypliną obejmująca szerokie tematy, takie jak filozofia edukacji, aksjologia wychowania, ontyczne podstawy edukacji i jej funkcje społeczne, czy język pedagogiki.

Pedagogika – początkowo nauka o wychowaniu, nauczaniu dzieci. Termin oznacza naukę o wychowaniu i kształceniu jednostki ludzkiej przez cały okres jej życiowej aktywności w zależności od tego jaką jednostką wyodrębnioną jest subdyscyplina.

Pedagogia – oznaczenie całego obszaru refleksji o edukacji, a także edukacyjnej praktyk. Inaczej też, nauka o całkowitym rozwoju człowieka, który nigdy nie przestaje być dzieckiem własnych rodziców. Jest dzieckiem nie tylko ich, ale także Boga – czy tego chce, czy nie.

Edukacja - pojęcie szerokie - oznacza wychowanie - jako kształcenie człowieka (przede wszystkim dziecka do osiągnięcia dorosłości). Obejmuje aspekty: intelektualny, psychologiczny, moralny. Celami edukacji są: uczenie przystosowywania do życia w społeczeństwie, kształtowania wolnego i osobistego sądu.

Paideia – akcentuje jedność edukacji i kultury. Określana była mianem kalokagatii. Kontynuację tego pojęcia znajdziemy w określeniu „humanitas”. W świecie współczesnym oba te pojęcia oznaczają szeroko rozumiane wprowadzenia młodego człowieka w świat edukacji i kultury.

Supdyscyplina – podrozdział danego gatunku. Np. istnieją subdyscypliny pedagogiki takie jak ped. specjalna, ped. ogólna, andragogika, teoria wychowania itp.

Prakseologia - nauka o sprawnym działaniu, która ustala (z punktu widzenia sprawności) najszersze uogólnienia odnoszące się do wszelkich form świadomego i celowego działania. Konstruuje i uzasadnia wskazówki i postulaty dotyczące podnoszenia sprawności działania, a także zajmuje się ich podziałem i charakterystyką wobec jego skuteczności. Prakseologia gospodarcza - nauka o racjonalnym działaniu. W obrębie prakseologii mieści się teoria podejmowania decyzji. Przedstawiciel: T. Kotarbiński.

Dyskurs – proces dowolnej interakcji międzyludzkiej; działanie komunikacyjne za pomocą mowy. Warunkiem zaistnienia dyskursu jest gwarancja wolności słowa i wolności działania. W socjologii dyskursem są ramy myślenia danego obszaru (np. dyskurs edukacyjny – budowa wypowiedzi na temat edukacji; szkolny gatunek mowy; wymiana komunikatów między ludźmi)

Ideologia – najpierw nauka o ideach, później nauka o kombinacjach idei i ich syndromach. W pedagogice – zbiór idei, które uzasadniają, legitymizują i utwierdzają grupy tożsamość danej grupy. Jej najważniejsze elementy to interpretacja przeszłości, opis i ocena obecnej sytuacji oraz koncepcja zmiany (w tym strategia).

Doktryna (pedagogiczna) – potocznie: zespół poglądów oderwanych od doświadczenia i rzeczywistości, narzuconych przez kogoś. Współcześnie – koncepcja celowościowego rozwoju edukacyjnego (wychowanie, kształcenie, samokształcenie itp.) Wg Sztobryna – hipotezy i twierdzenia dotyczące elementów wychowania człowieka.

System wychowania - sprężony układ wszystkich instytucji, grup, organizacji i urządzeń, przez które wiedza, światopogląd itp. docierają do społeczeństwa. Funkcjonuje on w określonym układzie życia społecznego, politycznego, gospodarczego i kulturowego, odzwierciedlając interesy narodu, ważnych społecznie jego części i dążenia do ukształtowania młodego pokolenia. Do głównych należą: dynamizm, otwartość, ukierunkowanie na cele wychowania, samoorganizacja i złożoność.

Światopogląd – zespół poglądów jednostki, będący stałą wizją świata. Wyznacza on postępowanie wobec samego siebie, innych oraz świata przyrody. Występują trzy grupy poglądów:
świat jako całość (jego struktura, rozwój, powstanie)
ludzie sprawy egzystencjonalne (sens ludzkiego życia i wartości)
ocena i normy moralne

Nauka – forma zorganizowanej działalności społecznej, która stanowi element strukturalny kultury. Plasuje się tam zaraz obok takich form jak język, religia, czy prawo. Nauka w aspekcie instytucjonalnym to ogół instytucji powołanych do prowadzenia działalności naukowej. Nauka – rozpowszechnianie i przyswajanie informacji i wiedzy.

Wiedza – układ danych i informacji o pewnym fragmencie rzeczywistości lub świecie jako całości, uporządkowanych według określonego kryterium. Ma wyższy poziom ogólności niż dane i informacje, które były oparciem, o które ta wiedza została zbudowana.

Filozofia – umiłowanie mądrości. Kiedyś: nauka obejmująca całą wiedzę racjonalną wytworzoną przez starożytną cywilizację. Miała służyć temu, by ludzie stawali się mądrzejsi.

Antologia (greckie anthologia – bukiet kwiatów) - wybór utworów (fragmentów) jednego lub różnych autorów, mogący dotyczyć konkretnego gatunku, epoki literackiej lub tematu.

Epistemologia – teoria poznania. Dział filozofii zajmujący się badaniem istoty poznania, jej struktury i jej granic. Bierze pod uwagę koncepcje i aspekty historyczne, społeczne, prawne, psychologiczne. Najbardziej znane porównania epistemologiczne:
obiektywizm – subiektywizm || fundamentalizm poznawczy vs relatywizm poznawczy || empiryzm vs racjonalizm

Aksjologia – dziedzina filozofii zajmująca się wartościami i aktami wartościowymi. Nauka odróżnia fakty od wartości oraz zdania opisowe od zdań wartościujących. Związana z etyką i estetyką, najważniejsze opozycje: dobro vs zło i piękno vs brzydota. Aksjologia pedagogiczna to dział pedagogiki ogólnej (wartości i procesy wartościowania w edukacji).

Metodologia - nauka o metodach badań naukowych, o skutecznych sposobach dociekania ich wartości poznawczej. Zajmuje się ona zagadnieniami teoriopoznawczymi, związanymi z rozwojem danej nauki. Różnice metodologiczne pomiędzy naukami polegają na innych celach w systematyzacji wykrywanych zależności.

Idealizacja – procedura o charakterze eksperymentu myślowego, mająca na celu zaprojektowanie warunków idealnych dla niezakłóconego przebiegu pewnych zjawisk lub procesów. Służy konstruowaniu modeli teoretycznych – np. modeli wychowania. Każda idealizacja wymaga redukcji pewnych elementów uwzględnionych w opisie i dlatego stanowi obraz uproszczony danego schematu, czy sytuacji.

Paradygmat –wzorzec konkretnych badań, wzorzec racjonalności, wzór myślenia naukowego, ideał dyscypliny naukowej, wizja świata, perspektywa poznawcza. Dostarcza modelowe rozwiązania ludziom uprawiającym dyscyplinę naukową lub typ nauk, który obejmuje zbiór przyjętych założeń, zbiór podstawowych teorii i twierdzeń opisujących rzeczywistość lub jej fragment i instrumentarium badawcze.

Abstrakcja – 1) czynność intelektualna, polegająca na wyodrębnieniu np. w danym przedmiocie cech dla nich charakterystycznych lub istotnych ze względu na założony cel badania, inaczej - abstrahowanie (idealizacja). 2) pojęcie o znacznym stopniu ogólności, stanowiące wytwór abstrahowania - cecha, relacja, kategoria, tzw. przedmiot oderwany 3) potocznie pogląd lub stwierdzenie oderwane od rzeczywistości, nie oparte na faktach, pomysł niemożliwy do zrealizowania.

Generalizacja - ogólnienie, operacja myślowa, polegająca na wykryciu przez uczącego się cechy lub zasady wspólnej dla danej klasy przedmiotów lub zjawisk. Generalizacja prowadzi do kształtowania się pojęć i dokonuje się przy współudziale mowy. 2) w warunkowaniu jest to zjawisko wywoływania reakcji nie tylko przez bodziec, który ją wywołał, lecz także przez inne bodźce do niego podobne.

T R E Ś C I Z W Y K Ł A D Ó W
(uogólnione, z I połowy semestru)

Cele dydaktyczne pedgogiki:
opracowanie podstawowej wiedzy rozwoju pedagogiki i praktyki edukacyjnej
rozumienie zmienności i złożoności między teorią a praktyką edukacyjną powinno stanowić podstawę do kształtowania umiejętności:
- poprawnego posługiwania się kategoriami pedagogiki
- budowy i odczytu map myślowo-pojęciowych
- poprawnego formułowania problemów praktycznych i badawczych
- tworzenia dyrektyw

Zadania pedagogiki ogólnej (Teresa Hejnicka-Bezwińska):
budowanie systemu kategorialnego
znajomość ewolucji tożsamości pedagogiki
zawężenie relacji między teorią a praktyką
znajomość podstaw dydaktyczno-edukacyjnych
poprawne formułowanie problemów praktycznych, badawczych i tworzenie dyrektyw

Zadania pedagogiki ogólnej (Roman Schulz):
teoria światopoglądu, ideologii, myśli ped. polega na określeniu istoty własności oraz funkcji samego światopoglądu
cel poznawczy: tworzenie myśli pedagogicznej
cel dydaktyczny: przekazanie światopoglądu w usystematyzowanej postaci
cel

Przedmiot pedagogiki ogólnej: zjawiska wychowawcze człowieka we wszystkich fazach jego rozwoju. Proces świadomego i celowego wychowania człowieka, wpływy wychowawcze, a także funkcjonowanie systemu edukacji.
Czynniki zewnętrzne: biologia, psychologia, cielesność
Czynniki wewnętrzne: ekonomia, socjologia, polityka
Wyodrębnienie myśli ped. i wpływu dyscyplin.

PEDAGOGIKA  JAKO NAUKA:

empiryczna – polega na stawianiu problemów dot. współzależności między zjawiskami, wysuwaniu na ich podstawie hipotez, ich weryfikowanie przez obserwację,
teoretyczna – opisuje rzeczywistość ogólnie, ujawniając zachodzące w niej zależności,
praktyczna – stawia i rozwiązuje problemy związane z realizacją jakiegoś celu, posiada funkcję techniczną i prewidystyczną.

Edukacja – ogół oddziaływań międzygeneracyjnych, służących formułowaniu całokształtu zdolności życiowych człowieka, które czynią z niego istotę dojrzałą, świadomą, samorealizującą się.

Na co nakierunkowuje pedagogika ogólna?
na odróżnianie różnic pomiędzy naukami pedagogicznymi a niepedagogicznymi
na tożsamość i samowiedzę pedagogiki i pedagogów
na naukę i naukowość
na człowieka
na jej ogólność

Jak należy rozumieć pedagogikę ogólną?
jako badanie fenomenów, zjawisk i procesów
jako podstawę i fundament pedagogiki
jako filozofię
jako teorię wychowania o najwyższym stopniu ogólności
jako pytanie o pedagogikę, samowiedzę i tożsamość

1806r. – Zbigniew Herbart „Pedagogika ogólna z celu wychowania wysnuta”
1919r. – pierwsza katedra pedagogiki
1989r. – odrodzenie się pedagogiki

Pojęcia etymologiczne pedagogiki:
PAIS – chłopiec, dziecko
AGO – prowadzić
AGADOS – kierownik, przewodnik
PAIDAGOGOS – osoba prowadząca dziecko
PAIDE – ideał powszechnego wychowania

Naukowy charakter pedagogiki:
specjalizacja
problematyka badawcza
zdefiniowane pojęcia
publikacje naukowe
prawo nadawania tytułów