Definicja państwa.
starożytność – Platon „Państwo”,
średniowiecze – św. Augustyn „Święte Państwo”,
– św. Tomasz z Akwinu „Summa teologiczna”,
XV w. – Nicollo Machiarelli „Książe”,
XVI w. – Joan Bodin „6 Ksiąg o rzeczy pospolitej”,
XVII w. – Thomas Hobbes „Lewiatan”,
– John Locke „Teoria umowy społecznej”,
XVIII w. – J. J. Rousseau,
XIX w. – J. Hegel,
– G. Jellinek – trójczłonowa definicja państwa: terytorium, ludność, suwerenna władza,
współcześnie ważnym elementem istnienia państwa jest ONZ
2012 r. – ONZ zaakceptował uczestnictwo 193. państw.
Państwo – terytorialna i społeczna organizacja polityczna z suwerenną władzą na czele.
Procesy państwotwórcze.
pierwsze państwa – Państwa Mezopotamskie – 4 tys. lat p.n.e.
Ur,
Urug,
współcześnie państwa tworzą się w wyniku procesów dezintegracji i integracji w środowisku międzynarodowym.
dezintegracja.
rozpad Jugosławii,
rozpad ZSRR,
rozpad Czechosłowacji,
rozpad Korei Północnej i Południowej,
rozpad Sudanu,
Irlandia.
integracja.
państwo niemieckie,
II RP,
Federacja Rosyjska.
Koncepcje genezy państwa.
teistyczna (STAROŻYTNOŚĆ) – państwa na ziemi są odbiciem państwa bożego (idealnego),
umowy społecznej – państwo powstało w wyniku umowy społecznej pomiędzy rządzącymi, a rządzonymi,
podboju i przemocy – państwo powstało w wyniku podboju; L. Gumplomia,
marksistowska – walka klas; K. Marks, F. Engels.
Funkcje państwa.
funkcja zewnętrzna – zapewnienie bezpieczeństwa państwu i jego mieszkańcom oraz kształtowanie odpowiednich relacji z innymi jednostkami państwowymi i organizacjami międzynarodowymi,
funkcja wewnętrzna.
funkcja prawodawcza,
funkcja porządkowa,
funkcja administracyjna,
funkcja gospodarczo – organizacyjna,
funkcja kulturalna.
Cechy państwa.
suwerenność (niezależność),
zewnętrzna,
wewnętrzna,
przymusowość,
terytorium,
ludność.
Legitymizacja władzy – uprawomocnienie się władzy. Według Maxa Webera uprawomocnienie jest przez:
tradycję (tradycja),
charyzmę (charyzma),
prawo.
Definicja obywatelstwa.
materialna.
Przynależność jednostki do państwa i związane z tym prawa i obowiązki.
formalna.
Więź prawna łącząca jednostkę z państwem.
Wzorce obywatelstwa od starożytności do czasów nowożytnych.
starożytność.
wymogi bycia obywatelem:
mężczyzna,
wolny,
o określonym wieku,
zadania obywatela:
obrona państwa,
uczestnictwo w Zgromadzeniu Ludowym.
średniowiecze.
idea obywatela zanikła,
jednostki były związane ze swoimi zwierzchnikami,
jedynie w miastach rozwinęła się idea obywatelstwa (patrycjusze).
XVIII w.
obywatelstwo nabrało ponownie dużego znaczenia, co było związane z obaleniem feudalizmu (Francja, USA).
Nabywanie i zrzekanie się obywatelstwa polskiego.
sposoby nabywania.
Konstytucja RP,
Ustawa o obywatelstwie polskim z 2009 roku ze zmianami z 2012 roku,
prawo krwi (dwoje lub jeden z rodziców posiada obywatelstwo polskie),
urodzenie lub znalezienie dziecka na terenie Polski,
adopcja, przysposobienie (przez 16. rokiem życia – potem musi wyrazić na pisemnie – PRAWO OPCJI),
naturalizacja (nadanie obywatelstwa przez Prezydenta, uznanie za obywatela polskiego),
przebywanie na terenie Polski nieprzerwanie 3 lata,
posiadanie pozwolenia na przebywanie na terenie Polski,
przywrócenie obywatelstwa polskiego.
Repatrianci.
W 2008 roku weszła w życie „Karta Polaka”, która określa procedury powrotu repatriantów do Polski. „Karta Polaka” nie daje polskiego obywatelstwa ani pozwolenia na przebywanie na terenie Polski.
Obowiązki obywatela polskiego.
wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne,
przestrzeganie prawa,
ponoszenie ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków,
obrona ojczyzny,
dbałość o stan środowiska.
Charakterystyka obywatelstwa i narodowości.
KRYTERIUM | OBYWATELSTWO | NARODOWOŚĆ |
---|---|---|
ZAKRES POJĘCIA | Wąski – tylko niecałe 40 mln osób posiada status prawny obywatelstwa polskiego. | Szeroki – za członków narodu polskiego uznaje się nie tylko osoby mieszkające w kraju, lecz także rodaków przebywających na stałe w ponad 80 krajach na świecie (ok. 53 mln osób). |
WARUNEK ZAISTNIENIA WIĘZI | Obywatelstwo wymaga istnienia państwa. | Więź narodowa nie zależy od istnienia państwa, np.: Polacy w zakresie zaborów byli członkami narodu polskiego, choć nie mieli statusu obywateli polskich. |
CHARAKTER WIĘZI | Jest sankcjonowana prawem. | Ma wymiar emocjonalny, kulturowy. |
KONSEKWENCJE UCHYLANIA SIĘ OD OBOWIĄZKÓW WYNIKAJĄCYCH Z WIĘZI | Zaniedbywanie przez obywatela obowiązków wobec państwa (obrona ojczyzny, płacenie podatków, przestrzeganie prawa itd.) skutkuje nałożeniem kar. | Jednostka niewypełniająca zobowiązań wobec narodu może zostać potępiona przez rodaków. |
PROCEDURA UZYSKANIA/ REZYGNACJI |
Zasady uzyskania lub zrzeszenia się obywatelstwa zostały określone w przepisach. | Przynależność narodowa jest następstwem przejęcia kultury i tradycji narodu oraz poczucia więzi z nim i jego członkami. |
TRWAŁOŚĆ | Więź istnieje tylko wtedy, gdy funkcjonuje państwo. | Więź spaja ludzi w odrębną zbiorowość nawet wówczas, gdy przez długi czas są oni pozbawieni własnego państwa. |
Obywatelstwo unijne.
każdy obywatel kraju członkowskiego posiada obywatelstwo unijne,
nie można zrzec się obywatelstwa unijnego, bez zrzeknięcia się obywatelstwa polskiego,
uprawnienia jako obywatela Unii:
swobodne poruszanie się i przebywanie na terenie Unii Europejskiej,
czynne i bierne prawo wyborcze do Parlamentu Europejskiego – nawet jeżeli nie jesteśmy obywatelami kraju członkowskiego, w którym przebywamy,
czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do samorządów w państwie członkowskim, w którym osoba fizyczna zamieszkuje,
prawo do korzystania z pomocy dyplomatycznej i konsularnej państwa członkowskiego Unii Europejskiej – obywatel może zwrócić się do każdej ambasady państwa członkowskiego, nie musi koniecznie do ambasady kraju, z którego pochodzi i ma obywatelstwo,
prawo zgłaszania się do Ombudsmana (Rzecznika Praw Obywatelskich Unii),
prawo składania petycji do Parlamentu Europejskiego dotyczących wszelkich spraw, jakimi się Parlament zajmuje,
prawo do pisemnego zwracania się do instytucji Wspólnoty.
Nieposłuszeństwo obywatelskie – postawa sprzeciwu wobec państwa przy gotowości poniesienia wszelkich konsekwencji (Henry David Thoreau).
Definicja polityki.
sztuka zdobywania, utrzymywania i sprawowania władzy,
działalność w sferze publicznej,
metoda podejmowania decyzji,
metoda rozwiązywania konfliktów społecznych,
koncepcja konsensualna polityki – rozwiązywanie problemów w sposób pokojowy,
koncepcja konfliktowa polityki – rozwiązywanie konfliktów społecznych przy użyciu siły,
proces rozwiązywanie problemów publicznych i zarządzanie sprawami publicznymi,
koncepcja koercyjna polityki – legalny sposób stosowania przymusu.
Arystoteles i jego „zwierzę” polityczne.
Państwo jest konieczne ze względu na dzikość natury człowieka.
Bezpośrednie przedmioty władzy.
politycy,
przywódcy polityczni,
mężowie stanu – wyrastający poza swoje czasy, niedbający o swoją karierę, a o dobro ogólne.
Pośrednie podmioty władzy: lud.
Bezpośrednie podmioty: wybrani.
Kultura polityczna.
według leksykonu politologii z 2001 roku:
Warstwa kultury odnosząca się do polityki rozumiana jako ogół materialny (instytucje polityczne) i niematerialny (symbole polityczne, wzorce działania, wartości polityczne, normy polityczne)
wytworu społeczeństwa zdolny rozprzestrzeniać się w przestrzeni i czasie.
ogół wzorców indywidualnych postaw i orientacji wobec polityki występujących wśród członków systemu politycznego.
Kultura polityczna środowiska polskiego.
poziom zainteresowania,
emocje,
opinie,
wzorce zachowań.
Typy kultur politycznej społeczeństwa.
zaściankowe (parafialne) – brak zainteresowania polityką,
poddańcza (podporządkowana) – obywatele interesują się polityką, ale nie mają na nią wpływu (państwa totalitarne),
uczestnicząca (obywatelska, partycypacyjna).
Światopogląd → ideologia → doktryna → program polityczny.
światopogląd – zespół twierdzeń, ocen i norm, które odnoszą się do otaczającej go rzeczywistości (fizycznej, społecznej, politycznej),
ideologia – zbiór idei, który jest podstawą zorganizowanego działania politycznego (np. ruchu społecznego, partii politycznej); opisuje ona istniejący porządek społeczny, tworzy ogólny obraz pożądanego ładu społecznego oraz wskazuje sposób, w jaki można go osiągnąć,
doktryna – uszczegóławia i systematyzuje ogólne myśli w ideologii; uporządkowany zbiór poglądów dotyczących funkcjonowania społeczeństwa oraz państwa; zawiera on wskazówki, w jaki sposób zrealizować w określonym czasie i miejscu zawarte w niej sądy,
program polityczny – przeniesienie ideologii oraz doktryny na grunt praktyki politycznej i stanowi zbiór celów politycznych oraz sposób ich realizacji; może on przybierać różne postacie (np.: programu wyborczego, programu rządzenia; programu reform programu polityki zagranicznej; programu działań w opozycji).
PRAWICA | LEWICA |
---|---|
|
|
Ideologie totalitarne (cechy wspólne).
całkowite podporządkowanie się społeczeństwa państwu,
indoktrynacja (wpajanie),
propaganda,
terror,
kult wodza,
faszyzm (Mussolini),
kult siły,
szowinizm,
odrzucenie demokracji,
monopartia,
komunizm (Lenin, Marks),
walka klas,
rewolucja proletariacka,
marksizm,
stalinizm,
egalitaryzm (równość),
likwidacja wielkich majątków,
nacjonalizacja,
kult jednostki (stalinizm, maoizm),
nazizm (Hitler),
rasizm,
skrajny antysemityzm,
szowinizm,
teoria „rasy panów”,
przestrzeń życiowa Niemców,
eugenika,
pochwała walki,
kult wodza.
Doktryna konserwatywna.
tradycja, religia, rodzina, silne państwo, hierarchia społeczna,
człowiek jest z natury zły i niedoskonały,
ograniczona wizja społeczeństwa,
Edmund Burke, Rene Charteaubriant.
Doktryna liberalna.
wolność,
indywidualizm,
ograniczona rola państwa,
gospodarka rynkowa,
John Locke, Adam Smith, Monteskiusz.
Doktryna socjalistyczna.
równość, wspólna własność środków produkcji,
socjalizm utopijny (Robert Owen, Claude Henri Santi),
socjalizm naukowy (Marks, Engels),
socjalizm:
rewolucyjny – zwolennicy rewolucji jako metody wprowadzanie nowego porządku,
rewizjonistyczny – odrzucał walkę, zmiana rzeczywistości ewolucyjnie, drogą reform.
Socjaldemokratyzm.
równość,
wspólnota,
sprawiedliwość społeczna,
państwo opiekuńcze,
solidarność społeczna.
Chrześcijańska demokracja.
koniec XIX wieku,
wiara (religia),
godność osoby ludzkiej,
dobro wspólne,
solidaryzm społeczny,
zasada subsydiarności państwa,
papież Leon XII – „Rerum Novarum” 1891 rok,
papież Pius XI – „Qvadragesimo Amo” 1931 rok.
Partia polityczna – dobrowolna organizacja dążąca do zdobycia bądź utrzymania władzy w państwie w celu realizacji własnego programu wyborczego. Ma zorganizowaną strukturę, nazwę, statut i program odnoszący się do wszystkich (lub prawie wszystkich) sfer życia społecznego.
Historia partii politycznych.
Partie arystokratyczne (XVII w. – XVIII w.) → Partie klubowe (XVIII w. – XIX w.) → Partie masowe (XIX w. – XX w.)
koterie arystokratyczne – działalność ograniczała się wyłącznie do parlamentu. Ich skład był płynny, a podstawę współpracy stanowiły interesy poszczególnych możnowładców,
kluby polityczne – kluby posiadały bardziej rozbudowaną strukturę niż koterie, skupiały ludzi o podobnych poglądach politycznych, a ich działalność nie ograniczała się tylko do parlamentu,
partie masowe – mają charakter partii politycznych w dzisiejszym rozumieniu tego pojęcia – posiadają rozbudowane struktury i są zdolne do masowej mobilizacji osób wstępujących w ich szeregi lub je popierających.
Elementy systemu politycznego.
OTOCZENIE ZEWNĘTRZNE | OTOCZENIE WEWNĘTRZNE |
---|---|
|
|
Funkcje partii politycznych (Max Weber).
wyborcza,
rządzenia,
kształcenia opinii publicznej,
rekrutacja elit wyborczych (selekcyjna),
wyrażania interesów obywateli (artykulacyjna),
utrzymywania zdolności organizacyjnej (organizacyjna).
Klasyfikacja i liczba członków partii politycznych ze względu na
strukturę i liczbę członków,
masowe,
kadrowe,
wielkość,
małe,
średnie,
program,
lewicowe,
centrowe,
prawicowe,
stosunek do istniejącego systemu,
systemowe,
antysystemowe,
podobieństwo doktrynowe (tzw. rodziny partii),
konserwatywne,
liberalne,
chadeckie (katolickie),
socjalnodemokratyczne,
miejsce powstania partii,
parlamentarne,
poza parlamentarne.
Systemy partyjne.
sieć powiązań między partiami działającymi w danym państwie (współpraca, rywalizacja),
normy i zasady regulujące stosunki między partiami,
związki między partiami, a organami państwowymi,
rodzaje systemów partyjnych,
jednopartyjny (monopartyjny, monopartia, monizm) (Chiny),
dwupartyjny (USA, Wielka Brytania),
dwupartyjny (Niemcy – CDU/CSU, SDP i FDP),
wielopartyjny,
wielopartyjny z partią dominującą,
wielopartyjny blokowy,
system kooperacji partii (tylko Szwajcaria),
wielopartyjny bez partii dominującej (rozproszony).
Kodeks wyborczy z 5 stycznia 2011 reguluje przeprowadzenie wyborów parlamentarnych (Sejm, Senat), prezydenckich, do parlamentu UE i samorządowych.
Bierne prawo wyborcze.
35 lat – prezydent RP,
30 lat – senator,
25 lat – burmistrz, wójt, prezydent miasta,
21 lat – poseł,
18 lat – radny.
Systemy wyborcze.
większościowy – wybory prezydenckie, do Senatu, do rady gminy.
okręgi jednomandatowe,
madat zabiera ta osoba, która otrzyma większą ilość głosów,
proporcjonalny,
mieszany (Niemcy).
Tworzenie polskich partii politycznych.
partie postsolidarnościowe – PO, PiS,
partie postkomunistyczne – SLD, PSL,
partie opozycyjne poza Solidarnością – UPR, KPN,
partie nowe – Samoobrona, Liga Polskich Rodzin.
Wady i zalety systemów wyborczych.
SYSTEM PROPORCJONALNY |
---|
WADY |
|
SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY |
WADY |
|
Społeczeństwo obywatelskie – definicja.
klasyczna (republikańska) – polityczna wspólnota obywateli, którzy tworzą państwo i troszczą się o nie (Arystoteles, Cyceron, Jean Jeaque Rousseau),
nowożytna (liberalna) – społeczeństwo obywatelskie obejmuje sferę działań obywateli funkcjonującą równolegle do państwa albo w opozycji do niego. Sfera ta jest niezależna od państwa (John Locke, John Stuart Mill, Alexis de Tocquaville),
współczesna – ogół pozapaństwowych instytucji, zrzeszeń i ruchów powoływanych przez obywateli, a także działających w sferze publicznej. Są niezależne od państwa a przynależność do nich jest dobrowolna.
Podmioty społeczeństwa obywatelskiego.
gospodarcze – ukierunkowane na działalność w obszarze poprawy warunków gospodarczych istniejących w państwie,
społeczne – nastawione na aktywację społeczeństwa i wykorzystanie go w celu poprawy działalności państwa,
religijne – realizujące jedną z podstawowych funkcji organizacji religijnych, których celem jest m.in. pomoc osobom potrzebującym oraz wspieranie rodzin najuboższych,
kulturalne – ukierunkowanie na krzewienie i dbałość o utrzymanie, rozwój oraz rozpowszechnianie dóbr kulturalnych,
polityczne – często pośredniczące w relacjach między władzą a obywatelem, formułujące postulaty jednostek wobec rządzących; organizacje te prowadzą też badania naukowe mające krzewić wśród obywateli wiedzę na temat funkcjonowania polityki.
Kapitał społeczny – poziom zdolności ludzi do współpracy między sobą w celu realizacji wspólnych interesów.
składniki kapitału społecznego.
zaufanie,
więzi społeczne,
normy społeczne,
„Pacta sunt sevanda”.
Organizacje pozarządowe w Polsce (NGO) (inaczej: organizacje non-profit, „trzeci
sektor”).
stowarzyszenia,
zwykłe,
rejestrowane,
Ustawa z 7 kwietnia 1989 roku – Prawo o stowarzyszeniach.
CECHY STOWARZYSZEŃ |
---|
DOBROWOLNOŚĆ |
SAMORZĄDNOŚĆ |
TRWAŁOŚĆ |
NON PROFIT |
PODMIOTOWOŚĆ |
RODZAJE STOWARZYSZEŃ |
---|
STOWARZYSZENIE REJESTROWE |
|
fundacje,
Ustawa z 6 kwietnia 1984 roku o fundacjach.
Organizacje pożytku publicznego.
Ustawa z 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie,
OPP – aktywność społeczna w określonych dziedzinach, tj. działalność charytatywna, pomoc osobom niepełnosprawnym, ubogim, bezdomnym, ochrona i promocja zdrowia, ochrona praw obywateli i człowieka,
1% podatku od osób fizycznych.