ŻYWIENIE CZŁOWIEKA
wykłady
Dr hab. Jerzy Bertrandt
Egzamin: 19.02 test wielokrotnego wyboru (pół minuty na pytanie)
9.10.2011- zjazd 1/semestr 1
Czym jest zdrowie?
Obecna definicja zdrowia przyjęta przez WHO
Zdrowie – stan pełnego fizycznego, psychicznego, duchowego i społecznego dobrostanu a nie tylko brak choroby lub niedomagania
Dobrostan fizyczny – prawidłowe funkcjonowanie narządów i organów organizmu
Dobrostan psychiczny – zdolność do abstrakcyjnego i logicznego myślenia oraz rozpoznawania i wyrażania uczuć i emocji, a także radzenia sobie z depresją
Dobrostan społeczny – zdolność do kontaktów interpersonalnych
Dobrostan duchowy – zasady moralne, hierarchia wartości i przekonania religijne
Jednym z najważniejszych czynników środowiska zewnętrznego wpływającego na rozwój człowieka i utrzymanie przez niego dobrego stanu zdrowia jest żywność oraz racjonalne i prawidłowe żywienie
Żywność - produkt pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, który w stanie naturalnym lub przetworzonym nadaje się do spożycia przez ludzi
Żywienie – dostarczanie organizmowi pokarmów pobieranych w stanie naturalnym lub po przetworzeniu na różnorodne potrawy i napoje w celu utrzymania podstawowych funkcji życiowych, właściwego rozwoju i stanu zdrowia człowieka
Żywienie racjonalne (rational feeding ) –pełne wykorzystanie genetycznie uwarunkowanych możliwości optymalnego fizycznego oraz psychicznego rozwoju, sposób odżywiania zgodny z zaleceniami nauki o żywieniu uwzględniający planowanie posiłków na podstawie norm żywienia i odżywienia oraz tabel wartości odżywczych produktów spożywczych a także uwarunkowań genetycznych, społecznych i kulturowych
Żywienie prawidłowe – żywienie umożliwiające osiągnięcie pełnego rozwoju umysłowego oraz utrzymania jak największej odporności organizmu na choroby i zachowanie jego sprawności do późnego wieku
Ewolucja żywienia człowieka
Odkrycie łowiectwa
Drugim ważnym etapem było rozpowszechnienie w plemionach zbieracko-łowieckich odkrycie ognia
Trzecim ważnym wydarzeniem była przemiana łowców i zbieraczy w rolników i hodowców
Stopniowe rozpowszechnianie się rolnictwa (…) określoną roślinę uprawną
Rewolucja neolityczna w postaci hodowli zwierząt i uprawy zbóż wprowadziła
Spożycie mleka i jego przetworów
Spożycie zbóż, pszenicy i żyta
Poddawanie wszelkich produktów procesom obróbki termicznej
Zdobywanie żywności, jej produkcja oraz konsumpcja i prokreacja tworzy całą aktywność człowieka stąd ludzi otyłych było znacznie mniej niż obecnie
Rewolucja industrialna, której pełny rozkwit notujemy na XVIII w. była początkiem gwałtownie zachodzących zmian żywieniowych, zaczynamy produkować żywność przetworzona na skale masową
Nasze geny przystosowały się do żywienia przetworzonego2-63 generacje które żywią się żywnością wysoce przetworzoną.
Współczesna przeciętna racja pokarmowa – wzrosło spożycie produktów rafinowanych, masła, margaryny, lodów, białego pieczywa
Zwiększyło się za to znacznie spożycie (…) przystosować się do takich zmian w żywieniu
Relacje między konsumentem a żywnością
ŚRODOWISKO NATURALNE
czynniki: biologiczne, demograficzne, geograficzne
Wzór żywieniowy
OTYŁOŚĆ – nadmierna masa ciała, najczęściej spowodowana spożywaniem pokarmu zawierającego większą ilość kalorii od tej, którą organizm może spożytkować
W roku 1990 WHO wydała raport pt. „Dieta, żywienie i profilaktyka chorób przewlekłych” w którym uznano, że bezpośredni związek z żywieniem mają:
Choroby sercowo-naczyniowe
Nowotwory
Otyłość
Cukrzyca insulinozależna
Nowotworowe choroby jelita grubego
Kamica żółciowa
Próchnica zębów
Osteoporoza
Alkoholowe uszkodzenie wątroby (marskość)
Dieta śródziemnomorska
Uznawana jest za najzdrowszą wśród diet. Można ją stosować przez całe życie. Pozwala utrzymać dobre zdrowie i znakomitą kondycję. Nie należy jednak przekraczać wielkości porcji
Zasady diety śródziemnomorskiej:
Stosując dietę śródziemnomorską, spożywamy duże ilości warzyw i owoców, kasz, makaronów, ryb, owoców morza i pełnoziarnistego pieczywa. Te pokarmy są bogate w błonnik, witaminę C, mikro- i makroelementy oraz nienasycone kwasy tłuszczowe. Z codziennego menu należy zupełnie wykluczyć wieprzowinę. Do potraw dodajemy dużą ilość czosnku i cebuli, do sałatek, zup i sosów - oliwę z oliwek, zamiast masła i tłuszczu pochodzenia zwierzęcego. Aby pozbyć się nadwagi, jemy 5 posiłków dziennie, dostarczając organizmowi najwyżej 40 g tłuszczu i 1200 kcal.
23.10.2011- zjazd 2/semestr 1
WEGETARIANIZM, jarstwo
Rodzaj diety charakteryzujący się wyłączeniem z posiłków produktów pochodzenia zwierzęcego i ewentualnie jaj lub nabiału z pobudek moralnych, etycznych bądź zdrowotnych. W języku potocznym wegetarianizm to zbiór kilku diet, które w różnym stopniu ograniczają spożywanie produktów pochodzenia zwierzęcego.
Wegetarianie używają argumentów:
Zdrowotny – żyją dłużej, rzadziej zapadają na nowotwory
Ekologiczne
Ekonomiczne
MANKAMENTY (negatywy) | WALORY (pozytywy) |
---|---|
|
|
ODMIANY WEGETARIANIZMU
Laktoowowegetarianizm – Mało restrykcyjna dieta, która bazuje na produktach zbożowych, owocach, warzywach, strączkowych i orzechach. Dopuszcza spożywanie mleka i jego przetworów oraz jaj. Produktami, które są jako jedyne wykluczone z tej diety to mięso, drób, ryby oraz owoce morza pochodzenia zwierzęcego;
Laktowegetarianizm - Jest to modyfikacja diety laktoowowegetariańskiej; różni się od niej tym, że nie dopuszcza spożywania jaj;
Weganizm - Opiera się tylko na warzywach, żadne produkty opisane powyżej nie mogą się znaleźć w diecie wegana;
Frutarianizm - Spożywanie wyłącznie surowych owoców;
Witarianizm - Spożywanie wyłącznie surowych warzyw;
Dieta makrobiotyczna - Określa bardzo jednostronny sposób odżywiania i bazuje na naturalnej, nieprzetworzonej żywności, przede wszystkim na produktach zbożowych z bardzo niewielkim dodatkiem warzyw i owoców;
Semiwegetarianizm – Dieta ta przypomina laktoowowegetariańską z tą różnicą, że semiwegetarianie sporadycznie spożywają białe mięso (drób) i ryby.
Konsekwencje zdrowotne żywienia wegetariańskiego
Zmniejszone zagrożenie (choroby występujące-rodzaj) |
Zwiększone zagrożenie (choroby występujące) |
---|---|
|
|
Biorąc pod uwagę wszystkie aspekty diety wegetariańskiej należy stwierdzić, że może ona korzystnie wpływać na zdrowie, ale tylko i wyłącznie przy właściwym doborze produktów, które pokrywałyby zapotrzebowanie na wszystkie niezbędne składniki odżywcze.
Panuje poparty badaniami klinicznymi i obserwacjami pogląd, że dieta wegetariańska nie jest wskazana w przypadku dzieci, młodzieży, kobiet w ciąży, matek karmiących, ludzi starszych i osób ciężko pracujących fizycznie.
Jedzenie
Jedzenie spełnia również funkcję psychologiczną, niekiedy nadmierne jedzenie to sposób wynagrodzenia sobie za niepowodzenia dnia codziennego
Wiele osób kieruje się zasadą „jedzenie to miłość” uważając, że sposobem jej wyrażania jest konsumpcja i wspólne zasiadanie do stołu
„Jedzenie to nagroda” - jest przekonaniem wyniesionym z domu
WSPÓŁCZESNE WZORCE SPOŻYCIA ŻYWNOŚCI
Warunkiem zdrowego żywienia jest różnorodność spożywanych produktów. Nie ma takiego produktu, który dostarcza wszystkie składniki odżywcze
Należy jeść tyle, aby utrzymać należną masę ciała
Ciemne pieczywo – pieczywo razowe z mąki z grubego przemiału, jest bogatsze w porównaniu z białym w witaminy, składniki mineralne, makro i mikroelementy, oraz błonnik. Reguluje pracę przewodu pokarmowego, zapobiega zaparciom.
Ryby, zwłaszcza morskie – źródło białka zdrowszego niż z mięsa. Tłuszcz ryb morskich jest źródłem wielonienasyconych kwasów tłuszczowych
Warzywa i owoce (najlepiej koloru pomarańczowego i czerwonego) – dotaczają Wit. C, oraz beta-karoten, składniki mineralne i błonnik
Ograniczenie spożywania tłuszczów zwierzęcych i produktów zawierających dużo cholesterolu – podnoszą stężenie cholesterolu we krwi zwiększają krzepliwość krwi, co również jest zjawiskiem niekorzystnym ze względu na predyspozycję do zawału serca.
Unikanie słodyczy (cukier i przetwory)- sprzyja utrzymaniu prawidłowej masy ciała i chroni zęby
Mniej soli - mniejsze zagrożenie nadciśnieniem tętniczym (Sód zawarty w soli kuchennej podnosi ciśnienie tętnicze krwi)
Unikać alkoholi – szczególnie mocnych, dostarcza jedynie pustych kalorii, niekorzystnie wpływa na narządy wewnętrzne (trzustka, wątroba)
PIRAMIDA ZDROWEGO ŻYWIENIA (Wg. IŻŻ)
OGÓLNY SCHEMAT ZALECEŃ ŻYWIENIOWYCH DLA CAŁEJ DOROSŁEJ POPULACJI
Ściśle dostosować ogólne spożycie energii do wydatków energetycznych
Zawartość białka w dziennej racji pokarmowej powinna być nie mniejsza niż 12% całkowitego zapotrzebowania energetycznego (30%-zwierzęce, 70%-roślinne)
Zawartość tłuszczy – optymalnie 23-25% nie więcej niż 30 %, , 1,5% kwasu omega3
Cholesterol < 300 mg na dobę
Zwiększyć spożycie błonnika do 30-40 g.
Obniżyć podaż soli kuchennej poniżej 6g.
Do powyższych należy dodać zwiększoną aktywność fizyczną
13.11.2011- zjazd 3/semestr 1
OTYŁOŚĆ
Patologiczne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczające jego fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogące prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia. Za otyłość uważa się stan, w którym tkanka tłuszczowa stanowi więcej niż 20% całkowitej masy ciała u mężczyzn oraz 25% u kobiet.
300 mln ludzi na świecie ma otyłość
Główne przyczyny otyłości:
Wzrost spożycia wysokotłuszczowej żywności i cukru oraz zmniejszona aktywność fizyczna
Wynik dodatniego bilansu energetycznego (nadmierna podaż pożywienia w stosunku do zapotrzebowania energetycznego organizmu)
Nadmierne spożycie soli jest przyczyna powstawania pierwotnego nadciśnienia tętniczego i jego zdrowotnych konsekwencji
Epidemia otyłości
W latach 2005-2006 34% dorosłych Amerykanów powyżej 20 r.ż. było otyłych.
W ciągu minionych 30 lat występowanie otyłości istotnie wzrosło w USA , zarówno wśród dzieci jak i wśród dorosłych.
Wykazano, że koszty związane z leczeniem otyłości wynosiły w 2000 r około 117 mld $
CUKRZYCA
Jest przewlekłą chorobą, należącą do tzw. chorób metabolicznych. Charakteryzuje się podwyższonym stężeniem glukozy we krwi, które jest spowodowane zaburzeniami w wydzielaniu insuliny lub/i Przyczyną wystąpienia cukrzycy jest postępujące obniżenie ilości insuliny lub jej całkowity brak. W chorobach cukrzycy może dojść do niebezpiecznej sytuacji zapadnięcia chorego w śpiączkę. W ostatnich latach zaczyna przybierać rozmiary epidemii, zwłaszcza w zakresie typu II.( Chory na cukrzycę typu II to otyły z nadciśnieniem tętniczym.)co roku zwiększa się o 11% liczba cierpiących na nią osób
Przyczyny cukrzycy
Brak aktywności fizycznej
Siedzący tryb życia
Łatwy dostęp do pożywienia i spożywanie nadmiernej ilości pokarmów
Otyłość (występowanie cukrzycy z otyłością – około 80% przypadków)
Typy cukrzycy
Typ I – komórki B trzustki SA całkowicie uszkodzone, co niesie za sobą całkowity niedobór insuliny (cukrzyca insulinozależna), głównie u dzieci
Typ II – względny niedobór insuliny spowodowany upośledzoną sekrecją insuliny z towarzyszącą insulino odpornością (odporność tkanek na działanie insuliny), u dorosłych (cukrzyca insulinoniezależna)
Cukrzyca ciężarnych – cukrzyca po raz pierwszy rozpoczyna się w czasie ciąży i występuje do momentu urodzenia dziecka. W grupie kobiet z z cukrzycą ciężarnych istnieje wyższe ryzyko zachorowania w przyszłości na cukrzycę w porównaniu z kobietami bez tego powikłania
Cukrzyca wtórna – to najbardziej zróżnicowana etiologicznie grupa cukrzyc, która łącznie stanowi 2-3% wszystkich postaci cukrzycy. Charakterystyczne dla tej postaci są współistniejące z cukrzycą inne zaburzenia lub zespoły chorobowe
CHOROBY NOWOTWOROWE
Nowotwory to druga najczęstsza przyczyna zgonów w krajach rozwiniętych.
Wysokie spożycie tłuszczów nasyconych łączy się ze zwiększonym ryzykiem nowotworu gruczołu krokowego, okrężnicy i piersi.
Wyniki współczesnych badań klinicznych potwierdzają związek pomiędzy jakością zdrowotną żywności, sposobem żywienia a zachorowalnością na nowotwory. Amerykańska Akademia Nauk wydała publikację „Dieta, żywienie i rak”, w której przedstawiono pogląd, że 40%-60% zachorowań na raka ma związek z żywnością i żywieniem.
W niektórych (niestety niewielu) przypadkach udało się określić, jaka substancja odpowiedzialna jest za powstawanie danego nowotworu. Taką substancją jest np. aflatoksyna B1, wywołująca raka wątroby. Również nitrozoaminy są związkami o silnym działaniu rakotwórczym.
Do czynników zwiększających zachorowalność na nowotwory należą też tłuszcze, zwłaszcza smażone i zjełczałe, sól kuchenna, alkohol, sacharyna, niektóre składniki kawy, herbaty, grzybów jadalnych, piwa i wiele innych.
Noworodki z niską urodzeniową masą ciała (poniżej 2500 g) można podzielić na dwie kategorie:
Wcześniaki (urodzone przed 37 tygodniem ciąży)
Noworodki z opóźnionym rozwojem w życiu płodowym
Niska urodzeniowa masa ciała dziecka spowodowana jest między innymi :
Składem pożywienia kobiety ciężarnej (zawartość białka, tłuszczu, węglowodanów, składników mineralnych i witamin
Czynniki antropologiczne (masa ciała, długość, obwód głowy i klatki piersiowej)
Czynniki demograficzne (niski status społeczno-ekonomiczny, rasa czarna)
Mnogość ciąż, długość okresów między nimi
Jedynym swoistym pokarmem dla niemowlęcia jest mleko matki
Karmienie piersią - Dziecko powinno być karmione piersią co najmniej do 9-10 miesiąca życia (im dłużej tym lepiej). Stały przyrost masy ciała i wzrostu oznacza pokrycie potrzeb fizjologicznych w zakresie ilości i jakości składników pokarmowych. Mleko kobiece jest zbilansowane pod względem zawartości białka, tłuszczów, węglowodanów, witamin i soli mineralnych, całkowicie pokrywa zapotrzebowanie na te składniki przez pierwsze 6 miesięcy życia dziecka. Wraz ze wzrostem dziecka zmienia się skład pokarmu matki, początkowo ma on większą gęstość, zawiera także więcej białka. W mleku matki znajdują się ponadto przeciwciała, uodparniające organizm maleństwa na wiele bakterii i wirusów chorobotwórczych. Niemowlęta karmione piersią wykazują mniejszą zapadalność na choroby układu oddechowego, alergie.
Zmienność pokarmu kobiecego
Mleko kobiece jest pokarmem stale zmieniającym się zależnym od czasu trwania ciąży, okresu laktacji, pory dnia i roku, fazy karmienia, zależnym od diety matki, częstości karmień.
LAKTACJA
Jest to wytwarzanie mleka, magazynowanie go w piersiach i wypływanie pokarmu. Zaczyna się po porodzie i kończy wtedy kiedy kobieta przestaje karmić piersią.
Mleko w czasie trwania ciąży ( Mleko wcześniaka )
Mleko wcześniaka posiada wyższą ilość kalorii, wyższe stężenie lipidów, cholesterolu, fosfolipidów i średnołańcuchowych kwasów tłuszczowych, białek z optymalnym składem aminokwasów, więcej immunoglobuliny SIgA, sodu, chlorków, potasu, magnezu i żelaza porównaniu z mlekiem dojrzałym zawiera mniejsze ilości laktozy. Mleko to dojrzewa na przestrzeni od 4 do 6 tygodni osiągając skład mleka dziecka donoszonego. (1)
Mleko w okresie laktacji
· siara
· mleko przejściowe
· mleko dojrzałe
Siara (kolostrum, młodzina) - ma dużą gęstość, żółty kolor z powodu wysokiej zawartości beta karotenu. Jest skoncentrowanym pożywieniem wytwarzanym w III trymestrze ciąży do 3- 5 dnia po porodzie. W porównaniu z mlekiem dojrzałym zawiera więcej białka i witaminy A, sodu, cynku, chloru i potasu a miej tłuszczu i laktozy. Dzięki właściwościom przeczyszczającym przyspiesza wydalanie smółki zmniejszając nasilenie żółtaczki u noworodka. W siarze występuje duże stężenie przeciwciał oraz krwinek białych.
Mleko przejściowe – wydzielane w 3-5 dobie po porodzie, gdy produkcja pokarmu gwałtownie wzrasta. Ma skład pośredni między siarą a mlekiem dojrzałym (jest rzadsze od siary i zabarwione na biało).
Mleko dojrzałe – wytwarzane po 7-10 dniach po porodzie. Jest niebieskawe, prześwitujące, Zawiera więcej laktozy i tłuszczów zwiększających kaloryczność pokarmu. Jego skład zmienia się w trakcie karmienia
Kobiece mleko zmienia się w trakcie pojedynczego karmienia piersią. Wyróżnia się tzw. mleko I i II fazy. Mleko I fazy jest bardzo wodniste i ma niską zawartość tłuszczu. Jego głównym zadaniem jest zaspokojenie pragnienia dziecka. Mleko II fazy jest o wiele bardziej gęste niż mleko na początku karmienia, zawiera więcej białek, tłuszczów i cukrów. Należy pamiętać, że zrezygnowanie przez kobietę z karmienia naturalnego może się wiązać z większym ryzykiem zapadnięcia malucha na infekcje dróg oddechowych, biegunki, zapalenie ucha, zapalenie układu moczowego, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Pokarm kobiety jest o wiele lepszy i zdrowszy dla dziecka niż mieszanki mleczne. Jeśli dziecko jest alergikiem, czasami karmienie piersią jest nieodzowne.
SCHEMAT WPROWADZANIA PRODUKTÓW BEZMLECZNYCH DO DIETY NIEMOWLĄT
-------> Ważne zalecenia Zalecenia według uznania
Pokarm matki -------> 0-4-6 miesiąc -------> Mleko początkowe
Kleiki -------> 5-7 miesiąc -------> Owoce, Warzywa
(soki, zupki)
Mleko następne -------> 6-10 miesiąc -------> Mięso, żółtka jaj
Cukier, Kaszki mleczno-
Tłuszcze dodane zbożowe bezglutenowe
Mleko modyfikowane, -------> 10-12 miesiąc -------> Kaszki mleczno-
gluten zbożowe
Pokarm matki -------> 12 miesięcy -------> Kluski, ryż, chleb,
Przetwory mleczne dla niemowląt
Mleko początkowe – mleko przystosowane do potrzeb żywieniowych w pierwszych 3 m-cach życia, produkowane na bazie mleka krowiego, upodobnionego dzięki licznym procesom technologicznym, do idealnego wzorca jakim jest pokarm kobiety .
Mleko następne – mniej modyfikowane niż początkowe, przeznaczone dla niemowląt między 4-12 m-cem życia; mleko to zawiera zmodyfikowane tłuszcze, cukry oraz składniki mineralne natomiast nie ma tu już zmian jakości białek.
Mleko dla wcześniaków –mleko podobne w składzie do początkowego Od zwykłego mleka modyfikowanego różnią się tym, że mają większą zawartość białka i są bardziej kaloryczne. Większość z nich zawiera długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe, podobne do tych, które występują w mleku matki (organizm wcześniaka nie potrafi ich syntetyzować).
Przetwory mleczno-zbożowe dla niemowląt
Przetwory bezmleczne dla niemowląt
Przetwory mieszane dla niemowląt - Przetwory owocowe, zbożowe, warzywa
27.11.2011- zjazd 4/semestr 1
Zależnie od stopnia dojrzałości biologicznej, niemowlęcia nie powinno się odstawiać od piersi wcześniej niż w 5 miesiącu życia , optymalny model 10-12 miesiąc.
Proces odstawiania od piersi nie powinien być gwałtowny. Po wprowadzeniu pierwszych posiłków bezmlecznych ich stosowanie może trwać kilka miesięcy równocześnie z karmieniem piersią.
Do końca 1szego roku życia nie powinno się wprowadzać mleka krowiego
W 5 miesiącu, a w uzasadnieniu w 4 lub 6 m-cu należy wprowadzić pierwszy posiłek bezmleczny zbożowo-jażynowy
Następnie wprowadza się soki owocowe, owocowo -warzywne, a potem przeciery owoców (nie można stosować do końca 1szego roku życia soków cytrusowych, truskawek, poziomek czy bananów, ze względu na ich właściwości alergiczne).
Po miesiącu do zup dodaje się mięso, a między 6-7 miesiącem żółtko jaja
Do 10 m-ca wprowadzone produkty zbożowe powinny być bezglutenowe, w ten sposób można utrzymać karmienie piersią do 10-12 m-ca życia
Stosowanie żywienia sztucznego wymaga:
Skład diety powinien być wyliczony i odpowiadać nie tylko ilościowo ale i jakościowo potrzebom żywieniowym niemowlęcia pod względem wody i innych składników pokarmowych
Ilość i konsystencja posiłków powinny odpowiadać poziomowi niemowlęcia w zakresie funkcji narządowych
Należy zachować odpowiednie proporcje pokrycia potrzeb energetycznych w postaci białka, tłuszczów i węglowodanów
Praktyczne zalecenia dotyczące diety dla dzieci w wieku 2-3 lat
Należy ograniczać:
Jedzenie tłuszczu zwierzęcego (słoniny, masła czy śmietany)
Tłustego mięsa
Jaj
Produktów smażonych
Twardych margaryn
Żywności bogatej w utwardzone tłuszcze, zawierającej olej kokosowy i ziarna pokarmowe
Nie solić potraw
Zaleca się spożywanie dużej ilości:
Warzyw
Owoców
Produktów zbożowych i chudego mięsa
Drobiu, ryb
Mleka (zawartość tłuszczu 1-2% )
Olejów roślinnych z ziaren słonecznika, soi oraz oliwy z oliwek
Sposób żywienia dzieci (% energii z poszczególnych posiłków)
4 posiłki dziennie | % | 5 posiłków dziennie | % |
---|---|---|---|
I śniadanie | 25 | I śniadanie | 25 |
II śniadanie | - | II śniadanie | 10 |
Obiad | 35 | Obiad | 30 |
Podwieczorek | 15 | Podwieczorek | 10 |
Kolacja | 25 | Kolacja | 25 |
Razem | 100 | Razem | 100 |
Dzienne racje pokarmowe dla dzieci 4-6 lat
Mleko w tym produkty mleczne przeliczone na ilość mleka | Około 750 ml |
---|---|
Mięso, drób, ryby | 1 raz dziennie (5-6 razy w tygodniu) |
Masło | Ok. 2-3 łyżeczki dziennie |
Olej roślinny | Ok. 1-2 łyżeczek dziennie |
Warzywa o owoce | 2 x dziennie |
Chleb gruboziarnisty | 2-3 x dziennie |
|
1 x dziennie |
Wiek szkolny
Pokrycie zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze ustroju rosnącego w nasilonym tempie wzrostu u dzieci w wieku 7 lat (skok wzrostowy wczesny lub szkolny) i w okresie pokwitania z konicznym zróżnicowaniem w zależności od płci. Niespełnienie potrzeb żywieniowych doprowadza do stanu niedożywienia wśród młodzieży
Po 10tym roku życia
Podaż białka z pożywieniem powinna wynosić 0,8 grama / na kilogram ciała, do 0,61 g dla 17 latka, z czego nie mniej niż ½ a optymalnie 2/3 białek powinna być pochodzenia zwierzęcego.
ŻYWIENIE
Żywienie - Jest to dostarczanie organizmowi pokarmu w stanie naturalnym lub po przetworzeniu na różnorodne potrawy i napoje w celu utrzymania podstawowych funkcji życiowych i właściwego rozwoju stanu zdrowia
Określenie zależności pomiędzy żywieniem a zdrowiem
Dostarczenie informacji o żywności i sytuacji żywieniowej kraju
Opracowanie założeń w podaży żywnościowej i polityce żywnościowej kraju
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
OCENA ŻYWIENIA
Obejmuje zarówno zagadnienia dotyczące spożycia żywności jak i sposobu żywienia a jej celem jest wskazanie czy istnieją wady żywieniowe w danej populacji lub określonych grupach, na czym polegają, jakie są ich następstwa, przyczyny oraz jak ich można uniknąć
Ocena żywienia jest również podstawą oceny stanu odżywienia i sytuacji zdrowotnej społeczeństwa
Spożycie żywności – to ilość zwyczajowo spożywanej żywności w ujęciu indywidualnym lub zbiorczym w przeliczeniu na rok, względnie na dzień
Sposób żywienia - Ile czego, jak często i w jakiej formie spożywamy w ujęciu dziennym, tyg. lub miesięcznym
METODY BADAŃ SPOŻYCIA ŻYWNOŚCI
Można oceniać spożycie żywności w ujęciu:
Indywidualnym – dotyczący ilości oraz rodzaju żywności i napojów spożytych przez jednego osobnika w jednostce czasu, a także częstotliwości spożycia
Gospodarstwa domowego – będącego sumą żywności spożytej przez członków gospodarstwa domowego, żywność zakupiona lub uzyskana z gospodarstwa domowego.
Handlowym – jest to spozycie produktów uzyskanych z różnych źródeł np. gospodarstwo domowe, żywienie zbiorowe, instytucje
Krajowym – dotyczy spożycia określonego na próbie reprezentatywnej dla całego społeczeństwa
TECHNIKI BADAWCZE
Dane o spożyciu żywności |
---|
Obliczeniowe |
1.Bilanse żywnościowe 2.Rachunkowość 3.Inwentarzowa |
Metoda podwójnej porcji z całą przez osobnika żywnością analizowane są chemicznie pod kątem zawartości określonych składników spożywczych
Pobieranie próbki całej żywności – wazy się całą żywność konsumowaną przez badaną osobę, homogenizuje, pobiera codziennie próbkę całości. Próbki z całego okresu łączy się i analizuje chemicznie
Racji odtworzonej – podczas trwania badania rejestruje się ilość i rodzaj konsumowanej żywności, a następnie na tej podstawie przygotowuje się odtworzoną próbkę świeżej żywności odpowiadającą średniej dziennej wielkości spożycia
OCENA SPOZOBU ŻYWIENIA
Dane o sposobie zywienia |
---|
Jakościowe |
1.Ankietowe 2.Punktowe |
OCENA STANU ODŻYWIENIA
Otyłość
Anoreksja
Stan odżywienia – charakteryzuje stan zdrowia człowieka, wynikający ze zwyczajowego spożywania żywności, wchłaniania i wykorzystania wchodzących w jej skład składników odżywczych oraz działanie czynników patologicznych wpływających na te procesy.
Oceny tej dokonuje się w oparciu o 4 podstawowe rodzaje badań:
Wywiad żywienia i badanie ogólnolekarskie
Badania antropometryczne
Badania biochemiczne
Statystyka demograficzno-zdrowotna
Wywiad żywieniowy
Historia żywienia – podstawowe informacje jakościowe o żywieniu się
Sytuacja społeczna – położenie socjalne i ekonomiczne, może wiązać się ze złym żywieniem
Historia choroby – schorzenia na które chorzy chorowali lub chorują
Aktualnej sytuacji zdrowotnej – oględziny zewnętrznych powierzchni ciała
BMI – Body Mass Index – to współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kg przez kwadrat wysokości
BMI nie jest wiarygodnym wskaźnikiem zagrożenia chorobami dla poniższej grupy osób:
Kobieta ciężarna
Sportowcy oraz osoby o rozbudowanej tkance mięśniowej
Rosnące dzieci
Osoby w starszym wieku u których ciężko dokonać pomiaru wzrostu
OCENA SKŁADU CIAŁA
Techniki antropometryczne – opierają się na założeniu, ze ciało człowieka zawiera chemiczne dwie składowe: tłuszcze i pozostałą resztę, czyli tzw. beztłuszczowa masa ciała.
Procentowa zawartość tłuszczu w organizmie u osób szczupłych wynosi 20-30% u kobiet, 12-20% u mężczyzn.
Obwód pasa – stanowi także cenny wskaźnik stanu zdrowia badania przeprowadzone w ostatnich latach na grupie kilkunastu tysięcy dorosłych osób wykazały, że wysokie ciśnienie tętnicze, zaburzenia oddychania, wysoki poziom cholesterolu, cukrzyca występuje częściej u mężczyzn z obwodem pasa powyżej 102 cm, a u kobiet powyżej 88 cm.
Mężczyźni z obwodem talii powyżej 102 cm są 4,5 razy bardziej narażeni na występowanie cukrzycy insulino zależnej niż mężczyźni z obwodem pasa poniżej 94 cm. Podobnie kobiety z obwodem pasa powyżej 88 cm są 3,8 razy bardziej narażone na cukrzycę typu II niż kobiety z obwodem talii poniżej 80 cm.
Pomiary antropometryczne – pomiary są bardzo przydatne, ponieważ mają wiele zalet z których najważniejsze to:
Nieinwazyjność i dobrze zdefiniowane procedury postępowania
Dostępność i prostota podstawowych instrumentów pomiarowych
Możliwość zastosowania praktycznie w każdych warunkach oraz dla dowolnie dużej populacji
Duża dokładność pomiarów pod warunkiem zastosowania wystandaryzowanych technik postępowania
Badania biochemiczne – w ocenie stanu odżywiania wykorzystuje się 4 kategorie testów biochemicznych:
Testy oceniające stan odżywienia białkowego
Testy oceniające stan odżywienia witaminowego
Testy oceniające stan odżywienia organizmu w składniki mineralne
Testy oceniające stan odżywienia związany z jego gospodarką lipidową
Indywidualne zapotrzebowanie na energię – to taka ilość energii, która równoważy jej wydatek zależny od wymiarów (masy i wysokości) składu ciała, a równocześnie zapewni utrzymanie organizmów przez długi czas w dobrym stanie zdrowia przy wykonywaniu wszystkich czynności ekonomicznie uzasadnionych w przypadku dzieci i kobiet w ciąży ilość ta również pokrywa potrzeby organizmu związane odpowiednio z budową nowych tkanek i wydzielaniem mleka.
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
OTYŁOŚĆ
To schorzenie ogólnoustrojowe charakteryzujące się nadmiernym rozwojem tkanki tłuszczowej w organizmie, przekraczającym fizjologiczne potrzeby i możliwości adaptacyjne, mogącym prowadzić do niekorzystnych skutków dla zdrowia.
Przyczyną powstania otyłości jest dodatni bilans energetyczny – wartość energii dostarczanej do organizmu z pożywieniem jest większa niż wartość wydatku energetycznego
Wydatek energetyczny powinien równoważyć ilość energii dostarczanej
Bilans ujemny – wartość wydatku energetycznego jest większa niż wartość energii dostarczonej do organizmu wraz z pożywieniem, tracimy na wadze
Bilans zrównoważony – tylko wtedy gdy ilość dostarczonych kalorii dokładnie odpowiada ilości zużytych kalorii.
Tkanka tłuszczowa stanowi przeciętnie :
20-25% u kobiet,
10-15% u mężczyzn.
W tkance tłuszczowej człowieka znajduje się 95% tłuszczu całego organizmu, z czego około ½ to tłuszcz wewnętrzny około wierzchołkowy.
Skład tkanki tłuszczowej organizmu:
Około 80% stanowi tłuszcz, głównie tria glicerydy
Około 18% woda
Białka około 2 %
1 gram tłuszczu dostarcza 9 kcal, natomiast w 1 kg tkanki tłuszczowej około 7200 kcal
$$BMI = \frac{\text{masa\ cia}la\ (kg)}{\text{wzrost\ }\left( m2 \right)}$$
Norma wynosi 18,5 do 24,5
Nadwaga 24,5-29,5
Otyłość od 29,5
Groźna otyłość kliniczna z bezpośrednim zagrożeniem życia od 40
11.12.2011- zjazd 5/semestr 1
Konsekwencje nadwagi i otyłości:
Cukrzyca typu 2 (Odporność na insulinę)
Zespół bezdechu sennego.
Nadciśnienie tętnicze
Choroba zwyrodnieniowa stawów
Bóle krzyża
Hiperlipidemia (podwyższony poziom cholesterolu i triglicerydów)
Choroba wieńcowa
Zaburzenia miesiączkowania
Żylaki i zakrzepica żylna
Obrzęki i cellulit
Bezpłodność
Powikłania w czasie ciąży
Otyłość zwiększa ryzyko chorób układu krążenia:
Rozwój miażdżycy
Powstanie nadciśnienia krwi
Powstanie zakrzepów, co predysponuje do:
Zawału serca
Udaru mózgu
Zespół metaboliczny (Zespół X )
Otyłość brzuszna
Zaburzenia gospodarki węglowodanowej (nietolerancja glukozy)
Insulino odporność
Nadciśnienie
Zaburzenie gospodarki tłuszczu
Cukrzyca typu II
Typy otyłości:
Otyłość brzuszna - zwana inaczej "otyłością centralną", "otyłością typu jabłko", "otyłością trzewną", "otyłością wisceralną", "otyłością androidalną" – cechuje się głównie nagromadzeniem tkanki tłuszczowej wewnątrz jamy brzusznej. Jest częściej spotykana u mężczyzn niż u kobiet. W tego typu otyłości istnieje bardzo duże ryzyko wystąpienia niektórych chorób, m.in. niedokrwiennej choroby serca, cukrzycy typu II, miażdżycy
Otyłość udowo – pośladkowa – zwana inaczej „otyłością obwodową”, „otyłością gynoidalną” , „otyłością typu gruszka” polega na zwiększonym nagromadzeniu tkanki tłuszczowej w dolnych partiach ciała, poczynając od pośladków, bioder, po nogi. Powoduje najczęściej występowanie żylaków podudzi, a także zwyrodnienia układu kostno-stawowego kończyn dolnych.
WHR (ang. waist-hip ratio) – jest współczynnikiem powstałym przez podzielenie obwodu talii przez obwód bioder (pomiary dokonywane w dowolnej jednostce miar). WHR stanowi wskaźnik dystrybucji tkanki tłuszczowej w ciele człowieka i jest wyznacznikiem określającym rodzaj sylwetki ciała (sylwetka w kształcie gruszki bądź jabłka) oraz typ otyłości (otyłość brzuszna bądź pośladkowo-udowa).
$$WHR\ = \frac{\text{obw}od\ talii\ (cm)}{\text{obw}od\ bioder\ (cm)}$$
Kobiety | Mężczyźni |
---|---|
> 0,8 otyłość aneroidalna (jabłko) | > 1 otyłość aneroidalna (jabłko) |
< 0,8 gynoidalna (gruszka) | < 1 otyłość kynoidalna (gruszka) |
Ile powinno się ważyć:
Kobiety =(Wzrost -100) – 10%
Mężczyźni= (Wzrost – 100)-5%
110-120% - nadwaga, powyżej 120% - otyłość
OTYŁOŚĆ
Po posiłku glukoza i tłuszcz pochodzące z jedzenia docierają z krwią do komórek tłuszczowych (adypocytów). Tam zamieniają się w tłuszcz zapasowy. Organizm sięga po tę rezerwę energetyczną w miarę potrzeb. Ale jeśli jemy więcej niż organizm potrzebuje, komórki tłuszczowe zamiast uwalniac tłuszcz magazynują go i pęcznieją. Komórki tłuszczowe „tyją” do pewnego momentu, potem dzielą się , nowe również pęcznieją i znów się dzielą, a raz powstałe nie zanikają.
3 typy otyłości:
Przyjmując za kryterium otyłości liczbę i wielkość adyptocytów, można wyróżnić 3 typy otyłości ogólnej.
Hipertroficzna – charakteryzuje się powiększeniem istniejących komórek tłuszczowych. Mu człowieka o prawidłowej masie ciała komórka tłuszczowa zawiera średnio od 0,4 do 0,6 mikrograma tłuszczu. W otyłości hipertroficznej ciężar komórki tłuszczowej zwiększa się nawet do 1,2 mikrograma. Ten typ otyłości występuje u osób dorosłych, potęguje ryzyko wystąpienia chorób metabolicznych
Hiperplastyczny – powstaje w wyniku tworzenia nowych komórek tłuszczowych , w dzieciństwie i wczesnej młodości, charakteryzuje się dużą ilością drobnych komórek tłuszczowych. Przy stale dodatnim bilansie energetycznym ich liczba może wzrosnąć trzykrotnie. Ten typ otyłości nie powoduje zaburzeń metabolicznych pod warunkiem, że człowiek przestanie tyć.
Mieszany – gdy oba te zjawiska występują równocześnie .
Niezależnie od przyczyn wywołujących otyłość, jest ona w większości przypadków wynikiem dodatniego bilansu energetycznego, dlatego podstawową zasadą w dietetycznym leczeniu otyłości jest zapewnienie organizmowi ujemnego bilansu energetycznego. W kuracji redukującej masę ciała, najważniejszą rzeczą jest takie zaplanowanie racji pokarmowej, aby deficyt energetyczny był pokrywany z energii zmagazynowanej.
Wskazana jest redukcja do wartości prawidłowych gdy:
25 ≤ BMI <30 + nadciśnienie, cukrzyca, miażdżyca i inne
BMI >30 wskazanie do leczenia niezależnie od tego, czy występują inne choroby. Uważa się, że planowana waga nie powinna być mniejsza od najmniejszej jaką miał pacjent po 20 roku życia przez dłużej niż 12 m-cy
Żywieniowa terapia otyłości
W zestawieniu diet ubogoenergetycznych obowiązuje zasada, że im mniejszy deficyt energetyczny, tym , tym mniejsze zakłócenie równowagi metabolicznej ustroju. Jednym zastrzeżeniem jest aby deficyt energetyczny był większy od możliwości adaptacyjnych organizmu.
Podstawowe wymagania stawiane w dietach ubogo energetycznych
Powinna:
Wywoływać ujemny bilans energetyczny
Dostarczać odpowiedniej ilości składników odżywczych z wyjątkiem energii
Być dostosowana do zwyczajów żywieniowych pacjenta
Być łatwa do przyrządzania w domu i poza nim
Dostosowana do długotrwałego stosowania
Powinna stanowić model żywieniowy na przyszłość
UBOGOENERGETYCZNA
Uznaje się, że najskuteczniejsze są diety z dziennym deficytem energetycznym od 500-1000 kcal dziennie (3500-7000 kcal tygodniowo), dająca zauważalny spadek masy ciała od 0,5 kg-1kg tygodniowo. W pierwszym tygodniu stosowania spadek masy ciała jest większy, głównie z powodu utraty wody , później, po około 4 tygodniach dochodzi do obniżenia efektywności diety.
Plan kuracji powinien określać
Wyjściową masę ciała i procent tłuszczu w całkowitej masie ciała
Docelową wielkość masy ciała i % tłuszczu
Czas w tygodniach i miesiącach potrzebny do ciągnięcia celu: utrata masy ciała nie powinna być większa niż 1kg tygodniowo
Plan niezbędnych ćwiczeń fizycznych powodujących spalanie rezerw tłuszczowych, utrzymanie masy mięśniowej, poprawę sprawności fizycznej
08.01.2012- zjazd 6/semestr 1
Zalecane wskazówki do mieszanej diety niskoenergetycznej
Dzienna wartość energetyczna pokarmów powinna wynosić od 1000 do 1800 kcal
Nie należy zmniejszać ilości produktów dostarczających pełnowartościowego białka, witamin i składników mineralnych, np. chudego mleka, jogurtu, kefiru, twarogu, białka jaj, chudego mięsa, drobiu i ryb
Należy znacznie obniżyć spożycie tłuszczów zwierzęcych do 12-13 gramów dziennie
Wykluczyć z posiłków wszystkie tłuste produkty i zawierające tłuszcz ukryty
Ograniczyć spożycie węglowodanów
Zrezygnować z jedzenia wszelkich wyrobów cukierniczych, słodkich ciast, deserów,lodów i słodzonych kompotów.
Jeść dużo warzyw, około 500 gram dziennie, jeść owoce w umiarkowanych ilościach ok. 100 gram dziennie. Znacznie ograniczyć spożywanie owoców słodkich lub tłustych
Wykluczyć spożywanie potraw smażonych, pieczonych na rzecz potraw przygotowanych bez użycia tłuszczu
Nie używać ostrych przypraw zwiększających apetyt
Jadać zupy gotowane na wywarach warzywnych, ewentualnie zabielanych chudym mlekiem lub jogurtem
Rozłożyć dobową rację pokarmową na kilka posiłków
Systematyczna aktywność fizyczna zapewni spalanie rezerw tłuszczowych
Przykładowe zapotrzebowanie dobowe kobiety o wzroście 160 cm, czyli naleznej masie ciała 54 kg wynosi:
54 x 30 = 1620 kcal
Utratę 1 kg zasobów tłuszczowych uzyskuje się przez niedobór 7000 kcal w stosunku do potrzeb organizmu
Chudnąć 1 kg tygodniowo Jesć 1000 kcal dziennie mniej
MIAŻDŻYCA
Miażdżyca tętnic – przewlekła choroba polegająca na zmianach zwyrodnieniowo – wytwórczych w błonie wewnętrznej i środkowej tętnic, głównie w aorcie, tętnicach wieńcowych, mózgowych, rzadziej w tętnicach kończyn. Miażdżyca jest najczęstszą przyczyną stwardnienia tętnic.
Ta choroba to proces zwężenia się światła naczyń krwionośnych, będących wynikiem osadzania się na ich wewnętrznych ścianach różnych składników krwi. Zdrowa, prawidłowo zbudowana wewnętrzna warstwa tętnicy jest gładka i elastyczna, co pozwala na kurczenie się i rozszerzenie naczyń.
Przyczyny:
Spożywanie bogato energetycznego pożywienia, o dużej zawartości tłuszczów, głównie zwierzęcych i cholesterolu
Zaburzenie gospodarki tłuszczowej i węglowodanowej
Otyłość
Nadciśnienie tętnicze
Wzmożona krzepliwość krwi
Palenie tytoniu
Mała aktywność fizyczna
Stres
Czynnik genetyczny
Wyżej wymienione czynniki powodują, że w ścianach naczyń krwionośnych pojawiają się drobne uszkodzenia, do których przywierają materiały tłuszczowe, utleniony cholesterol (ozy cholesterol), związki tłuszczowe (trój glicerydy), sole wapnia i tam zaczynają się kumulować.
W wyniku nagromadzenia się lipidów, w szczególności cholesterolu, w naczyniach tworzą się blaszki miażdżycowe, które odkładając się na wewnętrznej powierzchni ścianek, powodują jej usztywnienie oraz zwężenie średnicy i w konsekwencji jest coraz mniej miejsca na przepływie krwi. Ponadto wnętrze naczyń staje się chropowate, krwinki zaczepiają się o nierówne brzegi ścianki, tworząc w różnych miejscach skrzepy. Tak dochodzi do zablokowania tętnic.
Rozwój miażdżycy jest procesem postępującym a objawy pojawiają się głównie w późniejszym okresie życia, choć badania dowodzą, że proces ten może rozpoczynać się w okresie młodzieńczym.
Jeśli nie zajmiemy się tym problemem w odpowiednim czasie może dojść do zablokowania tętnic a w konsekwencji do zawału serca lub udaru mózgu.
Ponadto utrudniony przepływ krwi zmniejsza zaopatrzenie narządów w tlen i substancje odżywcze, a usztywnione tętnice przyczyniają się do podwyższenia skurczowego ciśnienia krwi - nadciśnienia.
Czynniki ryzyka:
Palenie tytoniu
Wysokie stężenie lipidów i lipidoprotein we krwi
Otyłość
Cukrzyca
Czynniki pozazakrzepowe
Dziedziczność
Wiek
Płeć męska
Czynniki ryzyka Poddające się modyfikacji |
Czynniki ryzyka Nie poddające się modyfikacji |
---|---|
Styl życia | Czynniki biochemiczne, fizjologiczne |
|
|
HIPERLIPIDEMIA
To zespół zaburzeń metabolicznych objawiających się podwyższonymi poziomami frakcji cholesterolu lub trój glicerydów w surowicy krwi. Najczęściej spowodowana jest nieprawidłowym odżywianiem, siedzącym trybem życia, nadwagą, predyspozycjami genetycznymi.
Typy hiperlipidemii:
Hipercholesterolemia - przekroczony poziom cholesterolu w osoczu krwi, nie jest schorzeniem, ale nieprawidłowością metaboliczną, która może towarzyszyć innym chorobom i jest ważnym czynnikiem ryzyka występowania chorób układu krążenia
Hipertrójglicerydemia - przekroczony poziom trój glicerydów – wiąże się z ryzykiem rozwoju miażdżycy, znaczna może doprowadzić do ostrego zapalenia trzustki.
Hiperlipidemia mieszana - przekroczony poziom trójglicerydów oraz cholesterolu
PROFILAKTYKA MIAŻDŻYCY
Dieta w miażdżycy
Normalizacja masy ciała przez zastosowanie diety niskoenergetycznej.
Ograniczenie spożycia tłuszczu do 30%
Ograniczenie spożycia cholesterolu do 300 mg
Zwiększenie spożycia błonnika do 40 g na dobę
Miażdżycowa profilaktyka żywieniowa
Najlepszym sposobem zapobiegania rozwojowi miażdżycy jest odżywianie się wg. Zaleceń proponowanych w piramidzie zdrowego żywienia, oraz zdrowy tryb życia.
Dieta powinna być uboga w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, a bogata w nienasycone kwasy tłuszczowe (np. oliwa z oliwek, ryby oraz owoce morza). W diecie nie powinno zabraknąć owoców oraz warzyw, produktów pełnoziarnistych. Należy unikać białego pieczywa, białego makaronu, ryżu oraz ciast, klusek i innych wyrobów w z białej mąki. Należy także ograniczyć spożycie cukrów prostych (słodycze).
Zaleca się:
Tłuszcz całkowity 15%-30% energii
Nasycone kwasy tłuszczowe – 7% energii
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe - 6– 10%
Kwasy Omega 3 2%
Kwasy Omega 6 5-8%
Kwasy tłuszczowe trans < 1% energii
Węglowodany 55-75%
Wolne cukry < 10%-15%
Cholesterol < 300 mg dziennie
Chlorek sodu < 5 mg dziennie
Owoce i warzywa > 400 g dziennie
Dieta z ograniczeniem tłuszczów, cukrów prostych i cholesterolu stosowana jest w profilaktyce i leczeniu miażdżycy oraz zawale mięśnia sercowego.
POLSKI KONSENSUS TŁUSZCZOWY
Ustalenia podjęte w wyniku spotkania grona ekspertów
towarzystw i instytutów naukowych
dnia 4 grudnia 1999 r.
Zalecenia Polskiego Konsensusu Tłuszczowego są podstawą profilaktyki chorób układu krążenia i nowotworów odnośnie ilości i jakości spożywanych tłuszczów.
1. W polskiej diecie należy obniżyć spożycie tłuszczów ogółem poniżej 30% dziennego zapotrzebowania na energię, zmieniając jednocześnie strukturę spożycia poprzez zwiększenie udziału tłuszczów roślinnych, zawierających jedno- i wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Podstawą dziennej racji pokarmowej powinny być produkty niskotłuszczowe.
2. Nasycone kwasy tłuszczowe i kwasy tłuszczowe typu trans wywierają podobny, niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka, między innymi podnosząc poziom cholesterolu frakcji LDL (zły cholesterol). Z tego powodu należy ograniczyć łączne ich spożycie maksymalnie do 10% dziennego zapotrzebowania na energię.
3. Podstawą żywienia zdrowych niemowląt w pierwszym roku życia powinno być karmienie piersią. W diecie niemowląt i małych dzieci do trzeciego roku życia nie należy ograniczać zawartości tłuszczu ogółem, przy czym powinny być uwzględnione tłuszcze roślinne, jako źródło niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Od trzeciego roku życia zalecane jest stopniowe przechodzenie do diety rekomendowanej dla dorosłych.
4. Ze względu na udowodniony korzystny wpływ kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 na zdrowie, uzasadnione jest zalecenie większego spożycia ryb - głównie morskich, które powinny być wprowadzane w żywieniu populacji powyżej 3 roku życia.
5. Proces smażenia zwiększa zawartość tłuszczu w produkcie, utrudniając obniżanie jego ilości w racji pokarmowej. Do krótkiego smażenia w warunkach domowych należy preferować oleje roślinne, pod warunkiem jednorazowego ich użycia. Należy wprowadzić instytucjonalny obowiązek kontroli jakości tłuszczów smażalniczych w trakcie ich stosowania w przemyśle i zakładach gastronomicznych.
6. Zawartość tłuszczu ogółem, kwasów tłuszczowych nasyconych oraz kwasów tłuszczowych typu trans należy uwzględnić w znakowaniu środków spożywczych.
Zalecenia powyższe powinny być wprowadzone do Narodowego Programu Zdrowia.
ZŁOTA KARTA PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA
Ponieważ ieta ma ogromny wpływ na nasze zdrowie, lekarze chcąc ująć w jednym miejscu najważniejsze zasady jakimi powinniśmy się kierować dla utrzymania zdrowia opracowali Złota kartę , która zawiera podstawowe, praktyczne zalecenia dotyczące odżywiania się wszystkich dorosłych zdrowych Polaków
Aby być zdrowym, codziennie należy spożyć:
Co najmniej 3 posiłki umiarkowanej wielkości - w tym koniecznie śniadanie.
W każdym posiłku produkty zbożowe takie jak: pieczywo ciemne, płatki, kasze, makarony, lub ziemniaki.
Warzywa i owoce (mogą być mrożone) do każdego posiłku, a także między posiłkami.
Co najmniej 2 pełne szklanki mleka (najlepiej chudego) lub tyle samo kefiru i jogurtu oraz 1-2 plasterki serów.
Jedną z porcji (do wyboru): ryby, drobiu, grochu, fasoli lub mięsa.
Jedną łyżkę stołową oleju lub oliwy oraz nie więcej niż 2 łyżeczki margaryny miękkiej (bez tłuszczów trans).
Wodę mineralną i naturalne soki warzywne i owocowe (nie mniej niż 1 litr).
Staraj się unikać: nadmiaru soli, cukru i alkoholu.
NADCIŚNIENIE TĘTNICZE
Choroba układu krążenia, która charakteryzuje się stale lub okresowo podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi.
Zdecydowana większość (ponad 90%) przypadków nadciśnienia ma charakter pierwotny, tzn. bez znanej somatycznej przyczyny, którą dałoby się usunąć interwencją medyczną. Etiologia nadciśnienia tętniczego pierwotnego nie została w pełni ustalona. Uważa się, że odgrywają w niej rolę czynniki genetyczne i środowiskowe. Pozostałe przypadki to choroba o charakterze wtórnym, gdy dobrze jest znana przyczyna choroby, np.: choroby nerek, choroby gruczołów dokrewnych lub choroby mózgu.
Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego
Kategoria | Ciśnienie skurczowe (mmHg) |
Ciśnienie rozkurczowe (mmHg) |
---|---|---|
Ciśnienie optymalne | < 120 | < 80 |
Ciśnienie prawidłowe | 120-129 | 80-84 |
Ciśnienie wysokie prawidłowe | 130-139 | 85-89 |
Nadciśnienie Stopień 1 (Łagodne) | 140-159 | 90-99 |
Nadciśnienie Stopień 2 (umiarkowane) | 160-179 | 100-109 |
Nadciśnienie Stopień 3 (ciężkie) | ≥ 180 | ≥ 110 |
Nadciśnienie Izolowane skurczowe | ≥ 140 | <90 |
Nadciśnienie aż do chwili powikłań , zwykle przebiega skrycie. Podwyższone wartości ciśnienia wykrywane są w wyniku rutynowego badania lekarskiego, bądź incydentalnym pomiarem. Przez wiele lat istniejącemu nadciśnieniu mogą nie towarzyszyć żadne objawy. Jeśli już wystąpią, są one mało charakterystyczne: Bóle głowy, nadmierna pobudliwość, bezsenność, łatwe męczenie itp.
Stadia nadciśnienia tętniczego wg. WHO
I stadium – nadciśnienie bez zmian narządowych
II stadium – nadciśnienie z niewielkimi zmianami narządowymi, takimi jak białkomocz, przerost lewej komory, retinopatia nadciśnieniowa I-II stopnia (zmiany w siatkówce)
III stadium – nadciśnienie z ciężkimi uszkodzeniami narządowymi, takimi jak niewydolność lewokomorowa, retinopatia III –IV stopnia, powikłania mózgowe, niewydolność nerek
Zapobieganie Nadciśnieniu – Zmiana Stylu Życia
Zmiana stylu życia istotnie obniża wartości ciśnienia tętniczego u osób z ciśnieniem podwyższonym i prawdopodobnie może zapobiegać rozwojowi choroby u osób, które mają do niej genetycznie uwarunkowane skłonności.
Elementy leczenia niefarmakologicznego to:
normalizacja masy ciała
przestrzeganie odpowiedniej diety, w tym nienadużywanie alkoholu i soli
ograniczenie spożycia tłuszczów, zwłaszcza nasyconych
zaprzestanie palenia tytoniu
zwiększenie aktywności fizycznej
Łącznie interwencje niefarmakologiczne zmniejszają 5-letnią zapadalność na nadciśnienie tętnicze o 50%
Sól kuchenna – jest głównym źródłem jonów Na+, Cl- dla organizmów zwierzęcych i ludzi. Jony Na+ odgrywają kluczową rolę w wielu procesach fizjologicznych dla gospodarki solą przez utrzymanie stałego ciśnienia krwi po działanie układu nerwowego. Stąd spożywanie soli kuchennej jest niezbędne do życia.
Sód zawarty w soli odgrywa ważną rolę w wielu procesach metabolicznych zachodzących w naszym organizmie. Jednak jego wysoki poziom w diecie może przyczyniac się do rozwoju nadciśnienia tętniczego, udaru mózgu, a także mieć związek z zapadalnością na nowotwór żołądka.
Skąd pochodzi sól w naszym pożywieniu – 3 główne źródła
10% to naturalna zawartość soli w artykułach h spożywczych nieprzetworzonych, np. surowe warzywa, owoce, mięso
30% to sól dodawana podczas przemysłowego przetwarzania żywności
60% to sól dodawana podczas przygotowywania posiłków i przy stole
22.01.2012- zjazd 7/semestr 1
CUKRZYCA – jest zespołem różnych genetycznie uwarunkowanych i/lub nabytych zaburzeń metabolicznych, których wspólną cecha jest nietolerancja glukozy i hiperglikemia oraz pojawienie się z upływem czasu powikłań tej choroby w układzie naczyniowym (angiopatia), nerwowym (neuropatia)wzrok – retinopatia i moczowym (nerki –nefropatia).
Bezpośrednią przyczyną jest bezwzględny lub względny niedobór insuliny.
Cukrzyca nie jest chorobą jednolitą. Wyróżnia się kilka postaci choroby z których najpowszechniejsze to typ 1 i typ 2
TYP 1 – dawniej nazywana insulinozależną lub typu dziecięcego. Jest spowodowana rzeczywistym brakiem insuliny na skutek uszkodzenia komórek β. Jedynie te komórki mogą wytwarzać insulinę. Leczenie wymaga stałego podawania insuliny. Zwykle przyczyną jest uszkodzenie komórek β przez własny układ odpornościowy.
TYP 2 – dawniej nazywana insulinoniezależną - to najczęstsza postać cukrzycy. U chorych zaburzone jest zarówno działanie jak i wydzielanie insuliny, przy czum dominującą rolę może odgrywać jedna lub druga nieprawidłowość. Zwykle w początkowej fazie insulina jest wydzielana w większej ilości, ale niedostatecznie dużej, po pewnym czasie jej wydzielanie spada, w skutek nadmiernie obciążonych komórek β. Leczenie polega na zredukowaniu masy ciała, stosowaniu diety cukrzycowej, wysiłku fizycznego oraz doustnych leków cukrzycowych.
Jak rozpoznać cukrzycę:
Silne pragnienie i duże spożycie płynów
Duża ilość oddawanego moczu (1-1,5 l na dobę)
Ciągłe uczucie głodu
Zmęczenie
Trudno gojące się rany
Chudnięcie
Zaburzenia widzenia (widzenie nieostre)
Drętwienie i mrowienie palców rąk i stóp
Świąd krocza
Stany zapalne pochwy
Zaburzenia erekcji u mężczyzn
Czyraczność i inne
Za normoglikemię, czyli poziom cukru we krwi u zdrowego człowieka przyjmuje się przedział:
80-120 mg % - na czczo
Do 180 mg % - godzina po posiłku
Do 160 mg % - 2h po posiłku
80 – 135 mg % - przed następnym posiłkiem
Niższe stężenie oznacza hipoglikemię (niedocukrzenie) a wyższe oznacza stan przedcukrzycowy
Stężenie glukozy u cukrzyka zmierzone o dowolnej porze doby przekracza 200 mg i występują objawy hiperglikemii, na czczo przekracza 126 mg/dl a po 2h po podaniu glukozy (test) przekracza 200 mg/dl.
Wieloletnia cukrzyca prowadzi do wielu różnych chorób, groźnych powikłań, które dotyczą wielu narządów. Przyczyna powstania powikłań są uszkodzenia naczyń krwionośnych:
Mikroangiopatia – dotycząca drobnych naczyń i naczyń włosowatych
Makroangiopatia – prowadząca do zmian miażdżycowych naczyń o średniej i dużej średnicy
Mikroangiopatia powoduje uszkodzenia:
Narządu wzroku – zmiany naczyń siatkówki czyli retinopatia, zaćma, zmiany dotyczące naczyniówki
Nerek – nefropatia cukrzycowa
Włókien nerwowych – neuropatia (zaburzenia czucia, czucie drętwienia, , bólu, lub parzenia dłoni i stóp
Makroangiopatia
Choroba niedokrwienna i zawał mięśnia sercowego
Zespół stopy cukrzycowej: prowadzący do owrzodzenia i deformacji stopy, infekcja a w konsekwencji do martwicy i konieczności większej lub mniejszej amputacji
Udar mózgu – prowadzący do różnego stopnia uszkodzenia mózgu
U diabetyków mogą ponadto występować:
Zmiany metaboliczne, takie jak nabyta hiperlipidemia
Spadek odporności
Gorsze gojenie się ran
Leczenie cukrzycy zależnie od jej postaci polega na stosowaniu:
Diety
Diety i leków doustnych
Diety i insuliny
Diety, leków doustnych i insuliny
Celem diety jest zapewnienie prawidłowego fizjologicznego odżywienia chorych z uwzględnieniem występujących zaburzeń przemiany niemal wszystkich składników ustrojowych związanych z niedoborem insuliny.
W praktyce oznacza to dążenie do:
Zbilansowania diety pod względem energetycznym, dostosowując ją do wieku, płci, stanu odżywiania (otyłość lub nadwaga)
Zrównoważenie wartości odżywczej diety, dostosowując ja do wieku, płci, aktywności fizycznej, współistnienia innych chorób
Utrzymania stężenia glukozy we krwi tak blisko wartości prawidłowych jak to tylko jest możliwe przez zrównoważenie spożycia żywności z działaniem insuliny, doustnych leków hipoglikemizujących i aktywnością fizyczną
Dostosowanie trybu życia do leczenia farmakologicznego i indywidualnych potrzeb pacjenta, jak osobowość, tryb życia itd.
Osiągnięcia optymalnych stężeń lipidów we krwi
Zapobiegania oraz leczenia ostrych i przewlekłych powikłań cukrzycy
Poprawy ogólnego stanu zdrowia poprzez racjonalne żywienie
Podstawą terapii każdej z form cukrzycy jest dieta
Leczenie żywieniowe opiera się na 3 założeniach
Podaż substratów energetycznych w ilości pozwalającej osiągnąć lub utrzymać wartość należnej masy ciała. Należy tu podkreślić, że u 80% osób chorujących na cukrzycę typu II występuje nadwaga lub otyłość. Co więcej wykazano, że normalizacja masy ciała u osób z nadwagą lub otyłością może prowadzić do ustąpienia cech upośledzonej tolerancji glukozy, a tym samym stanowić podstawowy czynnik prewencji cukrzycy nieinsulinozależnej.
Prawidłowo prowadzona terapia żywieniowa jako czynnik zapobiegający zarówno stanom niedocukrzenia jak i hiperglikemii.
Przestrzeganie zaleceń dietetycznych uznawane także za czynnik zmniejszający ryzyko miażdżycy naczyń.
Wartość energetyczna diety cukrzycowej
30 kcal na 1kg/ masy ciała
35 kcal na 1kg/ masy ciała – lekka praca fizyczna
40 kcal na 1kg/ masy ciała – ciężka praca fizyczna
W diecie chorego na cukrzycę liczą się nie tylko kalorie. Aby utrzymać glukozę na odpowiednim poziomie, trzeba wiedzieć, czy zjedzenie jakiegoś przysmaku nie spowoduje gwałtownego wzrostu poziomu cukru.
Indeks glikemiczny – określa procentowo szybkość wzrostu stężenia glukozy we krwi po spożyciu produktu w porównani u ze wzrostem jaki występuje po spożyciu tej samej ilości czystej glukozy.
Wymiennik węglowodanowy (jednostka chlebowa) – to termin używany w diabetologii, określający produkt który zawiera taką samą ilość węglowodanów i powoduje podobny wzrost glikemii jak produkt porównywany.
1 wymiennik węglowodanowy oznacza 10-12 gramów węglowodanów przyswajalnych (odpowiada to 50-70 kcal czyli 210-394 kJ), zawartych w określonej ilości pożywienia. Np. 1 wymiennik węglowodanowy zawarty jest w kromce razowego chleba o masie 20 gramów lub średniej wielkości ziemniaku.
Słodzik – pojęcie słodziku, względnie środka słodzącego, to nazwa zbiorcza obejmująca związki naturalne i syntetyczne, które odznaczają się intensywnym słodkawym smakiem, ich siła słodząca przewyższa nawet 500 krotnie słodycz cukru, czyli sacharozy. Wszystkie słodziki bez wyjątku są dodatkami do żywności. W odróżnieniu od cukru lub substytutów cukru nie posiada żadnej (lub posiada nieznaczną) wartość odżywczą. Organizm ludzki wydala je niemal w niezmienionej formie.
Alkohol a cukrzyca
Najbardziej zalecane jest zaprzestanie picia alkoholu przez chorych na cukrzycę. Dotyczy to głównie chorych przyjmujących doustne leki przeciwcukrzycowe. Alkohol może nasilać ich działanie i powodować hipoglikemię. Bezwzględnie powinni zaprzestać spożywania alkoholu chorzy na cukrzycę u których stwierdza się :
złe wyrównanie cukrzycy
niekontrolowane nadciśnienie tętnicze
nadczynność tarczycy lub niedoczynność nadnerczy
nadmierną masę ciała
Dopuszcza się spożywanie alkoholu przez chorych na cukrzycę , jeśli nie stwierdza się powyższych przeciwwskazań. Spożycie alkoholu nie powinno przekraczać 20 g czystego etanolu na dobę , co odpowiada 0,33l piwa lub 200g białego wina lub 150g czerwonego wina bądź 50g 40% wódki, brandy itp. U cukrzyków jednak preferowana jest wódka, gdyż piwo zawiera dodatkowo cukry .Ważne aby alkohol spożywać po posiłku, nigdy na czczo.
Zalecenia dietetyczne dotyczące chorych z cukrzycą typu I:
regularność trybu odżywiania jako warunek wyrównania metabolicznego
zazwyczaj zwiększone zapotrzebowanie energetyczne u tych chorych
konieczność równomiernego rozłożenia węglowodanów na posiłki
konieczność uwzględniania przekąsek między posiłkami i przed snem
ustalenie czasu przyjmowania posiłków szczególnie w przypadku stosowania insuliny długo działającej
uwzględnienie dodatkowej podaży energii w przypadku wysiłku fizycznego o większym nasileniu
Leczenie żywieniowe w cukrzycy typu II:
zwykle zmniejszone zapotrzebowanie energetyczne spowodowane przez otyłość
wyrównanie metaboliczne uzyskiwane głównie w wyniku leczenia żywieniowego
ograniczenie przekąsek między posiłkami i przed snem – dotyczy otyłości
wskazany ustalony czas posiłków
CHOROBA WRZODOWA
Wrzód – ubytek o lejkowatym kształcie i tarasowatych brzegach powstający w błonie śluzowej lub głębszych warstwach przewodu pokarmowego.
Wrzód jest miejscową zmianą patologiczną , lecz wywołuje wiele (…)
Wrzód najczęściej umiejscawia się w odźwiernikowej części żołądka lub w dwunastnicy. Jego charakterystyczną cechą jest to, że tworzy (…)
Objawem są bardzo silne bóle w zależności od tego, gdzie ból jest umiejscowiony.
Czynnikiem powodującym jest bakteria Helicobakter Pyroli. Jest ona przenoszona przez bezpośredni kontakt, np. ręce ( „choroba brudnych rąk”)
Dieta w chorobie wrzodowej
rozcieńczenie lub neutralizowanie soku żołądkowego oraz redukowanie wydzielania kwasu przez żołądek
niedrażnienie mechaniczne, chemiczne i termiczne błony śluzowej żołądka
Chorobę wrzodową leczy się farmakologicznie i za pomocą właściwej diety. Obecnie przeważa pogląd, że restrykcyjna dieta jest konieczna tylko w okresie zaostrzeń objawów, a gdy one usta pią można powrócić do normalnego żywienia , wykluczając te produkty, które powodują dolegliwości ze strony układu trawiennego (wzdęcia, bóle brzucha).
Najważniejsze zasady diety
Twoje pożywienie powinno być pełnowartościowe, szczególnie ważna jest odpowiednia ilość białka, składników mineralnych i witamin, zwłaszcza w okresie nasilenia objawów chorobowych
Jedz posiłki w niewielkich porcjach, co 2-3 godziny. Jest to ważne w czasie zaostrzenia choroby, gdyż zapobiega obciążeniu żołądka, umożliwiając szybkie gojenie wrzodu
Pamiętaj o rozdrabnianiu spożywanych produktów, ich mielenie lub przecieranie ułatwia trawienie
Zrezygnuj ze smażenia potraw i spożywania wywarów mięsnych. Wywierają nadmierne wydzielanie soku żołądkowego. Najlepsze jest gotowanie, zwłaszcza na parze, pieczenie w folii, duszenie bez obsmażania
Zastąp przecieram i sokami warzywno-owocowymi świeże warzywa i owoce. Dotyczy to szczególnie okresu zaostrzenia choroby, w którym trzeba zapewnić organizmowi odpowiednia ilość witamin i składników mineralnych
Wyeliminuj z jadłospisu ciężkostrawne produkty. Wywołują bóle brzucha, wzdęcia, zgagę. Należą do nich m.in. nasiona roślin strączkowych, kapusta, pieczywo ciemne, wędzone wędliny, wędzone ryby, niedojrzałe owoce.
Nie jedz zbyt gorących potraw. Może to spowodować przekrwienie błony śluzowej żołądka, dlatego dania i napoje powinny mieć umiarkowaną temperaturę.
Ogranicz ilość przypraw w posiłkach. Dotyczy to zwłaszcza wszystkich przypraw ostrych, jak pieprz, papryka, musztarda, chili, curry. Niewskazany jest również ocet jak i produkty go zawierające np. ogórki konserwowe, grzyby marynowane. Natomiast SA polecane przyprawy łagodne (koperek, wanilia, sok z cytryny, kminek), nie pobudzają wydzielania soku żołądkowego.
W okresie remisji (ustąpienia objawów) nie zapominaj o częstym, regularnym jedzeniu urozmaiconych posiłków. Dania powinny być niewielkie, spożywane w stanie odprężenia nerwowego, powoli, o ustalonej porze, a ostatni lekki posiłek – bezpośrednio przed snem
Unikaj używek. Kawa i mocna herbata silnie pobudzają wydzielanie soku żołądkowego.
5.02.2012- zjazd 8/semestr 1
DIETA A CHOROBY NOWOTWOROWE
Badania epidemiologiczne szukające korelacji między występowaniem nowotworów a dietą pozwalają sądzić, że rodzaj diety, sposób żywienia, obecność substancji dodatkowych (takich jak
konserwanty, barwniki, różnego rodzaju polepszacze smaku) mogą być czynnikami indukującymi rozwój lub wspomagającymi promocję różnych nowotworów.
Badania epidemiologiczne wykazały, że nadużywanie alkoholu sprzyja powstawaniu raka jamy ustnej, gardła, przełyku, górnej części krtani i odbytu. Odnośnie tego ostatniego przypadku stwierdzono, większą częstość występowania raka odbytu u piwoszy niż u osób nienadużywających tego trunku.
Stwierdzono dodatnią korelację między rakiem przełyku, a wysokim spożyciem marynat (włączając marynowane i solone warzywa), spożywaniem używek i posiłków o zbyt wysokiej temperaturze oraz żywności zepsutej, spleśniałej (zawartość nitrozoamin).
Pleśń pokrywająca przetwory owocowe i warzywne jest silnym kancerogenem, często szkoda jest wyrzucić pozornie dobry produkt, więc spożywa się go po usunięciu wierzchniej warstwy grzyba, niestety już w całym produkcie znajdują się produkowane przez pleśniaki aflatoksyny (bardzo silne kancerogeny), także zjadanie owoców po wykrojeniu nadgniłej części jest niebezpieczne, ponieważ
toksyny grzyba (mogące mieć właściwości mutagenne) powodującego się psucie owocu również znajdują się w całej objętości owocu.
Szczególnie w odniesieniu do raka pierwotnego wątroby uważa się, że powstaje on przy obecności w diecie aflatoksyn, dla których optymalne warunki do wytwarzania występują przy wysokiej temperaturze i dużej wilgotności najbardziej skażone mogą być produkty pochodzące z obszarów tropikalnych takie jak orzeszki ziemne, brazylijskie, pistacjowe, kukurydza, ryż, sorgo, pszenica żyto, zanieczyszczona pasza może być przyczyną skażenia mięsa i mleka metabolitami tych substancji.
(występowanie endemiczne Kenia, indie).
Zapadalność na raka żołądka wiąże się wg badań epidemiologicznych ze spożywaniem żywności wędzonej i konserwowanej za pomocą soli (sprzyja to rozwojowi atypowej flory bakteryjnej, biorącej udział w wytwarzaniu nitrozoamin. Te bardzo silne kancerogeny powstają w żołądku z azotynów i
azotanów obecnych w różnych wędlinach (służące do ich konserwacji).
Garbniki zawarte w herbacie, czerwonych winach mimo słabych właściwości mutagennych, przy dużym spożyciu tych napojów mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia.
W kawie, mocno palonej mogą znajdować się substancje smoliste o właściwościach mutagennych.
Rakotwórcze WWA tworzą się podczas pieczenia mięsa na ruszcie, smażenia, wędzenia; ryby, skorupiaki wydobyte z zanieczyszczonej wody mogą być skażone przez chlorowane pochodne pestycydów, polichlorowanymi bifenylami i innymi zanieczyszeniami organicznymi o charakterze mutagennym.
Wykazano zwiększony procent nowotworów u ludzi otyłych i ludzi odżywiających się wysokokalorycznie, szczególnie spożywających duże ilości tłuszczów , duża ilość tłuszczów w diecie może zwiększyć rozpuszczalność i pochłanianie lipofilnych (rozpuszczalnych w tłuszczach) substancji rakotwórczych.
Dieta wysokotłuszczowa powoduje też nadmierną sekrecję soli kwasów tłuszczowych,
uważanych w dużych stężeniach za czynniki rakotwórcze.
Dieta wysokobiałkowa z kolei może zmieniać działanie enzymów wątrobowych metabolizujących substancje kancerogenne, może obniżać zdolność wątroby do detoksykacji i neutralizacji kancerogenów.
Wykazano wpływ diety wysokotłuszczowej i wysokobiałkowej na częstość występowania nowotworów przewodu pokarmowego.
Na rozwój nowotworów wpływają również niedobory pokarmowe, szczególnie niedobory witamin A i C, ryboflawiny, kwasu nikotynowego, składników mineralnych takich jak magnez, wapń cynk
molibden, selen oraz długotrwały niedobór białka w pożywieniu.
Istnieją silne dowody, że spożywanie dużych ilości owoców i warzyw chroni przed nowotworami złośliwymi, najsilniejszy związek znaleziono w przypadku nowotworów układu oddechowego i pokarmowego.
Włókno pokarmowe - wyniki badań dotyczące ochronnej roli błonnika w zapobieganiu raka jelita grubego są rozbieżne i nie mają charakteru rozstrzygającego. Nazwa włókna pokarmowe obejmuje wiele substancji, które mają różne działanie fizjologiczne. W większości badań nad rakiem jelita grubego nie stwierdzono ochronnej roli włókien zbożowych, efekt natomiast zaobserwowano w
odniesieniu do włókien pochodzących z owoców i warzyw. Chociaż takie działanie może być związane z obecnością w warzywach i owocach innych substancji, dla których błonnik może być tylko wskaźnikiem ich spożycia.
Najwięcej substancji rakotwórczych zawierają chipsy
OSTEOPOROZA
To stan chorobowy charakteryzujący się postępującym ubytkiem masy kostnej, osłabieniem struktury przestrzennej kości oraz zwiększoną podatnością na złamania. Osteoporoza występuje najczęściej u kobiet po menopauzie (osteoporoza pomenopauzalna). Osteoporoza jest uogólnioną chorobą metaboliczną kości, charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w konsekwencji zwiększoną jej łamliwością i podatnością na złamania.
Stanem zmniejszonej, w odniesieniu do norm dla płci i wieku, ale jeszcze nie osiągającej wartości patologicznych, gęstości kości jest osteopenia.
Osteopenia - stan, w którym mineralna gęstość kości jest niższa niż normalnie. Przez wielu lekarzy jest uznawana za początek osteoporozy. Jednak nie u każdej osoby z osteopenią rozwinie się osteoporoza. Chorobę tę rozpoznaje się, gdy T-Score wynosi od -1.0 do -2.5.
Osteopenia charakteryzuje się zmniejszaniem masy tkanek kostnych przy zachowaniu zdolności do właściwej mineralizacji, czyli odkładania się w kościach fosforanów wapnia.
Główną przyczyną osteoporozy jest niedostateczna podaż wapnia lub jego utrata, co powoduje osłabienie i łamliwość tkanki kostnej. Prowadzi to często do złamań nadgarstka i szyjki kości udowej.
Osteoporoza początkowo przebiega na ogół bezobjawowo. W późniejszym okresie choroby najbardziej dramatycznymi objawami osteoporozy są złamania kości, w tym niebezpieczne złamania szyjki kości udowej (biodro). Złamaniu ulegają często kręgi (tzw. złamania kompresyjne – „zgniecenie” kręgu) oraz kości przedramienia w okolicy nadgarstka. Do złamań dochodzi bez urazu lub przy małych urazach, które dla zdrowej kości nie stanowią żadnego zagrożeni
Do najczęstszych objawów klinicznie jawnej osteoporozy należą:
bóle kości długich pod wpływem obciążenia;
obniżenie wzrostu (złamania kompresyjne kręgów) i ból kręgosłupa oraz powstanie nadmiernej kifozy piersiowej (garb starczy)
złamania kości przy niewielkich urazach (szczególnie niebezpieczne są złamania szyjki kości udowej, ale często łamie się kość ramienna – bliższy odcinek i dalszy k. promieniowej).
Według WHO o osteoporozie świadczą:
Osteoporoza według WHO (Światowej Organizacji Zdrowia) definiowana jest jako uogólniona
choroba szkieletu polegająca na zmniejszeniu gęstości mineralnej kości oraz zmiany ich
mikroarchitektury, prowadzących do wzmożonej łamliwości oraz do zwiększonego ryzyka
złamań.
Szczególnie niebezpieczne są złamania szyjki kości udowej, gdzie śmiertelność przekracza 2,5 % w ciągu pierwszych 3 miesięcy po złamaniu
Rozwój układu kostnego
1.Okres wzrostu - trwa do zamknięcia się nasad kostnych w wieku około 20 lat
2. Okres konsolidacji - kalcyfikacji (ok. 10 lat od zakończenia wzrostu)
SZCZYTOWA MASA KOSTNA (30-35 r.ż.)
zależy od:
uwarunkowań genetycznych
sposobu odżywiania
aktywności fizycznej.
3. Okres inwolucji - procesy resorpcyjne zaczynają przeważać nad kości otworzeniem.
Czynniki ryzyka czyli okoliczności wynikające z cech dziedzicznych i fizjologii naszego organizmu. Wieloletnie badania wykazały, że najważniejszymi czynnikami ryzyka są:
1. Czynniki genetyczne i demograficzne
wiek powyżej 65 lat - U obu płci, masa kostna zmniejsza się wraz z wiekiem
płeć żeńska - U kobiet osteoporoza występuje znacznie częściej i wcześniej niż u mężczyzn co wiąże się z wcześniej występującą menopauzą u kobiet niż andropauzą u mężczyzn.
wątła budowa ciała - Im bardziej masywna budowa ciała tym mniejsze zagrożenie osteoporoza. Osoby o „drobnych kościach” są bardziej narażone na rozwój osteoporozy niż osoby o masywnej budowie ciała. Przy niskiej masie kości 5% ubytek może oznaczać przekroczenie tzw. progu złamania, natomiast u osoby o masywnych kościach pozostaje jeszcze znaczny margines bezpieczeństwa.
osteoporoza u matki - Skłonność do osteoporozy dziedziczymy po matce. Jeżeli nasza mama czy babcia miała osteoporozę, to jesteśmy na nią narażeni w większym stopniu od innych osób. Cechy genetyczne decydują w głównej mierze jaką osiągniemy masę szczytową kości, czy będziemy mieć wątłą czy też masywną budowę ciała.
niska masy kostnej - Stwierdzenie w badaniu densytometrycznym (pomiar gęstości tkanki kostnej) ujemnego współczynnika T-score poniżej 2,5.
rasa biała i żółta - Częściej chorują kobiety białe i żółte niż osoby rasy czarnej
2. Czynniki hormonalne i prokreacyjne
menopauza u kobiet - Niedobór hormonów takich jak estradiol i progesteron zwiększa ryzyko wystąpienia osteoporozy. Większe ryzyko osteoporozy występuje wtedy, gdy menopauza pojawia się niezależnie od przyczyny przed 45 rokiem życia lub przerwa w miesiączkach jest długa i trwa powyżej 6 miesięcy. W okresie menopauzy kobieta może tracić nawet 4-7% masy kostnej rocznie.
kastracja chirurgiczna lub farmakologiczna - Ubytek masy kostnej może być szczególnie szybki po menopauzie pooperacyjnej u kobiet po zabiegach ginekologicznych, podczas których konieczne było usunięcie jajników.
przedwczesne wygaśnięcie czynności jajników
zaburzenia miesiączkowania, hiperprolaktynemia
pierwotny lub wtórny brak miesiączki
nierodzenie
hipogonadyzm
3. Czynniki żywieniowe i środowiskowe
niska podaż wapnia w diecie - Dieta pozbawiona wapnia doprowadza do obniżania się jego poziomu w surowicy krwi a to kolejno zmusza organizm do uwalniania wapnia z kości poprzez zmniejszanie jej masy. Utrzymywanie się tego procesu przez kilka lat jest jedną z przyczyn osteoporozy. Typowa polska dieta dostarcza średnio 600 mg wapnia na dobę podczas gdy optymalne spożycie dobowe wapnia u dorosłych powinno wynosić 1000 mg.
mała dostępność do naturalnego światła słonecznego - Pod wpływem promieni słońca
zwiększa się w skórze synteza ważnych dla kości witamin z grupy D.
obniżona podaż witaminy D
obniżona lub nadmierna podaż fosforanów
niedobór lub nadmiar białka w diecie
dieta wegetariańska ścisła
nadmierna podaż sodu
używki - Palenie tytoniu i picie alkoholu poprzez toksyczny wpływ na komórki kostne niekorzystnie wpływa na gospodarkę wapniowo-fosforanową. Wskazany jest również umiar w piciu mocnej kawy.
siedzący tryb życia - Aktywność fizyczna to stały bodziec dla narządu ruchu modelujący kości i nasilający obrót wapniem. Komórki kostne "są wrażliwe" na obciążenia mechaniczne i pod wpływem naprężeń budują kość, by im sprostać. Brak obciążeń (np. długotrwałe leżenie w łóżku) powoduje niszczenie kości a w konsekwencji ich zaniki.
4. Leki
glikokortykoidy - Wieloletnie stosowanie leków steroidowych (Encorton, Prednisolon) w
dawce powyżej 6 mg co ma miejsce w leczeniu astmy lub leków przeciwpadaczkowych może
powodować osteoporozę.
leki przeciwpadaczkowe
leki przeciwnowotworowe
leki przeciwgruźlicze
leki przeciwzakrzepowe
tetracykliny
leki alkalizujące sole glinu
5. Choroby
choroby przewodu pokarmowego - nietolerancja laktozy, zespoły złego wchłaniania lub
trawienia i poresekcyjne
choroby nerek – moczówka fosforanowa, niewydolność nerek
choroby endokrynologiczne – nadczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, nadczynność
nadnerczy, niedoczynność tarczycy, cukrzyca
choroby wrodzone tkanki łącznej – wrodzona łamliwość kości, zespół Ehlersa-Danlosa,
hemocystynuria
choroby układowe - szpiczak mnogi, białaczka szpikowa, chłoniak, reumatoidalne zapalenie
stawów
PROFILAKTYKA
Właściwa dieta to jeden z podstawowych elementów zapobiegania osteoporozie i jej leczeniu. Najważniejszym elementem tej diety jest dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości wapnia. Dobowe zapotrzebowanie na wapń u osób chorych na osteoporozę wynosi około 1200-1500 mg. Najlepszym źródłem są przetwory mleczne.
Spożycie 700-750 ml mleka + 100 g twarogu + 20 g sera podpuszczkowego na dobę pokrywa przeciętne dobowe zapotrzebowanie na wapń.
Kofeina
Dane z Framingham study wskazują na zwiększone ryzyko złamań kości u osób wypijających 2 filiżanki kawy bądź 4 herbaty dziennie (powyżej dwóch jednostek kofeiny).
W kilku badaniach metabolicznych stwierdzono ujemny bilans wapniowy przy spożyciu kofeiny.
Alkohol
W przewlekłym alkoholizmie zwykle występuje niski poziom wapnia w surowicy. Jest to zjawisko wtórne do niedożywienia, chorób wątroby i trzustki. Alkohol wzmaga też wydalanie wapnia w moczu, ale mechanizm tego działania nie jest do końca poznany.
Palenie tytoniu
W wielu badaniach epidemiologicznych stwierdzono, iż jest to czynnik ryzyka osteoporozy.
Zanotowano dodatnią korelację między paleniem tytoniu a częstością złamań kręgów, kości przedramienia i biodra.
Fosrany – cola, zupki chińskie
Najważniejsze zalecenia dotyczące profilaktyki osteoporozy można przedstawić następująco:
Zapewnienie odpowiedniej podaży wapnia, szczególnie w okresie dzieciństwa i dorastania, kiedy organizm dąży do osiągnięcia szczytowej masy kostnej, ale również i w innych okresach życia - co podtrzymuje prawidłowy stan szkieletu i zmniejsza szybkość utraty masy kostnej. Głównym sposobem osiągnięcia zalecanej podaży wapnia jest zwiększenie spożycia mleka i jego przetworów.
Zachowanie prawidłowego stosunku spożywanego wapnia do fosforu, który powinien wynosić 1:1. Zapewnia to optymalne wchłanianie Ca i prawidłowe wbudowywanie hydroksyapatytów w kość. Należałoby także zalecać redukcję konsumpcji mięsa i jego przetworów oraz wyrobów cukierniczych jako źródeł polifosforanów.
Racjonalna podaż białka, sodu, witaminy C - składników, które w nie wyjaśnionych do końca mechanizmach mają wpływ na prawidłowy stan układu kostnego
Nienadużywanie alkoholu i kawy.
Unikanie palenia tytoniu.
Zachowanie aktywności fizycznej
ŻYWNOŚĆ FONKCJONALNA
Są to specjalnie opracowane produkty spożywcze, które wykazują korzystny, udokumentowany wpływ na zdrowie ponad ten, który wynika z obecności w niej składników odżywczych tradycyjnie uznawanych za niezbędne.
Czyli mówiąc prościej to każda żywność wywierająca dodatkowy, korzystny wpływ na zdrowie ponad ten, który wynika z jej wartości odżywczej.
Wg definicji przyjętej w 1999 r. w raporcie FUFOSE (Functional Food Science in Europe) żywność może być uznana za funkcjonalną, jeżeli udowodniono jej korzystny ponad efekt odżywczy wpływ na jedną lub więcej funkcji organizmu. Wpływ ten ma polegać na poprawie stanu zdrowia oraz samopoczucia i/lub zmniejszaniu ryzyka chorób. Żywność funkcjonalna musi przypominać swoją postacią żywność tradycyjną i wykazywać korzystne działanie w ilościach zwyczajowo spożywanych z dietą. Opisany wpływ musi być odpowiednio udokumentowany naukowo.
4 kierunki żywności funkcjonalnej
Wpływ bezpośredni – przez hamowanie zmian degeneracyjnych ustroju lub działanie lecznicze w przebiegu niektórych schorzeń.
Zwiększenie podaży składników odżywczych w stanach fizjologicznych zwiększonego zapotrzebowania
Komponowanie diety w specyficznych stanach chorobowych (np. alergiach)
Poprawa nastroju i zwiększenie wydolności psychofizycznej organizmu
Ze względu na zaspokojenie określonych potrzeb organizmu można wyróżnić m.in. żywność:
Zmniejszającą ryzyko chorób układu krążenia
Zmniejszającą ryzyko chorób nowotworowych
Zmniejszającą ryzyko osteoporozy
Dla osób obciążonych stresem
Dla sportowców
Dla osób starszych
Obecnie do grupy produktów spełniające kryteria żywności funkcjonalnej można zaliczyć:
produkty wzbogacone w:
produkty zawierające obniżoną zawartość:
sodu (produkty niskosodowe)
kalorii (produkty niskoenergetyczne)
ŻYWNOŚĆ NISKOENERGETYCZNA
Powinna mieć obniżoną co najmniej o 30% wartość energetyczną w stosunku do produktów tradycyjnych.
Obniżona wartość energetyczna polega przede wszystkim na zminimalizowaniu zawartości tłuszczu i cukru w produktach.
Za „niskoenergetyczny” uznaje się taki produkt, który dostarcza nie więcej niż 40kcal/100g produktu stałego lub 20kcal/100ml produktu płynnego.
Ważne pojęcia
Produkt nie dostarczający energii- jest to produkt płynny, który dostarcza nie więcej niż 4 kcal/100 ml.
Produkt o obniżonej wartości energetycznej, jest produktem o obniżonej zawartości tłuszczu lub cukru w składzie.
Produkt o niskiej zawartości tłuszczu- jest to produkt niskotłuszczowy, w którym zawartość tłuszczu w 100 g konsystencji stałej nie wynosi więcej niż 3 g, natomiast w 100 ml produktu płynnego nie więcej niż 1,5 g.
Produkt nie dostarczający tłuszczu- jest produktem wolnym od tłuszczu, jedynie w produktach płynnych w których zawartość tłuszczu w 100ml nie przekracza 0,5g.
Produkt o niskiej zawartości tłuszczów nasyconych- jest to produkt, w którym zawartość w 100 g produktów stałych nie przekracza 1,5 g.
Produkt wolny od cukru inaczej produkt bez cukru, gdy zawiera nie więcej niż 0,5 g cukru w 100 g produktu stałego lub 100 ml produktu płynnego.
ŻYWNOŚĆ PROBIOTYCZNA
Żywe mikroorganizmy (bakterie) aktywne do końca okresu przydatności do spożycia
Probiotyki , zwane również czynnościową żywnością – są to podawane doustnie wyselekcjonowane kultury bakteryjne lub drożdży, najczęściej pałeczki kwasu mlekowego (Lactobacillus), których zadaniem jest korzystne dla zdrowia działanie w przewodzie pokarmowym, poprzez immunomodulację oraz zachowywanie prawidłowej flory fizjologicznej. W większości przypadków korzystne oddziaływania probiotyków dotyczą wyłącznie warunków in vitro. Zaproponowano, że jeżeli wpływ drobnoustrojów na leczenie choroby został zbadany naukowo i ma dowiedzioną skuteczność należy używać nazwy czynnik bioleczniczy.
Według definicji FAO/WHO probiotyki to "żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza
Jogurt - jest najbardziej znanym źródłem probiotyków, czyli ,,dobrych” bakterii Lactobacillus i Bifidobacter. Wchodzą one w skład flory bakteryjnej jelit, pomagają w trawieniu, wytwarzają witaminy i zwalczają bakterie gnilne oraz chorobotwórcze.
Kapusta i ogórki kwaszone zawierają korzystne bakterie Leuconostoc i Lactobacillus. Najzdrowsza jest kapusta nie poddana obróbce cieplnej, gdyż wysoka temperatura zabija dobroczynne bakterie.
Kefir- naładowany probiotycznymi bakteriami.
NUTRACEUTYK – każda substancja która może być uważana za żywność lub część żywności i dostarcza korzyści zdrowotnych, włączając zapobieganie i/lub leczenie chorób
Nutraceutyki nie są lekami
Powinny zawierać dawki wyłącznie mniejsze niż zawarte w leku oraz wykazywać wyższy poziom bezpieczeństwa stosowania (szczególnie długotrwałego) niż typowe leki
INTERAKCJE LEKÓW Z ŻYWNOŚCIĄ
Farmakokinetyczna
Zmniejszenie wchłaniania leku -Zmniejszenie stężenia leku, zmniejszenie skuteczności leku, opóźnienie działania leku
Zwiększenie wchłaniania leku -Zwiększenie stężenia leku, silniejsze działanie leku, przyspieszenie działania leku
Zmniejszenie metabolizmu leku -Zwiększenie stężenia leku, zwiększenie ryzyka toksyczności
Zwiększenie metabolizmu leku - Zmniejszenie stężenia leku, zmniejszenie skuteczności leku
Zmniejszenie wydalania leku - Zwiększenie stężenia leku
Zwiększenie wydalania leku -Zmniejszenie stężenia leku, zmniejszenie skuteczności
Farmakodynamiczna
Antagonizm - Zmniejszenie działania leku
Synergizm - Zwiększenie działania leku, zwiększenie ryzyka toksyczność
Suplement diety – produkt, który jest złożony z substancji odżywczych i traktowany jako uzupełnienie normalnej żywności. Jest to skoncentrowane źródło witamin, minerałów lub innych substancji, produkt ten jest wytworzony i wprowadzony do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie (w tabletkach, kapsułkach, proszku czy płynie).
Maksymalny dopuszczalny poziom zawartości witamin i składników mineralnych oraz innych substancji farmakologicznie czynnych w suplementach diety zapewnia, że zwykłe stosowanie zgodnie z instrukcją zamieszczoną na opakowaniu będzie bezpieczne dla zdrowia i życia człowieka.
NORMY ŻYWIENIA – to standardy określające takie ilości energii i składników odżywczych, które zgodnie z aktualnym stanem wiedzy uznano za wystarczające dla zaspokojenia znanych potrzeb żywieniowych praktycznie wszystkich zdrowych osób populacji
Prościej: Ile czego organizm potrzebuje, aby normalnie funkcjonować
NORMA WYŻYWIENIA – to standardy określające ilość produktów spożywczych potrzebna do zestawienia racji pokarmowej zgodnie z normami żywienia