PEDAGOGIKA NATURALISTYCZNA – geneza, założenia i krytyka.
Istota koncepcji – naturalistyczna koncepcja wychowania, nazywana też koncepcją biopsychologiczną, natywistyczną, albo pajdocentryczną, utożsamia w sposób mniej lub bardziej konsekwentny Proces wychowania jednostki ludzkiej z procesem jej naturalnego, fizycznego i psychicznego, spontanicznego rozwoju i wzrostu. Naturalny “rozwój od wewnątrz” sił fizycznych i psychicznych jednostki jest to przeciwstawiony wszelkiemu ”urabianiu od zewnątrz”.
Geneza – za swojego poprzednika naturaliści uważają J. Rousseua i jego koncepcję wychowania naturalnego, opiera się zaś na bardzo licznych w końcu XIX i na początku XX wieku psychologiczno-pedagogicznych badaniach eksperymentalnych, np. Stanley Halla, Bineta, Meumanna, nad psychiką dzieci i jej rozwojem, nad procesami uczenia się dzieci itd. Koncepcie te reprezentowała Ellen Key, w Polsce ofiarny wychowawca i Pisarz J. Korczak i inni.
Założenia – koncepcje naturalistyczne opierały się na następujących, najważniejszych założeniach, które uważane były za słuszne lub naukowo uzasadnione. A mianowicie:
U podstaw naturalistycznych kierunków w pedagogice leżało nieuzasadnione naukowo przekonanie, że Natura dziecka jest z gruntu Dobra i że jego indywidualność przedstawia największą Wartość, Wychowanie zaś i Kultura jako narzucone paczą Umysł i wrodzone zdolności człowieka. Naturaliści powoływali się na niezmienne jakoby prawa biopsychologiczne w sprawie dziedziczenia i niemożności zmiany zadatków wrodzonych. Człowiek przychodzi – uważano – na świat z gotowymi zadatkami wszelkich Cech, uwarunkowanymi przez odziedziczony od rodziców Aparat geniczny. Struktura geniczna miała determinować całkowicie rozwój człowieka. Naturaliści byli przekonani, że rozwój człowieka odbywa się według pewnych faz, następujących po sobie jakoby w sposób konieczny i zawsze taki Sam, wyznaczony jedynie przez naturę człowieka i odziedziczone właściwości indywidualne.
Krytyka – Naturalizm pedagogiczny wniósł wiele ożywienia do myśli pedagogicznej i bardzo pogłębił problematykę pedagogiczną, związaną z rozwojem i wychowaniem dzieci i młodzieży. Uzasadnił potrzebę jak najlepszej znajomości dziecka jako niezbędnego warunku powodzenia pracy wychowawczej, opracował wiele metod pozwalających lepiej i głębiej poznawać dzieci; przeciwstawiając się często bezmyślnemu przymusowi i rygoryzmowi starej szkoły, przyczynił się do lepszego i głębszego ujęcia zagadnienia swobody i przymusu w wychowaniu, spowodował ożywczy Prąd w zakresie poszukiwania nowych form i sposobów kształcenia i nauczania, bardziej dostosowanych do psychiki i rozwoju dzieci, itd. Niemniej jednak skrajne teorie naturalistyczne nie są naukowo uzasadnione, ponieważ: nieuzasadnione są przekonania, jakoby Natura dziecka była z gruntu Dobra i wartościowa, tak jak nieuzasadnione są również przekonania przeciwne, leżące u podstaw różnych koncepcji religijnych, że Natura człowieka z urodzenia już jest zła, grzeszna. Nieuzasadnione jest zdeterminowanie biologiczne, jakie przyjmuje Naturalizm pedagogiczny. Rozwój osobnika nie jest wyznaczony wyłącznie przez Czynniki odziedziczone. Człowieka nie da się określić jedynie za pomocą pojęć, instynktów i popędów, Człowiek potrzeby swoje zmienia, wzbogaca i kształtuje nie tylko w toku historycznego rozwoju, ale także w toku osobniczej działalności, której najbardziej typowymi formami są zabawa, Nauka, praca. Nieuzasadnione są również niektóre psychologiczne założenia naturalizmu pedagogicznego. Fazy i “kryzysy” rozwojowe nie zależą wyłącznie od zadatków wrodzonych. Uzdolnienia i Inteligencja nie są właściwościami niezmiennymi, wrodzonymi i zależnymi wyłącznie od pierwiastków odziedziczonych. Teoria naturalnego rozwoju mogła być i bywała wyzyskiwana dla uzasadnienia nierówności klasowo-społecznych i nierówności klasowych.



INDYWIDUALIZM I SUBIEKTYWIZM - jest konsekwencją wychowania swobodnego pochodząca od wewnątrz dziecka i wolnego od wszelkiego „urabiania” a więc działania do „zewnątrz” Dziecko posiada wrodzone predyspozycje swojej psychiki które powinny się rozwijać „spontanicznie” zewnętrzne ingerencje nie są potrzebne.

NATURALIZM PEDAGOGICZNY - jest związany z ideą swobodnego wychowania . Wychowanie „wolne” jest zgodne z naturą człowieka . Wszelkie ograniczenia tej natury jest wypaczeniem istoty ludzkiej . Dlatego tez Wychowanie dziecka powinno odbywać się w tle przyrody i jej życia.

AKTYWIZM jest również podstawową konsekwencja idei wolnego wychowania . Dziecko jest istotą działającą. Działanie musi być dostosowane do środowiska w którym żyje. Przesadny Aktywizm prowadził do ograniczenia rzeczowej wiedzy i zastępował czynności umysłowe czynnościami ruchowymi. Potępiono uczenie z książek jako werbalne i bierne . aby Nauka przybierała formę zabawy.

LIBERALIZM - psychologiczny prowadził do zmiany podręczników szkolnych. Stawały się one coraz grubsze wypełnione szczegółami . Zamiast pomagać uczniowi mąciły jego myślenie. To co miało ułatwić naukę , stawało się dla niej zbędne i szkodliwe.


PRAGMATYZM - którego najgłośniejszym przedstawicielem stał się William James, sprowadza się do uznania za kryterium prawdziwości naszych myśli i koncepcji tego czy są one skuteczne i wiodą do sukcesu w działaniu. Teoria ta Stała się podstawą nauczania w szkole Deaweya czy Kreschensteinera (szkoły pracy). Przykłady pragmatyzmu pedagogicznego można odnaleźć także w koncepcjach behawiorystycznych. Na podkreślenie zasługuje tu zwłaszcza tzw. operacjonizm B. Skinnera. Operacjonizm traktuje Zachowanie się człowieka jako wynik oddziaływania nań otoczenia. Opiera się na operacjonaliźmie, teorii, która uważa, że znaczenie pojęć jest zdeterminowane nie przez to co słyszymy czy widzimy, lecz przez to jakich operacji dokonujemy za pomocą tych pojęć.


PROGRESYWIZM - Nurt ten określa się również jako eksperymentalizm. Jego główną ideą było upodmiotowienie dziecka w procesie wychowania i nauczania, które miało się przejawiać w doborze indywidualnych metod, pozostawieniu uczniom swobody w wyborze sposobu zdobywania wiedzy, realizowaniu zainteresowań oraz wyrażaniu potrzeb i możliwości .

INSTRUMENTALIZM PEDAGOGICZNY - kierunek pedagogiczny, uznający tylko taką wiedzę, która przynosi Sukces w działaniu. Przedstawicielem instrumentalizmu pedagogicznego był J. Dewey, który uznawał prawdziwość myśli i koncepcji według ich skuteczności w działaniu.

SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY
Podstawą socjologizmu było uznanie człowieka za istotę społeczną, która musi podporządkować się regułom życia zbiorowego i przyjętym normom. Wychowanie i Kształcenie powinno być więc ściśle połączone z socjalizacją, aby przygotować jednostkę do funkcjonowania w organizmie społecznym. Nurt ten optował za wyrabianiem w uczniach karności i zdyscyplinowania, krytykował za to indywidualizm, uznając go za źródło nieładu. Nie oznaczało to jednak całkowitego odrzucenia indywidualności każdego wychowanka, a jedynie takie pokierowanie jego osobistymi predyspozycjami, aby mogły być rozwijane i wykorzystane w ramach systemu społecznego.
Fakt Przynależności człowieka do pewnej grupy czy klasy społecznej zmuszał do podjęcia problematyki wychowania z punktu widzenia socjologii. Pedagogika socjologiczna dostrzegała trafnie, że każda Jednostka ludzka jest związana historycznie ze swoim środowiskiem społecznym i że ta więź społeczna ma duże znaczenie dla jego moralnego i psychicznego rozwoju.


PEDAGOGIKA KULTURY
Był to Nurt, który krytykował zarówno Psychologizm – któremu zarzucano skrajne zindywidualizowanie, jak i Socjologizm – pomijający w wychowaniu rolę wartości. Pedagogika kultury uznawała za cel kształcenia internalizację szeroko rozumianych dóbr kultury . Elementem wyróżniającym orientację kulturową, było traktowanie wychowania jako przeżywania i uczestniczenia, a nie jako urabiania.
Kładła nacisk na Kształcenie jednostki przez wprowadzenie jej w obiektywny świat Wartości kulturalnych. Jednostka poprzez przyswajanie sobie tych Wartości pogłębiała swoje życie wewnętrzne.
Minusem tej pedagogiki było to, że interpretowała ona kulturę w sposób oderwany od rzeczywistości materialnej i społecznej nadając jej cechy idealnego świata i dlatego zasadniczo służyła kształceniu elity.
Podstawowa teza pedagogiki kultury głosi, że Człowiek jest przede wszystkim istotą kulturalną, uczestniczącą w procesie przyswajania sobie, rozumienia i używania gotowych dóbr kultury oraz wytwarzania nowych. Ów Proces dokonuje się głównie w drodze przeżyć w świadomości człowieka, która ma Charakter jednolitej struktury. Na kulturę składają się przedmiotowe Wartości kulturalne (dobra kultury) i procesy duchowe, odbywające się na podłożu przeżywania tych dóbr. Zadaniem wychowania jest przygotowanie młodych pokoleń w oparciu o istniejącą kulturę do czynnego i twórczego udziału w budowaniu nowych wartości. Pedagogika kultury przeciwstawia się indywidualizmowi pedagogicznemu tym, że wskazuje zależność bytu duchownego jednostki od rzeczywistości kulturalnej, socjologizmowi zaś, podporządkowującemu jednostkę społeczeństwu lub państwu, tym, że podnosi prawa osobowości ludzkiej, dzięki której jedynie przedmiotowe Wartości kulturalne mogą nabrać życia i mogą być urzeczywistnione. Przedstawiciele – Wilhelm Dilthey – swoją pedagogikę oparł na założeniu, że “czym jest Człowiek, o tym dowiaduje się on nie przez ślęczenie nad sobą ani też przez psychologiczne eksperymenty, ale przez historię”. Ona wyzwala i pobudza energię ludzką do twórczości i wyznacza jej kierunek. Poszczególne dziedziny kultury (religia, Sztuka, Filozofia, Prawo, nauka), zaspokajają odpowiednie potrzeby duchowe człowieka. Dzieje się to dzięki temu, że każda z tych dziedzin ma odrębną, sobie właściwą strukturę, odpowiadającą strukturze życia psychicznego jednostki. Kontakt człowieka z kulturą odbywa się w drodze “przeżywania” i “rozumienia”. Przeżywanie dostarcza nam wszelkiej wiedzy o rzeczywistości, świat humanistyczny jest nam jednak dostępny dopiero wtedy, gdy nasze przeżycia w tym zakresie rozumiemy, tzn. utrzymuje je na tle całości, w skład której wchodzą, i pojmujemy ich sens i cel. Osiągać to można przede wszystkim w drodze kształcenia. Wychowanie więc – zdaniem Diltheya – polega na kształceniu, Kształcenie zaś oznacza wszelką czynność, która zmierza do udoskonalenia procesów przeżywania i rozumienia oraz ich związków w życiu psychicznym, czyli do ukształtowania osobowości. Edward Spranger – rozwój psychiczne (zdaniem Sprangera) polega na wrastaniu w świat duchowy poza jednostkowy, czyli w wytworzoną przez ludzi kulturę. Kultura posiada byt obiektywny, lecz istnieje dzięki temu, że Ludzie ją przeżywają. Dzięki przeżywaniu i przetwarzaniu Wartości kulturowych kształtuje się w człowieku jedność (struktura, forma) duchowa, zwana jego osobowością. Każda Osobowość nastawiona jest na przeżywanie w swoisty dla siebie sposób pewnych dziedzin kultury. Georg Kerschensteiner – jego stanowisko najlepiej wyraża sformułowany przez niego tzw. podstawowy Aksjomat kształcenia. “Wykształcenie jednostki – uważa on – umożliwiają, jedynie takie Dobra kulturalne, których duchowa Struktura odpowiada całkowicie lub częściowo strukturze każdego okresu rozwojowego jednostki”. Słowem, Proces wychowania – zdaniem Kerschensteinera – polega na tym, że wychowanek, wnikając w Dobra kultury, przeżywa tkwiące w nich ponadczasowe wieczne Wartości – prawdę, Sprawiedliwość, piękno. Zjawiają się wtedy odpowiadające tym wartościom akty duchowe – teoretyczne, moralno-społeczne, techniczne, estetyczne itd. Na tej drodze kształtuje się Charakter i autonomiczna Osobowość człowieka. Proces ten odbywa się jednakże i na podłożu indywidualności – zasobu wrodzonych dyspozycji (struktury każdorazowego okresu rozwojowego jednostki). B. Suchodolski – wg niego – Wychowanie musi obejmować pełnię procesów życiowych, musi wywoływać “pełnię przeżyć”, “pełnię życia”, zaprawiając jednostki do twórczości kulturalnej, rozszerzając i pogłębiając ich życie psychiczne we współżyciu społecznym. Wychowanie jest jednolitym i niepodzielnym procesem, obejmującym całą Osobowość ludzką; wszelkie wskazania wychowawcze są uwarunkowane sytuacją kulturalno-społeczną; rdzeniem pracy wychowawczej nie może być tylko udzielanie Wiadomości, rozwój bowiem osobowości nie dokonuje się wyłącznie przez wiedzę, wychowywać się możemy i powinniśmy w każdej sytuacji życiowej i w każdym naszym przeżyciu.

PEDAGOGIKA MARKSISTOWSKA – podstawowe założenia , geneza i krytyka.
Poglądy Marksa i Engelsa na Wychowanie są częścią całego systemu ich poglądów na Powstanie komunizmu. Powstała wtedy naukowa Pedagogika proletariatu, a zagadnienia wychowania zostały związane z walką klasy robotniczej o pełne zlikwidowanie wyzysku i walką o komunizm.
Marks i Engels w naukowy sposób oświetlili problem roli wychowania w życiu społecznym i rozwoju człowieka. Dokonali tego w oparciu o Materializm dialektyczny. Wielkie znaczenie dla unaukowienia teorii pedagogicznej miało sformułowanie przez Marksizm prawa o klasowym, historycznym charakterze wychowania. Na tej podstawie dokonali analizy i krytyki klasowego charakteru wychowania burżuazyjnego. W związku z tym powstał Program konkretnych żądań w dziedzinie oświaty ludowej: - żądano wydania praw normujących pracę dzieci w fabrykach i zapewniających im przynajmniej wykształcenie początkowe; - upowszechnić Nauczanie początkowe itp.
Twórcy marksizmu uważali, że rozwój wielkiego przemysłu wysuwa konieczność przechodzenia od wychowania rodzinnego do społecznego. Przed wychowaniem w ustroju socjalistycznym Marks i Engels stawiali zadanie przygotowania wszechstronnie rozwiniętych członków nowego społeczeństwa. Wg nich zasadnicze składowe wychowania komunistycznego to Wychowanie umysłowe, fizyczne, Kształcenie techniczne. Wychowanie komunistyczne powinno kształtować moralne oblicze człowieka, obejmuje więc Wychowanie umysłowe, moralne, fizyczne, estetyczne i Kształcenie politechniczne.
Krytyka – popełniano błędy pedagogiczne, nie kształtowano społeczeństwa elastycznego, brak indywidualności poszczególnych ludzi, Nurt ten cechował się praktycyzmem edukacyjnym (ludzie nadawali się tylko do jednej pracy), odrzucenie tradycji i poderwanie tożsamości narodowej, do nurtu tego przylgnęło określenie pedagogiki dworskiej (wąski krąg potakiwaczy formułował twierdzenia dla polityków)

Pedagogika marksistowska – podstawowe założenia , geneza i krytyka.
Poglądy Marksa i Engelsa na Wychowanie są częścią całego systemu ich poglądów na Powstanie komunizmu. Powstała wtedy naukowa Pedagogika proletariatu, a zagadnienia wychowania zostały związane z walką klasy robotniczej o pełne zlikwidowanie wyzysku i walką o komunizm.

Marks i Engels w naukowy sposób oświetlili problem roli wychowania w życiu społecznym i rozwoju człowieka. Dokonali tego w oparciu o Materializm dialektyczny. Wielkie znaczenie dla unaukowienia teorii pedagogicznej miało sformułowanie przez Marksizm prawa o klasowym, historycznym charakterze wychowania. Na tej podstawie dokonali analizy i krytyki klasowego charakteru wychowania burżuazyjnego. W związku z tym powstał Program konkretnych żądań w dziedzinie oświaty ludowej: - żądano wydania praw normujących pracę dzieci w fabrykach i zapewniających im przynajmniej wykształcenie początkowe; - upowszechnić Nauczanie początkowe itp.

Twórcy marksizmu uważali, że rozwój wielkiego przemysłu wysuwa konieczność przechodzenia od wychowania rodzinnego do społecznego. Przed wychowaniem w ustroju socjalistycznym Marks i Engels stawiali zadanie przygotowania wszechstronnie rozwiniętych członków nowego społeczeństwa. Wg nich zasadnicze składowe wychowania komunistycznego to Wychowanie umysłowe, fizyczne, Kształcenie techniczne. Wychowanie komunistyczne powinno kształtować moralne oblicze człowieka, obejmuje więc Wychowanie umysłowe, moralne, fizyczne, estetyczne i Kształcenie politechniczne.

Krytyka – popełniano błędy pedagogiczne, nie kształtowano społeczeństwa elastycznego, brak indywidualności poszczególnych ludzi, Nurt ten cechował się praktycyzmem edukacyjnym (ludzie nadawali się tylko do jednej pracy), odrzucenie tradycji i poderwanie tożsamości narodowej, do nurtu tego przylgnęło określenie pedagogiki dworskiej (wąski krąg potakiwaczy formułował twierdzenia dla polityków).

PEDAGOGIKA EMANCYPACYJNA (wyzwolenia) - jest normatywnym nurtem w naukach o wychowaniu, o zróżnicowanej strukturze i założeniach, biorąc pod uwagę występujące wśród jej przedstawicieli odmienne poglądy na istotę i rolę władzy czy autorytetu oraz emancypacji człowieka. Czyni swymi podstawami propozycje innego spojrzenia na Wartość pedagogiki, w której podstawową kategorią jest emancypacja. W tym spojrzeniu emancypacja oznacza Wyzwolenie sie spod władzy społecznej dominacji i zależności (np. Despotyzm, represje, niesprawiedliwość stosunków społecznych, irracjonalizm) ku swobodnemu wyrażaniu własnych, autentycznych potrzeb, równości szans, prawie do samostanowienia, do samoregulacji, do wychowania wolnego od przemocy i wzmacniającego siłę JA.
Wg. prof. M. Czerpaniak-Walczak z relacji między wychowaniem a emancypacją wynikają trzy związki:
Emancypacja jest komunikacją toteż i Wychowanie jest działaniem komunikacyjnym, interakcjonistycznym, w którym występują cztery komponenty:
1) intencja działania wszystkich podmiotów interakcji,
2) intersubiektywność,
3) faktyczne wzajemne oddziaływania, zawierające zawsze różne alternatywy zachowań,
4) cechy stosunków interpersonalnych w zależności od relacji ze światem obiektywnym i Perspektywa tych stosunków.

a) emancypacja wychowania, będąca rezultatem uwolnienia się tego procesu w wymiarach od nacisków politycznych i ideologicznych, od nacisku grup interesów, od monizmu ofert wychowania, od braku alternatywności i od jedynego podmiotu,
b) Wychowanie do emancypacji jako tworzenie warunków sprzyjających osiąganiu własnych autonomii i wolności poprzez rozwijanie przez jednostkę takich Cech osobowości Jak:: godność, odwaga, otwartość, mobilność,
c) emancypacja poprzez Wychowanie w warstwach personalnej i interpersonalnej Staje się jako cel wychowania wyznacznikiem jego treści i form.
Uznanie edukacji jako procesu społecznego i nieodzownego skłania do traktowania pedagogiki emancypacyjnej jedynie w wymiarach względnych, tzn. zakładających możliwości uznania określonych racji, ale także wyrażania wątpliwości i powściągliwości. Jeśli Pedagogika wyzwolenia dąży do urzeczywistnienia założeń pedagogiki humanistycznej i uznania Zasady podmiotowości to może być uznana jako interesująca i pożyteczna . Jednak, gdy do głosu dochodzą tendencje destruktywne odrzucające niemal całkowicie rolę celowej edukacji, celowego nauczania i wychowania to skłonni jesteśmy twierdzić, że są to tendencje nierealne, utopijne albo prowadzące do sytuacji absurdalnej, albo zakładające uznanie owej wolności absolutnej. "Bądź wolny, bądź samodzielny, bądź niezależny", u źródeł tej pedagogiki leży zatem odwieczny dla wszystkich nurtów wychowania dylemat o granice owej wolności i jej możliwie czy konieczne ograniczenia. Owa Pedagogika wyzwolenia ma swoje pozytywne i negatywne aspekty. Z jednej strony silnie nawiązuje do założenie pedagogiki humanistycznej, z drugiej zaś strony zgadza sie z niektórymi założeniami pedagogiki persolnalistycznej i antypedagogiki.
Do upowszechnienia pedagogiki wyzwolenia przyczynili się: Carl Rogers, Paulo Freire, Thoas Gordon.

Poziomy aktywności emancypacyjnej:
a) roszczeń emancypacyjnych – czyli przeświadczeń typu „należy mi się...”, „żądam...”, będących następstwem dostrzegania u innych osób pewnych Wartości i oceniania ich jako potencjalne źródło szczęścia czyli satysfakcji, przy jednoczesnym niedostrzeganiu czyli lekceważeniu czynników towarzyszących powstawaniu stanu frustracji, który w rzeczywistości blokuje emancypację,
b) aspiracji emancypacyjnych – czyli poświadczeń typu „chciałabym osiągnąć, marzę o...” będących pozytywnymi regulatorami aktywności emancypacyjnej,
c) dążeń emancypacyjnych – czyli dynamiczną właściwością podmiotu, wyrażaną w zamiarach typu „ jestem na drodze do...”, „walczę o...”, które są świadomym działaniem, ukierunkowanym na uwalnianie się od ograniczeń i na korzystanie z Przynależności jednostce praw. Dążenia te są najwyższą formą właściwości emancypacyjnych człowieka, warunkującą jego innowacyjność i transgresyjne zaangażowanie, a zarazem najbardziej odporną na naciski i przeciwności w dążeniu do celu.

Pedagogika emancypacyjna
Przedstaw przedstawiciela wybranej teorii.
Paulo Freire jest jednym z czołowych ideologów pedagogiki emancypacyjnej pojmowanej jako Pedagogika uciśnionych. W latach stworzył Program alfabetyzacji DOROS