SOCJOLOGIA KULTURY

Wykład 27.02.2012r.

Jak poznawać kulturę ? (Golka)

• Uczestnictwo w kulturze - percepcja, odbiór jednostkowy

• sposób zobiektywizowany - instytucje badające kulturę, poziom oficjalny

Poznawanie kultury tworzy ją - badanie kultury wprowadza ją do szerszego obiegu, wychodzenie po za granice własnej kultury - uświadamianie sobie innej kultury, stajemy sie świadomi istnienia jej.

Coraz bardziej przyswajamy egzotyczne elementy i traktujemy jako swoje.

Pobudzenie mechanizmu jej obiegu - pewne rzeczy przyswaja jako rzeczy niszowe poprzez subkultury, wychodzą po za nie i stają sie popularne, zaczyna się komercjalizować , przyjmuje inną formę

Poznawanie kultury wzbogaca sposób jej wartościowania - docenia sie pewne elementy kultury, powołując się na ekspertów poznajemy nowe oceny wartości kultury.

Rehabilitacja kultury - zjawisko nowe. Rozkwit badań, rozwój poddyscyplin:

• socjologia kultury

• socjologia mediów

• socjologia sztuki

• socjologia moralność

• socjologia nauki

Geneza badań nad kultura? Kulturą zaczęto się zainteresować jak ludzie zauważyli różnorodność obyczajów , rzeczy materialne, rozwój techniczny, przepisy prawne , systemy gospodarcze, moda , styl życia. Początek myślenia o kulturach nie kulturze.

Uświadomienie sobie że istnieje rzeczywistość zewnętrzna, która działa na kulturę, wpływa na jednostki, ogranicza je.

Pojęcie faktów społecznych- (Durkheim) przejawy działalności społecznej, które są różne od jednostkowych.

• podzielane przez członków zbiorowości

• zewnętrzne wygenerowane niezależnie od jednostek

• wywierają wpływ na jednostki zbiorowości - mówią co wolno a co nie wolno

Fakty społeczne - wzory kulturowe: normatywne i aksjologiczne przekonania , pewne reguły podzielane przez członków zbiorowości są zewnętrzne, wywierają nacisk, wpływ

Kultura to coś zewnętrzne od jednostki – opisuje, ogranicza pierwsza perspektywa

Dziś mówi się o sprawności mocy twórczej jednostki - tworzy znaczenia , intersubiektywizm

Kultura - cos trwałego , ale podlega ciągłym zmianom, każda rzecz została stworzona - nie wiemy kto to stworzył, jest nam dane

KTO TWORZY KULTURĘ ? Działania masowe (Sztompke) - powstanie języka - nie tworzą go poszczególne jednostki, zachowania zbiorowe mogą być czynnikiem zmiany w kulturze (Turner próbował zaobserwować jak podczas chaotycznego działania społeczności powoli pojawiają sie struktury , sankcje - opisuje koncerty rockowe)

Działalność ruchów społecznych, które działają świadomie w celu wprowadzenia zmiany w systemie :

• ruchy reformatorskie skierowane na normy próbują zmieniać normy społeczne , sposoby działania (np. przedstawianie sobie nieznajomej osoby)

• ruchy radykalne nastawione na wartości , zmieniają cele do których ludzie dążą,

• ruchy ekologiczne, następuje przewartościowanie człowieka nie podbija terenów, a ochrania je.

• Ruchy antyglobalizacyjne - sprzeciw wobec konsumpcjonizmowi

Grupy zorganizowane - producenci produktów , styliści - rozwiązania modowe.

Wybitne jednostki , które mogą wpłynąć na modyfikowanie kultury - outsiderzy , wynalazcy , naukowcy, myśliciele , prorocy

KULTURA - to historycznie wytworzony system wzorców życia, który skłonni są podzielać wszyscy członkowie danej zbiorowości

Kultura dotyczy uprawy (na początku) Colere - uprawiać , pielęgnować,

potem rozszerzenie do wychowania (Cyceron - cultura animi - uprawa duszy- filozofia). Średniowiecze - następuje odejście od podejścia Cycerona. Agri cultura - uprawa ogrodu, Czasy nowożytne- 1510r język angielski pojecie kultura - rozmyślny wysiłek zmierzający do ulepszenia jakiegoś przedmiotu. 1688 (Pufendorf) przywołuje pojecie Cycerona - uprawa duszy - Oznacza kształtowanie moralności , rozumu , nadawanie pewnych torów popędom które człowiek ma w swojej naturze. Organizacja życia społecznego. Herder- II połowa XVIII. Kultura zjawisko przynależne gatunkowi ludzkiemu , najważniejsza właściwość człowieka , sposób przystosowania sie do środowiska, w którym żyje, realizuje sie poprzez przekaz pomiędzy jednostkami, - przekazywanie wzorów kulturowych, oznacza doskonalenie sie jednostki ,jej kwalifikacji, mimo ze postępuje naprzód nie musi stać sie doskonalszy. (Myśli o filozofii dziejów - J.G. Herder) Epoka romantyzmu : Gustav Klemm - Wylicza: Obyczaje ,wierzenia, formy ustrojowe, rzemiosła i umiejętności, życie dom i publiczne, religia , nuka , sztuka. ,ale nie podaje cech charakterystycznych kultury.

Klasyczna definicja Edward Tylor (Primitive culture) : kultura lub cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, moralność, obyczaje i wszelkie inne nawyki i zdolności nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa. kultura coś co jest nabytego, Ujęcie systemowe.

Wątpliwości: kultura i cywilizacja jako synonimy. A rozumiane jako dwa odmienne zjawiska. Czego brakuje? - pominięcie języka.

Wiek XX: Ralph Linton (kulturowe podstawy osobowości) - Kultura jest konfiguracja wyuczonych zachowań i ich rezultatów, które są podzielane i przekazywanie przez członków danego społeczeństwa - dziś ograniczająca , bo zamyka ja w obrębie społeczeństwa, a dziś patrzy się na przepływ ponad granicami.

Definicja Kłoskowskiej (Kultura Masowa) Kultura - to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości wzorów są wykształcone i przyswojone w toku interakcji , zwiera wytwory tych zachowań.

Definicja Piotra Sztopmki przytacza za R. Biersteldt definicja z lat 60: Kultura to wszystko co ludzie czynią, myślą i posiadają jako członkowie danej społeczności.

• Najczęściej wylicza sie składniki kultury.

• Konieczność uczenia się kultury - proces nabywany wpływa na nasza osobowość

• Kultura ma rodowód społeczny - jedna osoba nie stworzy kultury

• Społeczne dziedziczenie i tradycja - przekazywanie z pokolenia

• Aspekt przymusu – coś co obowiązuje w danej społeczności.

SOCJOLOGIA KULTURY - (Marian Golka) Nauka, która zajmuje sie badaniem związków społecznych pomiędzy jednostką a kulturą, w jaki sposób oddziałuje na jednostkę, jak ją kształtuje

Zakresy badania : Czym sie zajmuje ?

• teoretyczna refleksja

• społeczna geneza kultury

• komunikacyjne aspekty kultury symbolicznej,

• zależności między kulturą a osobowością -Psychokulturalizm

• uczestnictwo w kulturze,

• zależność między zróżnicowaniem struktury społecznej klasowym, zawodowym) a kulturą,

• ocena i porównywanie kultur,

• badanie dystansu kulturowego,

• dlaczego kultura sie zmienia -aspekt dynamiczny, przejawy i wytwory kultury.

Wykład 01.03.2012r.

Socjologia kultury to teoretyczna refleksja kultury !

SPOŁECZNA GENEZA KULTURY :

• Jeden z najstarszych wątków w refleksji nad kulturą

• Początkowo wspomagała elementarne czynności człowieka związane z walką o byt i przetrwanie

• Pobudzała zmysły, organizowała proces pracy, dawała oznaki powodzenia w walce

PODDYSCYPLINY SOCJOLOGII KULTURY : socjologia sztuki, muzyki, prawa, obyczaju, literatury, religii, płci, tożsamości, kultury masowej ; bardziej oryginalne dziedziny : socjologia jedzenia, sportu, czasu wolnego.

SOCJOLOGIA KULTURY A DYSCYPLINY POKREWNE : nie jest najważniejszą dyscypliną badającą kulturę; kulturą zajmuje się wiele dyscyplin badawczych : filozofia kultury, historia kultury, antropologia kultury, kulturoznawstwo.

FILOZOFIA KULTURY :

• Analiza jako uniwersalnego zjawiska

• Cyceron, Herder, Nietsche, Heidegger, Cassirer, Ortega, Gasset, Kołakowski

• Filozofujący socjologowie : Simmel, Znaniecki, Bauman

• Wyznaczają ramy, są inspiracją dla innych

HISTORIA KULTURY :

• Prehistoria, archeologia, historie poszczególnych epok

• Historia europejska i innych kontynentów

• Historia sztuki, muzyki, teatru, religii

• Drobne historycznie przyczynki + pogłębione analizy : działa faktograficzne i historiozoficzne

• Tacyt, Ksenofont, Vasari, Huizinga, Geertz

ANTROPOLOGIA KULTURY :

• Najważniejsza według Golki

• Szybko wyszła ze swoich środowisk „gabinetowych” i „muzeów” do badań terenowych mogła uchwycić wiele egzotycznych społeczności i ich kultur w realnym wymiarze

• Potrafiła sporządzić „naukowe fotografie”

• Współcześnie bada zjawiska rozwinięte w społecznościach nowoczesnych

• Siłą antropologii jest obserwacja uczestnicząca zjawisk kulturowych i ich analiza

• Frazer, Tylor, Malinowski, Boas, Benedict, Mead, Levi – Strauss, Geertz

ANTROPOLOGIA OKIEM ANTROPOLOGÓW :

• Badanie różnorodnych kultur, a nie konkretnego typu kultur

• Proponuje całościowe podejście do człowieka i kultury

• Zajmuje się kulturą jako całością, łącznie z jej biologicznymi uwarunkowaniami

ANTROPOLOGIA A SOCJOLOGIA : różni się nie tyle przedmiot badań a metody i techniki badawcze : socjologia metody standaryzowane; Radcliff Brown : antropologia jest poddyscypliną socjologii

KULTUROZNWASTWO :

• „dopiero szuka swej tożsamości” Marian Golka

• Chce bazować na podejściu interdyscyplinarnym

• Koncentruje się na wytworach kultury, pozostawiając na uboczu ich społeczne uwarunkowania, kontekst, funkcje oraz wzajemne relacje między nimi

• Korzysta z dorobku filozofii, historii i antropologii kulturowej

Podstawowe pojęcia:

• Szerokie pojecie kultury :

(antropologiczne) włączanie w sferę kultury wszystkich dziedzin życia człowieka, warunek: społeczny rodowód nie interesuje się działaniem jednego człowieka

Wszystko co nie jest wyłącznie naturą, czym żyją ludzie , jest włączane w sferę kultury np. religia, sztuka, prawo, polityka, technika, medycyna, transport, rolnictwo oraz wszelki inne przejawy życia społeczno - ekonomiczno - politycznego

kultura +przymiotnik (polityczna , gospodarcza itp.)

Dlaczego antropologiczne? powód : okoliczności historyczne badań nad kulturą , antropolodzy I połowa XIX wieku do lat 40 XX wieku skupiali sie na całościowym badaniu egzotycznych społeczności a potem niewielkich społeczności wiejskich przynależnych cywilizacji europejskim

• Wąskie rozumienie :

• kładzie nacisk na treść i znaczenie - symboliczne i aksjonormatywne

• skupienie na sferze symbolicznego komunikowania : poprzez mowę, pismo, muzykę

• w tym ujęciu w sferze kultur wlicza sie także zachowania
  + ich wytwory pod warunkiem ze posiadają intersubiektywne rozumienie znaczenia oraz społeczną wartość

• do kultury w wąskim rozumieniu zaliczamy : język , religie , sztukę, obyczaje , naukę

• Często trudno wyodrębnić ten podzbiór z całego zakresu kultury szeroko rozumianej nawet najbardziej instrumentalne przejawy kultury mogą zawierać aspekty symboliczne (handel , uprawa roli , ubiór , sprzęty codziennego użytku)

Kultura w ujęciu atrybutywnym : kultura przynależy całemu gatunkowi ludzkiemu, ogólnie ludzkie , co odróżnia człowieka od zwierząt.

Zoosemiotyka - w niektórych gatunkach można zauważyć quasi kulturę – np. podział pracy u pszczół, śpiew kanarka - przekazywanie znaczeń, porozumiewanie sie zwierząt miedzy sobą. Nauka dotycząca sygnałów między zwierzętami.

W znaczeniu dystrybutywnym : nie kultura , a kultury - to co charakteryzuje poszczególne zbiorowości ludzkie. : Narodowe ( polska, niemiecka) Regionalne i etniczne (kaszubska , romska) językowe (suahili) religijne (chrześcijańska) klasowo –warstwowe (chłopska, ziemiańska, robotnicza)

KULTURA SUBKULTUR? - czy można użyć takiego sformułowania?

W ujęciu dystrybutywnym jedne kultury pojawiają się, a inne zanikają.

KULTURA A CYWILIZACJA :

kwestie sporne w różnych kręgach odmienne użycie tych terminów , np. francuzi nazywają cywilizacją to co Niemcy nazywają kultura.

Bałagan znaczeniowy:

• Kultura i Cywilizacja jako synonimy u Tylora

• Kultura - sfera duchowa , Cywilizacja- materialna (Alfred Weber)

• Kultura -sfera intelektualna i estetyczna, Cywilizacja - sfera obyczajowa (Kant)

• Cywilizacja - zaawansowane stadium rozwoju kultury (Morgan)

• Cywilizacja -schyłkowa faza rozwoju Kultury. (Spengler)

Kultura a cywilizacja: Cywilizacja jest kulturą, która : rozciąga sie na dużych obszarach geograficznych, (np. azjatycka)

• obejmuje zasięgiem duże populacje ludzi (setki mln)

• odznacza sie długim trwaniem - cywilizacje Chin, Indii

• cywilizacja - superkultura

• Huntington: Cywilizacje to największe My w dziejach życia społecznego

Kultura a cywilizacja :

• Pojęcia Kultury - semantyczne szersze

• Cywilizacja - znaczeniowo węższe ale rozleglejsze empirycznie

• Cywilizacje są wtórne wobec Kultury ,

• Cechy kultur bardziej zróżnicowane , cechy Cywilizacji opierają sie na niewielu ideach zasadniczych

• Jednostka bardziej identyfikuje sie z kulturą, Cywilizacja to dla niej bardziej abstrakcyjny ,

Inne rozumienie cywilizacji (Sztompka)

Cywilizacja to zestaw przedmiotów materialnych, idei konstruktywnych czy inżynierskich zrealizowanych w tych przedmiotach ( a więc inaczej technologii ) oraz umiejętności właściwego posługiwania sie nimi (kompetencji praktycznych).

przykład : Cywilizacja samochodowa :

-mnogość samochodów

-idee konstrukcyjne : schemat budowy aut ,

-uznane i rozpowszechnione reguły prowadzenia samochodu, zasady ruchu drogowego , realizowane przez kierowców.

Kultura w ujęciu naukowym i potocznym :

Naukowe: dążenie do relatywizmu, dążenie do dystansu, niewartościowanie, względny obiektywizm, wielozakresowość pojmowania kultury, powiązanie kultury z innymi sferami życia społecznego

Potoczne: wartościowanie, brak dystansu, patrzenie przez pryzmat własnej kultury, kultury kulturalne i kultury niekulturalne, kultura to co właściwe mentalnie, wybiórczość w ujmowaniu jej składników, łączenie kultury z miejskością, kultura jako sfera autonomiczna - wyodrębnianie z innych dziedzin życia społecznego

Obszary regulacji kulturowej (Sztompka):

• Trójpodział kultury : Kultura normatywna , idealna (symboliczna), materialna

Kłoskowska : bytu, społeczna, symboliczna.

• Normatywna: segment określający sposoby działania , normy i wartości jako trzon dla wielu autorów:

Znaniecki - wymiar aksjonormatywny

Parsons - konsensus co do wartości jako warunek stabilności społeczeństwa , wyznacznik tożsamości.

W obrębie kultury normatywnej : wytyczne , wzory postępowania , powinności , nakazy ,zakazy

• Idealna (symboliczna) ten segment zawiera uznane przekonania , idee, poglądy , sposoby myślenia , sposoby ujmowania pewnych zjawisk , co pozwala nadawać nam sens pewnym zjawiskom,

Dla niektórych badaczy to trzon kultury : C.Geertz kultura to system znaczeń i symboli regulujących działania społeczne.

W tym segmencie element powinności zakazu : należy uznawać wspólne mądrości przynależne danej społeczności , wierzenia , dominujące w niej przekonania. (np. uznawać demokracje , a potępiać rasizm , leczyć sie u lekarza a nie u znachora , posługiwać sie argumentami naukowymi a nie magicznymi itp.)

• Materialna : obiekty, które posiada i którymi posługuje sie dana społeczność

przedmioty i urządzenia skonstruowane przez człowieka , (meble ) + zmodyfikowane poprzez swą działalność (pola ,sady)

czasami kultura materialną nazywa sie cywilizacją techniczną ( może to być mylące)

ANATOMIA KULTURY - poszczególne części składowe (Sztompka)

Element kultury lub rys kulturowy - najmniejsza część składowa atom kulturowy

np. krawat w męskim ubiorze, ukłon kapeluszem

• kompleks kulturowy - powiązany zbiór elementów kulturowych o wspólnej treści lub wspólnej funkcji np. sposób ubierania , sposoby powitań

• konfiguracja kulturowa - zbiór różnorodnych elementów kulturowych skupionych wokół jednego obiektu idei czy wartości, np. konfiguracja kulturowa skupiona wokół samochodu to autostrady, stacje benzynowe, style konstrukcji, prawa ruchu drogowego, technologie , kompetencje kierowców

Czasem konfiguracja wytwarza sie wokół pewnej wartości np. konsumpcjonizm (kultura konsumpcyjna), ekologizm

• konfiguracja kulturowa funkcjonuje dobrze i prawidłowo wtedy kiedy jej wszystkie elementy są zgodne, czasami występuje dysharmonia - zapóźnienie kulturowe. Jeden element nie nadąża za innymi, nie jest w pełni rozwiniętym.

Np. budowa autostrad nie nadąża za przyrostem samochodów, sale szkolne nie nadążają za przyrostem uczniów.

Inny przypadek dysharmonii : brak kompetencji kulturowych czyli nieumiejętność użytkowania elementów kultury. (zagęszczenie ruchu +brak umiejętności u kierowców albo wzrost produkcji książek +pogłębiający sie funkcjonalny analfabetyzm, albo użytkowanie elementów kultury niezgodna z przeznaczeniem książki na półce jako ozdoba pod kolor zasłon.

Wykład 08.03.2012r.

Refleksja nad kulturą – główne ujęcia teoretyczne

• Od początku badań nad kultura wykształciły się różne sposoby jej pojmowania: Różne paradygmaty wypracowane w poszczególnych szkołach naukowych, stanowiska teoretyczne-metodologiczne akcentujące wybrane aspekty kultury i jej związków ze społeczeństwem

• Różne sposoby pojmowania kultury na gruncie takich dyscyplin jak socjologia

EWOLUCJONIZM

1. Wyrosły na gruncie na pozytywizmu w drugiej połowie XIX w

2. Inspirowany badaniami Darwina oraz myślą filozoficzną i socjologiczną Spencera

3. Ewolucja społeczna i kulturowa jako procesy decydujące o transformacji społeczeństwa i kultury

4. Założenia jedności świata i natury człowieka, przekonania o wszechobecnym postępie który wyznacza kierunki ewolucji

5. Globalny charakter zmian, istnienia jednego punktu wyjścia dla wszystkich społeczeństw + przechodzenie przez kolejne fazy rozwoju

6. Stosowanie metody porównawczej w celu odtworzenia dziejów rozwoju ludzkości

7. Analogia pomiędzy społeczeństwem a organizmem

8. Ewolucja kulturowa – proces dynamiczny ukierunkowanych zmian, które charakteryzuje

- narastająca w czasie złożoność zjawisk kulturowych

- nasilająca się wewnętrzna integracja tych zjawisk

- osiąganie coraz wyższego poziomu zaawansowania, rozwój cywilizacyjnego coraz wyższych stadiów ewolucyjnych

1. źródła ewolucji kulturowej; czynniki wewnętrzne oraz zewnętrzne

2. przedstawiciele: Frazer, Morgan, Tylor

3. neoewolucjoniści ; White, Steward, ,Sahlins

MARSIZM

1. Nie skupiał się bezpośrednio na problemach kultury, można jednak dostrzec w tym nurcie pewne idee odnoszące się do kultury

2. Związek kultury i życia społecznego z naturą

3. Przewaga bazy nad nadbudową czyli mniejsza rola kultury w stosunku do warunków bytowania ( kultura generowana przez aspekt ekonomiczny/ warunków życia)

4. Ideologiczne (klasowe) cele i funkcje kultur

5. Odrzucenie \uniwersalistycznego pojmowania kultury jej historyczna zmienność

6. Przedstawiciele: Gramsci, Bernstein, Bourdieu, Godelier

Szkoła Frankfurcka

• Grupa uczonych działających w l. 1923-1950 związana z instytutem badan społecznych

• Teoria: to połączenie założeń marksizmu o elementów podejścia psychoanalitycznego Freuda

• Teoria krytyczna szkoły frankfurckiej odnoszona była do problemów zachodnich społeczeństw kapitalistycznych (dot. Mentalności , kultury masowej, kwestii władzy i autorytetów)

• Badano m.in. rasizm i autorytaryzm, uprzedzenia Społeczne

• Przedstawiciele ; Horkheimer, Marcuse, Adorno, Benjamin, Fromm

Szkoła durkheimowska

• Obejmuje badaczy I kontynuatorów przez E. Durkheima

• Zakładał badanie faktów społecznych jako rzeczy (odejście od redukcjonizmu, od psychologizowania społeczeństwo jak twór „sui generis „ )

• Ukazał stricte społeczny charakter takich zjawisk jak moralność, prawo, religia ( religia jako mechanizm inicjacji do życia w społeczeństwie, czynnik utrzymywania wiezie społecznej: ważna praca Durkheima o samobójstwie)

• Przedstawiciele: Mauss, Czarnowski, Braudel

• Dukheiminizm wywarł tez wpływ na funkcjonalistów: Talcotta Parsons’a i Radcliffa – Brown’a

Historyzm

• Opozycja do ewolucjonizmu

• Główne założenia: należy podejmować konkretne badania terenowe oraz wyciągać wnioski w oparciu o konkretne fakty kulturowe i przebadane zjawiska

• Postulat traktowania zjawisk kulturowych historycznie – jako związanych z konkretnymi społecznościami żyjącymi w określonym miejscu i czasie

• Ważny relatywizm kulturowy, uniemożliwiający porównania o raz formowania ogólnych praw dotyczących kultury

• Przedstawiciele: Boas, Kroeber, Benedict, Sapir

• Kierunek jako kierunek filozoficzny (Rickerrt, Dilthey)

Dyfuzjonizm

• Obejmujące różne orientacje

• Główna teza: wszystkie kultury rozwinęły się z jeden bądź z kilku tzw. kultur zasadnych, które rozprzestrzeniły się i zainicjowali powstanie tzw. kultur wtórnych

• Dyfuzja kulturowa jako główny czynnik rozwoju kultur. Dyfuzjonizm skupia się na tzw. zapożyczeniach kulturowych i ich migracji w czasie i przestrzeni

• O rozwoju kultury decyduje kontakty miedzy społecznościami ( grupy izolowane skazane są na stagnacje lub zagładę)

• Przedstawiciele: Ratzel, Frobenius, Gabere

Funkcjonalizm

• Na gruncie socjologii i antropologii kulturowej

• Nawiązuje do organicyzmu: społeczeństwo jako organizm

• Kultura – zorganizowany kompleks wzajemnie ze sobą powiązanych elementów kulturowych zmierzających do integracji i zapewnienia równowagi całemu systemowi

• Istotne są funkcje poszczególnych zjawisk kulturowych oraz związki między nimi

• Kultura powstała jako sposób zaspokajania potrzeb społeczeństwa, służy jego trwaniu i rozwojowi

• Neofunkcjonalizm: wyjaśnia w jakich warunkach możliwy ład i równowaga, bada zjawiska zakłócające harmonię (dysfunkcje)

Strukturalizm

• Zainicjowany przez językoznawców pionier de Saussure + praska Szkoła językoznawstwa: Roman Jakobson, Mikołaj S. Trubiecki

• Wprowadził do nauk społecznych go Levi-Strauss, oraz Noam Chomsky

• Cel: ustalenie wzorów relacji miedzy zjawiskami kulturowymi (np. wzorów pokrewieństwa, mitów, obrzędów)

• Zalezienie ze te wzory relacji istnieją jako uniwersalne struktury w umysłach ludzkich ( są czynnikiem łączącym, upodabniającym ludzi)

• Związane ze strukturalizmem: semiotyka/semiologia kultury ( Barthes, Eco) – nauki opisujące i interpretujące znaki, kody i reguły ich powstawania w kulturze.

Psychokulturalizm

• Zainicjowany przez uczniów Boasa (Benedict, Mead) a częściowo podjęty przez Lintona Gardinera Reismana

• Badanie związków między kulturą a osobowością

• Pytanie; na ile kultura wytwarza jakiś konkretny typ osobowości? Charakter, mentalność, odrębności psychiczne uwarunkowane kulturowo

• W socjologii obejmuje głównie badania nad charakterem narodowym i społecznym wymiarem struktur osobowościowych

Antropologia kognitywna

• Zainspirowane językoznawstwem, zwłaszcza pracami Whorfa

• Rozwój w USA od lat 50

• Badanie związków miedzy kulturą a funkcjonowaniem umysłu: w jaki sposób postrzegamy świat, jak organizujemy informacje

• Kultura to nie zbiór zjawisk materialnych a raczej mentalnych reprezentacji tych zjawisk

• Sposób widzenia i kategoryzowania świata jest zależny od kultury w jakiej dana osoba żyje

• Prenaukowe formy postrzegania świata w różnych społeczeństwach

Studia kulturowe – Culture Studies

• W wielkiej Brytanii w latach 50 XX wieku

• Czerpie z marksizmu i szkoły frankfurckiej

• Centrum; polityka kultura jako ideologia, jako obszar sporów dotyczących interesów klasowych, zawodowych

• Nurt feministyczny

• Historyczne, społeczne, polityczne uwarunkowania powstawania wytworu kulturowego oraz jego konsumpcja

• Cel; poznanie ideologicznych zadań, do których dane wytwory kultury zostały powołane

• Obszarem zainteresowania kultura popularna

• Przedstawiciele: Hoggart, Hall Fiske,Strinati, Barker

Postmodernizm

• Obecny w filozofii kultury

• Demistyfikują wiele założeń i pojęć naukowych przynależnych epoce tzw. nowoczesności

• Kwestionuje m.in.

• wiedze jako cos co jest odbiciem świata istniejącego niezależnie od poznającej jednostki

• Racjonalność zachodnioeuropejska

• Istnienie prostych relacji między częścią a całością

• Kategorie postępu jako czynnik zmian w kulturze

• Przedstawiciele: Lyotard, Baudrillard, Rorty, Bauman, Clifford

Pozytywizm

• Jeden z głównych nurtów i kierunków filozoficznych XIX i XX wieku

• Główne założenia:

• Oczyszczenie wiedzy z metafizyki

• Negacja wartości poznawczej twierdzeń normatywno- oceniających ( nie! Dla wartościowania)

• Poznanie naukowe osiągane wyłącznie za pomocą metod nowożytnego przyrodoznawstwa

• Ograniczenie zainteresowania nauki do faktów empirycznych

• Przedstawiciele: A. Comte, H. Spencer i In.

Antypozytywistyczny zwrot w socjologii

• Miał początek w Niemczech

• Odrzucenie wizji świata uporządkowanego przez nauki pozytywne

• Wilhelm Dilthey ( 1833 – 1911 ) – filozofia rozumu historycznego

• Idee W.D. stały się w XX w. bardzo popularne: rola rozumienia, światopogląd, związek osobowości i kultury, znaczenie biografii

• Grzechem jest przystąpienie do badania faktów z przyjętymi z góry założeniami wzorowanymi na przyrodoznawstwie

• Metoda badania musi pozostawać w ścisłym związku z naturą badanej rzeczywistości

• Humanistyka musi być inna nie przyrodoznawstwo, bo inna jest jej pozycja względem przedmiotu badan

• Podział Diltheya : nauki o przyrodzie i nauki o duchu: historia, ekonomia, prawo, polityka psychologia + badanie literatury, poezji, architektury, muzyki, filozoficznych światopoglądów

Dilthey – perspektywa psychologii historycznej

• Nauki humanistyczne maja się zwracać ku życiu, które wymyka się wszelkim definicjom i schematom

• Pojecie życia wiązane z pojęciem przeżycia: istotne jest to co się dzieje w wewnętrznym świecie jednostek

• Błąd w socjologii pozytywistycznej; starcia z pola widzenia przeżywającą jednostkę ludzką! Sprowadzenie poznającego podmiotu do dyskursywnego rozumu, a przedmiot poznania do rzeczy zewnętrznej wobec podmiotu

• Podmiot i przedmiot należą do tego samego świata, który nie kieruje się wyłącznie rozumem

• Najważniejszą nauką humanistyczną jest psychologia, człowiek jako działający w historii podmiot

• Filozofia D. to pierwsza tak radykalna deklaracja niezależności nauk humanistycznych od przyrodoznawstwa

• Psychologia historyczna : świadoma jednostka jako podstawowy składnik historycznego społeczeństwa i jego ucieleśnienia

• Psychika ludzka ma pewne cechy uniwersalne, co umożliwia rozumienie innych kultur i epok. Ale wiedza na temat tych cech nie jest wystarczająca

• Interesuje się człowiekiem w historii, kształtowanego przez zmienne warunki społeczne

• Dążył do zrozumienia całego życia jednostki, szczególne walory przyzwala materiałom autobiograficznym

Kultura jako obiektywizacja życia – Dilthey

• Psychologia nie jest wystarczająca do poznania życia, które ulega obiektywizacji wytwarzając względnie trwale struktury wzajemnego oddziaływania miedzy ludźmi:

• Systemy kulturowe – religia szuka filozofia, nauka, prawo, język, wychowanie

• Zewnętrzne organizacje społeczne – rodzina, państwo, kościół, korporacje itd.

• Ale! Brak reifikacji tych struktur, brak przypisywania im egzystencji sui generis , niezależnej od jednostek ludzkich. Systemy kulturowe i zewnętrzne organizacje społeczne wyrastają „ z żywego układu ludzkiej psychiki, tylko więc i wyłącznie na jej podstawie mogę być rozumiane”

• Jednak: przeżycia jednostek są niezrozumiałe w oderwaniu od systemów kulturowych i organizacji społecznych, nauki humanistyczne nie znają jednostki izolowanej

• Człowiek uzyskuje zrozumienie samego siebie w sposób pokrewny = poprzez poznanie kultury czyli utrwalonych ekspresji życiowych

• U Diltheya ścieranie się dwóch stanowisk: psychologizm i „projekcja” psychiki indywidualnej vs. Kulturalizm, obiektywizacja życia, ład kultury

Idea rozumienia - Dilthey

• Wyższość humanistyki nad naukami przyrodniczymi ; nie tylko obserwowanie zjawisk ale dotarcie do tego co za nimi ukryte

• Rozumienie= procedura ujawniania co kryje się pod powierzchnią zjawisk, obserwowalna metodami przyrodniczymi

• Procedura rozumienia stworzyła podstawę dla tzw. nauk humanistycznych ( w naukach przyrodniczych wyjaśnianie , czyli odmienność metody!)

• Dwa znaczenia rozumienia: psychologiczne i hermeneutyczne

• Rozumienie w naukach humanistycznych to nie jest po prostu „ wczuwanie się w odczucia innych ludzi” !

Rozumienie psychologiczne

• Opiera się na analogii tj. zakłada podobieństwo między życiem psychicznym badacza a życiem psychicznym ludzi

• Rozumieć = odtworzyć w swoim wnętrzu obcą formę życia poprzez nasilenie lub osłabienie w sobie pewnych prosem psychicznych

• Rozumieć = postawić się na miejscu kogoś innego, wczuć się w jego sytuacje, przeczy w wyobraźni to co ktoś przeżywa w rzeczywistości, spróbować odgadnąc na tej podstawie co oznaczają na zewnątrz

• Rozumienie hermeneutyczne wymaga wiedzy pozapsychologicznej, wgląd we własną psychikę nie wystarcza rozumienie czyich łez vs. rozumienie znaczenia danego zwrotu językowego, utworu literackiego , działalności znanej postaci historycznej

• Konieczne odwołanie do znajomości kontekstu historycznego i wiedzy zgromadzonej przez naukę

• Rozumieniem psychologicznym posługuje się każdy człowiek

• Rozumienie hermeneutyczne to wiedza/umiejętność płynąca z nauk humanistycznych

Kultura jako sfera wartości : Heinrich Rickert (1863 – 1936 )

• Podział na nauki o przyrodzie i nauki o kulturze

• Wprowadzenie odniesienia do wartości jako kryterium pomagającego odróżnić metodę humanistyczną od przyrodoznawstwa

• Określenie nauk historycznych jako nauk o kulturze

• Kultura dla R. to odpowiednik Diltheyowskiego ducha obiektywnego ale R. dużo wyraźniej oddziela ją od życia psychicznego jednostki

• W naukach o kulturze nie chodzi o to co i jak przeżywają jednostki ale co ma dla nich znaczenie czyli poznaje w uchwytnym związku z wartościami

Rickert – pojecie wartości

• Rola wartości – dzięki nim ludzki świat ma określoną strukturę, a jego skupienie może mieć charakter obiektywny

• Wartości to punkty orientacyjne dla działających w historii ludzi

• Nie istnieją wartości uniwersalne i absolutne?

• Każda epoka historyczna i każde społeczeństwo posiada jakąś konfiguracje wartości, które historyk próbuje odtworzyć

• Obiektywizm badacza polega za tym ze wartości do których się odwołuje nie są jego własnymi ale przynależą do zbiorowości przez niego badanych są obecne w procesie historycznym jako wartości uznawane.

Wykład 22.03.2012

Wyróżniki nowej socjologii antypozytywistycznej

• Odrzucenie dążenia do stania się nauka przyrodnicza odkrywająca przyrodniczymi sposobami prawa życia społecznego

• Nauka nie jest po prostu umysłowym odzwierciedleniem rzeczywistości, o jej sukcesie lub porażce nie decyduje rezultat obserwacji

• Wizja człowieka jako świadomego podmiotu, wnoszącego element wolności i nieprzewidywalności do procesów społecznych

• W centrum uwagi plasuje się kultura jako dziedzina ludzkich celów i wartości

Socjologia humanistyczna

• Socjologia humanistyczna lub rozumiejąca to nazwa skupiająca wiele różnych „szkół” i koncepcji, wyrosłych na gruncie krytyki pozytywizmu w Niemczech

• Przedstawiciele: Ferdinand Tonnies, George Simmel, Max Weber, Alfred Weber

• (+ nowe odmiany, np. Fenomenologia – Husserl, Schutz, socjologia interpretatywna/antropologia symboliczna – Mary Douglas, J. Clifford, akonstrukcjonizm – P. Berger etc. )

Podstawowe założenia socjologii rozumiejącej

• Antynaturalizm – rzeczywistość społeczna nie jest częścią przyrody, ani tworem sui generis; podmiotowość badacza i badanych

• Interakcjonizm – społeczeństwo nie jest ani nadrzędna wobec jednostek całością sui Generis ani suma jednostek, ani holizm, ani nominalizm, społeczeństwo i jednostki „stają się „ w toku interakcji społecznej!

• Podmiotowość interakcji ( świadome działania jednostek, interakcja w sferze znaczeń a nie instynktów i odruchów)

• Postulat ROZUMIENIA ważne znaczenia nadawane ludzkim zachowaniom!

Pozycja wartości w socjologii Maxa Webera

• Problem obiektywności badacza w podejściu do świata społecznego : nauki społeczne zajmują się ludzkimi sądami wartościującymi, ale same ich nie wydają; pozostają wolne od wszelkiej stronniczości

• Socjologia wolna od wartościowania! ( tylko przy wyborze tematu kierujemy się jakimiś wartościami dla nas istotnymi )

• Ale – centralna pozycja wartości, które konstruują badaną przez badacza kulturę

• Kultura jest „ obdarzonym sensem i znaczeniem skończonym wycinkiem bezsensownej nieskończoności wydarzeń w świecie”

• „ Rzeczywistość empiryczna jest dla nas kulturą dlatego i tylko o tyle , o ile ujmujemy ją w odniesieniu do idei wartości; obejmuje ona te i tylko te części składowe rzeczywistości , które staja się dla nas znaczące dzięki temu odniesieniu”

Weberowskie rozumienie działań ludzkich

• Działania jednostek głównym przedmiotem zainteresowania Webera

• Jednostki to atomy świata społecznego, należy najpierw pojąć ich działania, aby zrozumieć funkcjonowanie szerszych kategorii ( bytów zbiorowych)

• Działanie społeczne jednostki jest z definicji zorientowane na innych ludzi i w swoim przebiegu zdeterminowane głownie nie przez jej cechy indywidualne/ wrodzoną naturę, ale

przez obecności innych ludzi! ( których reakcje ma wywołać lub na działania, którym odpowiada)

Rozumienie bezpośrednie

• rozumienie bezpośrednie - nawiązuje di rozumienia psychologicznego Diltheya; pojmujemy działanie innych jako swego rodzaju oczywistość, interpretujemy obserwowane działania bez szczególnych operacji umysłowych ( tak rozumiemy mimikę, konwencjonalne gesty, operacje matematyczne )

• cecha każdego człowieka

Rozumienie wyjaśniające

• wyższy szczebel poznania działań ludzkich. Umożliwia odpowiedz nie tylko na pytanie CO? ale i DLACZEGO?

• Umożliwia poznanie zarówno znaczenia ludzkiego działania, ale i jego przyczyn

• Przyczynowe wyjaśnienie nie równa się „wczuwanie się”, odkrywanie co działający ludzie „mieli na myśli” ( czasami oni sami tego nie wiedzą )

• Zdaniem webera socjolog lub historyk jest w stanie lepiej poznać motywy ludzkich działań niż same osoby działające

Działania społeczne

• Podłożem działania społecznego jednostek może to być motyw racjonalny ale także emocje i tradycja

• Weber tworzy typ idealny działania celowo-racjonalnego i bada jak rzeczywistość działania odchyla się od tego konstruktu

• Działanie może być racjonalne ze względu na cel ( racjonalność instrumentalna) lub na wartość ( racjonalność autoteliczna) !

Przyczynowość w naukach humanistycznych?

• Wg Webera nauki o kulturze nie musza rezygnować z wyjaśniania przyczynowego ( typowego dla przyrodoznawstwa)

• Powinny formułować hipotezy nt przyczyn badanych zjawisk ( weryfikowanie na zasadzie wyobrażenia sobie co było gdyby dana hipotetyczna przyczyna nie istniała )

• Istotna rola badań historyczno-porównawczych : badanie podobnych przypadków w sytuacji występowania lub braku domniemanej przyczyny danego zjawiska ( weryfikacja hipotezy )

Fenomenologia

• Socjologia fenomenologiczna – kierunek nawiązujący do filozofii fenomenologicznej

• Założenia: podstawowym zadaniem socjologii jest opisywanie, badanie i analizowanie codziennej, „oczywistej” społecznej rzeczywistości i towarzyszących jej form świadomości ludzkiej

• Socjologia interesuje nie świat „ jaki rzeczywiście jest” ale „ świat, który obowiązuje dla danych osób, im się zjawiający, z takimi cechami, z jakimi się im zjawia”

• „ Nauki humanistyczne są naukami o ludzkiej subiektywności w jej świadomościowym odniesieniu do świata

Fenomenologia - A Schutz

• potoczna konstrukcja rzeczywistości, czyli wiedza o świecie społecznym tworzona przez jego uczestników jest elementarnym budulcem teorii socjologicznych

• koncepcja świata przeżywanego jako przed i pozanaukowego układ odniesienia wszelkiego myślenia

• aby opisywać i wyjaśniać ludzkie działanie i myślenie należy zacząć od badania rzeczywistości codziennego świata przezywanego

• Ważne badanie myślenia potocznego, jego nobilitacja!

• Intersubiektywizm – tworzenie się i utrzymywanie wspólnego subiektywnego świata dla różnych jednostek wchodzących ze sobą w interakcje

Florian Znaniecki – polska odmiana socjologii humanistycznej

• Badanie stosunków społecznych wymaga zastosowania subiektywnych technik badawczych : Verstehen (rozumienie), empatyczna rekonstrukcja, doświadczenie zastępcze

• System teoretyczny stworzony przez Z. nazywany kulturalizmem: przekonanie ,że człowiek jest istotą historyczną interpretująca i postrzegającą otaczającą ja rzeczywistość zawsze przez pryzmat kultury”

• Wartości , względem których jednostka zajmuje określone stanowisko sa zmienne historycznie

• Dlatego socjologia powinna zajmować się nie społeczeństwem ale kulturą *

• Znaniecki krytykował koncepcje socjologiczne i filozoficzne ujmujące świat jako coś „gotowego” i „ skończonego”

Proces ujednoznacznienia świata w kulturze

• Poza sfera indywidualnego doświadczenia jednostek istnieje sfera w kulturze ,w której znaczenia ulegają obiektywizacji

• Ich obiektywność nigdy nie jest pełna , stopień obiektywności zależy od spójności wewnętrznej, jaką posiada dany system wartości

Kultura według Znanieckiego

• Znaniecki: „ procesy kulturalne zawierają się pomiędzy dwiema granicami: czystej twórczości i bezwzględnego przyczynowego uwarunkowania”

• KULTURA = „świat wartości” przeciwstawiany zarówno ulotnym stanom psychicznym/przeżyciom, jak i unieruchomionym przez naukę „rzeczom”

Świat wartości

• Wartością jest to co bywa oceniane dodatnio lub ujemnie wobec czego podmiot zajmuje stanowisko, przyjmuje to lub odrzuca

• Nie ma jednej istotnej rzeczy, możliwe istnienie wielu systemów, które będą tak samo racjonalne

• Ważny proces nadawania znaczeń przez człowieka

• Wg Znanieckiego cała dostępna ludzkiemu doświadczeniu rzeczywistość jest rzeczywistością praktyczną daną jako przedmiot działania człowieka

• Wartości – status pośredni pomiędzy substancją a przeżyciem psychicznym

• Pomiędzy subiektywnością a obiektywnością

Wartości i fakty kulturowe

• Fakty kulturowe nie są sprowadzane ani do obiektywnej rzeczywistości przyrodniczej a nie do subiektywnych zjawisk psychologicznych

• Systemy kulturowe istnieją realnie nawet wtedy gdy aktualnie nie ich sobie nie uświadamia

Współczynnik humanistyczny

• Rzeczywistość (kulturowa) jest zawsze CZYJAŚ

• Nowe podejście do zjawisk społecznych: szukanie znaczenia, jakie zjawiska mają dla działających jednostek

- badając rzeczywistość kulturowa, nie należy być „skrepowanym naturalistyczna forma doświadczenia „

- „ Z punktu widzenia badacza kultury przedmiot pomyślany jest w pewnych warunkach tak samo realny jak ten którego można dotknąć”

Metodologia: źródła materiału socjologicznego w badaniach nad kulturą

• 1.Osobiste doświadczenie socjologa oryginalne zastępcze – INTERSUBIEKTYWIZACJA osobistego doświadczenia

• 2.Obserwacja prowadzona przez socjologa, bezpośrednia lub pośrednia – powiązywanie faktów w systemy, teoretyczna rekonstrukcja stosunków społecznych, czynności.

• 3.Osobiste doświadczenie innych ludzi

• 4.Obserwacja prowadzona przez innych ludzi

• 5.Uogólnienia zrobione przez innych ludzi w celach naukowych lub innych

Wykład 29.03.2012

• De Saussure – język i mowa

• Norma i praktyka –Noam Chomsky – kompetencja i realizacja ( performance).

• Kod – zespół reguł fonetycznych, syntaktycznych + słowa ( twór zbiorowej i anonimowej zbiorowości społecznej ) i przekaz – jednostkowe konkretne użycie języka

• Zdaniem lingwistów ten proces przyswajania kodu językowego kończy się zanim dziecko skończy 5 lat

• Język traktowany jest jako przymus na członka społeczności, narzuca sposób postępowania

• J. Piaget i Chomsky uważają ze główna rola przypada ludzkiej naturze, naturalny rozwój naszego mózgu a de Saussure i Sapir uważają że to się dzieje w zależności od pewnego określonego kulturowego środowiska, zależy od konkretnego kontekstu kulturowego

• Znaki, które nie są znakami słownymi : mimika, gesty, obrazy plastyczne, postawa, mowa ciała – ZNAKI RUCHOWE = KINETYCZNE są to znaki naturalne i konwencjonalne

• W takich dziedzinach jak sztuka brak jakichkolwiek kodów – wszystko jest dowolne, interpretujemy swobodnie, brak konwencjalności ale są również różne toposy, kody w muzyce na przykład, czyli sztuka nie pozostawia nam całkowicie swobody interpretacji

• SYMBOL – zjawiska abstrakcyjne; odesłanie do innego poziomu ( Ossowski – interpretacja semantyczna drugiego stopnia ). Potrzebna jest kompetencja kulturowa, by odkrywać symbole.

• Kryterium aksjologiczne – badacz kultury symbolicznej zawsze będzie powiązywał symbolicznie i aksjologiczne

• ZNAK : funkcje = 1. Desygnacyjna , 2. Zalecająca , 3. Oceniająca

• WARTOŚĆ – idee, zjawiska, materialne i niematerialne przedmioty, stany, rzeczy, osoby i grupy itp., które są przez jednostkę, grupę dodatnio lub ujemnie oceniane, aprobowane lub odrzucane ( w socjologii ma duże szersze znaczenie niż w języku potocznym ). Stanowią jeden z głównych wyznaczników celów ludzkiego działania. Podział :

  • Kategoryczne – moralne, spotykamy się z sankcjami za ich przekroczenie

  • Postulowane – zalecane; ludyczne, estetyczne, utopijne i idealne

  • Uznawane – ze względu na swój społeczny kontekst występowania, są uważane przez jednostki społeczne za cenne czyste aspiracje – poziom deklaratywny

  • Odczuwane – pożądane przez człowieka wewnętrznie; określane jako cenne i godne pożądania przez człowieka wewnętrznie, przez nas ważne – spontaniczne

  • Autoteliczne i instrumentalne – wiedza sama dla siebie jest autoteliczna, natomiast zdobywanie punktów dla oceny jest instrumentalne

W badaniach ludzie bardzo często, kiedy nawet wypełniają ankiety anonimowo występuje u nich skłonność do autocenzury, nie mówią tego co myślą ale to co jest zgodne z wzorcami kulturowymi. Dobre są tutaj badania jakościowe.

• Koncepcja dysonansu poznawczego – ludzie osłabiają jedną z informacji by wyjść z tego dysonansu

• Kultura daje nam cale mnóstwo okazji do dysonansu – wiele sprzeczności wynikających z wielości norm, ocen, zakorzenione przez nasze wychowanie w rodzinie

• Kultura ma funkcje podwójną- rodzi ambiwalencje oraz poprzez dostarczanie koncepcji religijnych, ideologii, próbuje niwelować ambiwalencje

• Wartości maja charakter relacjonalny – są wartościami czyimiś i odnoszą się zawsze do pewnych społecznych postaw

• Ossowski „życie chwilą” – dziedziną kultury symbolicznej są wartości autoteliczne wszelkiego rodzaju zjawiska estetyczne, ludyczne, doznania zmysłowe, przeżycia religijne i duchowe, satysfakcjonujące kontakty społeczne - samym dla siebie ; doznania autoteliczne – polega na życiu chwilą, na kontemplacyjnym radowaniu się aktualnością – przeżywanie teraźniejszości w sposób uważny, obecny. Przyjemność, którą odczuwamy może również przenikać przez czynności instrumentalne – praca na roli w „Chłopach”. Życie chwilą to odgraniczenie przeżycia od innych problemów, zatopienie się w przeżyciu, odrzucenie przyszłości i przeszłości, bezinteresowność. Sfera wiedzy i nauki również może być wartością autoteliczną. Sfera autotelicznych doznań nie odnosi się do zjawisk symbolicznych. Czasami wartości autoteliczne mogą przeobrazić się w symboliczne – lekcja w „Ferdydurke” Gombrowicza.

SYSTEM AKSJONORMATYWNY – dotyczy norm i wartości

• Kultura to wszystko to co ludzie czują, myślą i posiadają.

• Każda epoka narzuca pewne wzory myślenia. Sugestie powinnościowe dotyczą również rzeczy materialnych, np. to w co się ubieramy, gdzie jedziemy.

• System aksjonormatywny lub struktura normatywna

• T. Parsons: system społeczny musi realizować 4 podstawowe funkcje

A – Adaptation – adaptacja system ekonomiczny

G – Goal Attainment – osiąganie celu system polityczny

I – Integration – integracja system społecznej wspólnoty

L – Latent pattern maintenance - podtrzymywanie ukrytych wzorów I redukowanie napięć system kulturowy

• Działanie = Metody postępowania –środki (NORMY) + Cele do których dążymy (WARTOŚCI)

• Przykłady współczesnych wartości (Sztompka) : majątek, zdrowie, wykształcenie, sprawność fizyczna

• Przykłady norm wyznaczających osiąganie: ambitna edukacja, efektywna praca, uparty trening, konsekwentne dążenie do kariery, postrzeganie zasad zdrowego odżywiania

• Normy i wartości mogą mieć różne natężenie – oznacza to, że wiążą się z nimi silniejsze i słabsze oczekiwania społeczne. Najsilniejsze są IMPEARTYWY KULTUROWE – kategoryczne zadania pewnego postępowania ( sposobu i celu samego w sobie) : NAKAZY zachowania „musi” i ZAKAZY „nie wolno”, „nie może”, zakazy aksjologiczne „nie można naruszać godności drugiego człowieka”. Słabsze poziomy czyli PRZYZWOLENIA – „wolno”, „można” : tutaj wolno palić, legalizacja związków partnerskich. Przyzwolenie może być formułowane nie wprost , np. dekalog.

Wykład 05.04.2012

KOMPLEKSY REGUŁ – dzielą się na 3 podstawowe typy :

• Procedury –pewne wiązki norm i wartości – zebrane w podsystemy,

• Instytucje – względnie trwały układ społecznie ustanowionych sposobów i reguł zachowania, usankcjonowanych przez normy. Instytucje o charakterze kulturalnym, ekonomicznym, religijnym itd. Instytucja jest rodzina(normy dotyczące władzy rodzicielskiej, ról społecznych, narzeczeństwo, reguły dotyczące podziału majątku itp. + wartości – spokój, harmonia, posiadanie dzieci ) , małżeństwo, ( w rozumieniu socjologicznym)

• Role społeczne – zbiór norm i wartości związanych z określoną pozycją społeczną. Pewne oczekiwania wobec osoby, przypisane przez system dla tej osoby. Zmienia się w zależności od kręgu kulturowego. (Linton, Merton – wprowadzili pojecie role społeczne) Metafora teatralna – w rolach społecznych.

Pokazuje jak wiele podobieństw między rolą społeczną, a rolą odgrywaną przez aktora w teatrze. Rola istnieje zanim podejmie ją aktor, jest pojęciem zastanym. Ta rola jest faktem zewnętrznym ktoś ja napisał, nie tworzy jej sam (chyba ze napisze monogram i sam tworzy), wyznacza szczególny sposób postępowania – kwestia scenariusza napisana przez kogoś – w pewien sposób ogranicza – trzeba się do niego dostosować, aktor musi sobie role przyswoić zanim ja zagra, w życiu jest inaczej – gdy wchodzimy w role odgrywamy ją i się w tym samym momencie uczymy. (np. rola rodzica) Jedni grają lepiej inni gorzej. – lepsi gorsi rodzice ( w sensie oczekiwań społecznych, lepszy lub gorszy student ). Jedni ludzie mają predyspozycje do innych ról inni do innych tak samo jak aktorzy- są lepsi w rolach komediowych, lub dramatycznych. Role muszą być skoordynowane – rola wykładowcy z rola studenta, matki z synem. Itp. Każdy aktor gra w swojej karierze wiele ról , z jednej roli przechodzi się w druga. (w życiu trzeba się dostosować, pewne role są nie kompatybilne)

• Dziś człowiek ma więcej możliwości, ale tez więcej napiec w roli społecznej.

PODZIAŁ SUMMERA REGUŁ SPOŁECZNYCH:

• Zwyczaje (sposoby życia na poziomie społecznym są tym samym czym nawyki jednostki. Upraszczają życie, nadają automatyzm naszemu postępowaniu. Zwalniają nas z rozpatrywania pewnym opcji. (np. czy pójść do pracy w pidżamie czy w garniturze ;P ) Pojawiają się momenty w życiu gdy sobie uświadamiamy te zwyczaje – gdy wybierzemy się w podróż dowiadujemy się że są inne rozwiązania , etnocentryzm – postrzeganie świata przez własny system aksjonormatywny. Przychodzi to naturalnie. Sankcje społeczne : (w socjologii i negatywne i pozytywne) – łagodne, niesformalizowane, zależą od stopnia tolerancji, wykształcenia, obgadanie itp.

• moralność – dotyczą działań mających wpływ na innych ludzi, są społecznie ważne. Bycie czyimś dłużnikiem, okłamywanie kogoś, zdrada, kłamanie przyjaciół. Dotyczą najbardziej fundamentalnych relacji. Kodyfikacja : w kodeksach etycznych zwerbalizowanych – odnoszą się do koncepcji filozoficznych , religijnych, czasem maja swych autorów. Myślicieli , przywódców, proroków. Sankcje – wykluczenie, izolowanie, ostracyzm, publiczne piętnowanie, - ludzie wymierzają kare za niemoralne zachowanie , najczęściej w małych zbiorowościach, gdy te sankcje moralne są ważne. Gdy brakuje sankcji prawnych ludzie bronią się sami.

• prawo - najbardziej skodyfikowany podsystem. Prawo celowo stanowione, związane z organizacją polityczną (państwo, wódz ) zazwyczaj artykułowane w sposób pisemny i powszechnie dostępny. Sankcje w imieniu państwa. Prawo i moralność to nie to samo – często skazuje się niewinne osoby.

Style artystyczne – nie definiują tego co jest uznawane, nie regulują tego co jest wymagane, ale definiują to co jest piękne. Reguły estetyczne , dotyczące stylu życia, smaku. Sankcje :pozytywne – zyskuje się sławę, prestiż, uznanie społeczeństwa. Negatywne – można kogoś uznać za kogoś za nie na czasie, nie pasującego itp.

Moda – bliska zwyczajowi , cechuje ja mobilność zmienność, wywiera bardziej rygorystyczne naciski. (np. w subkulturze ) zaspokaja dwie powszechnie występujące tendencje : dążenie do zmienności, nowatorstwa i oryginalności, (chcemy się odróżniać od tych zacofanych) z drugiej strony do podporządkowanie do nacisków – konformizm , upodabniamy się do kogoś modnego.

Rzadko systemy aksjonormatywne cechują się koherencja , są ambiwalentne i niestabilne:

3 tendencje :

• Wzory i reguły społeczne komplikują się gdy społeczeństwo się rozwija , w społeczeństwach pierwotnych– monolit zwyczajowy – niekwestionowany , niezmienny. Regulacja normatywna bardziej złożona w społeczeństwach nowoczesnych więcej instytucji , kontaktów

  • Instytucje totalne – regulują życie jednostki w każdym jej aspekcie, musimy podporządkować się – więzienie, (dzień regulowany ) klasztory z klauzulą, szkoły wojskowe – nie ma miejsca na dowolność. Relikt, który pozostał po społeczeństwach pierwotnych.

• Odchodzenie od izolacji –mieszanie się kultur, (rozwój transportu, migracje ) kultury normatywne tracą swoją moc , mieszanie się religii, kultur, trudno określić co obowiązuje

• Przyspieszenie zmian społecznych – w społeczeństwach pierwotnych otoczenie człowieka zmieniło się bardzo powoli, nie zmieniały się normy wartości, dziś – ciągłe zmiany, sposobu życia , zmieniają się normy i wartości – szok przyszłości. Na nowo adaptujemy się do rzeczywistości. Są środowiska, które chcą pokazać że wartości się nie zmieniają – kościół. Największe zachwiania w czasach rewolucji.

FORMY NIESPÓJNOŚCI WYSTĘPUJĄCE W SYSTEMIE AKSJONORMATYWNYM:

• Anomia – (Durkheim) – rozmycie norm. Totalny chaos. Człowiek w takiej sytuacji nie wie co robić, nie wie co dobre co złe. Dezorganizacja kultury normatywnej , przekłada się na dezorganizacje społeczności. Badania nad przyczynami samobójstw – wzrost samobójstw podczas rozkładu norm, ludzie którzy żyli w ciągłej ambiwalencji mieli skłonności do samobójstwa.

• Anomia – (Merton) – występuje gdy mamy rozbieżność miedzy wartościami którymi chcemy dążyć , a postulowanymi , nasza kultura wyznacza cel , pożądanych wartości, określa sposoby dążenia, pewne grupy społeczne są wykluczone z tych środków, nie mogą dojść do tych celów – frustracja. Próba realizacji celów alternatywnymi celami – działania przestępcze. (zamiast pracować , dokonuje napadu)

KONFLIKT RÓL :

• Konflikt ról - jakaś jednostka zajmuje różne role w społeczeństwie – obowiązki rodzinne i zawodowe , musi je pogodzić.

• Konflikt w obrębie jednej roli – dotyczy jednej pozycji społecznej która zajmujemy, mamy różnych partnerów interakcji, będąc w jednej roli mamy partnerów którzy maja inne cele – partner uczniowie – nauczyciel – koledzy. Nauczyciel karze napisać mu dobrze egzamin, a przed egzaminem uczniowie się umawiają żeby napisać słabo , bo obniżymy poziom. (konflikt w obrębie jednej roli )

• Niekoherencja w prawie – konflikt w systemie aksjonormatywnym

• Konflikt w obrębie międzykulturowym

• Asynchronia normatywna – pochodzenie reguł różnych czasów (niekompatybilność reguł) W Polsce np. dominował syndrom idealistyczno – romantyczny, stal w przeciwności do efektywności, patrzenia w przyszłość. Kultura realnego socjalizmu – kolektywizm, egalitaryzm, przeciętność, średnia, mało, nie wybijać się ponad przeciętność, pewność i bezpieczeństwo, opiekuńczość , obwinianie systemu jeżeli cos nie wyjdzie, zanurzanie się w przeszłości – teraz po 1989r. Kultura demokratyczna i rynkowa. Indywidualizm, kreatywność, sukces, kariera, poczucie sprawstwa – cos zależy ode mnie, życie na własny rachunek, ja jestem odpowiedzialne za niepowiedzenie, uczestnictwo w życiu społecznym, merytokracja – każdemu według zasług, nie po równo.

• Konformizm – postępowanie zgodnie lub nie zgodnie z regułami. Nie ma to w socjologii terminu wartościującego, (w języku potocznym tak jak sankcja)

• Dewiacja – jeżeli nie postępuje zgodnie z regułami to dewiacja.

Wykład 12.04.2012r.

ROBERT MERTON wprowadził 5 możliwości:

• Konformizm – akceptacja całej procedury dotyczącej norm i wartości, do czego mamy dążyć i w jakiś sposób. Akceptuje zarówno normy jak i wartości (zgodność celów i metod) – osiągnięcie sukcesu zawodowego przez zdobycie kwalifikacji , wykształcenia

• Dewiacja – 4 typy:

  • Innowacja – akceptujemy cele do których mamy dążyć, ale szukamy nowych metod osiągnięcia tych celów. (cel uświęca środki) ważny efekt. Rodzaje innowacji jest wiele, są albo moralnie akceptowane lub nie. (przestępca który chce osiągnąć dobrobyt dokonując napadu, student chce osiągnąć dobrą ocenę , ściąga, lekarz który walczy o zdrowie osoby nagle wprowadza coś alternatywnego nową metodę, która oburza środowisko, po to by osiągnąć cel, uczony porzuca paradygmat i porzuca nowa metodę – Darwin, Kopernik)

  • Rytualizm – sytuacja w której ważniejsze są metody postępowania niż cel. Trzymamy się ustalonych sposobów postępowania, przestrzeganie norm i zasad, ale cel nie ważny. (skrupulatny urzędnik który tworzy raporty które nikomu nie służą, traci się z oczu ostateczny cel, dewotka mechanicznie klepiąca pacierze w kościele myśli o tym jak dokuczyć sąsiadce – powtarza rytuał bezrefleksyjnie) pomaga w podbudowania naszej tożsamości , konsoliduje ze społeczeństwem. (np. odwiedziny w rodzinie , a nie mamy ochoty z nimi rozmawiać , a robimy to dla podtrzymania kontaktu.) Czy brać ślub kościelny jak się nie jest osoba praktykująca ? robimy to dla rodziny, społeczeństwa, a nie dla siebie.

  • Rezygnacja – Wycofanie się : Dewiacja pełna i pasywna (Merton) pełna – polega na odrzucenia przez człowieka norm i wartości, typowe dla ludzi marginesu i negują społecznie uznane wartości (dobrobyt, praca, nauka) powód może być różny – może to być świadomy wybór, albo poprzez splot różnych wydarzeń

  • Bunt- dewiacja pełna ale aktywna, (nie ze nic z tym nie robimy) odrzucamy normy i wartości, ale proponuje się własne alternatywne sposoby. (Ruchy wprowadzające kulturę alternatywna, sekty) zalążek nowego – np. kultura postmaterialistyczna – przeciwko globalizacji, powrót do wartości duchowych. , moda na ekologiczne jedzenie itp., ludzie którzy odrzucają mainstreamowe media, nie oglądają TV, np. szukają nowych źródeł informacji.

3 terminy kojarzące się z konformizmem i dewiacja

• Legalizm- wszyscy ludzie którzy maja przekonanie ze norm należy przestrzegać bez względu na wszystko , czy jest sensowna , czy coś wnosi – ale trzeba ja przestrzegać , (ludzie czekający na zielone światło w nocy pusta ulica, a i tak czeka na światło zielone)

• Negatywizm – bez refleksyjnie odrzucamy regule tylko dlatego ze pochodzi z jakiegoś źródła, (np. nastolatkowie – robią cos tylko żeby kontestować, lub politycy) – trochę postawa anarchistyczna – sprzeciwianie się władzy, (kat. Buntu)

• Oportunizm – szukają korzyści z każdej sytuacji dla siebie (potocznie), przestrzeganie reguły mimo tego ze jej nie uznajemy – ale i tak się stosujemy, bo boimy się sankcji, ale może nam się to opłacać. Osoba niewierząca chodzi do kościoła żeby nie być potępiana przez społeczność lokalną, ktoś kto nie lubi alkoholu , ale pije żeby nie zostać odrzuconym

PROCESY NABYWANIA KULTURY (Golka – Socjologia kultury) – SPOŁECZNE FUNKCJE KULTURY

W kulturę wzrasta się stopniowo .

Dwa różne procesy nabywania kultury :

• filogeneza - człowiek jako gatunek, ludzkość jako gatunek nabywa i wykształca kulturę

• otnogeneza – człowiek jako poszczególna osoba, jednostka jako osobnik przejmuje i współtworzy kulturę

Nabywanie kultury = wrastanie w kulturę (Golka) coś co powoduje ze człowiek zaczyna się odróżniać od innych gatunków = odzwierzęcanie człowieka. Zabieranie człowiekowi pierwotnej naturalnej natury. Wchłanianie i stwarzanie kultury, Człowiek także sam tworzy kulturę, to przejmowanie kultury na własność , przyjmowanie jej na wewnętrzne wyposażenie , nie jest to świadome i dobrowolne jest pełen wymuszenia . Człowieka nie ma wolnego wyboru – przymusza się nas do pewnych rzeczy.

Obniżenie krtani w gatunku homo sapiens – artykułowanie mowy , gdy pojawia się świadomość , myślenie przyczynowo – skutkowe. Świadomość to myślenie o myśleniu. W aspekcie filogenetycznym – wytworzyło się wiele gatunków które nie przetrwały, to proces bardzo spontaniczny.

• Kultura to środek przystosowania się człowieka do środowiska – kultura powstała bo człowiek dostosowywał się do opanowania natury, pomagały w wyostrzeniu zmysłów, podejmowania czynności zbiorowych, są wytwory kultury które wciąż człowiekowi umożliwiają przetrwanie,

• Kultura jako środek zaspokajania potrzeb , kultura reakcją człowieka na uniwersalne potrzeby biologiczne,

• Kultura to opanowywanie potrzeb człowieka, popęd życia miłości rozwoju – eros, popęd śmierci zniszczenia – tanatos. Kultura to proces od zwierzęcych instynktownych popędów (Freud) kultura umiejętność samoczynnego opanowanie tego , co uważa się w człowieku za nieokiełznane.

• Kultura powstała z zabawy, - zabawa jest starsza od kultury (Huizinga)

• Kultura powstała z tendencji człowieka do naśladowania – człowiek zawsze miał tendencje do imitowania , naśladowania zachowań, powodowało to agresje (ktoś odbiera nasza zdolność ) powstały instytucje magiczne po to by określić zasady i nakazy.

• Kultura która wyrasta z wad człowieka , (Rosseau) pesymistyczna wersja – przeciwstawienie człowieka natury i kultury , człowiek natury szlachetniejszy ten kultury ma więcej wad, współzawodnictwo, materialista itp.

NABYWANIE KULTURY W SENSIE ONTOGENETYCZNYM:

• wychowanie (proces bardziej ukierunkowany , jakieś konkretne wartości, normy, proces ten ma jakiś kierunek i ma przynieść jakieś skutki – przejawia się to w pierwszych latach, wiemy kto nas wychowuje – rodzice, Szkoła )

• socjalizacja – proces bardziej wielokierunkowy , proces bardziej spontaniczny, w dużo większej ilości kanałów, nie można określić jaki skutek , kto nas uczy, socjalizacja trwa przez całe życie – bo człowiek zmienia środowisko,

ŚRODOWISKA W KTÓRYCH ZACHODZI PROCES NABYWANIA KULTURY :

• Rodzina jako pierwsze, jeżeli nie pojawiały się instytucje to rodzina uczyła kultury, Rodzina ma ostateczne zdanie jak wychowywać potomków - dziś są ingerencje prawne , rodzina spełnia wiele funkcji – wychowawcze, prokreacyjne, mimo ze czasem są różne patologie to i tak wychowuje ( bo może źle i dobrze wychować)

• grupy rówieśnicze – zaspokajanie nowych doświadczeń, uczenie się nowych ról społecznych (przodowania w grupie , bycia podporządkowania w tej grupie, uczą nas demokracji)

• otoczenie sąsiedzkie – oddziaływanie jeżeli chodzi o kontrole społeczną, mówi się o oddziaływaniu konformizującym , czujemy się ciągle kontrolowani przez niewielkie społeczeństwa,

• instytucje wychowawcze – pojawiły się z przejściem do nowożytności – szkoła , internat, więzienie , korygować to czego nie spełniła rodzina , te środowiska powinny współpracować – rodzina i szkoła

• zobiektywizowane wytwory kultury – literatura, sztuka , muzyka, oddziaływanie kultury masowej. Wychowanek wychowuje się sam w kulturze masowej. Nie ma nad tym kontroli

W innych epokach :

• wychowanie w domu obcym – oddanie kogoś do obcej rodziny na wychowanie, by wyjść z własnego środowiska

• wychowanie w instytucjach autorytarnych, totalnych – nie zostawiają marginesu prywatności – zakony z klauzulą, szkoły kadetów, wojskowe, przyklasztorne.

TYPY PROCESÓW NABYWANIA KULTURY:

• ważne są mechanizmy działające w tych środowiskach nabywania kultury. Ważnym elementem będzie stopień przymusu – czy bardziej totalitarny czy liberalny – bezstresowe

• Ważna treść przekazywanych wzorów i wartości

• Ważna trwałość wzorów które nabyliśmy – czy będziemy to samo dalej swoim dzieciom to przekazywać

• Stopień funkcjonalności nabywania wzorów kulturowych – niektóre nam się mogą wydawać nie przydatne, na pewnym etapie życia, czasem czymś dyskusyjnym.

TYPOLOGIA MARGARET MEAD (procesy nabywania kultury) :

1. Postfiguratywny – model w którym młodsze pokolenie przyswaja wzorce od pokoleń starszych dojrzałych, uczy się pewnych ról, nabywa sposoby postępowania – społeczeństwa tradycyjne, występuje dosyć duże zamknięcie na inne społeczności. Mały przekaz w poziomie informacji, od strony starszych do młodszych

2. Konfiguratywny – współwystępują wzorce młodszych i starszych pokoleń, generacja starsza i młodsza wchodzi ze sobą w porozumienie, ale znaczący są również rówieśnicy, poziom wiekowy, charakterystyczne dla stadiów przejściowych – kultura tradycyjna – a późno nowoczesna – społeczeństwo przemysłowe

3. Prefiguratywny – młodsze pokolenia przekazują wiedze starszym pokoleniom, tempo rozwoju różnych wynalazków, starsze pokolenie nie nadąża za zmianami, jedynym łącznikiem który tłumaczy to pokolenie młodsze, wprowadza w nowe wzorce, nie tylko nowinki technologiczne, pewne nowe style życia, systemy wartości.

Proces nabywania kultury jako przymus. – przemoc symboliczna

SPOŁECZNE FUNKCJE KULTURY:

• Socjalizacyjne i integracyjne – wszystkie składniki kultury są utrzymywane w danym środowisku. Nowi uczestnicy tej kultury muszą się nauczyć tych norm wartości które są akceptowane, Trzeba wypracować wspólny język, i wspólne kategorie kto jest swoim a kto obcy, daje poczucie przynależności i wyodrębnienie obcego, można wyrzucić taką jednostkę. Wyznaczamy zasady stratyfikacji społecznej – określamy role i społeczne oczekiwania wobec tej osoby – nauczyciela , matki itp. Zaspokajanie naszych wyższych potrzeb w odwołaniu do wspólnych przekonań.

• Funkcja percepcyjna – pomaga nam kategoryzować porządek rzeczywistości – patrzenie przez kulturowy filtr – semiotyka nadawanie znaczeń,

• Adaptacyjna – kultura stabilizuje warunki reagowania na zmiany, dostajemy gotowy wzór w jaki sposób powinnyśmy się zachować, zmniejsza poczucie niepewności człowieka.

UCZESTNICTWO W KULTURZE:

To nie tylko chodzenie do filharmonii , czytanie książek itp., to bycie w kulturze. My jesteśmy w kulturze na co dzień ale nie zdajemy sobie sprawy, jedynie gdy spotkamy się z kimś kto nie wychowuje się w naszej kulturze. Z kimś lub czymś innym. Podróż , migracja , itp.

Bycie w kulturze i oddziaływanie na nią – nie sposób bierny – splot oddziaływania, percepcji i ekspresji. Bycie w kulturze to posiadanie wewnętrznych dyspozycji do rozumienia wzorów kulturowych i wynikających z nich zachowań ludzi.

Jest to również rozumienie wytworów kultury wraz z umiejętnościami ich wytwarzania i przekształcanie.

AKTYWONOŚĆ KULTURALNA – aktywność w dobrach kultury

• Recepcja kultury - tylko odbiór

• Percepcja kultury – zmysłowe postrzeganie kultury – podświadome , nie uświadomione zjawiska.

• Konsumpcja kulturalna – ekonomika kultury, badanie wydatków na cele kulturalne, ważny czynnik finansowy – w jaki sposób on warunkuje nasze uczestnictwo w kulturze.

• Uczestnictwo – zarówno odbieranie jak i tworzenie.

Wykład 19.04.2012

UCZESTNICTWO W KULTURZE =bycie w kulturze, wykorzystywanie jej i przetwarzanie, nie jest to jednostronne i bierne. Dla socjologów uczestnictwo w kulturze odbywa się cały czas.

Kontakt kulturowy = sposób szeroki, nie tylko

Czy istnieją ludzie, którzy całkowicie są wykluczeni z uczestnictwa w kulturze? Ten kto żyje w społeczeństwie, nie może być poza kulturą.

Uczestnictwo w kulturze to nabywanie kultury. Uczestnictwo w kulturze gwarantuje jej trwanie. To nie jest jedynie konsumpcja kultury.

Koncepcja dzieła otwartego –Umberto Eco „ Opera perta ” powstała w 1962 roku. Każde dzieło sztuki jest z natury swojej polisemiczne – wieloznaczne – czyli posiadające wiele różniących się od siebie znaczeń. Akcent na relacje twórca – dzieło. Eco przesuwa akcent dalej, na ogniwo dzieło – odbiorca, czyli co odbiorca robi z dziełem sztuki a nie to co miał na myśli twórca. Pola znaczeniowe zamiast strumieni.

Roman Ingarden – zajmował się estetyką. Koncentrował się na niedookreśleności w sztuce, tzn. odbiorca musi sobie sam coś wyobrazić, musi się u niego pojawić element twórczy.

Partyzantka semiologiczna ( Umberto Eco )– dotyczy wpływu mediów. Stosowanie technik partyzantki, dotyczącą znaczenia jesteśmy w stanie pokrzyżować plany twórców. Możemy w sposób aktywny odbierać komunikaty mediów, jesteśmy w stanie się bronić, nadawca nie może kontrolować tego jak odbiorca zareaguje, zależy od odbiorcy na ile chce się przeciwstawić.

Uczestnictwo w kulturze jest efektem naszego procesu wychowania –nawyki, umiejętności. Uczestnictwo zmienia się z wiekiem, inaczej odbieramy teksty. Nabieramy większej odwagi.

UKŁAD KULTURY – ANTONINA KŁOSKOWSKA:

1. pierwotny układ kultury – najstarszy układ kultury, opiera się na pierwotnych formach relacji, w społecznościach lokalnych, plemiennych. Wszyscy muszą znać taki sam kod kulturowy – kod ograniczony. Wiąże się z tym co było na początku. Przekaz werbalny ale i komunikacja niewerbalna. Komunikacja w swoich pierwotnych formach. Układy nieformalne, spontaniczne, artystyczne. Rola nadawcy i odbiorcy są przechodnie, przeplatają się. Wszystkie te podmioty mają jednakowe kompetencje, coś co nie wymaga dalszych kompetencji. Brak sformalizowania, współprzeżywanie. Koncepcja życia chwilą, skupienie się na tym co jest teraz. Całe życie towarzyskie a także amatorska twórczość artystyczna – grupy które zaliczają się do tego układu. Kultura rdzenna jako element prawdziwej kultury ludowej.

2. Układ instytucjonalny – kontakt z instytucjami. Muzea, teatry, domy kultury. Pojawia się później względem układu pierwotnego. Układ formalny, zarówno nadawca i odbiorca występują w rolach bardzo sformalizowanych. Profil nadawcy i odbiorcy jest określony. Występują tu pewne oczekiwania. Nieprzechodniość ról nadawcy i odbiorcy. Stałość i profesjonalizacja ról nadawcy. Nadawca traktuje swoją działalność zawód. Pozytywny aspekt – udemokratycznione, większy dostęp, większy profesjonalizm, przejrzystość ale również biurokratyzacja, problemy finansowe, przerost formy nad treścią.

3. Układ środków masowego przekazu = przekaz styczności pośrednich, przekaz kojarzy się jednostronnie czyli inaczej niż komunikowanie. Narastał stopniowo, od wynalezienia druku. Nowe formy które zaburzają : Internet. Zinstytucjonalizowanie i scentralizowanie przekazu, znany nadawca ale niewiadomy odbiorca, nie w jakiej ilości przekaz masowy trafia, pośredniość kontaktu. Brak reakcji zwrotnej. Podobieństwo z pierwotnym układem kultury, poczucie swobody, niesformalizowane. Można zaprzestać kontaktu według własnej woli.

4. *zamiejscowy układ kultury – dotyczy wszelkich kontaktów kultury i ludzi zamieszkałych poza miejscem zamieszkania i pracy np. pielgrzymi religijne. Współcześnie się to nasila, turystyka kulturowa – turystyka w celach kulturalnych.

Wskaźniki uczestnictwa człowieka w kulturze – wielość układów, w których jednostka uczestniczy. Wielokierunkowość zainteresowań,

• częstotliwość kontaktów,

• codzienność czy odświętność,

• planowość i systematyczność

• stopień aktywności i inicjatywy

• umiejętność selekcji

• stopień wyrafinowania

• stopień samodzielności i naśladownictwa

UWARUNKOWANIA UCZESTNICTWA W KULTURZE: dwa rodzaje

• wewnętrzne – tkwią w osobowości, nasza wiadomość, co to stereotyp człowieka kulturalnego, nasze potrzeby, wiedza, przeżycia, kompetencje, stopień samooceny

• zewnętrzne – tkwią w konfiguracjach społeczno – kulturalnych, wykształcenie, zawód i role społeczne, budżet czasu, finanse, tradycja rodzinna, wiek, miejsce zamieszkania, polityka kulturalna państwa

Andrzej Tyszka – uczestnictwo w kulturze:

• postawa perfekcjonistyczna – mamy się udoskonalać

• postawa konsumpcyjna – rozrywkowa, nie szukamy niczego ambitnego, chcemy się tylko zabawić

• postawa konserwatywna – zamykamy się na wszystko co nowe, izolowanie się od kontaktów, które wychodzi poza nasze codzienne środowisko

• absencja kulturalna

wykład 26.04.2012

Osobowość – to pewna organizacja cech zewnętrznych poprzez, które człowiek reaguje na świat i na siebie. Kultura tkwi w osobowości (Golka)

składniki osobowości:

• potrzeby człowieka

• cele życiowe

• zainteresowania

• wartości

• obraz świata

• elementy jaźni odzwierciedlonej

• zdolności

• wpojone wzory zachowań

• postawy

• doświadczanie samego siebie

trudno stworzyć typologie osobowości ze względu na wielość czynników. Uogólnienia zawsze będą przybliżone. Kultura odkłada się w osobowości, tkwią w niej różne elementy z różnych kręgów kulturowych – kultur narodowych ale i regionalnych, zawodowych.

Charakter narodowy – próba ujęcia wartości, zachowań które są wyraziste i często występują w członkach narodu.

Czynniki budujące osobowość :

• biogenne – temperament, zdolności

• socjogenne - charakter, zainteresowania, wzory zachowań

• psychogenne – indywidualna skłonność jednostki do oddziaływania na siebie samego

Za inteligencje odpowiada w 2/3 genetyka a tylko w 1/3 odpowiadają za to czynniki kulturowe.

Koncepcja Freuda – struktura osobowości – ID suma odziedziczonych popędów, SUPEREGO suma sił, która jest społecznie wyprodukowana, zaspokaja nasze pożądania, EGO nadbudowane poczucie rzeczywistości, nad ID.

Osobowość składa się z wartości. Wartości to co coś jest zawsze miedzy sfera subiektywna a obiektywna, nie istnieją ani realnie ale tez nie istnieją wyłącznie nominalnie. Golka – są to pewne właściwości obiektów fizycznych i mentalnych istniejące w podmiocie, sprzęgnięte z istnieniem osoby, odbijają się w świadomość

Zainteresowania nastawienie poznawcze nacechowane pozytywnymi emocjami jednostki, które wpływa na zachowanie i selekcjonuje dalsze etapy poznawcze. Przyczyny naturalne wynikłe z procesów biogennych – np. zdolności lub społeczeństwo i kultura.

Wzory zachowań dotyczą szerokiego repertuaru zachowań : wyglądu, sposobu działania, ideologii, poglądów politycznych, wzorów reakcji emocjonalnych. Mogą się rozmijać z tym co chce społeczeństwo, co może powodować kryzys osobowości. Zmniejszenie restrykcyjności wzorów, dużo większa ilość wyboru – „supermarket kultury”. Równoległe powstawanie spontaniczne nowych wzorów.

Postawy ogół relatywnie trwałych dyspozycji do reagowania, oceniania i zachowania się wobec danego obiektu.

Powstawanie osobowości :

• dominanty środowiskowe – osoby, które są dla nas punktami odniesienia

• instytucje – szkoły, kluby, poprawczaki

• wytwory kultury

• pojedyncze wydarzenia

Kultura przenosi się na poziom jednostki, to procesy które się na siebie nakładają Ruth Benedict.

Osobowość jest obiektem dla samej siebie, zrywno podmiotem i przedmiotem Margaret Mead.

Warunkiem powstawania osobowości jest kontakt z innymi, musimy się nauczyć odbierać różne sygnały ze społeczeństwa i reagować na nie. Jeżeli zostanie zahamowana albo odbieramy ja w sposób przekłamany to może nastąpić do zaburzenia osobowości.

Humanistyczna psychologia osobowości – człowiek nie jest ale staje się. Samo aktualizacja. Pominiecie czynników społeczno-kulturowych. (Maslow – człowiek jest zdany sam na siebie w swoim rozwoju)

Erikson „dzieciństwo i społeczeństwo” – rozwój osobowości jest realizacja pewnego planu zmian osobowości który jest uwarunkowany genetycznie. Każdy musi przejść przez 8 kryzysów osobowościowych, w jaki sposób je przejdziemy decyduje o naszej osobowości. Różny jest ich czas.

Osobowość jest środkiem adaptacyjnym do środowiska Znaniecki

Osobowość często powstaje w środowisku sztucznym, kształtowanym przez media.

Trudno przewidzieć możliwości adaptacyjne ludzi, którzy są ukształtowani pod wpływem fikcyjnych postaci.

Nie ma człowieka bez osobowości, ponieważ ta osobowość zawsze się wykształtuje. Wyrażenia silna, słaba osobowość to wyrażenia raczej kolokwialne bo raczej trudno to zmierzyć. Trudno to zmierzyć biorąc tylko jeden składnik osobowości np. temperament.

Warstwy osobowości:

1. cechy indywidualne, niepowtarzalne – podkreślają tą warstwę psychologowie, koncepcja Adlera nie ma osobowości typowych, każdy musi być rozumiany indywidualny sposób

2. cechy podzielane uniwersalnie – kwit w XIX wieku, szukanie uniwersalnych cech natury człowieka. Co jest wspólne? Walka o przetrwanie, dominacja potrzeb biologicznych nad potrzebami wyższego rzędu.

3. wspólne dla poszczególnych zbiorowości – PSYCHOLKUTURALIZM – nie ma cech odrębnych ani uniwersalnych, cechy wspólne w pewnych kręgach

OSOBOWOŚC AUTORYTARNA – odwołuje się do koncepcji Adorno – to rodzaj patologii osobowości w którym jednostka wykazuje silne predyspozycje do akceptowania i podzielania autorytarnych przekonań, ma bardzo konserwatywny poglądy, postrzeganie świata w sztuczny sposób, odwołuje się do popularnych stereotypów, rezygnuje z własnych opinii, idealizacja własnej grupy, stereotypowo podchodzi do grup obcych, pilnuje innych żeby przestrzegali normy.

PSYCHOKULTURALIZM (Znaniecki, Thomas) nie ma kultury bez przeżywających jej jednostek.

Koncepcja Abrama Kardinera – lata 40 XX wieku „ jednostka i jej społeczeństwo ” osobowość podstawowa : baza podstaw i wartości które są wspólne dla członków danej zbiorowości , jest zharmonizowana z instytucjami, warstwa najgłębsza, na niej budują się pewne cechy indywidualne

Koncepcja Ralpha Lintona – osobowość modalna najczęściej statystycznie występujących typ osobowości w danej zbiorowości i osobowość statusowa uwarunkowana przez nasze miejsce w społeczeństwie, rezultat naszej socjalizacji w danej kategorii w społeczeństwie. Struktura społeczna bardzo wpływa na osobowość.

CHARAKTER NARODOWY – coś co wyróżnia jeden naród od drugiego, dziś to identyfikacja narodowa. łączy psychiczne cechy narodowe z tym co wrodzone.

OSOBOWOŚĆ NOWOCZESNA – Alex Inkeles – odwołał się do cech: człowiek nowoczesny to człowiek otwarty, ciekawy świata, nie boi się odmienności, zorientowany na teraźniejszość i na przyszłość, ma przeświadczenie że może kontrolować otoczenie, zaufanie ma związek z odejściem od stereotypów, przesądów, wierzy w racjonalne myślenie, ma zaufanie do wiedzy, zwraca uwagę na wykształcenie i edukacje, przewaga „mieć nad być”, eksperyment ważniejszy niż magia, ciekawość wiesza niż status bezpieczeństwa.

Jak charakter zależy od budowy naszego ciała – takie tezy powstały również współcześnie

Znaniecki:

• ludzie dobrze wychowani przez krąg rodzinny i szkołę, dobrze potrafią się wpisać w system, niechętni innowacjom, konserwatywni, lubią porządek, pojmują świat jako unormowany

wykład 10.05.2012 r.

Tożsamość to synonim identyczności = Idem . Pewne podobieństwo. Odniesienie do samoświadomości człowieka.

William James ( filozof, psycholog religii, prekursor psychologii humanistycznej ) po Ra pierwszy wprowadza samoobserwacje strumieni świadomości – w jaki sposób człowiek obserwuje samego siebie jako obiekt. Różne typy jaźni :

• materialna – dotyczy fizycznych przedmiotów jako część naszego istnienia, czyli przedmiotów które maja dla nas maja sens symboliczny

• społeczna – odczucie w stosunku nas samych na podstawie naszych stosunków z innymi, aktach komunikacji

• duchowa – zdolność do pojmowania do samych siebie jako podmiot myślący i poznający , myślenie o sobie jako o człowieku myślącym

Tożsamość = druga połowa XX wieku za sprawą Erika Eriksona. Późno pojawiły się warunki w których człowiek mógł określić samego siebie.

Tożsamość (Golka) = to samookreślenie się, określenie cech swoich podmiotowości i przedmiotowości, relacje miedzy samym sobą oraz światem zewnętrznym.

Dziś przewarza procesualny charakter tożsamości, cos co jest redefiniowane cały czas, przekształcane przez samą jednostkę. Sprawstwo jednostki i jej aktywność – Bokrzański.

Tożsamość jednostkowa = czym jest „ja”?

• samowiedza jednostki – poczucie przynależności

• samoocena jednostki

• wiedza o swoich cechach osobowości – temperament, charakter, przekonania

• system wartości – wiedza o własnych potrzebach i reakcjach obronnych

Tożsamość społeczna = obejmuje te cechy które przypisuje jednostce otoczenie, przynależność do grupy społecznej oraz role które odgrywamy. Samo zwrotność, refleksyjność, ciągle definiowane. Obejmuje te cechy które wynikają z kontaktów z innymi.

Tożsamość zbiorowa = kolektywna albo grupowa. Wzbudza najwięcej kontrowersji. Poczucie „my”, identyfikacji z pewna grupą, etniczna, zawodowa, płciową. Odwołanie do tych samych wartości, bohaterów, symboli, trudno jednak wyodrębnić ten organ odpowiedni za kolektywność tożsamości.

Charakter narodowy został wyparty przez tożsamość zbiorową ponieważ miał negatywne konotacje, rasistowskie, nacjonalistyczne.

Tożsamość kulturowa = trochę pojęcie niepotrzebne, ponieważ tożsamość zbiorowa, społeczna jest również po części kulturowa.

Gordon Mathews „ Supermarket kultury” . kultura tworzona przez państwo i kultura tworzona przez rynek – możliwość wolnego wyboru jednostki.

Ciało obce w tożsamości = cos czego się nie akceptuje. Na przykład pochodzenie, wiary w której został wychowany, odczucie własnej płci jako ciało obce. Próba wyeliminowania tego ciała.

Przemiany tożsamości:

• podejście pesymistyczne : skutki procesów globalizacyjnych są dla nas ujemne, powoduje to dezintegracje na poziomie jednostkowym, a także na poziome grupy, demoralizacje, rozpad system wartości, więzi, anomia – chaos normatywny, utrata podmiotowości, jednostki czują się wyalienowane, frustracja, lęki Bauman

• podejście optymistyczne : globalizacja powoduje powstanie wspólnych przestrzeni, separujące się grupy mogą się do siebie zbliżyć – synkretyzm Giddens

• podejście mieszane : z jednej strony krytyczne a z drugiej konstruktywne. Reprezentuje Manuel Castells. Z jednej strony są zagrożeniem a z drugiej powstają dzięki temu nowe rodzaje tożsamości, dzięki procesom globalizacji podczas adaptacji jednostki powstają nowe tożsamości , zmienność w świecie.

Castells – Katalończyk. „Siła tożsamości” pokazuje tam swoje stanowisko mieszane, analizuje zmienny które zaszły w społeczeństwie w ciągu kilu dekad; technologia, globalizacja ich wpływ na powstanie nowych tożsamości, bardzo silna potrzeba odrębności swojego „ja”.

• Tożsamość legitymizująca = charakteryzuje instytucje dominujące w danym społeczeństwem,, powszechnie obowiązująca zgoda z mainstream, uwarunkowana władzą instytucji

• Tożsamości oporu = pozostaje w gorszym położeniu w związku z tym przeciwstawiają się z globalizacją.

• Tożsamość projektująca = jednostki konstruują nowa tożsamość która prowadzi do transformacji struktury społecznej. Model syntetyczny – łączą w sobie pewne światopoglądy, postawy np. chicanos, afroamerykanin, Latynos, europejczycy.

Tożsamość kolektywna Cd. = rozumie się ja w odniesieniu do dwóch różnych pojęć : sameness – kontynuacja i pozostawanie tym samym oraz distinctiveness – odróżnianie się od innych. Pewna ciągłość.

Barth – tożsamość grupy to przekonanie ich członków, do tego kim są i czym różnią się od innych. Tożsamość to nie opis danej grupy.

Tożsamość pogranicza = nasza identyfikacja narodowa, subiektywne i obiektywne (miejsce urodzenie) . Walencja kulturowa to jest ta część kultury która przyswajamy i uważamy za własną.

STYL ŻYCIA – pojęcie to pojawia się na przełomie XIX/XX wieku : Weber, Simmel, Weblen. Powiązany jest z położeniem społecznym jednostki. Wolność dokonywanych wyborów. Dwie sprzeczne definicje. Golka = styl życia obejmuje cechy i sposoby zachowania jednostek wynikających z motywów i osobistych jak i społecznych.

• Poziom i charakter konsumpcji

• Wygląd zewnętrzny

• Urządzanie mieszkania

• Sposób spędzania wolnego czasu

• Wzór życia rodzinnego

• Charakter kontaktów społecznych

• Higiena zdrowia, rekreacji, urody

• Uznawane wartości

Superdecyzja u Tofflera, reguluje nasze kroki w życiu, pakiet osobowościowy który ułatwia nam poruszanie się, podążanie w podobnym kierunku

Przywiązanie, przypisane do konkretnej grupy społecznej wiąże się z danym stylem życia. Kiedyś style życia określane przez przynależność klasowa ; styl elitarny, robotniczy, społeczeństwa masowego, korporacyjny. Po przełomie powstały dychotomie ; wygrani i przegrani. Dziś : ekologiczny, alternatywny, kosmopolityczny, uduchowiony.

Nowoplemiona = Maffesoli, polowa lat ’90. Nowe formy zróżnicowania, z którym mamy do czynienia w społeczeństwie masowym, dotyczą ludzi którzy są odlegli przestrzennie ale maja poczucie wspólny i wspólną tożsamość która wytwarza się w nich dzięki temu że mają wspólne zainteresowania, poglądy, spędzania czasu. Integrują się ponad podziałami społecznymi. Powstają dzięki możliwościom globalizmu np. Internet.

Sekty = emancypacja względem systemów większych religijnych. Uzależnienie członków. Dobrowolność przystępowania na początku a potem stopniowe uzależnienie. Kościół jak instytucja podtrzymująca status quo . wprowadzenie przez członków rodziny. Opór względem porządku, mała liczba członków, silne poczucie identyfikacji z grupą, rygorystyczne wykonywanie zadań, liczy się znaczenia i charyzma przywódcy, poczucie z jednej strony separatyzmu a z drugiej elitaryzmu – bycie kimś wyjątkowym, bycie ponad.

Geertz = „żyjemy wszyscy w świecie gatunków zmąconych.”

Wykład 17.05.2012

Problematyka zmiany kulturowej – teoria konwergencji

Zmiana kulturowa od najdawniejszych czasów, dywagacje co stałe co w bezruchu. Dynamika, statyka

 Dwa pierwiastki, bieguny w starożytnej religii chińskiej:

• Yang – siła, aktywność, ciepło, otwarcie na zewnątrz – ekstrawersja, męski aspekt natury, wiąże się z żywiołami = ogień, wiatr , odpowiada mu dzień, słońce,

• Yin – czerń księżyc, smutek, chłód, uległość, smutek, introwersja , żeński aspekt natury , odpowiada nocy , woda i ziemia

Arystoteles – zasada bezruchu; Parmides – wszystko płynie, Heraklit – dwa razy nie można wejść do tej samej wody

Normy kulturowe, to wszystko się zmienia, endogenne, zmiany zewnętrzne – pochodzące ze środowiska z zewnątrz, czynniki zewnętrze i wewnętrzne się przenikają – dziś

Marcel Merle – system światowy ma zamkniętą naturę, nie ma żadnych terenów, które nie były by włączone w ten system, nie ma zewnętrznego arbitra, bo wszystko jest wewnątrz

Heterogeniczna natura- państwem rządzą nie tylko państwa, ale inne organy – stowarzyszenia, organizacje obywatelskie,

 TEORIA KONWERGENCJI – wyrosła z ewolucjonizmu, zmiana w tej teorii jest immanentna, wychodzi z natury, historii społeczeństwa, systemu, teoria memów Dawkins; proces samoistnych zmian społeczno kulturowych w wyniku której w różnych, odmiennych społecznościach mogą powstawać podobne wytwory a wręcz takie same, każda społeczność rozwija się przechodząc przez te same etapy. Wzrost specjalizacji, wzrost podziału funkcji, twórcy mówią, że społeczności ,które nie mają żadnego kontaktu, a panują podobne warunki mogą samoistnie powstawać pewne wytwory, wszystkie społeczeństwa przechodzą te same etapy by przejść do najwyższego stadium, krytyka – byli za bardzo europocentryczni, najlepsza zachodnioeuropejska, najwyższy stadium, dziś się od tego odeszło, rozwój nie przechodzi linearnie. (Więcej w Golce)

TEORIA DYFUZJI KULTUROWEJ – mówi o tym, że zmiana wychodzi z zewnątrz, coraz częstsze kontakty , rozwój kultury nie może istnieć w izolacji, te które w izolacji skazane na stagnację, ważne wzajemne oddziaływania, inspiracje w wyniku kontaktu kulturowego, przenoszenie wytworów kulturowych, idei, wzorów z innego społeczeństwa na inne (pojęcie Tylor)

Thor Heyerdar „Indianie Amerykańscy na Pacyfiku” – dowodził, że starożytni Peruwiańczycy skolonizowali wyspy Pacyfiku, w latach 60 wyruszył na papirusowej łodzi żeby zademonstrować ze starożytni Egipcjanie mogli przez Atlantyk dotrzeć do Ameryki. Podważenie teorii ze Kolumb dopłynął pierwszy do Ameryki.

ZASADY DYFOUZJI LINTONA – pokazał kilka zależności, które rządzą dyfuzją kulturową,

•         Najczęściej wędrują grupy elementów kulturowych, które są funkcjonalnie powiązane ze sobą, (np. jeżeli jakaś grupa przekazuje wiedze o jakiś materiałach budowlanych, to mówią jak się z nich buduje, albo produkty żywnościowe razem z przepisami, najczęściej te które widać – ubrania, żywność, style architektoniczne)

•         Trudniej przyswoić sobie wzory zachowań, skojarzenia, reakcje,

•         Nieprzekazywalne pewne postawy i wartości odczuwane, te które uznajemy za swoje, - nie da się ich przekazać według dyfuzjonistów

•         Co łatwiej przyjąć: Potencjalna użyteczność , na ile zgodny z dotychczasową kulturą, kto przywozi – np. te prestiżowe, te które lepiej rozwinięte, ważni pośrednicy w dyfuzji nie tylko ze społeczeństwa A do B,

•         W jakim klimacie: czym innym dyfuzja spontanicznej aprobaty, a czym innym przymus, np. kolonizatorów którzy narzucali swoje wzory

•         Dziś dyfuzji sprzyja globalizacja, dyfuzja masowa, wehikuł dyfuzji, to proces wielokierunkowy i obustronny . Nigdy nie jest symetryczny.

•         Przenikanie tych dwóch tendencji to co spotykamy. Memy za każdym razem modelujemy na własny użytek, np. rozpowszechnianie się języka angielskiego, przyjmuje inną wersje, modyfikowany upraszczany

 Co sprzyja zmianie społeczno – kulturowej?

•         Przechodzenie od społeczności typu wiejskiego do społeczności typu miejskiego (Simmel, społeczność wiejska – solidarność, tradycja, silne poczucie grupowe,  brak miejsca na nowości, duża rola struktur pokrewieństwa, sfera sakralna, autarkia, społeczności miejskie- gęstość zaludnienia, sekularyzacja, anonimowość, ) Przejście od tradycji do nowoczesności, „odczarowanie świata” – Weber, aprobata dla różnorodności, odejście od bezpieczeństwa, koniec hierarchiczności, można dużo więcej osiągnąć jako jednostki, wynalazczość,

•         Modernizacja procesu odgórnych zmian, polegają na przyjęciu wytworzonych organizacji politycznych, społecznych, dotyczy krajów spoza kultury europejskiej, przenoszenie zdobyczy kulturowej do zacofanych krajów. Bliski Wschód, Afganistan, rola USA, Huntington – Rosja, rozbita, kraj na rozdrożu, Reformy Piotra I, sekularyzacja Turcji,  Modernizacja Polski po upadku reżimu PRL, narzucenie zachodnich rozwiązań

•         Moda -  mody geograficzne – dominacja elementów kulturowych które pochodzą z różnych obszarów, np. moda na Orient = często zdeformowane i przekształcane, moda pomaga człowiekowi podążać za dwoma sprzecznymi tendencjami, wola człowieka do bycia odmiennym, z drugiej strony silna potrzeba do konformizmu, do upodobnienia się do czegoś, upodabnianie się do ludzi którzy robią to samo, Warunki istnienia mody : społeczna akceptacja, dostępność i taniość, wzrost postaw konsumpcyjnych, dziś nowy fenomen, wymykanie się modzie, trendom, dziś słowo modny – stało się niemodne, inne określenie – sex , trendy, jazzy, juicy, fancy

•         Ruchy społeczne , kontestacja społeczna- bunt; jeden z rodzajów dewiacji który sprzyja zmianie, społeczeństwo kwestionujące same siebie, w pewnych kwestiach do swego funkcjonowania, pierwsi chrześcijanie, protestanci, przełomy epokowe – bunty romantyków, pozytywistów, dekadentyzm, XIX/XX, kontrkultura lat 60, new age, kwestionuje się porządek i proponuje się zmianę, często te propozycje mają charakter utopijny, musi być: masowość społeczna, jawny publiczny bunt, RUCHY SPOŁECZNE - niezinstytucjonalizowane, spontaniczne działania zbiorowe, przejaw podmiotowości pewnej grupy dąży do wprowadzenia pewnej zmiany,  nowe i stare ruchy społeczne – Clauss Offe,

•         Nowe ruchy – wszystkie, które powstały na fali kontestacji młodzieżowej lata 60, protesty studentów, robotników, przybierają charakter ruchów pacyfistycznych, ekologicznych, feministycznych, związanych z tożsamością grup – seksualne, etniczne, także te w obronie praw człowieka , pokoju, tożsamości jednostki, nie mają ogólnego programu zmiany, koncentrują się na pojedynczym wycinku życia.

•         Stare ruchy – inne typu, związane zawodowe, organizacje polityczne – hierarchia, struktura, proponowały ogólną zmianę społeczną, zwracały uwagę na wzrost gospodarczy, bezpieczeństwo militarne, awans materialny, wolność jednostki,

Dziś jak popatrzymy na różne bunty , np. w krajach dotkniętych kryzysem, wracają do problemów, starych ruchów, bezpieczeństwo, godne życie, przetrwanie, dla własnej rodziny, dzisiejszy kryzys – ludzie na pierwszy plan, potrzeby pierwszego rzędu, kwestie tożsamościowe zeszły na dalszy plan.

 Czynniki które przeciwdziałają zmianie:

•         Pamięć społeczna – zespół zawartych wyobrażeń o przeszłości danej zbiorowości manifestuje się przez różne wytwory kultury, tradycja ustna, buduje trzon, pewne postacie , mity, wydarzenia, wytwory kulturowe; podtrzymywanie tożsamości , poczucie wspólnoty, ciągłości,

•         Tradycja – kultura która trwa,  w Polsce problem np. Hallowen, Walentynki dla starszego pokolenia cos nie potrzebnego,

•         Kanony kulturowe – zespoły wartości i symboli które są cenione i szczególnie doceniane przez społeczeństwo.

 

KULTURA MASOWA, KULTUROWE FUNKCJE MASS MEDIÓW:

Masowa – produkt wtórny rewolucji przemysłowej, urbanizacja, zmiany trendów demograficznych, przejście od wspólnoty do przejścia masowego, epoka nowoczesności, ma swoje pozytywne cechy – Max HORKHEIMER w 1941r, użył po raz pierwszy tego pojęcia, potem przemysł kulturowy

Ożywia ten termin Dwight McDonald -  kultura masowa , dot. Nowych formacji kulturowych , tworzona na bazie nowych mediów

Przymiotnik masowy – podkreślenie aspektu ilościowego, rozprzestrzenianie przy pomocy technik masowych zwracanie się do mas społecznych, przekaz asymetryczny,  (Morene)

Kłosowska – nieliczne źródła, treści przekazywane praktycznie identyczne, rozproszenie bardzo licznych zróżnicowanych odbiorców,

Kultura popularna –  różnica między kulturą masową, mechanizm komunikowania, masowa – mass mediów, popularna może być też bezpośredni, w układzie instytucjonalnym, treści czy są to media czy innego układy które są rozrywkowe, lekkie, przyciągają liczna publiczność,  Definiowane przez treść przekazu nie charakter, obejmuje treści przekazywane przez media, treści mało wyrafinowane, przejawy kultury ludycznej, - festyny, pokazy, jarmarczne, odpusty, mecze, festiwale, koncerty, centra handlowe, kultura popularna istniała wcześniej niż masowa, element kultury ludowej i mieszczańskiej, także procesje elementy kultury popularnej, publiczne egzekucje w średniowieczu rzymskie igrzyska ,(John Fiske- zrozumieć kulturę popularną – obala mit bezwolnego, bezmyślnego naśladowania kultury masowej, odbiorca charakteryzuje się dużą większą możliwością wyboru niż nam się wydaje, nie narzuca się jej człowiekowi , sam jest twórcą , przyjemność z jakiej jej czerpiemy pokazuje obraz naszych zainteresowań)

Kultura masowa – XX wiek rozwój, mechanizmy które jej pomogły się rozwinąć, cywilizacja zachodnioeuropejska, dziś już cały świat pod jej wpływem, rozwija się jako skutek postępu techniki, radio, XIX /XX (Popow – urządzenie nadawcze i odbiorcze) szybkie upowszechnienie, przystępne cenowo,

Zmiany społeczno kulturowe które pozwoliły na upowszechnienie się kultury masowej – przejście od wspólnoty do społeczeństwa masowego – urbanizacja, solidarność mechaniczna – wszyscy robią to samo, solidarność organiczna – polega na komplementarności, trzeba się wzajemnie uzupełniać, heterogeniczność społeczeństwa, społeczeństwo masowe jest bardzo anonimowe brak połączeń między ludźmi , takie społeczeństwo jest bardzo podatne na oddziaływanie z zewnątrz, upadek kultury ludowej, - dokonuje się industrializacja , ludzie migrują ze wsi do miast, brakuje ludu jako zaplecza dla kultury ludowej – zaczyna stopniowo blednąć, nie ma kto jej podtrzymywać, tworzy się klasa robotnicza jak echo kultury ludowej, ale nie wyraża pełnej tożsamości, wchodzi kultura masowa, która spełnia funkcje dawnej kultury ludowej (Hoggart – Kultura robotnicza w Anglii) Rytm i charakter pracy narzucony przez charakter i przez biuro – cechy : monotonia, brak satysfakcji zawodowej, fizyczne i umysłowe wyczerpanie, osłabienie, stąd podatni na kulturę masową – zaspokaja potrzeby łatwej, nieskomplikowanej rozrywki, nowość – czas nowy od pracy, ludzie zauważają, że mają czas wolny, od zobowiązań religijnych, udogodnienia, kuchenki, miksery – uwalnia to ludzi od pracy , kultura masowa zapełnia wolny czas, upowszechnienie się oświaty – czytelnictwo prasy, są przygotowani na doświadczenia odbioru świata który jest przenoszony przez media, kultura masowa pozwala się przestawić ludziom na świat spoza ich życia.

Kultura masowa  posiada zdolność do samo napędzania się, rozwijają się dzięki samym sobie, sprzyja jej także kontekst polityczny – instrument pozyskiwania większości, docierania do odbiorców, kontekst gospodarczy- ważny dla biznesu rozrywkowego, dla reklamodawców, media potrzebują pieniędzy – zależność obu stron, rozwój ilościowy nie idzie w parze z rozwojem jakościowym – trywializacja treści,

 

•         Szkoła frankfurdzka – Adorno, Walter Benjamin, Przemysł kulturowy  - podkreśla ten termin uprzemysłowienie uśrednienie i standaryzacje, masowość, komercjalizacja, krytycznie podchodzili do kultury masowej, obniżenie gustu wymagań poziomu odbiorców, stwierdzili reprodukcja techniczna zubożały percepcje,

•         Treści kultury masowej – mimo tego że są tendencje żeby różnicować przekaz, dbać o przekaz, pod względem treści stara się ujednolicić, żeby jak najwięcej ludzi mogło ich odbierać, demokratyzacja, standaryzacja odbiorców – zakłada się że potrzeba rozrywki jest uniwersalna, tak samo wątki tematyczne, wątek rodzinny, osobisty, dramatyczny, seksualny, sensacyjny, humorystyczny, sprzyja ogólnej potrzebie podglądactwa, daje emocje, przeżycia zastępcze – wzruszenia, złość, itp.

•         Homogenizacja  - papka przemieszania treści rozrywkowych i wzniosłych, następuje mieszanie się spraw ważnych i trywialnych (np. dzień dobry TVN) , spektakularyzacja – uwidowiskowienie , odwoływanie się do odczuć hedonistycznych , ludycznych,

•         Czy kultura masowa kształtuje potrzeby i gusty czy raczej je zaspokaja ?

wykład 31.05.2012

 Kultura masowa – przekaz stechnicyzowany. Pomiędzy nadawcą a odbiorcą jeden wielki proces strategizacyjny. Nie tylko sposób przekazu, komentarz, ale także to o czym będzie mowa, a co będzie przemilczane.  Ogromna liczba odbiorców, Standaryzacja treści mimo zróżnicowania i prób zwrócenia uwagi na mniejsze watki, jednak charakteryzuje się standaryzacja treści, jest demokratyczna – dociera do wszystkich w tej samej postaci, zadowala potrzeby wszystkich, potrzeba rozrywki i rekreacji, jest powszechna.

„Rewolwer i dziewczyna” – Tanatos i Eros, z jednej strony wątki kryminalne – sensacja, z drugiej związki miłosne, erotyczne tematy górujące

Obcowanie z mediami spełnia uniwersalną potrzebę człowieka , pragnienia wyglądania na świat. Podglądanie świata. Poczucie bezpieczeństwa, uczestniczy ze zdarzeniami ale w pewnym bezpiecznym miejscu, wzruszenia, napięcia. Homogenizacja – zniesienie podziału z tego co niskie a z tego co wysokie, mieszanka spraw ważnych i trywialnych.

Wszystko ma być podane w sposób atrakcyjny, nie jest tworzona ani przez artystów ani nie przez intelektualistów – są wynajęci przez redaktorów, ma nie wiele do powiedzenia, jest to uporządkowane przez wydawców, którzy chcą zarobić na programie. „Sprzedawanie się” artystów do show biznesu.

Roland Barth – „Śmierć autora” – w kulturze masowej autor nie ma nic do powiedzenia, depersonalizacja aktu twórczego, silny podział pracy jeśli chodzi o tworzenie produktu, każdy program telewizyjny ma wiele tworców, (Na ile w kulturze masowej jest miejsce dla twórców indywidualnych , na ile mogą się przebić?)

Odbiorca : System projekcji i identyfikacji (Golka) projekcja – rzutowanie, projektowanie siebie i własnego życia z tym co przynoszą treści kultury masowej , identyfikacja – prowadzi do zatracenia się, brak dystansu, doświadczenie zastępcze, przenoszą swoje uczucia i cele na bohaterów.

Kultura masowa daje pewne wzory , bohaterowie są tak wystylizowani żeby przygotować ludzi na pewne zjawiska : Osoby o odmiennej wiary, rodzina zastępcza, niepełnosprawność, homoseksualizm – oswaja społeczeństwo z nowymi zjawiskami.

Polskie seriale: (na podst. Polityki) co poprzez seriale możemy mówić o naszym społeczeństwie :

•         ‘Polski triumf wiejskich seriali’ przeniesienie akcji na wieś , ranczo, blondynka, szpilki na giewoncie, itp.. miasto – negatywne opinie, bezwzględni szefowie, zdrady itp., Warszawa to piekło , szuka się szczęścia na wsi , wśród prostych ludzi można odnaleźć spokój

•         Polskie wsie i miasteczka, designerskie domy, czyste ogródki, ulice itp.

•         Kwestie obyczajowe: „święte ciąże serialowe” – macierzyństwo czymś co oczyszcza, uświęca kobietę,

•         „życie jest serialem” – Krystyna Lubelska

Mity, toposy – mit supermena,  ( w kulturze masowej)  znacząca rola Happy Endu, wymyśla się inne opcje, - ograniczenie, albo oswojenie rozmiaru tragizmu niepewności ludzkiego świata. Nie zadaje się trudnych ważnych pytań, są pomijane, jeżeli już się pojawiają to w godzinach niskiej oglądalności – po to by nie obarczać, Odpowiada się podczas zamienników – dyskusje na poważne tematy,

Oceny kultury masowej: - negatywne oceny wiązały się z badaczami z kręgu szkoły frankfurdzkiej – wyrastało to z ich nostalgii za przyszłością, analizowali ja ze strony reprezentantów elity, poczucia arystokratyczności, dziś – np. Kłoskowska broniła i krytykowała: najważniejsze zarzuty: urabianie opinii, manipulacja, propaganda, wpływa na bierny stosunek do życia, brak wiary w cokolwiek, trwanie w marazmie, zaniedbywanie kontaktów międzyludzkich, człowiek szuka nowej pokusy, zatracenie się , nieumiejętność wyboru powierzchowność, stępia wrażliwość ogranicza życie wewnętrzne, usypia się nasze sumienie , przewartościowanie tego co jest dalekie i to co bliskie – oswojenie ze złem ,katastrofą, powoduje to szok albo zblazowanie. Deformowanie rzeczywistości, wykorzenienie kultury z jej kontekstu lokalnego geograficznego, społecznego, deterytoryzacja , pokazuje skrajności – co jest piękne, młodość, szczęście, a z drugiej zło, ciemne strony życia. To co jest uśrednione najmniej reprezentowane. Negatywny wpływ na dzieci, ukryta brutalność w kreskówkach przesiąknięte agresją,  internetoholizm – np. sala samobójców.

Aspekty pozytywne: Demokratyzacja odbioru, upowszechnianie wytworów, kultura masowa jest łatwa w dostępności i tania, wielu odbiorców gdyby nie teatr telewizji, i ambitne programy, filmy, gdyby nie to wielu ludzi nie miało by okazji by obcować z ambitnymi wytworami kultury wysokiej, tanie płyty, wydania powieści kieszonkowe wydania – trywializacja, pozwala ludziom którzy nie maja środków na to mogą obcować z nią, działania edukacyjne , dydaktyczne , teleturnieje, programy przyrodnicze – pęd do wiedzy, spotkania z zjawiskami które są obce, - Feminizm, homoseksualizm , kultura masowa główne źródło do wiedzy , czynnik integracji – pomost miedzy pokoleniami, przybliżanie tematów, wspólnych wartości, pomoc na samotność , np.

Społeczeństwo konsumpcyjne – „Magiczny świat konsumpcji” – pewne miejsca i środki konsumpcji wpływa na nasze życie. „świątynie konsumpcji” – miejsca sakralne, Makowski „Supermarket jako świątynia konsumpcji” – analizuje galerie Mokotów w Warszawie, praktykowanie konsumpcji jako nowa religia.

Społeczeństwo informacyjne – produkcja, gromadzenie i obieg informacji,

Komunikacja Cyfrowa

Społeczeństwo postindustrialne

 HIPERTEKST -  kultura Internetu, wiąże się z prądami postmodernistycznymi, dekompozycja znaczeń, rozkładanie znaczeń, rozdzielenie czasu i przestrzeni, przekraczanie linearności tekstu, traci swoją jedność , strumień świadomości w literaturze, cos co się dzieje na wielu poziomach, odbiór zmysłowy, itp. Przekaz równoległy na różnych poziomach odbioru, kanałach zmysłowych

Homo informaticus –

 KULTURA A POLITYKA I WŁADZA : Chris Barkel (Brytyjskie studia kulturowe) – istotne związki z kultura i polityka,

  Karol Marks – umiejscowił kulturę w nadbudowie uwarunkowaną przez bazę – obszar ekonomiczny i bytowy , środki produkcji , Kultura ma charakter polityczny, wytwarza stosunki władzy, idee są klasy dominującej, klasy która jest główną siłą materialną jest intelektualna, przesłania sśodki wyzysku, ma charakter ideologiczny – to pewny rodzaj mapy znaczenie, buduje mapy znaczenia , które maja uchodzić za prawdy uniwersalne, natomiast wiemy że są uwarunkowane historycznie, przez miejsce czas i kontekst społeczny.

  Louis Althusser (z kręgu Marksizmu) francuski filozof, działający w XX wieku, ideologia związana z aparatem, to aparat państwowy i związane z nim praktyki, (np. rodzina,  system edukacji, media, kościół ) kościół dla niego jest aparatem który dominował w przed kapitalistycznym świecie, coś co zostaje wyparte przez system edukacyjny, wpisane w proces reprodukcji ideologicznej, Ideologia to środek utrzymania władzy klasowej dużo skuteczniejszy niż przemoc fizyczna.  Licznie krytykowany : wytykano mu ze traktuje system edukacyjny jako coś bardzo jednorodnego, a to nie jest jednorodna homogeniczna, jest to obszar konfliktu, gdzie ścierają się różne wersje, problem natury epistemologicznej – jeżeli wszyscy kształtowani w jednej ideologii to jak ma powstać ktoś kto ma inna ideologie – błąd logiczny.

  Antonio Gramsci – włoski filozof, teoretyk marksizmu, wprowadził pojęcie hegemonii kulturowej, powiedział że ideologia i jej charakter jest elastyczny i praktyczny, na kulturę składają się różne wątki różne ideologie które się ze sobą ścierają, to proces z jeden strony tworzenia umocnienia i reprodukowania , zespołów znaczeń, które nadajemy światu, by utrzymać władze by klasa panująca mogła dominować nad resztą, potrzeba zgody i siły, siła powinna zasadzać się na większości opinii, Ideologia – to idee znaczenia , również praktyki które mimo tego ze roszczą sobie prawo do bycia powszechnymi , przynależą zawsze do pewnej grupy dominującej, Ideologia nie jest abstrakcją, jest związana z życiem codziennym, zakorzeniona w warunkach rzeczywistości, dostarcza pewnych praktycznych rozwiązań. Pojęcie „Zdrowego rozsądku” – ludzie używają tego mechanizmu który pozwala organizować życie nasze doświadczenie, ten obszar to obszar walki ideologicznej, stanowi teren tego co uznawane za powszechne naturalne obowiązujące, walka grup które chcą dominować , o to czym się będzie przejawiać nasz zdrowy rozsadek. Bada zdrowy rozsądek wytwarzany przez kulturę popularną – władza tak steruje kulturą popularną , żeby wytworzyć ludziom poczucie ze jest to dla nich uniwersalne , a tak naprawdę są zmanipulowani.

  Postmodernizm i poststrukturalizm – do końca lat 70 teoria hegemonii kulturowej Gramsciego jest bardzo popularna, stosuje się jej do badania reklamy, nie nacisk na sprzedaż towarów ale towarzyszącym tym ideologii „Tożsamość produktu” twórcy reklamowi próbują skojarzyć daną markę z wartościami które są poza daną – nabywanie pewnych stylów życia. Dziś się mówi że kultura jest  dużo bardziej różnorodna, heterogeniczna,

  Gramsci : „ niepożądane narzucenie w przebraniu codziennej zgody”

  Późniejsze definicje nie tylko ideologia  nie tworzona tylko przez grupę rządzącą, ale także włącza się płeć, rasa, etniczność, wiek, - różne kategorie , różne grupy maja swoje ideologie, grupy podporządkowane tez maja swoja ideologie, towarzyszy wszystkim .

  Ideologia – porządkuje świat, porządkujące świat poglądy danych grup

  Wszystkie relacje przesiąknięte władzą , zawsze jedna strona dominuje , ma wiedze, informacje , wyższą pozycje może przekazać informacje sprzedawca – klient, ojciec – syn,  kierowca – pasażer.

  Nie istnieje prawda obiektywna dotycząca świata (postmodernizm) „społeczne konstruowanie prawdy” „bycie na pozycji prawdy” krytykowani za wybujały relatywizm.

  Richard Rorty – „Przygodność” – wskazuje na indywidualność, brak stworzenia jednej metafizyki która opisywała by świat, można porównywać ideologie, itp. dotyczące wartości , natomiast trudno oceniać w kategoriach prawdy ostatecznej, czy to jest prawda czy fałsz?

  Polityka kulturowa – (mówi się na gruncie Culture Studies – brytyjskich studiów kulturowych, badacze angażowali się w kwestie polityczne)

  Polityka kulturowa - władza nadawania znaczeń, Decydowanie tym co składa się na wiedze zdroworozsądkową, Kultura to przedmiot walki o znaczenie, uznawanie tego co słuszne, siła która pozwala na zaistnienie pewnych rodzajów wiedzy, wykluczanie czegoś dopuszczanie czegoś innego. Definiowanie tego czym jest rasowość (Biały , czarny – dostęp do jakich możliwości) definicje płci, jakie są role kategorii, możliwości do zasobów kulturowych,

  Rola studiów kulturowych jest demistyfikacja, - wszelkie akty kulturowe należy rozumieć cos co jest konstruowane , szukają ukrytych znaczeń, studia postkolonialne, odczytywanie historii pewnych wydarzeń na nowo, poszukiwanie nowych podmiotów, popatrzenie na wydarzenia np. ze strony kobiet. Popatrzyć na historie kolonializmu nie z perspektywy europocentrycznej ale wewnątrz ze strony podbijanych.

  Joanna Stoccer Sobelmann – „Kobiety a holokaust” – Przeżywanie tego dramatu inne od męskiego spojrzenia ze względu na ich role itp. Jak wpływało to na odczuwanie kobiet, zupełnie odmienne od mężczyzn , np. golenie włosów czy sterylizacja – kobiety przestały czuć się kobietami.