Wychowanie intencjonalne realizowane było i jest zgodnie z polityką państwa, osadzoną na gruncie określonej ideologii. W Polsce są to:
Ideologia socjalistyczna – 1945-1989
Ideologia demokratyczna – 1989-do dzisiaj
Etapy rozwoju teorii wychowania
1945-1948 – czas odbudowy państwa ze zniszczeń wojennych
w tym etapie powoływano się na dorobek pedagogiki międzywojennej (pajdocentryzm) poddając jednak jej założenia ostrej krytyce
wrosła rola nauczycieli i wychowawców w procesie wychowania (była to wiodąca rola)
celem wychowania w tym okresie było świadome, zorganizowane kształtowanie modelowo przyjętej osobowości wychowanków w kierunku ich adaptacji społecznej i politycznej, istotnej dla państwa socjalistycznego
zaczęto wprowadzać cenzurę myśli pedagogicznej, a narzędziem oddziaływania wychowawczego uczyniono manipulację
relacja podmiotowo (wychowawca) – przedmiotowa (wychowanek)
1948-1956
teoria wychowania stała się jawnym obiektem ideologicznego nacisku i ubezwłasnowolnienia ze strony instytucji państwowych i ideologicznych (dyktat partii)
w efekcie nastąpił regres polskiej teorii wychowania, a zaczęła dominować radziecka myśl pedagogiczna
zasady wychowania komunistycznego:
kształtowanie komunistycznego światopoglądu (ateizacja młodego pokolenia)
nastawienie na realizacje celów służących upowszechnieniu interesu partyjnego
związek wychowania z życiem, pracą i praktyką budowy komunizmu
wychowanie w kolektywie i przez kolektyw
dostrzeganie potrzeb wychowanka (by wiedzieć jak nim manipulować)
jedność, systematyczność i ciągłość oddziaływań wychowawczych
odpowiedzialność wychowania za rozwój indywidualnych właściwości ucznia
wychowanie intencjonalne porównywano do procesu technologicznego (WZÓR – OBRÓBKA – PRODUKT)
wzór – osobowość socjalistyczna wychowanka
obróbka – proces wychowania
produkt – osobowość wychowanka zgodna z założonym modelem
Teoria wychowania realizowana w latach 1945-1956 konstytuowała się na kontinuum prze ideologiczny nakaz z jednej strony, a z drugiej na ideologicznej i politycznej odwilży
1956-1989 – odwilż stalinowska w ZSRR miała wpływ na zmianę podejścia do wychowania intencjonalnego
w powyższym okresie wydarzenia polityczne i możliwość kontaktów zagranicznych zapoczątkowały proces zmian w zakresie przedmiotu teorii wychowania
teoretycy wychowania rozpoczęli wypracowywanie metodologicznych podstaw teorii wychowania. W efekcie teorię wychowania zaczęto traktować jako naukę o charakterze empiryczno-indukcyjnym
empiryczny – zdiagnozowanie efektów wychowania na gruncie praktyki wychowawczej
indukcyjny – uogólnienie wiedzy o rzeczywistości wychowawczej, stwierdzonej empirycznie
w tym okresie nastąpiło zainteresowanie pracami takich pedagogów jak np. Janusz Korczak czy Celestyn Frenet
powolne przejście teorii wychowania przez odwilż od indoktrynacji do pedagogiki humanistycznej
W latach 1945-1989 mamy do czynienia z teoria wychowania autorytarnego – wychowanek funkcjonował w roli przedmiotu oddziaływań wychowawczych, a celem wychowania była totalna adaptacja do istniejących warunków politycznych i społecznych.
W 1862 A. Maslow opublikował książkę „Psychologia humanistyczna” – na zachodzie zaczęto postrzegać człowieka jako podmiot, jednostkę wewnątrzsterowną. W Polsce pedagogika humanistyczna mogła zaistnieć dopiero na początku lat ’90.
1989-do dzisiaj
Od 1989 następuje zmiana w zakresie pojmowania istoty wychowania jak i roli wychowanka w procesie wychowania – wychowanek jako podmiot, a cel wychowania zorientowany na jego samorealizację, samorozwój (kształtowanie tożsamości postkonwencjonalnej)
Niezależnie od sposobu pojmowania wychowania intencjonalnego (autorytarne/antyautorytarne) kategorią psychologiczną, która kształtuje się w wyniku oddziaływań wychowawczych o charakterze intencjonalnym jest doświadczenie wychowanka.
Rola doświadczenia wychowanka w wychowaniu intencjonalnym
Istota doświadczenia
Doświadczenie wychowanka – to informacja zdobyta w bezpośrednim kontakcie wychowanka z rzeczywistością, która ma potencjalny wpływ na jego zachowanie.
Informacja – wiedza, którą nabywa wychowanek o elementach składowych rzeczywistości, w której funkcjonuje
Bezpośredni kontakt – aktywność własna wychowanka, skutkująca przeżywaniem przez wychowanka
Potencjalny wpływ na zachowanie – współwystępowanie w czasie odbierania informacji i przeżywania przez wychowanka sytuacji, w której się znajduje czyni ową informację emocjogenną – wiedza jest zabarwiona emocjonalnie
Warunki tworzenia się doświadczenia
Warunek świadomości – wychowanek chcąc doświadczać musi się znajdować w stanie pełnej świadomości
Warunek myślenia – sytuacja wychowawcza, w której wychowanek ma doświadczać winna być w swej złożoności adekwatna do jego możliwości poznawczych
Warunek pamięci
Warunek działania – wychowanek przejawiając aktywność przyswaja sobie informacje i jednocześnie przeżywa doznania emocjonalne o różnym znaku