Zasady stosowania i wykadni prawa 28.02.2011

Wykład 1

SPrawdzian w formie pisemnej, test jednokrotnego wyboru, bez punktów ujemnych. Wykład kończy się tylko zaliczeniem.

1 termin sprawdzianu na ostatnim wykładzie, później w sesji kilka innych terminów. Wymagania:tylko to co na wykładzie.

Lech Morawski ,,Zasady wykładni prawa"

Maciej Zieliński ,,Wykładnia"

Leszek Leszczyński ,,Zagadnienia teorii stosowania prawa"

Lang, Wróblewski , Zawadzki ,,Teoria państwa i prawa"( 2 rozdziały jeden dotyczy stosowania prawa a drugi wykładni prawa).

Stosowanie prawa-przez stosowanie prawa należdy rozumieć proces decyzyjny podejmowany przez kompetentny organ państwowy lub inny upowazniny podmiot) prowadzący do wydania wiążącej decyzji o charakterze jednostkowym(indywidualnym i konkretnym).

Wiążąca decyzja-będzie egzekwowana siłami państwa.

Trescią tej decyzji jest kwalifikacja stanu faktycznego z punktu widzenia kryteriów sformułowanych na podstawie normy prawanej oraz ustalenie prawnych konsekwencji tej kwalifikacji.

Niekiedy stosowanie prawa rozumie się szeroko-jako korzystanie z przyznanych przez prawo kompetencji lub uprawnień. Wtedy krąg podmiotów, które stosują prawo jest szerszy, bo należą do niego także podmioty prywatne.

Nam będzie chodziło o wąskie stosowanie prawa, które tyczy się stosowania przez organy władzy publicznej.

Co to znaczy kompetentny?

Organ jest kompetentny jeżeli w danym systemie prawa istnieje norma która upoważnia organ do działania w określonych okolicznościach. Kompetencja może być połączona z wolnością czynienia z niej użytku(organ może z niej korzystać ale nie musi), jeśli z obowiązkiem to musi.
Co to znaczy że decyzja ma charakter jednostkowy i konkretny?

Jeżli podzielimy normy ze względu na sposób określenia adresata-jednostkowe i ogólne(adresat może być określony nazwą żołnierz,i tyczy się każdego żołnierza).

Normy abstrakcyjne jako powinne wskazują takie zachowanie które ma charakter powtarzalny, które też jest opisane nazwa rodzajową np.płacenie długów. Jeżeli ktoś spełni taką normę to nie wyklucza to że jeżeli inny podmiot znajdzie się w dyspozycji to powinien po raz kolejny ta norę spłenić.

Normy generalne-ogólne i abstrakcyjne

Normy indywidualne-normy jednostkowo-konkretne. Wskazuje jedno niepowtarzalne zachowanie.

Podział ten wyznacza w systemie prawa stanowionego granicę pomiędzy tworzeniem i stosowaniem prawa. W procesie stosowania prawa powstają normy indywidualne. Decyzja ma charakter jednostkowy, indywidualny i konkretny.

Od sklasyfikowania czy norma jest generalna czy indywidualna zależy czy TK ma prawo kontrolować tę normę.

Realizowanie prawa-zachowanie zgodne z dyspozycją normy prawnej, realizujące zgodny z prawem cel działającego podmiotu, a więc realizacja uprawnień i wolności przyznanych przez prawo.

Kto może realizować prawo?Ci którym prawo przypisuje pewne uprawnienia i wolności. Uprawnienia mogą przysługiwać osobie fizycznej, prawnej. Sąd stosując prawo realizuje je jednocześnie, ponieważ stosując prawo są d realizuje sowje kompetencje.

realizować prawo może osoba fizyczna a także prawna, organ administracji, sąd wtedy gdy podejmuje decyzję stosowania prawa na podstawie normy kompetencyjnej.

Pojecie realizowania prawa jest szersze niż stosowanie prawa:realizowanie prawa może obejmować proces stosowania prawa.

Przestrzeganie prawa-jest rodzajem realizowania prawa, ale odniosi się do norm zobowiązujących czyli norm nakazujących lub zakazujących.

Kto może przestrzegać prawa?Wszytskie podmioty prawa mogą prawa przestrzegać. Zwyczajowo utrało się że ten termin przestrzeganie prawa najczęściej jest wiązany z działaniem zwykłych adrestatów.

Pojęcie przestrzegania prawa wiązane jest głównie z działaniami tzw. zwykłych adrestatów norm prawnych, choć stosowanie prawa rpzumiane jako spełnienie wymogów norm prawnych też może być uznane za przestrzeganie prawa.

Czy można mówić o przestrzeganiu prawa wtedy kiedy człowiek zachowuje się zgodnie z prawem ale nie ma świadomości że zachowuje się zgodnie z prawem?

Najczęściej przyjmuje się że to nie jest przestrzeganiem prawa.

Przestrzeganie prawa-

Chodzi o takie zachowanie zgodne z normą, które jest spowodowane motywacyjnym oddziaływaniem normy. A skoro tak, to dotarcie do adresata informacji o tresci oowiązującej normy jest warunkiem koniecznym choć niewysaczającym przestrzegania prawa.

Wykonywanie prawa-obejmuje w szerokim sensie realizowanir, przestrzeganie jak i stosowanie prawa, bo polega na wypełnianiu dyspozycji norm prawnych, a więc zarówno obowiązków jak i uprawnień z nich wynikających.

Zwyczajowo, prawniczo potocznie termin odnosi się do organów państwowych.

Wykonywanie prawa-obejmuje w szerokim sensie realizowanie, przestrzeganie jak i stosowanie prawa, bo polega na wypełnieniu duspozycji norm prawnych, a więc zarówno obowiązków jak i uprawnień z nich wynikających. W węższym sensie termin ten stosuje się do organów państowowych.

Tworzenie prawa-formułowanie wiążących norm generalnych(ogólnych i abstrakcyjnych).

W systemie common low tworzy się prawo w procesie jego stosowania.

Stosowanie prawa nie odbywa się zawsze tak samo.W zależności jaki to organ, okoliczności itd...

Typy stosowania prawa:

1.Sądowy-paradygamtem jest stosowanie prawa przez sąd. Wzorcem jest stosowanie prawa przez sąd.

a)podmiot stosujący prawo nie pozostaje w żadnym stosunku służbowym czy organizacyjnym wobec adresata decyzji. Nie jest osobiście zainteresowany w decyzji, która zapada na podstawie niezależnych od niego reguł. Nemo iudex in causa sua.

b)podmiot stosujący prawo jest kompetentny w swoim działaniu i sposób stosowania prawa określają przepisy proceduralne. Kompetencja nie wynika z pozycji jaką organ zajmuje w systemie org.(kometencja ogólna) lecz jest określona ze względu na charakterystykę spraw rozstrzyganych lub stosowanych przespisów(kompetencja szczegółowa).

c)Stosowanie prawa typu sądowego polega na ustaleniu konsekwencji prawnych jakiś faktów uznanych za udowodnione na podstawie obowiązujących norm pr. Ustalenie to jest wiążące erga omnes(wobec wszystkich). Stopnie luzu decyzyjnego sa zróżnicowane, jednak w zasadzenie nie ma decyzji opartych na swobodnym uznaniu.

Czy organ wydający decyzję może mieć swobodę?

Może. Ale co charakterystyczne, właściwie nie występują decyzje które byłyby oparte na swobodnym uznaniu. W typie sądwoym nie zarza się aby przepisy sądowe całkowicie oddawały decyzję w ręce organu stosującego prawo.

d)Decyzje stosowania prawa jest podejmowana w sytuacji sporu(spór występuje pomiędzy stronami zgłaszającymi odrębne roszczenia) lub nieustalenia(gdy ustalenie stanu prawnego wymaga decyzji stanu prawnego).

Np.stwierdzenie spadku, spatkobiercy nie muszą się ze sobą dogadywać.

e).Decyzja stosowania prawa jest normą jednostkową i konkretną chyba że przepisy prawa stanowią inaczej. Nie przesądza to możliwości funkcjonowania decyzji w sposó analogiczny do tego jaki posiadają normy ogólne i abstrakcyjne.

W praktyce decyzje jednostkowe i konkretne funkcjonują do tego jak normy abstrakcyjne.

precedens de iure

precedens de facto

f).Funkcjonowanie decyzji stosowania prawa służą stwierdzeniu zgodności określonych faktów z regułami, które stanowią podstawę decyzji praz ustaleniu konsekwencji które z tego stwierdzenia wynikają na podstawie obowiązujących reguł decyzji, czyli obowiązyjąych reguł prawa.

2.Administracyjny-paradygmatem jest podejmowanie decyzji administracyjnych w trybie pozasądowym.

a)podmiot stosujący prawo pozostaje do adresata w stosunku urzędnik-podmiot ubiegający się o decyzję administracyjną(PETENT).Podmiotem tym jest obywatel lub jakakolwiek jednosta organizacyjna. Decyzja zapada na podstawie obowiązujących reguł.

b)podmiot stosujący prawo musi być kompetentny w s podmiotu stosująwym działaniu i sposób stosowania prawa określają ustawowe reguły proceduralne. Dyrektywy i polecenia słułzbowe i organizacyjne wiążą podmiot stosujący prawo w ramach ustawy, nie regulują natomiast pozycji adresata.)

c)stosowanie prawa polega na ustaleniu konsekwencji prawnych jakiegoś stanu faktycznego albo stwierdzeniu lub stworzeniu pozycji prawnej adresata decyzji. Stopień luzu decyzyjnego jest zróżnicowany:teoretycznie od swobodnego uznania aż do ścisłego wyznaczenia decyzji przez normę.

Swobodne uznanie nie jest według własnego widzi mi się, nie jest to decyzja arbitralna.

d)decyzja stosowania prawa podejmowana jest w sytuacji sporu lub nieustalenia sytuacji reakcji na opinię publiczną (skargi wnioski) względnie gdsy isteneja potrzeba stwierdzenia faktów i sytuacji prawnych

e)decyzja stosowania prawa jest normą jednostkowa i konkretną.

f)funkcjonowanie decyzji służą spełnianiu funkcji adminstracji publicznej wobec obywateli i jednostek organizacyjnych

3.Kierowniczy. paradygmatem jest działanie podmiotu kierującego jakąś organizacją np.działanie Prezesa Sądu Rejonowego, który jest zwierzchnikiem służbowym sędziów tego sądu.

a)Podmiot stosujący orawo pozostaje w stosunku organizacyjnym wobec adresata decyzji.Jest zainteresowany osobiście w decyzji, która zapada częściowo na podstawie reguł obowiazujących adresata, a częściowo na podstawie standardów przejętych przez podmiot stosowania prawa.

b)podmiot stosujący prawo jest kompetentny i sposób stsooswania prawa określają reguły proceduralne ;ub przyjęte zwyczaje. Kompetencja podmiotu wynika częściowo z charakterystyki )rozstrzyganych spraw lub stosowanych przepisów (kompetencja szczególna), częściowo zaś płynie z pozycji jaką podmiotzajumuje w organizacji(kompetencja ogólna).

Na czym polega stosowanie prawa typu kierowniczego?

c)Stosowanie prawa polega na ustaleniu gratyfikacji lub ich braku na podstawie oceny pracy adresta decyzji lub następstw prawnych okreslonych faktów. Ustalenia te wiążą adresata i odpowiednie ogniwa organizacyjne. Stopień luzu decyzyjnego jest zróżnicowany-od swobodnego uznania aż do ścisłego wyznaczenia decyzji.

W typie sądowym w ogóle swobodnego uznania nie ma.

d)Decyzja stosowania prawa podejmowana jest w warunkach operacyjnego kierowania działalnością prganizaacji lub w sytuacji sporu albo nieustalenia.

e)decyzja stosowania prawa jest normą jednostkowa i konkretną ale istanieją tez decyzje dotyczące całych grup pracowników lub wszytskich pracowników organizacji(polecenia generalne), które są wydawane w warunkach operacyjnego kierowania działalnością organizacji.

f)funkcjonalnie decyzje stosowania prawa służą zapewnieniu właściwego funkcjonowania oraganizacji z punktu widzenia założonych celów jej działalności o w ramach obowiązujących przepisów prawa.

Luz decyzyjny-sytuacja w której tekst prawny nie wyznacza jednoznacznie deyczji podmiotu stosującego prawo, lecz pozostawia mu wybór co do tego, jaką decyzję podjąć. Luz decyzyjny to swoboda wyboru, luz decyzyjny może być większy lub mniejszy.

a)luz wyboru przepisu prawnego-kiedy podmiot stosujący prawo ma do dyspozycji dwa lub więcej przepisów które pasują do danej sytuacji

b)Luzy interpretacyjne-tekst prawny może być sformułowany w taki sposób że pozostawia podmiotowi stosującemu prawo dużą swobodę w zakresie interpretacji

3.luzy dowodowe-chodzi o pewną swobodę organu, dotyczącą tego czy uznać dany fakt za udowodniony czy nie uznać za udowodniony; sam proces dowodzenia może być związany ze swoboda decyzji stosującego prawo oragnu

4.luz wybou konsekwencji prawnych-norma nie wyznacza ściśle jaka konsekwencja zachodz gdy jakiś fakt zostaje uznany za udowodniony

Nam, mówiąc o typach stosowania prawa, będzie chodziło o luz wyboru konsekwencji prawnych.

Stosowanie i wykładnia 7.03

Model decyzyjny stosowania prawa przedstawia proces stosowania prawa jako proces podejmowania decyzji. Model ten został skonstruowany w zasadzie dla sądowego typu stosowania prawa.

Etap I:

Ustalenie norm obowiązujących w stopniu wystarczającym dla potrzeb rozstrzygnięcia.

Podejmuje się tu dwie decyzje:

1. decyzja walidacyjna – decyzja ta zależy od przyjęcia określonej koncepcji obowiązywania normy;

2. decyzja interpretacyjna – sytuacja izomorfie – odpowiedniość między normą w jej bezpośrednim rozumieniu, a sytuacją wymagającą rozstrzygnięcia lub sytuacja wykładni, gdy powstają wątpliwości co do rozumienia stosowanej normy; stopień precyzji znaczenia normy zależy tu od potrzeb konkretnego przypadku.

Etap II:

Ustalenie faktów uznanych za udowodnione na podstawie określonych materiałów dowodowych i przyjętej teorii dowodowej i ujęcie tego faktu w języku stosowanej normy.

Podejmuje się tu decyzję dowodową.

Trzeba przełożyć fakt uznany za udowodniony na język stosowanej normy.

Rezultatem tego etapu jest przyjęcie przez podmiot stosujący prawo twierdzenia „Fakt sprawy f istnieje w czasie t i przestrzeni p.”

Tak naprawdę przedmiotem dowodzenia są twierdzenia o istnieniu faktów, a nie same fakty. Ale w języku prawniczym często mówi się o dowodzeniu faktów.

Dowodzenie odbywa się za pomocą twierdzeń dowodowych i przy użyciu określonych dyrektyw dowodowych.

Fakty sprawy – takie fakty, które są wyróżnione przez stosowane normy prawne (a więc w języku prawnym) i są przedmiotem dowodzenia w konkretnym procesie stosowania prawa.

Fakty:

1. wyróżnione w sposób opisowy, np. zleceniodawca, pojazd;

2. wyróżnione w sposób oceniający, np. ważne powody, słuszny interes;

3. sporne czy a) czy b) „silne wzruszenie”.

Fakty:

1. określone bez pomocy negacji (pozytywne);

2. określone przy pomocy negacji (negatywne), np. kto nie udziela pomocy, nieuprawniony – trzeba stwierdzić, że nie zachodzi to, co ze względu na reguły prawne powinno zajść.

Fakty:

1. których wyodrębnienie nie wymaga stwierdzenia ich zgodności lub niezgodności z normą (fakty proste)

2. których wyodrębnienie wymaga stwierdzenia ich zgodności lub niezgodności z normą (fakty stosunkowe), np. czynność ważna, przestrzeganie przepisów, organ przekraczający swoje kompetencje.

Dowód (słowo wieloznaczne):

1. rodzaj rozumowania , w którym demostrandum ( czyli to, co dowodzone) jest uzasadnione ze względu na zbiór twierdzeń dowodowych, z którego, korzystając z dyrektyw dowodowych, wyprowadza się je w skończonej liczbie kroków ciągu dowodowego.

2. twierdzenie dowodowe stanowiące element ciągu dowodowego (czyli zdanie „fakt x istnieje w czasie t i przestrzeni p.”

3. czynność prawna podmiotu, której wytworem jest twierdzenie dowodowe, np. dowód z wyjaśnień oskarżonego;

4. przedmiot na podstawie którego formułuje się twierdzenie dowodowe.

Dowód bezpośredni – taki, w którym podmiot stosujący prawo wnioskuje o prawdziwości twierdzeń o faktach sprawy opierając się bezpośrednio na tym, że informator sądu, który był obserwatorem danego zdarzenia lub rzeczy, okazał się wiarygodny.

Np. świadek zeznał, że widział zdarzenie i sędzia uznał jego relację za wiarygodną.

Dowód pośredni – zachodzi wtedy, gdy do uzasadnienia tezy dowodu konieczne są jakieś inne twierdzenia dowodowe, z których dopiero w oparciu o określone reguły dowodowe można tę tezę wywnioskować.

Np. Nie ma świadków wypadku komunikacyjnego, są ślady lakieru samochodowego na ciele ofiary, na samochodzie oskarżonego są ślady krwi i tkanek ofiary.

Dowód poszlakowy – rodzaj dowodu pośredniego; taki, w którym poszczególne fakty dowodowe wzięte w izolacji nie stanowią dostatecznej podstawy do ustalenia faktu sprawy.

Np. oskarżony był widziany na miejscu zdarzenia, oskarżony kupił narzędzie identyczne z tym, którego użyto itp.

Taki dowód uważa się za przeprowadzony, gdy istnieje zespół poszlak potwierdzających się wzajemnie, a jednocześnie można było wykluczyć, że przebieg zdarzeń był inny, niż sugerują te poszlaki.

Dyrektywy dowodowe – reguły rozumowania, które łączą twierdzenia dowodowe w ciągu dowodowym albo inaczej reguły uzasadniające twierdzenie dowodowe:

• logiczno-językowe – reguły będące odpowiednikiem tez logiki formalnej lub nie będące takimi odpowiednikami, ale są przyjęte jako reguły wg których prowadzi się rozumowanie prawnicze;

• empiryczne – prawidłowości w zjawiskach przyrodniczych i społecznych – wskazania wiedzy i doświadczenia życiowego;

• legalne – reguły rozumowania zawarte w normach prawnych – ustalają jaki fakt należy uznać za udowodniony w razie stwierdzenia innego faktu – składowa legalnej teorii dowodowej:

1. contra-empiryczne – jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B nie pokrywa się ze związkiem, na jaki wskazywałaby empiria, np. sądy boże;

2. paraempiryczne – jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B pokrywa się ze związkiem, jaki można byłoby ustalić na podstawie doświadczenia życiowego, prawdopodobieństwa, prawidłowości statystycznych itp., np. domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki;

3. ideologiczne – jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B jest uzasadniony założeniami ideologicznymi, przyjętym systemem aksjologicznym, np. domniemanie niewinności;

4. fikcji prawnej – jeżeli ustalony przez normę związek pomiędzy faktem A i faktem B jest uzasadniony potrzebami praktycznymi, np., domniemanie, ze zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu go za zmarłego.

Obowiązuje wówczas norma o postaci: „Jeżeli stwierdzi się istnienie faktu A, to należy stwierdzić istnienie faktu B.”

Normy prawne ingerują w zakres stosowanych dyrektyw dowodowych i mogą tworzyć tzw. prawo dowodowe.

Obok ustanawiania legalnych dyrektyw dowodowych normy prawne mogą na przykład za pomocą „reguł dowodów” wpływać na zakres twierdzeń dowodowych.

Reguły dowodów nie są dyrektywami dowodowymi, ale regulują dopuszczalność korzystania z określonych dowodów, przyjmowania pewnych twierdzeń dowodowych bez potrzeby ich uzasadniania itp., np.:

KPC Art.. 227-231 – INTERNET : D

TEORIE DOWODOWE (dwa modelowe rozwiązania):

• teoria swobodnej oceny dowodów – ocena dowodów ma charakter swobodny, jeżeli organ nie jest prawnie związany zasadami tej oceny. Ocena (oznacza, czy sąd przyjmuje czy odrzuca określone twierdzenie dowodowe, tzn. stwierdza czy jest ono prawdziwe czy fałszywe) ta przebiega zgodnie z przyjętymi w nauce regułami poznawczymi;

• legalna teoria dowodowa – gdy normy prawne formułują legalne reguły dowodowe, tj. takie reguły, których z mocy prawa sąd powinien przestrzegać w poszczególnych krokach ciągu dowodowego, przykład: KRiO, art. 62-63

Nie występują w czystej postaci w żadnym systemie prawa.

Swoboda to nie arbitralność czy dowolność – chodzi tu o stosowanie dyrektyw logiczno-językowych i empirycznych. Trzeba odróżnić system zupełnej (niekontrolowanej) swobody w ocenie dowodów, tj. oceny opartej wyłącznie na przekonaniach uznającego twierdzenia o faktach podmiotu od systemy kontrolowanej swobody w ocenie dowodów, tj, oceny, która powinna spełniać kryteria logiczne i empiryczne.

Przykład ujęcia w normach danego systemu: KPK, art.7.

Klasyczny proces rzymski – swobodna ocena dowodów.

Proces kognicyjny (pojawiający się od początku naszej ery, a formalnie obowiązujący od 342 r. n.e.) – ogranicza swobodną ocenę dowodów.

Dochodzi do głosu zasada różnicowania wartości poszczególnych środków dowodowych.

1. W procesie cywilnym utrwala się dominująca pozycja dowodu z dokumentów, któremu przypisuje się wyższą wartość niż dowodowi ze świadków.

2. Tendencja do dyferencji daje się również zaobserwować w ramach samego dowodu z dokumentów i świadków. W przyjętej na początku IV w.n.e. zasadzie, że zeznania jednego świadka nie stanowią dowodu (testis unus testis nullus) odnaleźć można zalążki konstrukcji dowodu arytmetycznego.

3. W zakresie tzw. dowodów sztucznych, którą to nazwą obejmowano w procesie rzymskim wszelkie formy dowodu pośredniego, wzrasta znaczenie domniemań prawnych.

Proces rzymsko-kanoniczny – rozwój XIII w.

Wprowadzono instytucję dowodów legalnych.

Staje się ona wzorcem postępowania dowodowego, na którym opierają się systemy procesowe państw Europy kontynentalnej od XVI do XVIII w. W tym czasie systemy legalnej oceny dowodów przeżywają swój najbujniejszy rozkwit.

Stosowanie i wykładnia, 14.03

Cechy charakterystyczne systemów legalnej oceny dowodów:

1. Prawna reglamentacja zasad oceny dowodów – systemy legalnej oceny dowodów dążą do tego aby za pomocą norm prawnych, w sposób niezależny od kontekstu, a więc na przykład od zebranych w sprawie materiałów, określić moc uzasadniającą każdego dowodu.

Chodzi o to, żeby poddać ustalenie stanu faktycznego kontroli i ograniczyć wpływ przekonań sędziowskich na ocenę dowodów.

Przyczyny:

- polityczne;

- proces inkwizycyjny.

Współcześnie najbardziej rozbudowany system prawa dowodowego tworzy anglo-amerykańskie law of evidence. Tak naprawdę law of evidence w przeciwieństwie do systemów procesowych Europy kontynentalnej nigdy nie było zbiorem reguł określających zasady oceny dowodów, a wyłącznie systemem reguł ekskluzyjnych, tj. reguł wykluczających dowody uznawane za niewiarygodne.

Przyczyna: specyficzna struktura anglo-amerykańskiego procesu, w którym – przynajmniej pierwotnie – werdykt w kwestiach faktu zastrzeżony był dla ławy przysięgłych, której członkowie byli laikami i nie znali w ogóle prawa.

Prawo anglosaskie – system oparty na zasadzie swobodnej oceny dowodów – nigdy nie znało porównywalnego z prawem kontynentalnym systemu legalnej oceny dowodów.

Nie znaczy to, ze law of evidence w ogóle nie zna instytucji dowodów legalnych ani też, że reguły ekskluzywne nie wywierają żadnego wpływu na ocenę dowodów. Wykluczając z procesu szereg informacji i materiałów, wpływają one na jego wynik.

1. Konstrukcja prawdy sądowej

Pod koniec XVIII w. rozróżnienia na „prawdę rzeczywistą” i „prawdę sądową”.

Ustalenia dokonane za pomocą legalnych dyrektyw dowodowych mogą nie odpowiadać rzeczywistości.

Prawda sądowa wydawała się zabezpieczać przed arbitralnością sędziego.

1. Instytucja dowodu arytmetycznego

Dowód arytmetyczny – w sposób arytmetyczny, zwykle ułamkowy, określona jest wartość każdego środka dowodowego.

Na przykład, dzielono świadków na szereg kategorii, biorąc pod uwagę pozycję i status społeczny, więzy rodzinne i sąsiedzkie, pewne cechy psychofizyczne, a nawet kontekst sytuacyjny, w którym świadek przekazuje informacje.

- Pewnym kategoriom w ogóle odmawia się zdolności do zeznawania, np. dzieciom poniżej określonego wieku, głuchym, ślepym, osobom skazanym za pewne przestępstwa itd.

- Wartość dowodowa zeznań świadków pozostałych kategorii jest oznaczona ułamkiem, np. zeznania jakiegoś świadka stanowią ½, ¼, czy 1/16 dowodu.

Gdy suma wartości wszystkich zeznań jest równa przynajmniej 1, uważa się, że strona przeprowadziła pełen dowód. Jeśli zeznania są sprzeczne o dowodzie pełnym przesądza rachunek arytmetyczny.

Podobne zasady stosuje się odpowiednio do innych środków dowodowych – biegłych, dokumentów i poszlak.

W przypadku trudności z ilościowym oznaczeniem wartości dowodu, np. poszlak, określa się go jakościowo, dzieląc np. poszlaki na oczywiste, bliskie, odległe itp.

1. Reguła najmocniejszego dowodu

Jeżeli dla każdego środka dowodowego można oznaczyć jego wartość, to dla każdej sytuacji (z góry) można wskazać jaki dowód jet mocniejszy lub równorzędny innemu dowodowi.

Inaczej niż w systemach swobodnej oceny dowodów opierających się na zasadzie równorzędności wszystkich środków dowodowych, o których wartości rozstrzyga swobodnie sąd na podstawie zebranych materiałów dowodowych, a nie na podstawie sztywnych i z góry ustalonych reguł, np. przywilej uzupełnienia dowodu za pomocą przysięgi uzupełniającej (juramentum suppletorium), gdy przeprowadziło się co najmniej połowę dowodu.

Gdy przeciwnik procesowy nie przeprowadził nawet połowy dowodu – możliwość oczyszczenia się z zarzutów poprzez przysięgę oczyszczającą (juramentum purgationis).

W procesie karnym pozycję dowodu najsilniejszego zdobywa sobie przyznanie się oskarżonego (confessio est regina probationum).

W procesie cywilnym stopniowe wysuwanie się dowodu dokumentów przed dowód ze świadków.

Reguły najmocniejszego dowodu nie można mylić z regułami ekskluzywnymi, chociaż często są do niej podobne, ponieważ w wielu przypadkach służą do wykluczania dowodów uznawanych za mniej pewne na rzecz dowodów, którym przypisuje się większą wiarygodność.

Przykład: reguła najlepszego dowodu (the best evidence rule) – niedopuszczalny jest dowód gorszy w sytuacji, gdy dostępny jest dowód lepszy.

Reguła ta, w przeciwieństwie do reguły najmocniejszego dowodu, nie wyklucza swobodnej oceny dowodów już dopuszczonych ani też nie przypisuje im żadnej z góry określonej mocy, a jedynie zabrania, by dowody gorsze zostały przedstawione przysięgłym czy sądowi w sytuacji, gdy możliwe jest przeprowadzenie dowodów lepszych, np.

- niedopuszczalny jest dowód z kopii dokumentu, gdy strony dysponują oryginałem;

- niedopuszczalny jest dowód ze świadków na okoliczność, jakie własności posiada dana rzecz, gdy rzecz ta może być bezpośrednio przedstawiona sądowi.

1. Stratyfikacyjna koncepcja dowodów sądowych

Konstrukcja dowodów sądowych nie jest niezależna od określonej koncepcji porządku społecznego.

We wcześniejszych stadiach systemów legalnej oceny dowodów dominował tzw. dowód boży, oparty na tzw. ordaliach czyli sądach bożych. Orzekanie jest tu ujęte jako fragment porządku społecznego opartego na podstawach religijnych.

Od czasu soboru laterańskiego z 1215r. trwa stopniowe eliminowanie dowodów bożych.

W późniejszych stadiach rozwoju systemów legalnej oceny dowodów dominują już dowody, tzw. rolowe.

Dowód rolowy – opiera się na ścisłym powiązaniu wiarygodności i mocy uzasadniającej dowodu z pojęciem pozycji i statusu społecznego informatora sądu. W ten sposób wynikająca z reguły najmocniejszego dowodu stratyfikacja wartości i mocy uzasadniającej dowodów wiąże się ze stratyfikacją pozycji i ról społecznych w feudalnym społeczeństwie stanowym.

Wielka Rewolucja Francuska - idea równości ludzi:

- upadek koncepcji dowodu rolowego;

- wprowadzenie pojęcia dowodu swobodnego.

Francuska ustawa z 1791r. wprowadza zasadę swobodnej oceny dowodów do procesu karnego, zasadę tę przejmą następnie dwie wielkie kodyfikacje procesu cywilnej i karnego z 1806 i 1808r.

Upowszechnienie swobodnej oceny dowodów w Europie kontynentalnej.

Wiek XIX – wiekiem wprowadzania zasady swobodnej oceny dowodów do ustawodawstw państw europejskich.

Reorganizacja ram instytucjonalnych wymiaru sprawiedliwości. Ograniczenie inkwizycyjnych form postępowania. Jawne ustne i prowadzone bezpośrednio na rozprawie postępowanie dowodowe.

Ostateczne zwycięstwo zasady swobodnej oceny dowodów w II poł. XIX w.

Upadek legalnych teorii dowodowych nie oznacza całkowitej eliminacji instytucji dowodów legalnych ze współczesnego prawa.

Etap III

Subsumpcja:

• Przyporządkowanie ustaleń cd. faktów ustaleniom co do norm.

• Podciągnięcie ustalonego stanu faktycznego pod normatywny wzorzec ujęty w normie prawnej wyinterpretowanej z obowiązujących przepisów.

• Stwierdzenie, że dany przypadek jest jednym z przypadków, do którego odnosi się norma prawna.

• Ustalenie, ze udowodniony fakt jest jednym z desygnatów nazwy użytej w normie.

Tradycyjnie uważa się, że jest to operacja formalna i pewna i że nie wymaga podjęcia żadnej decyzji. Współcześnie ten pogląd bywa poddawany w wątpliwość.

Etap IV

Ustalenie konsekwencji prawnych – decyzja wyboru konsekwencji prawnych.

Możliwe sytuacje:

• Norma wyznacza jedną, ściśle określoną konsekwencję prawną – brak luzu decyzyjnego w tym zakresie.

• Norma wyznacza szereg możliwych konsekwencji prawnych dając określony luz decyzyjny (np. określa minimum i maksimum), przy czym wyborem kierują dyrektywy wyboru konsekwencji.

• Norma prawna uzależnia ustalenie konsekwencji prawnych od swobodnego uznania organu (nie występuje w zasadzie w typie sądowym).

Dyrektywy wyboru konsekwencji prawnych:

1. determinujące – nakazują wybór określonych konsekwencji przy wystąpieniu określonych cech faktu sprawy, np. obligatoryjne orzekanie jakiejś kary dodatkowej przy pewnych typach przestępstw;

2. kierunkowe – wskazują jakie czynniki powinien brać pod uwagę sędzia dokonując wyboru:

   • faktyczne – określają jakie fakty mają wpłynąć na wybór konsekwencji;

   • odsyłające – dają ogólne wskazówki cd. sposobu dokonania tego wyboru.

Etap V

Decyzja finalna

Decyzja finalna stosowania prawa – decyzja wyboru konsekwencji uzasadniona przez wszystkie decyzje cząstkowe.

Ponadto:

Uzasadnienie decyzji stosowania prawa – przepisy obowiązujące określają w jakich sytuacjach decyzja powinna być uzasadniona i co takie uzasadnienie powinno zawierać.

Dwie podstawy:

• podstawa prawna – powołanie przepisów prawa materialnego, proceduralnych i kompetencyjnych;

• podstawa faktyczna – obejmuje ustalenie faktów uznanych za udowodnione w relatywizacji do materiału dowodowego i przyjętej teorii dowodowej.

21.03.11 Stosowanie i wykładnia

Model decyzyjny nawiązuje do znanej w nauce prawa pozytywistycznej konstrukcji sylogizmu prawniczego.

Jego ewentualne przyjęcie jest wyrazem przekonania, że struktura prawniczego poznania ma charakter logiczny.

Co to sylogizm?

To schemat wnioskowania albo reguła inferencyjna o dwóch przesłankach zawierających wspólny składnik nie występujący we wniosku, np. 1. Przesłanka większa: każdy ssak jest kręgowcem. 2. Przesłanka mniejsza: Każdy pies jest ssakiem. Wniosek: Każdy pies jest kręgowcem.

Co to jest sylogizm prawniczy?

To rozumowanie składające się z:

1. Przesłanki większej, którą jest stosowana norma prawna w postaci: Jeżeli F, to powinny nastąpić konsekwencje K1, K2… Kn.

2. Przesłanki mniejszej, tj. zdania, że istnieje fakt x mieszczący się w zakresie F;

3. Konkluzji (normy indywidualnej) głoszącej, że fakt x powinien pociągnąć za sobą konsekwencje K1, K2…Kn.

Na przykład:

P.W.: Kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby nie było to możliwe, do zwrotu jej wartości.

P.M. Jan uzyskał bez podstawy prawnej korzyść majątkową kosztem Piotra.

W: Jan jest obowiązany do wydania Piotrowi bezpodstawnie …? DOPISZ

Ale w przeciwieństwie do sylogizmu, w którym przesłankami są zdania w sensie logicznym, sylogizm prawniczy nie może gwarantować prawdziwości wniosku.

Model decyzyjny nawiązuje do struktury sylogizmu:

Etap I (ustalenie jaka norma obowiązuje) może być rozumiany jako przesłanka większa, czy też raczej jego wynikiem jest sformułowanie przesłanki większej;

Etap II (uznanie faktu za udowodniony) jako przesłanka mniejsza, a

Etapy III i IV jako konkluzja.

A więc model decyzyjny stosowania prawa jest pewną egzemplifikacją potraktowania stosowania prawa w sposób sylogistyczny – sylogistycznego modelu stosowania prawa,

Ale ten sylogistyczny model st. prawa jest współcześnie krytykowany.

Normy, którymi posługuje się prawo nie mają jednakowej struktury.

Przykłady:

Art. 415 kc Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę zobowiązany jest do jej naprawienia. Reguła –prima facie- działa na zasadzie wszystko albo nic.

Konst. Art. 32.1. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. –zasad (odwołuje się do pewnych wartości, które system prawa chroni i realizuje).

Konst. Art., 65.5 Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publ. i prac interwencyjnych. – norma programowa (prawodawca wskazuje cel, nie wskazując wiążąco środków do osiągnięcia tego celu).

Czy w każdym z tych przypadków sylogizm zda egzamin?

Reguła i sylogizm

P.W. Kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę zobowiązany jest do jej naprawienia.

P.M. Jan wyrządził z winy swojej szkodę Piotrowi (podpalił samochód)

W: Jan zobowiązany jest naprawić szkodę, którą wyrządził Piotrowi (powinien zapłacić mu odszkodowanie).

Zasada i sylogizm

P.W. Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

P.M. Jan jest człowiekiem. Piotr jest człowiekiem. Piotr ma emeryturę w wysokości 3 tys. zł.

W: Jan powinien mieć emeryturę 3 tys. zł???

Norma programowa i sylogizm

P.W. Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego produktywnego zatrudnienia…

P.M. Jan jest bezrobotny.

W: Władze publiczne mają obowiązek zapewnić Janowi pracę. ???

Reguła – czy pewna?

P.W. Obowiązuje zakaz wjazdu pojazdów silnikowych do parku.

P.M. Ambulans pogotowia ratunkowego jest pojazdem silnikowym.

W: Ambulansowi pogotowia ratunkowego zakazane jest wjechanie do parku (nawet gdy wymagają tego okoliczności i ratowanie życia pacjentów.) ???

Reguła obowiązuje dlatego, że realizuje zasadę

(w tym przypadku ochrony przyrody, ochrony porządku i ładu miejskiego).

Taka zasada konkuruje z innymi zasadami.

(w tym przypadku zasadą poszanowania i ochrony życia ludzkiego)

Która z nich przeważa?

NAWET REGUŁY NIE MAJĄ CHARAKTERU KONKLUZYWNEGO!

Co to znaczy?

Regułę „Jeżeli W, to powinno nastąpić K” nazwiemy niekonkluzywną, jeśli nei pozwala nam w definitywny sposób wnioskować z tego, co zaszło W, o tym, że K.

W naszym przykładzie mieliśmy regułę „Jeśli coś jest pojazdem silnikowym, to temu czemuś nie wolno wjeżdżać do parku”.

Okazało się, że nie pozwala nam ona w sposób pewny i za każdym razem wnioskować z faktu, że mamy do czynienia z pojazdem silnikowym, że obowiązuje dlań zakaz wjazdu do parku.

Nie jest to więc reguła konkluzywna.

Sylogistyczny model stosowania prawa wydawał się odpowiedni dla zamkniętych i definitywnych systemów prawa, tj. takich, gdzie występowały:

• tekstowa koncepcja prawa;

• dążenie do maksymalnej ścisłości i precyzji norm;

• przewaga reguł, rzadkie zasady i normy programowe;

• dążenie do tego, aby normy, uprawnienia i obowiązki miały charakter definitywny;

• bezwzględne związanie prawem organów państwa i obywateli.

Współczesne systemy prawa są bardziej otwarte i niedefinitywne. Systemy takie:

• wykorzystują w większym stopniu reguły pozatekstowe (zasady słuszności, przepisy odsyłające i klauzule generalne);

• wykorzystują pojęcia niedookreślone i typologiczne;

• posługują się w szerokim zakresie zasadami i normami programowymi;

• normy takich systemów oraz wynikające z nich uprawnienia i obowiązki mają często niedefinitywny charakter, bo prawo przewiduje możliwość usprawiedliwionego odstępstwa od obowiązujących norm;

• panuje przekonanie że prawo nie może regulować procesów społecznych, swe decyzje do dynamicznie zmieniających się kontekstów społecznych;

• odwołują się do społecznego normatywnego konsensusu, który jest traktowany jako wartość wymagająca ochrony i realizowania.

Nauka prawa zakwestionowała klasyczną pozytywistyczną koncepcję prawa oraz wynikający z tej koncepcji obraz procedur stosowania prawa, oparty właśnie na sylogizmie.

Zauważono, że stosowanie prawa polega raczej na dokonywaniu argumentacyjnie uzasadnionych wyborów między różnymi alternatywami decyzyjnymi.

Argumentacyjnie uzasadniony wybór może opierać się na racjach o różnym charakterze. Stąd można wyróżnić pewne modele uzasadnienia:

1. W modelu retoryczno-topicznym chodzi o znalezienie takiej decyzji, która mogłaby liczyć na jak najszerszą akceptację w świetle społecznie akceptowanych wartości.

2. W modelu technologicznym chodzi o znalezienie decyzji optymalnej ze względu na prognozowane skutki empiryczne poszczególnych alternatyw decyzyjnych.

Obok sceptycyzmu wobec reguł są też powody, aby przejawiać sceptycyzm wobec faktów.

Według Jerome’a Franka, nawet gdyby normy prawne były absolutnie pewnie i ich zastosowanie do jednostkowych przypadków nie budziło żadnych wątpliwości, decyzje sądowe są i tak nieprzewidywalne, ponieważ głównym źródłem niepewności nie są normy, ale problem ustalenia faktów.

Przyczyny, dla których ustalenia faktyczne w postępowaniu sądowym są niepewne:

• niemożliwość sformułowania dla wielu twierdzeń o faktach sprawy wszystkich warunków koniecznych i wystarczających ich weryfikacji lub falsyfikacji;

• niepewny i nieprecyzyjny charakter większości twierdzeń ogólnych, z których wyprowadza się jednostkowe twierdzenia o faktach sprawy;

• brak jednoznacznych i precyzyjnych dyrektyw preferencji określających zasady wyboru między konkurencyjnymi hipotezami;

• strategiczny charakter większości argumentacji w postępowaniu sądowym;

Stosowanie i wykładnia 28.03 (ciąg dalszy z 21)

• dyspozytywny charakter wielu norm procesowych odnoszących się do ustalania faktów w postepowaniu dowodowym.

Niepewność faktów stawia organy stosujące prawo przed koniecznością dokonywania wyborów między konkurencyjnymi hipotezami co do przebiegu zdarzeń. Wybory te powinny być argumentacyjnie uzasadnione, jeżeli decyzje sądowe mają być traktowane jako racjonalne.

Okazało się także, że proces interpretacji (będący częścią procesu stosowania prawa) również nie ma charakteru sylogistycznego, a raczej argumentacyjny.

Dlaczego? Ponieważ większość dyrektyw interpretacyjnych dostarcza jedynie mocniejszych lub słabszych argumentów za tym, że norma ma określone znaczenie – większość nie daje pewnej i bezwyjątkowej odpowiedzi na problem interpretacyjny.

Rzadko jest tak, że wzięta w izolacji dyrektywa wykładni mogła być traktowana jako niepodważalny i ostateczny (konkluzywny) argument na rzecz lub przeciwko określonej decyzji interpretacyjnej:

• wiele z nich ma mnóstwo wyjątków;

• wiele z nich prowadzi do sprzecznych rezultatów;

• w wielu przypadkach dyrektywy te są sformułowane w tak nieostry i niejednoznaczny sposób, tak że same wymagają wykładni.

Przykład:

Domniemanie języka potocznego wielokrotnie musi ustąpić konieczności respektowania definicji legalnej czy domniemaniu języka specjalistycznego. Wszystkich tych dyrektyw naraz, choć wszystkie są dyrektywami wykładni językowej, zastosować się nie da.

Przesłanka większa: Wyjątki nie powinny być interpretowane rozszerzająco. (Exceptiones non sunt extendandae.)

Przesłanka mniejsza: Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych to wyjątek od zasady sprawiedliwości podatkowej.

Wniosek: Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych nie powinny być interpretowane rozszerzająco.

Przesłanka większa: Wszelkie prawa i wolności mogą być interpretowane rozszerzająco. (In dubio pro libertate.)

Przesłanka mniejsza: Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych ustanawiają prawa dla ich podmiotów.

Wniosek: Przepisy o ulgach i zwolnieniach podatkowych mogą być interpretowane rozszerzająco.

W następstwie takiego charakteru dyrektyw wykładni decyzja interpretacyjna bardzo rzadko będzie mogła być ujęta jako rezultat subsumpcji konkretnego przypadku pod określoną dyrektywę interpretacyjną (tzw. sylogizm interpretacyjny) i zwykle musi być rozważana jako rezultat kumulatywnej oceny wszystkich wchodzących w grę argumentów i to zarówno argumentów pro, jak i argumentów contra.

Uzasadnianie decyzji interpretacyjnej polega więc na wskazaniu argumentów, które przemawiają za tym lub przeciwko temu, że norma lub jej fragment ma takie, a nie inne znaczenie.

Dyrektywy interpretacyjne są pewnymi wskazaniami, czy też dobrymi racjami na rzecz takiej lub innej wykładni niż bezwzględnie wiążącymi nakazami przyjęcia określonej interpretacji w sytuacji opisanej przez regułę.

W teorii argumentacji, nawiązując do tradycji starożytnej retoryki i topiki przyjęło się nazywać reguły o tego rodzaju cechach toposami, a więc racjami na rzecz określonego punktu widzenia.

Dodatkową przyczyną rozwoju modelu argumentacyjnego stosowania prawa jest sposób funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w nowoczesnych, demokratyczno-liberalnych państwach.

W państwach takich coraz bardziej eksponuje się obowiązek sądów do takiego sposobu uzasadniania swoich decyzji, w którym eksponują one nie tylko argumenty przyjęte przez sąd, ale również te argumenty, które sąd odrzucił.

Jest ku temu powód polityczny. We współczesnych państwach, w społeczeństwach demokratycznych decyzje organów państwa nie mogą być prezentowane jako jednostronne i autorytatywne akty władzy zwierzchniej, wobec której obywatel jest zobowiązany jedynie do posłuszeństwa, ale muszą być przedstawiane jako rezultat jawnego i otwartego procesu wymiany argumentów, w którym decydent ma obowiązek zająć stanowisko wobec racji przedstawionych przez wszystkie strony, a strony mają prawo do bycia poinformowanymi dlaczego ich racje nie zostały uznane.

W ten sposób uzasadnienia sądowe z konieczności nabierają argumentacyjnego charakteru.

Ale w prostych, rutynowych przypadkach (albo na poziomie decyzji cząstkowych) decyzje interpretacyjne oraz decyzje stosowania prawa mogą być tak oczywiste, że ich uzasadnienie da się zredukować do prostego sylogizmu. W sprawach złożonych, bogatych aksjologicznie, jest to jednak praktycznie niemożliwe. Stąd: Model argumentacyjny właściwszy dla działalności sądów wyższych instancji, zaś model sylogistyczny (subsumpcyjny) dla działalności orzeczniczej sądów niższych instancji.

Jeszcze jedna przyczyna, dla której pole zyskuje sobie model argumentacyjny: Dyskursywny i argumentacyjny charakter procedur stosowania prawa był zawsze uznawany za cechę charakterystyczną systemów common law. Na pewno zjawisko przyjmowania modelu argumentacyjnego ma związek ze zbliżeniem się common law i systemów prawa stanowionego.

IDEOLOGIE STOSOWANIA PRAWA:

Ideologia stosowania prawa – całokształt postulatów i ocen, które wskazuję w jaki sposób organ stosujący prawo powinien podejmować swoje decyzje. Niejednokrotnie zawiera także tezy teoretyczne, które w jakiś sposób mają uzasadniać głoszone poglądy.

Ideologia st. prawa jest zawarta w różnych ‘źródłach’.

Fragmenty jej znajdujemy w tekstach prawa obowiązującego, w sformułowaniach doktryny prawniczej (w szczególności w glosach, komentarzach krytycznych, w traktatach teoretycznych), czasami w uzasadnieniach decyzji stosowania prawa.

Ideologia związanej decyzji sądowej – SĘDZIA USTAMI USTAWY.

1. Założenia polityczne:

• podział władz;

• prawo wyborcze gwarantuje adekwatność reprezentacji parlamentarnej;

• parlament jest wyłącznych źródłem ustaw;

• ustawa jest najwyższym źródeł prawa;

• ustawa odzwierciedla prawa i obowiązki obywateli;

• a więc lud poprzez swych przedstawicieli parlamentarnych określa granice wolności i ustanawia je w ustawie;

• wszyscy powinni więc ustawy respektować.

1. Założenia prawne:

• ścisłe rozdzielenie tworzenia i stosowania prawa;

• zadaniem sądów wyłącznie sprawowanie wymiaru sprawiedliwości;

• decyzja sądowa jest całkowicie wyznaczona przez stosowanie ustawy;

• decyzje sądowe winny być logiczną, mechaniczną czy też automatyczną konsekwencją ustaw – władza sędziego żadna;

• ustawy tworzą system, który jest zamknięty, zupełny i niesprzeczny;

• wykładnia procesem rządzonym przez logikę formalną;

• wartości prawne to pewność prawa, bezpieczeństwo prawne, stałość decyzji stosowania prawa, sprawiedliwość legalistycznie ujmowana.

Ideologia swobodnej decyzji stosowania prawa:

1. Antyformalizm i antypozytywizm.

2. Rozstrzygnięcia prawne nigdy nie są dedukowane wyłącznie z ustawy.

• wersja skrajna – ustawa w ogóle nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięć, ważny jest hunch (przeczucie, intuicja) sędziego, możliwe decyzje contra legem;

• wersja umiarkowana – ustawa nadaje kierunek decyzji, ale jej całkowicie nie determinuje, niedopuszczalne decyzje contra legem.

Stosowanie i wykładnia, 4.04 (ciąg dalszy z 28)

3. Rzeczywistym prawem każdego społeczeństwa nie są wobec tego reguły formalnie ustanowione, lecz spontanicznie tworzące się i funkcjonujące w świadomości społecznej ‘życie prawa’.

4. Prawo ustawowe jest tylko jednym z komponentów znaczeniowych pojęcia prawa.

5. Prawo bez ingerencji ustawodawcy podlega stałym przemianom ma historyczną i dynamiczną naturę.

6. Teksty prawne nie są jednoznaczne, z czasem zupełnie nonsensowne, przepisy są sprzeczne, a system nie jest zupełny i posiada wiele luk.

7. Język prawny przepełniają wyrażenia oceniające nieostre i niejasne, które odsyłają do ocen i reguł pozaprawnych.

8. Sędzia winien posiadać wolność i autonomię podobną do tej, którą dysponuje ustawodawca.

9. Decyzja sędziego ma bowiem z konieczności charakter twórczy. Tworzenie prawa przez sędziego w trakcie stosowania prawa nie jest tylko koniecznością techniczną, lecz jest także oceniane dodatnio jako środek dostosowania prawa do potrzeb życia.

10. Obok prawa ustawowego istnieje więc i rozwija się również tak zwane ‘prawo sędziowskie’.

11. Istnieją granice wolności sędziego i granice dopuszczalnej interpretacji prawa. Rozstrzygnięcia prawne muszą opierać się na obowiązujących i zaakceptowanych w danym społeczeństwie normach.

12. Wartości jakimi posługuje się sędzia, to sprawiedliwość, dobro moralne, słuszność, których wymaga rozstrzygnięcie ze względu na okoliczności konkretnej sprawy.

IDEOLOGIA DECYZJI RACJONALJNE I PRAWORZĄDNEJ:

- kompromis

1. Oceny grają w zasadzie podstawową rolę w określeniu decyzji, niezależnie od tego, na ile są uwidocznione w uzasadnieniu.

2. Decyzja powinna być praworządna (legalna). Jest powiązana ze stosowanymi normami prawa i ustaleniami dowodowymi za pomocą przyjętych dyrektyw stosowania prawa (interpretacyjnych, dowodowych, wyboru konsekwencji prawnych).

3. Decyzja powinna być racjonalna.

4. Ścisłe przestrzeganie prawa obowiązującego przez sądy – decyzje zgodne z prawem traktuje się jako jedyne decyzje, jakie podejmować się powinno.

5. Sędzia wydający decyzje ma sam aprobować ich zgodność z prawem z punktu widzenia wartości wewnętrznych tego prawa, ma aktywnie akceptować te wartości.

6. Nie wyłącza się możliwości oceny zewnętrznej prawa obowiązującego, lecz wyłącza się możliwość orzekania wbrew prawu, kierując się wartościami zewnętrznymi.

Niektórzy uznają, że typologia ta nie do końca jest prawidłowa, zarówno co do użytych określeń, jak i co do wyróżnionych typów, gdyż:

- termin swobodna decyzja sądowa jest terminem, który w sposób mylący oddaje intencje niepozytywistycznych i neopozytywistycznych kierunków filozofii prawa;

- a termin związana decyzja sądowa ma o wiele szerszy zakres niż ten zaproponowany powyżej – zakres pokrywający zdecydowaną większość filozoficzno-prawnych określeń podstaw decyzji sądowych.

WARTOŚCI STOSOWANIA PRAWA:

• Wartości znajdujące się wewnątrz porządku prawnego, a więc wartości, które tkwią w prawie obowiązującym w tym sensie, że dają się zrekonstruować na podstawie analizy tekstów tego prawa, np. legalność, pewność, jednolitość, skuteczność czy elastyczność stosowania prawa.

• Wartości zewnętrzne związane są ze spełnieniem przez prawo standardów ocennych z punktu widzenia jakichś pozaprawnych kryteriów, np. sprawiedliwość czy słuszność stosowania prawa.

WYKŁADNIA – RODZAJ INTERPRETACJI.

INTERPRETACJA 0 PRZYPISANIE ZNACZENIA.

Interpretacja largissimo sensu – sposób poznania wszelkich przedmiotów kulturowych. Tak rozumiana interpretacja jest więc dokonywana w naukach humanistycznych (w odróżnieniu od nauk, w uproszczeniu rzecz ujmując, przyrodniczych).

Interpretacja sensu largo – rozumienie wyrażeń języka mówionego lub pisanego, a w szczególności tekstów prawnych. Interpretacja ta polega na przypisaniu znaczenia określonym zespołom znaków. Każde posłużenie się jakimkolwiek tekstem pisanym lub mówionym, w tym tekstem prawnym, wymaga dokonania jego uprzedniej interpretacji.

Interpretacja sensu stricto występuje w sytuacjach, w jakich powstają wątpliwości co do właściwego znaczenia tekstu rozumianego w ‘bezpośrednim znaczeniu’.

Interpretacja prawnicza, aczkolwiek należy do interpretacji humanistycznej, to jednak jest na swój sposób specyficzna.

Podlega pewnym rygorom, z którymi nie mamy do czynienia przy dokonywaniu interpretacji innego rodzaju.

Zakres zastosowania normy – klasa sytuacji (okoliczności, zdarzeń) od zaistnienia których norma uzależnia powstanie określonych obowiązków po stronie jej adresata.

Zakres normowania normy – klasa zachowań zakazanych bądź nakazanych przez normę postępowania. Inaczej: treść wyznaczonego przez normę obowiązku.

Powodem, dla których wykładnia powinna być podejmowana (racje wykładni):

• o charakterze lingwistycznym, gdy interpretator ma trudności ze zrozumieniem języka tekstu prawnego;

• o charakterze pozalingwistycznym, gdy interpretator ma wątpliwości o charakterze pozajęzykowym dotyczące zakresu zastosowania czy zakresu normowania normy określonej na podstawie przepisów prawnych.

Racje lingwistyczne:

1. otwarta tekstowość języka prawnego (potencjalna nieostrość);

2. celowe posługiwanie się przez prawodawcę zwrotami niedookreślonymi znaczeniowo.

Racje pozalingwistyczne – gdy interpretator rozumie sens językowy przepisu prawnego określony albo poprzez zastosowanie reguł sensu języka prawnego (rozumienie bezpośrednie) albo poprzez zastosowanie dyrektyw interpretacyjnych językowych (rozumienie pośrednie), a mimo to uznaje, że określona na tej podstawie norma nie może być stosowana, bo np.:

• tekst prawny zawiera normy nieżyciowe, sprzeczne z aktualnymi zasadami ustroju politycznego, ekonomicznego i społecznego, niesłuszne lub niesprawiedliwe, sprzeczne z aktualnie akceptowanym systemem wartości, niezgodne z intencjami prawodawcy historycznego lub aktualnego, takie, których stosowanie byłoby niecelowe ze względu na ich konsekwencje lub

• tekst prawny zawiera normy sprzeczne z innymi normami albo stanowi regulację niezupełną prowadzącą do powstania luk w prawie i uniemożliwiającą podjęcie decyzji w rozstrzyganej sprawie.

Wykładnia sensu stricto to wszelkie procesy zmierzające do ustalenia znaczenia przepisów prawnych, których sens z takich lub innych powodów budzi wątpliwości.

Do wykładni sensu stricto zaliczamy w szczególności wszelkie procedury związane ze stosowaniem dyrektyw wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej, a także dyrektyw preferencji oraz domniemań interpretacyjnych. Wchodzą tu także kwestie związane z określeniem mocy wiążącej wykładni oraz zasad stosowania wykładni literalnej, rozszerzającej oraz zwężającej.

Wykładnia sensu largo to przede wszystkim rozwiązywanie problemów związanych ze stosowaniem dyrektyw wnioskowań prawniczych (np. analogii, czy argumentum a contrario), a także różnego rodzaju dyrektyw kolizyjnych.

Można inaczej określać ją egzegezą.

Zasada pierwszeństwa wykładni sensu stricto – podmiot stosujący prawo winien dążyć do usunięcia wątpliwości interpretacyjnej odwołując się w pierwszym rzędzie do wykładni sensu stricto, a zatem do wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej i dopiero wtedy, gdy ta wykładnia nie da rezultatu wolno jest odwołać się do wykładni sensu largo, a więc na przykład do analogii, innych wnioskowań prawniczych lub reguł kolizyjnych.

Stosowanie i wykładnia prawa 11.04

Na zasadzie pierwszeństwa wykładni sensu stricto opiera się na tzw. technice wykładni w zgodzie z Konstytucją. W myśl tej techniki każdy organ powinien w pierwszym rzędzie poszukiwać takiej interpretacji przepisu, która pozostaje w zgodzie z Konstytucją i dopiero wtedy, kiedy podanie takiej interpretacji okaże się niemożliwe ,dopuszczalne jest uznanie danego przepisu za sprzeczny z Konstytucją.

Celem wykładnie sensu stricto jest ustalenie znaczenia określonego przepisu prawnego lub jego fragmentu.

Ustalenie znaczenie polega na określeniu do jakich sytuacji, jakich podmiotów lub ewentualnie do jakich obiektów dana norma lub jej fragment się odnosi.

Koncepcja semantyczna wykładni – klaryfikacyjna koncepcja wykładni J. Wróblewskiego.

Wykładnie polega na przypisaniu tekstowi prawnemu znaczenia pojętego jako wzór powinnego zachowania się.

Znaczeniem zdania jest sąd w sensie logicznym, natomiast znaczeniem normy jest wzór zachowania się.

Przyjmuje się , że część przepisów prawnych można rozumieć „ bez interpretacji’’ rozumie się „bezpośrednio” , to znaczy wskazują one określony wzór postępowania.

Wykładnia zaś potrzebna jest dopiero wtedy, zgodnie z zasadą clara non sunt interpretanda, gdy jakiś przepis jest niejasny.

Ujęcie derywacyjne wykładni M. Zielińskiego i Z. Ziembińskiego.

Wykładnia jest pojmowana jako operacja przekładzie tekstu prawnego na zespół norm prawnych.

Norma pojęta jest jako wypowiedź jednoznacznie wysławiająca nakaz czy zakaz skierowany do określonego podmiotu, by w określonej sytuacji zrealizował określone zachowanie.

A więc wykładnia w ujęciu derywacyjnym polega na zastąpieniu tekstu prawnego równoznacznym z nim zbiorem norm postępowania , pojętych jako wypowiedzi jednoznaczne. Jeśli tak pojmuje się wykładnie to w gruncie rzeczy trzeba powiedzieć ,że skłąda się ona z 2 etapow:

- w pierwszym rekonstruuje się z przepisów prawnych formułuje się wypowiedz normokształtną, która jeszcze nie jest normą.

-w drugim etapie tę wypowiedź normokształtną się ujednoznacznia , nadaje się jej jedno określone znaczenie.

Porównanie ujęcia klaryfikacyjnego i derywacyjnego.

Klaryfikacyjne ujęcie wykładnie nie dostarcza rekonstrukcji czynności interpretacyjnych polegający na konstruowaniu normy oraz przyjętych w praktyce prawniczej reguł dokonywanie tych czynności. Funkcję takiej reguły pełni jedynie przyjęta struktura normy. Wszystkie reguły pierwszego i drugiego stopnia zrekonstruowane na gruncie ujęcia klaryfikacyjnego dotyczą ustalania znaczenia normy , a więc drugiego etapu.

W ujęciu derywacyjnym kładzie się nacisk na reguły konstruowania norm z tekstu prawnego tj. reguły operacji takich jak np. rodzdzielenie elementów różnych norm wysłowionych w jednym przepisie, scalanie elementów jednej normy wysłowionych w różnych przepisach , uadekwatnienie zakresu stosowania lub zakresu normowania normy wysłowionej w jednym przepisie przez elementy zawarte w innych przepisach.

Ujęcie klaryfikacyjne nie stawia normom wymogu jednoznaczności, zadaniem interpretatora jest jedynie ustalenie wzoru zachowania się , będącego znaczeniem normy. Nie chodzi tu bowiem o osiągnięcie całkowitej jednoznaczności ale zmienjesznie stopnia wieloznaczności.

Ujęcie derywacyjne zakłada, że proces wykładni kończy się na skonstruowaniu normy, która pojmowana jest jako wypowiedź jednoznaczna, Ma więc charakter idealizacyjny. (to ujęcie) – gdyż nie da się tego w praktyce zrobić.

Dlatego ujęcie klaryfikacyjne wydaje się bardziej przydatne dla wykładni operatywnej pojmowanej jako wykładnia dokonywana przez organ stosujący prawo w celu rozstrzygnięcia konkretnego stanu faktycznego. Zaś ujęcie derywacyjne jest bardziej adekwatne w stosunku do wykładni abstrakcyjnej, dogmatycznoprawnej , dokonywanej w oderwaniu od konkretnych stanów faktycznych.

Podziały wykładni:

Wykładnia w ujęciu pragmatycznym to świadoma aktywność intelektualna, czynność interpretatora.

A więc jeżeli mówimy o podziale wykładni na językową, systemową i funkcjonalną, a więc podziale wykładni ze względu na sposób jej przeprowadzenia , mamy na myśli właśnie wykładnię w ujęciu pragmatycznym, bo chodzi nam o pewien proces, o pewne czynności.

Wykładnia w ujęciu apragmatycznym – to rezultat tych czynności.

A więc jeżeli dokonujemy podziłu wykładni na wykładnię literalną, zwężającą i rozszerzającą, a więc podziału ze względu na zakres ustaleń interpretacyjnych (zakres ..) to mamy na myśli wykładnię w ujęciu apragmatycznym.

Wykładnia może być wykładnią o charakterze:

-abstrakcyjnym ( dokonywana in abstracto), kiedy nie jest związana z rozstrzyganiem konkretnej sprawy;

- konkretnym ( dokonywana in concreto), kiedy jest dokonywana na użytek rozstrzygnięcia konkretnej sprawy.

RODZAJE WYKŁADNI- ze względu na podmiot dokonujący wykładni i jej moc wiążącą:

Autentyczna – dokonywana przez prawodawcę „ kto jest upoważniony do tworzenia prawa ten może je również interpretować”.

Tak naprawdę trzeba jednak odróżnić:

- wykładnie zawartą w oficjalnym i mającym moc wiążącą akcie- ta wykładnia ma taką moc wiążącą jak akt, którego jest częścią;

- wykładnia , w której intencje prawodawcy poznajemy na podstawie różnego rodzaju materiałów przygotowawczych, deklaracji lub oświadczeń prawodawcy, które nie mają formalnie mocy wiążącej.

Ta pierwsza sytuacja jest dosyć rzadka, a przykład jej jest poniżej. Druga jednak jest znacznie częstsza.

PRZYKŁAD: rozporządzenie ministra finansów z dnia 26. Sierpnia 2003r. w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

Legalna- dokonywana przez organ, któremu prawodawca przyznał kompetencje do interpretowania prawa i nadał tej interpretacji moc powszechnie wiążącą albo ograniczoną moc wiążącą.

Kompetencje do dokonywania powszechnie wiążącej wykładni ustaw miał TK w latach 1989-1997.

Za przykład wykładni legalnej można również uznać wykładnię Sądu Najwyższego dokonywaną na mocy ustawy o SN w formie uchwał o statusie zasad prawnych , mających na celu wyjaśnienhie znaczenia przepisów budzących wątpliwości , lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie. Ma ograniczoną moc wiążącą.

Innym przykładem obecnie występującej wykładni legalnej może być wykładnie dokonywania przez Ministra Finansów na mocy ustawy- ordynacja podatkowa. Ma ograniczoną moc wiążącą.

Operatywna- dokonywana przez organ stos. Prawo w procesie stosowania prawa, na użytek konkretnej sprawy karnej, cywilnej czy administracyjnej.

Wiąże ona organ, który orzeka w tej konkretnej sprawie i podmioty wobec których owe prawo jest stosowane. Sę pewne szczególne przypadki w których wykładnia jednego sądy jest wiążąca dla innego sądu w danej konkretnej sprawie.

Kodeks postępowania cywilnego

ART. 386. Paragraf 6. Ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji ….

Doktrynalna- dokonywana przez naukę prawa ( doktryna prawnicza to całość poglądów w kwestii stosowania, interpretacji i porządkowania systemu prawa ogłoszonych przez przedstawicieli nauki prawa i orzecznictwo.) np. glosy, komentarze itp. Nikogo nie wiąże.

Nieoficjalna- dokonywana przez osoby prywatne lub prawników dla potrzeb podejmowania przez siebie decyzji przez różne podmioty. Nikogo nie wiąże.

DYREKTYWY INTERPRETACYJNE

– reguły, które wskazują jak ustalać znaczenie tekstu prawnego , w sytuacji, kiedy jego znaczenie nie jest jasne.

Dzielą się na dyrektywy pierwszego i drugiego stopnia.

Dyrektywy pierwszego stopnia- to reguły określające, jak ustalić znaczenie (treść i zakres) wyrażeń występujących w tekście prawnym ze względu na kontekst językowy, systemowy i funkcjonalny, w jakim wyrażenia te są używane przez prawodawcę.

Dyrektywy drugiego stopnia wyznaczają sposób posługiwania się dyrektywami pierwszego stopnia.

Dzielą się na dyrektywy procedury i preferencji.

Dyrektywy procedury wskazują w jakiej kolejności stosuje się dyrektywy pierwszego stopnia.

Dyrektury preferencji wskazują, jakie znaczenie tekstu prawnego należy zaakceptować w sytuacji, gdy zastosowanie dyrektyw interpretacyjnych pierwszego stopnia nie prowadzi do jednoznacznych ustaleń. Wskazują więc jak rozstrzygać kolizje interpret.

Kolizje interpretacyjne mogą być dwojakiego rodzaju:

- gdy zastosowanie dyrektyw 1go stopnia jednego typu np. dyrektyw językowych , prowadzi do rozbieżnych ustaleń.

- Rozbieżne rezultaty są wynikiem zastosowania dyrektyw różnego typu (językowych, systemowych , funkcjonalnych).

Stosowanie i wykładnia 18.04

Dyrektywami preferencji jest część dyrektyw wykładni systemowej i wykładni funkcjonalnej wskazujących, jakie znaczenie tekstu prawnego jest właściwe, gdy przeprowadzenie wykładni językowej daje rozbieżne rezultaty.

Przykłady przyjętych w systemie prawa polskiego dyrektyw interpretacyjnych II stopnia:

1. Zasada pierwszeństwa wykładni językowej oraz subsydiarności (pomocniczości) wykładni systemowej i funkcjonalnej – jeżeli sens językowy przepisu jest jasny i oczywisty, to interpretator powinien się na nim oprzeć (interpretatio cessat in claris). Odstąpienie od sensu językowego przepisu mogą uzasadnić jedynie szczególnie ważne racje.

Zasada pierwszeństwa wykładni językowej ustala więc następujący porządek preferencji:

Wątpliwości interpretacyjne -> wykładnia językowa -> wątpliwości interpretacyjne -> wykładnia systemowa -> wątpliwości interpretacyjne -> wykładnia funkcjonalna.

Z uwagi na ww. zasadę wykładnia systemowa i funkcjonalna pełnią następujące funkcje:

- służą rozstrzyganiu wątpliwości interpretacyjnych, których nie zdołała usunąć wykładnia językowa;

- służą potwierdzeniu rezultatów wykładni językowej;

- pozwalają dokonać właściwego wyboru pomiędzy różnymi alternatywami interpretacyjnymi, które sugeruje wykładnia językowa;

- pozwalają odpowiednio zmodyfikować sens językowy przepisu harmonizując go z wymogami wykładni systemowej lub funkcjonalnej;

- w wyjątkowych sytuacjach motywowanymi ważnymi powodami uzasadniają odstępstwo od sensu językowego przepisu.

1. Zasada harmonizowania kontekstów – nie wolno całkowicie ignorować wykładni systemowej i funkcjonalnej – ustalając znaczenie językowe trzeba brać obie te wykładnie pod uwagę.

2. Interpretatorowi wolno odstąpić od sensu językowego, gdy:

- jest on ewidentnie sprzeczny z fundamentalnymi wartościami konstytucyjnymi;

- gdy wykładnia językowa prowadzi do rozstrzygnięcia, które w świetle powszechnie akceptowanych wartości musi być uznane za rażąco niesłuszne, niesprawiedliwe, nieracjonalne, lub niweczące ratio legis (racja regulacji) interpretowanego przepisu;

- wykładnia językowa prowadzi do ab absurdum;

- ujawnił się w nim oczywisty błąd legislacyjny.

1. Zasada pierwszeństwa wykładni sensu stricto:

Interpretator powinien w pierwszej kolejności stosować dyrektywy wykładni sensu stricto i dopiero wtedy, gdy sprzeczności lub luki nie da się usunąć odwołując się do reguł wykładni sensu stricto, wolno mu posłużyć się regułami wykładni sensu largo, a więc wnioskowaniami prawniczymi i regułami kolizyjnymi, np. TK wskazał na konieczność stosowania techniki wykładni w zgodzie z konstytucją – ustalenie niekonstytucyjności przepisu jest dopuszczalne dopiero wtedy, gdy nie uda się w drodze wykładni ustalić takiego jej sensu, który byłby zgodny z konstytucją.

Akceptacja określonych dyrektyw preferencji jest związana z przyjęciem określonej ideologii wykładni prawa – statycznej lub dynamicznej.

Dyrektywy interpretacyjne są wytworem doktryny prawniczej i praktyki. Nie mają charakteru obowiązujących reguł prawnych i są przyjmowane na podstawie powszechnej akceptacji przez praktykę i doktrynę prawniczą.

Doktryny interpretacyjne pełnią w procesie stosowania prawa dwie funkcje:

• heurystyczną – bo pełnią rolę wskazówek ułatwiających rozstrzygnięcie wątpliwości związanych ze znaczeniem tekstu prawnego, a więc są pomocne w procesie dochodzenia do ustalenia właściwego znaczenia przepisów prawnych (heurystyczny – prowadzący do poznania nowych prawd);

• uzasadniającą – racjonalizują już podjętą decyzję interpretacyjną, tzn. stanowią argument uzasadniający dokonane rozstrzygnięcie interpretacyjne.

Rodzaje wykładni ze względu na kontekst, w którym ustalane jest znaczenia normy, albo inaczej – ze względu na racje wykładni i sposób jej dokonania (a więc rodzaj zastosowanych dyrektyw interpretacyjnych):

• wykładnia językowa (gramatyczna) – polega na posługiwaniu się dyrektywami, które wskazują w jaki sposób należy ustalać znaczenie normy ze względu na jej kontekst językowy, tj. występowanie określonych terminów, zwrotów czy wyrażeń w języku prawnym.

Można mówić o dwóch rodzajach kontekstu językowego:

1. Pierwszy tworzą reguły składni (syntaktyczne) oraz reguły sensu (semantyczne) języka prawnego.

2. Drugi wiąże się z faktem, że poszczególne zwroty językowe w procesie ich rozumienia nie mogą być traktowane jako autonomiczne i izolowane elementy tekstu prawnego. Określone wyrażenia językowe w trakcie ich rozumienia muszą być postrzegane jako elementy tworzące ciągi wyrażeń w ramach przepisu prawnego.

Nie wszystkie dyrektywy związane z kontekstem językowym są przedmiotem teorii wykładni. Dyrektywy niezbędne dla rozumienia i posługiwania się językiem potocznym nie są uwzględnione w żadnej teorii wykładni. Tego rodzaju dyrektywy języka są przedmiotem badań lingwistycznych.

Natomiast dyrektywy wykładni językowej to takie dyrektywy, które określają jak należy ustalić znaczenia normy prawnej ze względu na język prawny, w którym jest ona formułowana.

Bliżej niesprecyzowane pojęcie języka potocznego. Niewątpliwie język potoczny jest odmianą języka etnicznego.

Język powszechny – język, którego słownictwo jest zbiorem elementów danego języka etnicznego powszechnie dostępnych dla przeciętnego członka danej grupy etnicznej i w związku z tym nadających się do powszechnego użytku.

Język potoczny bywa przez niektórych autorów przeciwstawiany językowi literackiemu.

Język potoczny – mówiony odpowiednik języka literackiego.

Język potoczny – język, za pomocą którego porozumiewamy się z otoczeniem w życiu codziennym.

Język ogólny – jedyny dialekt kulturalny języka etnicznego, odmiana języka naturalnego pozostająca w związku z językiem literackim, stosowana w szkolnictwie, administracji, mediach, literaturze i innych dziedzinach życia narodu.

• wykładnia systemowa;

• wykładnia funkcjonalna.

Dyrektywy interpretacyjne językowe:

1. Domniemanie języka potocznego – interpretowanym zwrotom nie można bez dostatecznych powodów przepisywać swoistego znaczenia prawnego, ale gdy ustali się , że takie znaczenie mają, wówczas należy posługiwać się nim bez względu na to, jakie znaczenie mają równokształtne zwroty w języku potocznym.

2. Jeżeli na gruncie języka potocznego można przypisać wyrażeniom użytym w tekście prawnym kilka różnych znaczeń, to należy wybrać to znaczenie, które jest najbardziej oczywiste.

Stosowanie i wykładnia 16.05.11(ciąg dalszy z 18.04)

1. Domniemanie języka prawnego - interpretowanym zwrotom, których znaczenie określone jest przez język prawny, nie można bez dostatecznych powodów przypisywać należącego do terminologii części systemu prawa, gałęzi prawa, ale gdy ustali się je, należy posługiwać się nim bez względu na to jaki znaczenie prawne mają równokształtne zwroty w języku prawnym.

2. Domniemanie znaczenia specjalnego – jeżeli określony termin należy do terminów specjalistycznych w określonej dziedzinie wiedzy lub praktyki społecznej to należy przyjąć znaczenie jakie termin ten ma w tej właśnie dziedzinie.

3. Zakaz wykładni homonimicznej – nie można nadawać identycznym sformułowaniom w ramach tego samego aktu prawnego różnego znaczenia, o ile z tego aktu nie wynikają wskazówki pozwalające na takie różne rozumienie tych samych sformułowań poszczególnych norm.

4. Zakaz wykładni synonimicznej – Różnym zwrotom w ramach jednego aktu prawnego nie należy nadawać tego samego znaczenia.

5. Nakaz przestrzegania definicji legalnych – jeżeli istnieje w systemie prawnym wiążące ustalenie znaczenia zwrotów zawartych w normach prawnych tego systemu, to należy używać odpowiednich zwrotów w tym właśnie znaczeniu, chyba, ze z interpretowanej normy z oczywistością wynika, ze trzeba użyć zwrotu w znaczeniu odmiennym od ustalonego.

6. Lege non distinguente nec nostrum est distinguere – tam gdzie rozróżnień nie wprowadza prawodawca, tam nie wolno wprowadzać ich interpreterowi.

7. Zakaz wykładni per non est – niedopuszczalne jest takie ustalenie znaczenia normy, przy którym pewne zwroty, albo pewne fragmentu tekstu prawnego, są traktowane jako niezbędne (każdy znak interpunkcyjny i każde słowo ma znaczenie)

8. Znaczenie zwrotów powstałych przez połączenie zwrotów prostych należy ustalać zgodnie z regułami syntaktycznymi języka, do którego interpretowana norma należy.

WYKŁADNIA SYSTEMOWA

ustalenie znaczenia normy ze względu na system do którego ta norma należy, czyli ze względu na cechy tego systemu i miejsce normy w tym systemie.

Kontekst systemowy tworzą następujące przesłanki do których odwołuje się interpretator: zasady prawa; cechy systemu prawa takie jak niesprzeczność i zupełność, systematyka zewnętrzna i wewnętrzna aktu normatywnego.

Dyrektywy interpretacyjne systemowe

1. Interpretator powinien tak ustalić znaczenie normy by nei pociągało to ze sobą istnienia sprzeczności między normą interpretowaną a jakąkolwiek z norm należących do tego samego systemu prawa, w szczególności między normą a zasadą systemu prawa. Konkretyzacją tej reguły jest nakaz brania pod uwagę w procesie interpretacji zasad konstytucyjnych czy dokonywania wykładni zgodnie z normami prawa międzynarodowe publicznego czy prawa europejskiego.

2. W razie sprzeczności normy z zasadą systemu prawa należy ustalić takie znaczenie interpretowanej normy by nie była ona z tą zasadą sprzeczna.

3. Jeżeli na gruncie wykładni językowej występuje jakaś wątpliwość co do znaczenia normy pr. Należy wybrać takie ustalenie, które jest zgodne z zasadami części systemu prawa i systemu prawa , do którego interpretowana forma należy.

4. Nie wolno prowadzić interpretacji w sposób, który prowadziłby do luk w prawie, przy czym chodzi tu o luki opisowe (luka techniczna – brak istotnego elementu instytucji prawnej) a nie o luki aksjologiczne

5. Argumentum a rubrica – ustalając znaczenie normy, interpretator powinien brać pod uwagę systematykę wewnętrzną aktu, w którym dana norma się mieści. (Od tego mogą być wyjątki)

6. Ustalając znaczenie powinno się brać pod uwagę miejsce w systematyce zewnętrznej (do jakiej gałęzi prawa interpretowany przepis należy)

7. Znaczenie interpretowanej normy należy ustalić w taki sposób by było najbardziej harmonijne w stosunku do innych norm części systemu prawa, do którego interpretowana norma należy.

Większość dyrektyw wykładni systemowej można przedstawić w formie dyrektyw preferencji, tj. dyrektyw II stopnia.

WYKŁADNIA FUNKCJONALNA

Ustalenei znaczenia normy ze względu na jej kontekst funkcjonalny

Kontekst ten tworzą fakty o charakterze ustrojowym (podstawowe zasady ustroju społecznego, politycznego i ekonomicznego państwa) oraz fakty o charakterze aksjologicznym(pozaprawne oceny i reguły społeczne, głównie o charakterze moralny, a także społeczne akceptowane zasady słuszności i sprawiedliwości)

Odwołanie się przez interpretatora do przesłanek o charakterze ustrojowym przybierają najczęściej postać powołania się na cele prawa, funkcje prawa, społeczno - gospodarcze przeznaczenie prawa.

Powoływanie się na racje o charakterze aksjologicznym staje się niezbędne w przypadku stosowania klauzul generalnych.

Dyrektywy interpretacyjne funkcjonalne

1. Interpretując przepisy prawne należy brać pod uwagę cele regulacji prawnej (ratio legis). Powoływanie się na ratio legis to dokonywanie wykładni celowościowej lub teleologicznej.

2. Jeżeli w procesie wykładni uwzględnia się cele prawa, to posługując się celem normy należy ustalić go w taki sposób, by był on zgodny z celem instytucji prawnej do której rekonstruowana norma należy.

3. W razie wątpliwości dotyczącej znaczenia normy będącym elementem instytucji prawnej należy znaczenie to ustalić w ten sposób by odpowiadało ono funkcji tej instytucji jako całości.

4. Przy interpretacji nalezy brac pod uwage powszechnie akceptowane normy moralne, zasady slysznosci i sprawiedliwosci.

5. Jezeli mnozliwe sa rozne znaczenia normy to nalezy wybrac to znaczenie, przy ktorym norma jest najbardziej zgodna z przyjetymi ocenami i regulami spolecznymi.

6. Jeżeli mozliwe sa rozsne znaczenia normy to nie mozna wybrac tego znaczenia, przy ktorym norma bylaby niezgodna z przyjetymi ocenami i regulami spolecznymi.

7. Jezeli w procesie wykladnie uwzglednia sie oceny i reguly spoleczne to nalezy sie nimi poslugiwac jednolicie co najmniej w stosunku do wszystkich norm instytucji, do ktorych interpretowana norma nalezy.

8. Argument z konsekwencji - interpretujac norme nalezy brac pod uwage konsekwencje spoleczne i ekonomiczne do jakich bedzie prowadzic okreslona interpretacja i wybrac taka, przy ktorej konsekwencje te beda najbardziej korzystne.

9. Argumentum ad absurdum - nalezy odrzucic taka interpretacje przepisow, ktora prowadzilaby do absurdalnych lub niemozliwych do zaakceptowania konsekwencji.

Dyrektywy wykladni funkcjonalnej sa najczesciej dyrektywami II stopnia preferencji.

Wykladnia funkcjonalna ma czesto charakter wykladni adaptacyjnej, tj. wykladni, ktora sluzy rozwiazaniu problemow prawnych powiazanych z okreslona rzeczywistoscia spoleczna i ktora w zwiazku z tym ma zawsze w mniejsztm lub wiekszym vstopniu charakter kreatywny.

Budzi to szereg obaw. Trzeba wiec zachowac ostroznosc w stosowaniu wykladni funkcjonalnej w tych galeziach prawa, w ktorych regulacja ma charakter zamkniety, naklada na obywateli obowiazki lub inne obciazenia lub w ktorych przewidywalnosc decyzji organow stosujacych prawo jest szczegolnie chroniona wartoscia. Np. prawo karne, prawo podatkowe.

Rodzaje wykladni ze wzgledu na wyniki, ze wzgledu na zakres dokonywanych ustalen interpretacyjnych:

1. wykladnia literalna,

2. wykladnia rozszerzajaca,

3. wykladnia zwezajaca.

W ten sposob kwalifikujemy ostateczny zarys wykladni.

WYKLADNIA LITERALNA:

-stwierdzajaca, scisla itd. - wykladnia, ktora ma miejsce wtedy, gdy sposrod roznych znaczen uzyskanych za pomoca odmiennych dyrektyw interpretacyjnych zostanie wybrane rozumienie tekstu prawnego ustalone za pomoca dyrektyw jezykowych

albo ewentualnie sytuacja, w ktorej interpretator akceptuje znaczenie tekstu prawnego okreslone za pomoca dyrektyw jezykowych, poniewaz to co prawodawca powiedzial pokrywa sue z trym, co chcial powiedziec. IDEM DIXIT QUAM VOLUIT.

Stosowanie i wykładnia 30.05.11

Wykładnia rozszerzająca-

Wykładnia w ramach której interpretator wybiera rozumienie tekstu prawnego określone w wyniku zastosowania dyrektyw pozajęzykowych i jest ono szersze od rozumienia językowego

Albo wykładnia w której interpretator przyjmuje znaczenie przepisu szersze od znaczenia językowego, gdyż zakłada się , że normodawca powiedział mniej niż zamierzał.

MINUS DIXIT QUAM VOLUIT

Wykładnia zwężająca

-przeciwieństwo wykładni rozszerzającej,

Jest to wykładnia w ramach której interoretator wybiera rozumienie tekstu prawnego określone w wyniku zastosowania dyrektyw pozajęzykowych i jest ono węższe od rozumienia jęż.

-albo wykładnia w której interpretator przyjmuje znaczenie przepisu węższe od znaczenia jęz. , gdyż normodawca powiedział więcej niż zamierzał.

PLUS DIXIT QUAM VOLUIT

Zasady dot. wykł. Literalnej, rozszerzającej i zwężającej:

1, Wszystkie przepisy pr. Powinny być interpretowane literalnie , chyba, że istnieją ważne racje, by nadać im interpretację rozszerzającą lub zwężającą.

2. W sposób ścisły powinny być interpretowane przepisy kompetencyjne oraz przepisy ograniczające prawa i wolności obywatelskie;

3. Dopuszczalna jest interpretacja rozszerzająca praw i wolności obywatelskich, a zasadniczo niedopuszczalna jest wykładnia rozsz. Ich obowiązków i ograniczeń praw i wolności.

4.Przepisy odnoszące się do działań władczych organów państwowych nie powinny być interpretowane rozszerzająco, natomiast jest zasadniczo dopuszczana taka interpretacja w przypadku działań nie władczych;

5. Zakaz wykładni rozszerzającej wyjątków (exceptiones non sunt extendendae);

6.Zakaz wykładni rozszerzającej przepisów prawnych , które stanowią lex specialis.

7. Zakaz wykładni rozsz. Tych przepisów , których redakcja sugeruje, że powinny być rozumianeściśle, a więc na przykład przepisów, w których kontekście użyto takich słów jak ‘’tylko’’, ‘’wyłącznie”, „jedynie”.

8. Nakaz wykładni literalnej przepisów prawa karnego.

9.Nakaz wykładni przepisów prawa podatkowego;

10. Zakaz wykładni rozsz. Prawa karnego, jeżeli taka wykładnia miałaby doprowadzić do rozszerzenia odpowiedzialności karnej oskarżonego, a to ze względu na zasadę nulle poena sine lege; dopuszczalna jest natomiast wykłądnia na korzyść oskarżonego (in dubio pro reo- wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego);

11. Zakaz stosowania wykładni rozsz. Przepisów prawa podatkowego, jeżeli wykładnia taka miałaby prowadzić do rozszerzenia zakresu opodatkowania, a to ze względu na zasadę nullum tributum sine lege; dopuszczalna jest natomiast wykładnia na korzyść podatnika (in dubio pro trubutario).

WYKŁĄDNIA SECUNDUM, CONTRA I PRAETER LEGEM.

Wykłądnia secundum legem- wykładnia zgodna z akceptowanymi w danym systemie zasadami interpretacji przepisów prawnych , co do zasady (z małymi wyjątkami) zgodna z sensem językowym przepisu.

Wykładnia contra legem- wykładnia niezgodna z przyjętym ius interpretandi.

Wykładnia praeter legem- pojęcie nieco mgliste, pokrywa się z wykładnią rozszerzającą.

TEORETYCZNY MODEL WYKŁADNI OPERATYWNEJ

1. Sytuacja izomorfii (brak wątpliwości co do znaczenia normy- bezpośrednie rozumienia), albo sytuacja wykładni (wątpliwości co do znaczenia);

2. 2. Posłużenie się dyrektywami interpretacyjnymi pierwszego stopnia to jest regułami, które wskazują jak interpretator powinien ustalać znaczenie tekstu prawnego ze względu na podstawowe konteksty w jakich on występuje: kontekst językowy, systemowy i funkcjonalny.

Rezultatem tego etapu może być ustalenie już poszukiwanego znaczenia normy z dostatecznym stopniem precyzji, tj. wystarczącym później do wydania rozstrzygnięcia w procesie stosowania prawa- wówczas przechodzi się do 4 ostatniego etapu modelu. Jeżeli zaś prównanie znaczeń ustalonych na podtsawie dyrektyw interpretacyjnych pierwszego stopnia wykazuje ich niezgodność (znaczeń) należy pzejść do 3go etapu.

1. Jeżeli istenieje rozbieżność znaczeń przepisu , który ma być zasotowoany, ustalonych na gruncie dyrektyw językowych , systemowych i funkcjonalnych należy zasatowować dyrektywy preferencji (dyrektywy drugiego stopnia, ustalające wybór miedzy znaczeniami pzrypisywanymi interpretowanemu przepisowi na podstawie dyrektyw pierwszego stopnia gdy znaczenia te są ważne), tak by ustalić które z tych znaczeń jest prawdziwe.

2. UZUpełnic (nie widziałam xD) Sformułowaniu decyzji stwierdzającej jakie zn..

W procesie wykładni prawa występuje wiele ocen:

1. Oceny stanowiące punkt wyjścia wykładni operatywnej , a więc momentu wątpliwoścu co do znaczenia normy prawnej;

2. Oceny występujące w sformułowanych dyrektyw interpretacyjnych;

3. Ocenny charakter samego wyboru dyrektyw intepretacjnych;

Dlatego podaną powyżej formułę decyzji intepretacyjnej należy uzupełnić przez uwzględnienie relatywizacji do ząłożonych wartości. Powinna więc ona brzieć: „norma N ma znaczenie Z języku prawnym JP ze względu na dyrektywy interpretacyjne Dl 2… Din i oceny W1, W2..W3.”

Wartości , jakie zakłada się przy dokonywaniu wykładni mogą być podstawą do klasyfikacji pewnych zespołów dyrektyw interpretacyjnych zgrupowanych w normatywne teorie wykładni.

A więc te normatywne teorie wykładni to nic innego jak zbiory dyrektyw interpretacyjnych , wystarczające aby dać odpowiedź na dowolny problem interpretacyjny, wyróżnione ze względu na określone, zakładane wartości i związane z nimi poglądy na właściwości znaczenia norm.

W praktyce są to raczej ideologie wykładni prawa.

Ideologia wykładni prawa to zespół poglądów:

1. Dotyczących podstawowych wartości jakie powinien uwzględnić interpretator , dokonując wykładni tekstów prawnych.

2. 2.pozwalających na udzielenie odpowiedzi na pytanie jakie znaczenie normy prawnej jest znaczeniem właściwym , jeżeli uznać określone wartości za podstawowe w procesie wykładni.

3. Stanowiących uzasadnienie dla przyjętych dyrektyw interpretacyjnych, w szczególności II stopnia.

Podstawą do rekonstrukcji ideologii wykładni są wypowiedzi formułowane przez przedstawicieli praktyki i doktryny prawniczej, w szczególności praktyki stosowania prawa.

Statyczne ideologie wykładni postulujące by znaczenia norm prawnych było stałe.

Preferowane wartości : stałość prawa, pewność prawa i bezpieczeństwo prawne.

Postuluje stosowanie dyrektyw jęzowych, ewentualnie systemowych, zaleca ograniczenie stosowania dyrktyw funkcjonalnych. W przypadku konfliktu- rozbieżnych ustaleń interpretacyjnych preferuje wykładnię językową przed pozostałymi i wykładnię systemową przed funkcjonalną.

Dominują w okresach stabilizacji ustrojowej. Wykładnia historyczna , genetyczna.

Należy w tym miejscu wspomnieć o tzw. subiektywnych koncepcjach wykładni ujmujących wolę prawodwcy historycznego jako fakt historyczny- możliwą do ustalenia poprzez badanie takich dokumentów jak stenogramy obrad parlamentu, materiały przygotowawcze komisji legislacyjnych.

Dynamiczne ideologie wykładni zwykle towarzyszą procesom przemian ustrojowych.

Postulują zmienność znaczenia norm prawa obowiązującego w zależności od zmian kontekstu, w którym prawo funkcjonuje.

Należy bowiem znaczenie ustalać tak, by było ono optymalnie dostosowanie do zmiennych potrzeb „życia”.

Teorie te mogą więc upatrywać znaczenia normy w woli prawodawcy aktualnego lub warunkować je innymi czynnikami, stąd można wyróżnić np. obiektywnie teorie wykładni, teorie teleologiczno-socjologiczne, teorie „ocen” i teorie „woli aktualnego prawodawcy”.

Nadrzędną wartością jest adekwatność prawa i życie, efektywność (skuteczność) prawa elastyczność pojmowania jako zdolność do regulowania zmieniającej się rzeczywistości społecznej.

Wykładnia ma mieć charakter adaptacyjny i preferuje się tu w przypadku kolizji interpretacyjnej wynik wykładni funkcjonalnej przed wynikiem językowej i systemowej.

JEDNO ZADNIE UZUPEłnić< NIE BYŁO WIDAĆ;d

Stosowanie i wykładnia 06.06.11

Wykładnia konsrtytutywna i deklaratoryjna

W myśl teorii deklaratoryjnej wykładni celem interpretatora jest odtworzenie, a nie tworzenie sensu przepisów prawnych.

Zwolennicy konstytutywnej teorii wykładni twierdzą, że wykładnia prawa w pewnych sytuacjach ma i może mieć charakter twórczy

W sporze między zwolennikami teorii deklaratoryjnej i konstytutywnej wykładnie podstawowe znaczenie ma samo odróżnienie wykładni odtwórczej od wykładni twórczej.

Granica między aktami wykładni odtwórczej i twórczej nie jest ostra i w praktyce w wielu przypadkach niemożliwa do ustalenia.

Koncepcje co do odróżnienia wykładni twórczej od odtwórczej:

1. Wykładnię można nazwać „odtwórczą”, gdy każdy działający w dobrej wierze i dysponujący znajomością odpowiednich kontekstów interpretator skłonny jest dany rezultat wykładni zaakceptować.

2. Z wykładnia twórcza mamy do czynienia w przypadku odejścia od sensu literalnego (dosłownego) przepisu

3. Wykładnia twórcza to taka, w której zawarty jest element nowości normatywnej, tj. zmienia zakres czynów nakazanych, zakazanych lub dozwolonych.

Teoria deklaratoryjna to powszechnie przyjmowany w teorii i praktyce sposób pojmowania wykładni. (w polskim systemie prawa przyjmuje się teorię deklaratoryjną) Ale teoria konstytutywna ma coraz więcej zwolenników wśród najwybitniejszych filozofów prawa i języka.

Przypadki twórczej wykładni:

1. Odstąpienie interpretatora od jasnego i oczywistego sensu językowego przepisu.

2. Interpretator jest zmuszony do przypisania znaczenia pojęciu niedookreślonemu

3. Wykładnia rozszerzająca i zwężająca

Gdyby serio przyjąć, że wykładnia musi mieć charakter odtwórczy, to w każdym przypadku, gdyby tekst prawny okazał się niejasny, interpretator powinien zaniechać wykładni, stwierdzić niejasność i zwrócić się do prawodawcy.

W systemie prawa stanowionego obowiązuje zasada zakazu wykładni prawotwórczej. Uzasadnieniem jest zasada podziału władzy.

Czy każda wyk ładni twórcza jest prawotwórcza?

Nie wszystkie przypadki wykładni twórczej uważa się za złamanie zasady zakazu wykładni prawotwórczej.
wykładnię odtwórczą uznaje się za zasadę, twórczą zaś za wyjątek, który jest możliwy tylko wtedy gdy znajduje ona niewątpliwą legitymację w akceptowanych dyrektywach wykładni.

Wykładnie twórcza nieuzasadniona przez akceptowane dyrektywy wykładni byłaby niedozwoloną wykładnią prawotwórczą.

WYKŁADNIA SENSU LARGO

Wnioskowania prawnicze

Rozumowania prawnicze przeprowadzane są zgodnie z odpowiednimi regułami - regułami inferencyjnymi.

r. inferencyjne – służą do uznawania za obowiązujące takich norm, które nie zostały wyraźnie sformułowane w żadnych przepisach prawnych, ze względu na to, iż stanowią one konsekwencje norm wyraźnie w przepisach sformułowanych.

Na podstawie zdania o obowiązywaniu pewnej normy w danym systemie prawa uznaje się zdanie stwierdzające obowiązywanie w tym systemie innej normy.

Podstawą takiego uznania są związki, które zachodzą między tymi normami.

Rodzaje takich związków:

1. Związki analityczne

2. Związki instrumentalne

3. Związki oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy.

Związki analityczne – niektórzy mówią wtedy o logicznym wynikaniu normy z normy

N2 „wynika” z N1 jeśli:

- zakres zastosowania(wszystkie sytuacje, w których dana norma ma zastosowanie) N1 obejmuje zakres zastosowania N2 czyli hipoteza N1 obejmuję hipotezę N2

- zakres normowania N1 obejmuje zakres normowania N2 przy co najmniej tożsamości lub węższym zakresie drugiego elementu normy N2.

N1- każdy kto jest A we wszystkich sytuacjach rodzaju B powinien dokonać czynu typu C.

N2 – x (który jest A) w sytuacji y (która jest sytuacją rodzaju B) powinien dokonać czynu z (który jest odpowiednim czynem typu C)

Na gruncie definicji, że motocykl to pojazd mechaniczny z normy N1 nakładającej obowiązki odpowiedniego rodzaju na wszystkich użytkowników pojazdów mechanicznych (np. normy nakazującej jazdę po prawej stronie) „wynika” norma nakładająca takie obowiązki na użytkowników motocykli (motocykle tez mają jeździć po prawej stronie)

Związki instrumentalne – mów się czasami wtedy o instrumentalnym wynikaniu normy N2 z normy N1.

- jest tak gdy zrealizowanie normy N2 jest warunkiem przyczynowo koniecznym dla zrealizowania normy N1 – tzw. wnioskowania z celu na środki.

Jeśli dozwolona lub nakazana jest realizacja danego stanu rzeczy to tym samym dozwolone lub nakazane jest podjęcie środków, które są niezbędne do realizacji tego stanu rzeczy.

Reguła instrumentalnego nakazu

Jeżeli uznaje się za obowiązującą normę N1 nakazującą adresatom spowodować stan rzeczy R, to należy uznać za obowiązującą również normę N2, która nakazuje adresatowi normy N1 uczynić wszystko co jest przyczynowo konieczne dla zrealizowania owego stanu rzeczy R.

Reguła instrujentalnego zakazu

Jeżeli uznaje się za obowiązującą normę N1, która nakazuje realizować stan rzeczy R, to należy również uznać za obowiązującą normę N3, które temuż adresatowi zakazuje czynić cokolwiek, co byłoby warunkiem przyczynowo wystarczającym dla spowodowania, ze stan rzeczy R nie powstanie.

Np. jeżeli strażak ma obowiązek strzeżenia okjreślonego obiektu, to tym samym nie wolno mu jest spać lub oddalać się w trakcie służby od strzeżonego obiektu.

Ale uwaga!!!

1. Według zasady impossibilium nulla est obligato ( nikt nie może być zobowiązany do rzeczy niemożliwych) każda norma obowiązuje przy zastrzeżeniu, iż to co ona wskazuje jest możliwe do spełnienia.

2. Norma instrumentalnie wyprowadzona z innej normy nie może nakazywać czynów zakazanych ze względu na inne normy danego systemu prawnego (poza wypadkami stanu wyższej konieczności lub obrony koniecznej)

3. Regule instrumentalnego zakazu (nakazu) odmawia się zastosowania wtedy, gdyby na gruncie przyjmowanego systemu wartości koszt działań instrumentalnych był nazbyt wysoki w stosunku do wartości osiąganych przez zrealizowanie norm wyjściowych.

Związki oparte na założeniu systemowości ocen prawodawcy

Wnioskowanie oparte na założeniu, że prawodawca ustanawiając normy prawne kieruje się zawsze jakimś określonym systemem ocen.

Opiera się na założeniu, ze jeżeli uznaje się za obowiązujące w danym systemie prawa normy majace określone uzasadnienie aksjologiczne, to należy uznać za obowiązujące w nim inne normy, które mają takie samo, czy tym bardziej mają silniejsze uzasadnienie aksjologiczne w tychże ocenach.

Reguły inferencyjne oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy budzą szczególnie dużo sporów:

1. Często mogą powstawać istotne wątpliwości co do tego, jakie uzasadnienie aksjologiczne przypisywać można normom wysłowionym w tekście prawnym, nawet jeżeli zawiera on jakieś deklaracje w tej mierze.

2. Jeśli przyjmie się, ze prawodawca ustanawiając określoną regulację kierował się określonymi ocenami, to nie zawsze przesądza to jednoznacznie o tym, że ze względu na tego rodzaju ocenę należy uznawać taką a nie inną normę za obowiązującą.