Charakterystyka i struktura rynku
Sektor spożywczy należy do najważniejszych i najszybciej rozwijających się dziedzin w polskiej gospodarce. Udział sektora w wartości sprzedaży całego krajowego przemysłu wynosi blisko 24% i jest o ok. 9 punktów procentowych wyższy niż w 15 krajach Unii Europejskiej, gdzie wynosi on średnio 15%.
Przemysł spożywczy można podzielić na 14 podstawowych działów zajmujących się produkcją i przetwórstwem artykułów spożywczych:
produkcja, przetwórstwo i konserwowanie mięsa,
przetwarzanie i konserwowanie ryb,
przetwórstwo owoców i warzyw,
produkcja olejów i tłuszczów,
przetwórstwo mleka,
przetwórstwo ziemniaków,
wytwarzanie produktów przemiału zbóż,
produkcja pasz,
produkcja wyrobów cukierniczych,
produkcja wyrobów tytoniowych,
produkcja koncentratów spożywczych,
produkcja cukru,
produkcja pozostałych artykułów spożywczych (m.in. kawa i herbata),
produkcja napojów.
Sektor ten jest ważnym pracodawcą, bowiem zatrudnia około 388,5 tys. osób, czyli 15,6% ogółu zatrudnionych w przemyśle. Należy podkreślić, że znaczenie przemysłu spożywczego dla polskiej gospodarki jest większe niż w wielu krajach starej UE. Wartość obrotów tego sektora w Polsce wynosi około 13% wartości wytworzonego PKB, podobnie jak w Irlandii. W takich krajach jak Francja, Belgia, Hiszpania, Austria, Dania czy Holandia obroty producentów żywności stanowiły nie więcej niż 9% PKB.
Sektor spożywczy charakteryzuje się ok. 65% udziałem podmiotów małych, zatrudniających do 9osób. Systematycznie zwiększa się odsetek firm zatrudniających powyżej 249 osób.
Sektor spożywczy charakteryzuje się dużą różnorodnością, rozproszeniem i powiązaniem z bazą surowcową i rynkami zbytu. Dla przykładu, na terenie Polski Wschodniej występują praktycznie wszystkie jego gałęzie
Wykres 1. Wskaźniki dynamiki produkcji sprzedanej żywności i napojów, 2001-2007
Od roku 2005 sprzedaż art. spożywczych sukcesywnie rośnie. Istotnym czynnikiem wzrostu sektora spożywczego było wstąpienie Polski do Unii Europejskiej. Efektem było duże ożywienie w polskim handlu zagranicznym, pozwalające na wykorzystanie przewagi konkurencyjnej polskich producentów towarów rolno - spożywczych. W konsekwencji zmian rynkowych struktura branżowa przemysłu spożywczego znacząco zbliżyła się do struktury tego przemysłu w krajach wysoko rozwiniętych.
W niewielu dziedzinach polskiego przemysłu udało się tak wyraźnie, a co najważniejsze realnie, zwiększyć poziom produkcji oraz poprawić wyniki finansowe. Już w 1996 r. wartość produkcji przemysłu spożywczego po raz pierwszy przekroczyła rekordowy poziom z 1988 r. Jednocześnie wzrosła wartość inwestycji w tym sektorze oraz zainteresowanie zagranicznych konkurentów przejmowaniem polskich przedsiębiorstw.
W polskim przemyśle spożywczym pracuje prawie pół miliona ludzi. Pod względem zatrudnienia w całej Unii Europejskiej ustępuje on – i to o zaledwie kilka procent – jedynie przemysłowi niemieckiemu.
Na pewno różnica w cenie produktów polskich i zachodnich nie jest bez znaczenia, jednak gdyby polskie odbiegały jakością od standardów, do jakich przyzwyczajony jest tamtejszy konsument, to nawet niższa cena nie byłaby wystarczająco silnym impulsem do zakupu. Klient raz sięgnąłby po produkt, ale gdyby przekonał się, że jego jakość nie jest wystarczająco wysoka, na tym jednym razie by się skończyło. Polskie produkty żywnościowe w niczym nie ustępują tym wytwarzanym krajach UE, mają zaś dodatkowy atut – są uznawane za bardzo smaczne i często produkowane z surowców bardziej naturalnych.
Źródła konkurencyjności producentów sektora spożywczego:
jakość,
innowacyjność,
przedsiębiorczość,
wiedza i kapitał intelektualny.
2005 – 2007
Wartość produkcji sprzedanej przemysłu spożywczego, która w roku 2006 wyniosła ponad 117 mld z%. Stanowiło to około 16% ogólnej wartości produkcji sprzedanej polskiego przemysłu. Natomiast wartość dodana brutto produkcji artykułów spożywczych i napojów stanowiła 12,5% wartości dodanej brutto przetwórstwa przemysłowego.
Ważnym aspektem wejścia Polski do Unii Europejskiej była z konieczność spełnienia wysokich standardów jakościowych. Wartość nakładów inwestycyjnych w roku 2007 osiągnęła rekordowy poziom i wyniosła 7,5 mld z%. Duża część wydatków inwestycyjnych (około 70%) związana jest z zakupem maszyn, urządzeń oraz środków transportu. Oznacza to zatem, że przedsiębiorstwa przemysłu spożywczego inwestowały głównie w modernizację procesów technologicznych lub zwiększenie zdolności produkcyjnych.
Od 2003 roku przemysł spożywczy charakteryzowało wysokie tempo wzrostu produkcji sprzedanej, które wyniosło średniorocznie 6,4%, a wartości sprzedaży w roku 2007 była o około 36% wyższa niż w roku 2002.
2008 – 2009
Dynamiczny wzrost produkcji żywności przyczynił się w istotnym stopniu do poprawy wyników finansowych firm sektora. Wprawdzie odczuły one pewne spowolnienie w 2008 roku, lecz w większości przedsiębiorstw nadal generowano nadwyżkę. Ponieważ systematycznie jednak zmniejsza się liczba podmiotów funkcjonujących w przemyśle spożywczym, oznaczać to może, że słabsze podmioty wypadają z rynku lub są przejmowane przez większe firmy.
Perspektywy rozwoju sektora spożywczego w Polsce
Dominująca część naszego przemysłu spożywczego zalicza się do najnowocześniejszych branż w Europie. To znakomity potencjał i podstawa do myślenia o dalszym realnym wzroście eksportu.
Na terenie Polski występuje również odpowiedni potencjał intelektualny, mogący przyczyniać się do rozwoju tej branży. Szczególnie bogate w szkoły kształcące w takich kierunkach jak technologia żywności i żywienie człowieka są województwa wschodnie kraju. Są to:
w województwie lubelskim: Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie,
w województwie podkarpackim: Uniwersytet Rzeszowski w Rzeszowie, Wyższa Szkoła Gospodarcza w Przemyślu,
w województwie podlaskim: Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży,
w województwie warmińsko-mazurskim: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie.
Ponadto uczelnie rozwijając swoją ofertę edukacyjną, wprowadzają odpowiednie specjalizacje na istniejących, innych kierunkach, które mogą służyć jako odpowiednie,
przyszłe kadry przemysłu spożywczego. Przykładem może być kierunek chemia żywności na Wydziale Biologiczno- Chemicznym Uniwersytetu w Białymstoku.
Dla tego obszaru stworzono oddzielny program operacyjny, z którego działań mogą skorzystać również przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem spożywczym. Współdziałanie na tym polu uznawane jest za priorytetowe. Istniejąca infrastruktura sprzyja inwestowaniu w przemysł spożywczy.
Zagrożenia sektora spożywczego:
Czynniki ryzyka i zagrożeń dla działalności wynikają przede wszystkim ze specyfiki branży - do najważniejszych zaliczamy:
bardzo duża sezonowość sprzedaży,
silne uzależnienie spożycia niektórych wyrobów, np. wody mineralnej i napojów od warunków pogodowych,
duża wrażliwość na zmiany cen surowców do produkcji ,
ryzyko kursowe,
rosnącą konkurencję w branży połączoną z rosnącymi nakładami na promocję produktów.