ZASADY PROCESOWE (ISTOTA, WYMIEŃ JE ORAZ OMÓWIĆ JEDNĄ Z ZASAD)
Proces karny stanowi przewidziane prawe zachowanie organów państwowych i pozostałych uczestników, zmierzające do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego i jego sprawcy oraz do wymierzenia mu kary lub zastosowania innych środków, a w razie stwierdzenia braku przestępstwa, sprawstwa lub istnienia okoliczności wyłączającą odpowiedzialność- do uniewinnienia oskarżonego.
Proces karny tworzą zachowania jego uczestników, którzy podejmują przewidziane przepisami czynności, w celu uzyskania określonej tezy.
Z uwagi na rozbudowanie tego rodzaju procesu, można wyróżnić poszczególne etapy, składające się na przebieg procesu.
Proces jest zawsze zamierzoną działalnością ludzką , a więc działalnością celową
Jest instytucją prawną, powołaną świadomie przez ustawodawcę do osiągnięcia określonych celów i świadomie w tym zakresie wykorzystywaną.
Istota procesu karnego
Przez istotę zazwyczaj rozumie się , to co jest w czymś zasadnicze, podstawowe, a więc stanowiące grunt, czy też zasadnicze założenie. Trudno jest ustalić co jest zasadnicze dla procesu karnego .
Na istotę procesu karnego składają się cechy charakterystyczne jak :
Proces jest działalnością niezawisłego sądu, współdziałających z nim organów ścigania karego oraz wszystkich innych uczestników postępowania karnego
Proces stanowi działalność uregulowaną przez przepisy prawa procesowego
Działalność procesowa przebiega w ramach stosunków procesowych
Proces karny jest podejmowany i prowadzony w określonym celu.
Istotą procesu karnego jest więc to , że stanowi on prawnie uregulowaną działalność procesową organów procesowych oraz innych jego uczestników, których celem jest rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności karnej określonej osoby, której zapewnia się prawo do obrony, aby wydane rozstrzygnięcie końcowe odpowiadało dyrektywie prawdy i poczucia sprawiedliwości
ZNACZENIE ZASAD PROCESOWYCH
Zasady procesowe określają ogólne, zasadnicze cechy danego procesu, wyrażają to, co dla tego procesu jest charakterystyczne.
Znaczenie problematyki zasad procesu karnego jest istotne z punktu widzenia zarówno teorii, jak i praktyki. Teoretyczny aspekt tej kwestii dotyczy roli zasad procesu karnego jako określających i charakteryzujących model procesu.
Z punktu widzenia praktyki zasady procesowe wskazują kierunek i stanowią dyrektywy pomagające w rozwiązaniu wątpliwości interpretacyjnych.
W teorii prawa wyodrębnia się zasady dyrektywalne i opisowe. W procesie karnym zasady mają przede wszystkim charakter dyrektywy skierowanej do konkretnego adresata.
Zasada o charakterze opisowym reguluje sposób zorganizowania procesu.
Zasady procesowe jako reguły postępowania stanowią dyrektywy zobowiązujące albo uprawniające.
Zasada procesowa może być przedstawiona w formie zasady abstrakcyjnej bądź zasady konkretnej.
Zasada abstrakcyjna wyraża modelowe, teoretyczne rozwiązanie określonego zagadnienia; stanowi ogólne wskazanie dla sformułowania owej zasady w ujęciu konkretnym, obowiązującym w danym systemie prawa w postaci zasady zawierającej wyjątki od modelowej formy.
Zasada procesowa konkretna obowiązuje jako zasada podstawowa w danym systemie prawa. W systemie zazwyczaj określa się wyjątki od niej na rzecz zasady wobec niej przeciwstawnej, tj. zasady uzupełniającej.
Obowiązujące zasady procesowe wyrażone są w ustawie w konkretnych przepisach, które definiują tę zasady, lub też treść zasady wynika pośrednio z różnych przepisów.
Niektóre zasady procesowe są sformułowane także w prawie między narodowym oraz wyrażone w Konstytucji RP, co ma dodatkowy walor, gdyż wskazuje na rangę treści wyrażonej w zasadzie procesowej.
Istotne znaczenie ma zasada rzetelnego procesu karnego sformułowana w art.6 EKPC. W przepisie tym ujęto że rzetelny proces karny realizuje m.in. zasady:
Sądowego wymiaru sprawiedliwości
Rozstrzygania sprawy w rozsądnym terminie
Bezstronności sądu
Jawności postępowania sądowego
Domniemania niewinności
Prawa do informacji
Prawa do obrony.
Klasyfikacja zasad procesowych
Zasady dotyczące wszczęcia procesu:
Zasada legalizmu,
Zasada skargowości
ścigania z urzędu
Zasady dotyczące praw oskarżonego:
Zasada domniemania niewinności
Zasada prawa do obrony
Zasady gwarancyjne:
Zasada obiektywizmu
Zasada kontroli procesu
Zasady postępowania dowodowego:
Zasada prawdy materialnej
Zasada swobodnej oceny dowodów
Zasada bezpośredniości
Zasady dotyczące przebiegu procesu:
Zasada uczciwego procesu
Zasada kontradyktoryjności i zasada inkwizycyjności(śledcza)
ZASADA LEGALIZMU
Polega ona na obowiązku ścigania przestępstw ściganych z urzędu. Obowiązek ten powstaje, gdy prawdopodobny jest fakt popełnienia przestępstwa. Zasada ta dotyczy w równym stopniu wszczęcia, jak i kontynuowania procesu karnego. Organ ścigania w razie podejrzenia o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu jest zobowiązany wszcząć i prowadzić postępowanie przygotowawcze, a oskarżyciel publiczny także wnieść i popierać oskarżenie. Jeśli są odpowiednie podstawy proces powinien być wszczęty i kontynuowany, doprowadzając do skazania osoby winnej popełnienia przestępstwa. Nikt nie może być zwolniony z odpowiedzialności za popełnione przestępstwo, z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub prawie międzynarodowym. Zasada legalizmu została ujęta w kodeksie postępowania karnego art.10 § 1. K.P.A. Jest ona zasadą obowiązująca w polskim procesie karnym.
W ścisłym związku z zasadą legalizmu pozostaje obowiązek zawiadamiania o przestępstwie. Każda osoba ma obowiązek o doniesieniu o przestępstwie ściganym z urzędu. Obowiązek ten jest usankcjonowany odpowiedzialnością karną z art.240 K. p. k obowiązującą obowiązek denuncjacji przestępstw z art.118,127,128,130,134,140,148,163,166 lub 252 K.k. W pozostałym zakresie obowiązek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, spoczywa na każdym obywatelu , nie jest sankcjonowany odpowiedzialnością karną lecz społeczną art.340. K. p. k.
Ustanawiając zasadę legalizmu , obowiązują przepisy przewidują środki jej przestrzegania.
W postępowaniu sądowym art.14 §2 K. p. k stanowi, że odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia nie wiąże sądu. Unormowanie to wywołało kontrowersję w literaturze co do skutków oświadczenia oskarżyciela publicznego o odstąpieniu od oskarżenia. Przepis art.14 §2 K. p. k. należy rozumieć w ten sposób , że odstąpienie oskarżyciela publicznego nie jest bezwzględnie wiążące. Sąd może bądź wyrazić zgodę na odstąpienie, umarzając postępowanie , bądź takiej zgody nie wyrażać, co powoduje , że postępowanie toczy w dalszym ciągu. A zatem sąd poddaje ocenie odstąpienie oskarżyciela publicznego od oskarżenia , opierając się na zgromadzonym materiale dowodowym.
W postępowaniu przygotowawczym kontrolą zostały objęte wszystkie decyzje, które tamują sprawowanie przez sądy wymiaru sprawiedliwości. Kodeks postępowania karnego wprowadza możliwość żalenia się do sądu na postanowienie o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia oraz na podstawie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego. K.p.k. przewiduje również możliwość wniesienia zażalenia do prokuratora na bezczynność organu ścigania, jeżeli w ciągu 6 tygodni zawiadamiający nie zostanie powiadomiony o odmowie wszczęcia lub o wszczęciu postępowania przygotowawczego art.306§3.
Organ ścigania nie może odmówić przyjęcia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa. Na odmowę przyjęcia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa osobie zgłaszającej powinna przysługiwać skarga do sądu, w konsekwencji oznacza to ograniczenie prawa do sądu.
Uregulowany został problem powinności wniesienia przez prokuratora aktu oskarżenia w razie istnienia odpowiednich podstaw w zebranym materiale dowodowym. Mogą się pojawić sprzeczności zdań pomiędzy prokuratorem a pokrzywdzonym co do tego, czy takie podstawy istnieją w konkretnej sprawie w świetle zebranego materiału dowodowego. W takiej sytuacji rozstrzygające słowo ma sąd.
Mogą być zastosowane dwa rozwiązania. Jedno i drugie zakłada istnienie sądowej kontroli postanowienia prokuratora odmowie ścigania lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Według I koncepcji sąd po rozpatrzeniu zażalenia ma możliwość zobowiązania prokuratora do wniesienia aktu oskarżenia. Taki system obowiązuje w procesie karnym RFN (REPUBLIKA FEDERALNA NIMIEC). Jest on określany nazwą wymuszania skargi publicznej. Drugie rozwiązanie polega na upoważnieniu pokrzywdzonego do wniesienia skargi w sprawach o przestępstwach ścigane z oskarżenia publicznego. Tą II koncepcję przyjmuje kodeks postępowania karnego. Według tego unormowania pokrzywdzony może wnieść zażalenie do sądu na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia, jak i na postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego. Jeżeli sąd uchyli zaskarżenie postanowienie, a prokurator ponownie umorzy postępowanie przygotowawcze, ponieważ jego zdaniem zebrane dowody nie stwarzają podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i prokurator nadrzędny nie uwzględni wniesionego zażalenia przez pokrzywdzonego, to decyzja taka otwiera pokrzywdzonemu drogę do wniesienia własnego aktu oskarżenia o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, bez względu na właściwość rzeczową sądu art.55.K.p.k.
ŚRODKI ZASKARŻENIA
Środek zaskarżenia stanowi skargę skierowaną do organu procesowego z żądaniem przeprowadzenia kontroli decyzji procesowej. Niekiedy zaskarżeniu i kontroli może podlegać inna niż decyzja czynność procesowa, a nawet brak czynności – bezczynność organu.
Cechą charakterystyczną środków zaskarżenia jest to, że impulsem koniecznym do przeprowadzenia kontroli lub spowodowania utraty mocy prawnej postanowienia jest złożenie skargi. Bez jej wniesienia kontrola jest niemożliwa. Zaskarżenie decyzji jest możliwe tylko w ramach określonych obowiązującymi przepisami. Zaskarżenie dokonuje uprawniony podmiot, który z reguły jest strona. Środek zaskarżenia wnosi się w celu zmiany lub uchylenia wydanej decyzji procesowej. Wniesienie środka zaskarżenia jest z reguły ograniczone czasowo. Oznacza to ,że uprawniony podmiot może skorzystać z przyznanego mu uprawnienia tylko w określonym czasie.
Cechy środków zaskarżenia :
Skargowość- kontrola następuje na skutek wniesienia skargi
Suspensywność- wniesienie środka zaskarżenia powoduje wstrzymanie:
Prawomocności decyzji
Wykonalności decyzji, które może mieć charakter bezwzględny lub względny
W polskim procesie karnym wyróżnić można zwyczajne i nadzwyczajne środki zaskarżenia.
Zwyczajne środki zaskarżenia
Zwyczajne środki zaskarżenia skierowane są przeciwko nie prawomocnym lub czynnością nie mającym charakteru decyzji procesowych np. (art..302§ 2, art.246 § 1 k.p.k.) i mają na celu spowodowanie ich kontroli. Zaskarżeniu podlegać może również bezczynność organu procesowego- jeżeli osoba lub instytucja , która złożyła zawiadomienie o popełnieni przestępstwa, nie zostanie w ciągu 6 tygodni powiadomiona o wszczęciu śledztwa (dochodzenia, art.306§ 3 k.pk. w zw. z art.325a §2 k.p.k. ) może wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem, któremu złożono zawiadomienie (art.306 § 3 k.p.k.). zwyczajne środki zaskarżania są normalnymi środkami zaskarżenia decyzji organu pierwszej instancji. Przysługują one stronom, a czasami i innym uczestnikom postępowania. Wśród zwyczajnych środków odwoławczych wyróżniamy:
Środki odwoławcze
Sprzeciwy
Quasi-sprzeciwy
Natychmiastowe odwołania
Środki odwoławcze (apelacja, zażalenia), są skargami , które mogą doprowadzić do wydania decyzji odmiennej niż zaskarżona. Wniesienie środka odwoławczego powoduje uruchomienie merytorycznej kontroli orzeczenia, w wyniku której organ odwoławczy może utrzymać w mocy zaskarżone orzeczenie, uchylić je w całości lub w części , jak również zmienić w całości lub w części. Środki odwoławcze odróżniają się od innych zwyczajnych środków zaskarżenia cechą dewolutywności i suspensywności. Dewolutywność oznacza przeniesienie rozpoznania danej sprawy do innego organu niż ten, który dokonał czynności lub wydal przedmiotową decyzję procesową, z reguły instancyjnie wyższego lub usytuowanego przez ustawodawcę jako organ kontrolny.
Dewolutywność może mieć charakter :
Bezwzględny- powoduje że dana sprawa musi być „bezwzględnie” przekazana do rozpoznania instancyjnie wyższemu organowi. Występuje ona w przypadku złożenia apelacji.
Względny- oznacza że dany środek odwoławczy rozpoznaje organ wyższy w sytuacji, gdy nie zostanie on uwzględniony przez organ , który wydał zaskarżoną decyzję- organ , który wydała zaskarżone rozstrzygnięcie, posiada uprawnienie do uwzględnienia środka odwoławczego. Środkiem względnie dewolutywnym jest zażalenie. Wynika to z treści art. 463§ 1 k.pk.- sąd na którego postanowienie złożono zażalenie, może je uwzględnić jeżeli orzeka w tym samym skąłdzie , w którym eyydal zaskarżone postanowienie. W innych wypadkach prezes sądu przekazuje zażalenie niezwłocznie, wraz z aktami lub niezbędnymi odpisami z akt sprawy, sądowi powołanemu do eozpoznaia zażalenia. Dyspozycja art. 463 § 1 k.pk. znaduje odpowiednie zastoswanie w odniesieniu do postanowień prokuratora i prowadzącego postęowania przygotowacze (art. 456§1 k.pk. ).
Sprzeciwy i quasi-sprzeciwy charakteryzują się :
Skargowością, co oznacza , ze są formą skargi
Brakiem dewolutywności , gdyż wniesiony sprzeciw wywołuje prawne skutki w postępowaniu pierwszoinstancyjnym przed tym organem, który wydał zaskarżone sprzeciwem orzeczenie
Kasacyjnością – wniesienie sprzeciwu ma ten skutek, że zaskarżone nim orzeczenie traci z mocy ustawy moc prawną, a sprawa toczy się w dalszym ciągu przed tym organem, który poprzednio wydał zaskarżoną decyzję. W przypadku sprzeciwu od wyroku zaocznego wyrok ten traci moc prawną, gdy oskarżony lub jego obrońca stawią się na rozprawie. Sprzeciwy i quasi-sprzeciwy stanowią procesową formę braku zgody podmiotu procesowego na wydaną decyzję procesową, jeśli decyzja procesowa wydana w postępowaniu szczególnym lub na podstawie szczególnych przepisów –stanowi rozstrzygniecie, którego byt zależy od akceptacji strony lub jej przedstawiciela.
Natychmiastowe odwołania
Przysługuje ono stronom , ich przedstawicielom oraz innym osobom, od zarządzeń przewodniczącego składu sądzącego na rozprawie do sądu. Wniesienie takiego odwołania powoduje konieczność wydania postanowienia przez skład sądzący. Do odwołania tego nie stosuje się przepisów dotyczących środków odwoławczych.
Nadzwyczajne środki zaskarżenia
Skierowane są przeciwko orzeczeniom prawomocnym. Są to:
Kasacja
Wniosek o wznowienie postępowania sądowego
Ad a) Kasacja w postępowaniu karnym zastąpiła w 1995 roku rewizję nadzwyczajną, jest nadzwyczajnym środkiem odwoławczym, przysługującym od prawomocnego orzeczenia sądu odwoławczego kończącego postępowanie sądowe. W związku z nowelizacją kodeksu postępowania karnego z dnia 20.07.2000r. nastąpiło ograniczenie zakresu przedmiotowego dopuszczalności kasacji stron. Obecnie może być wniesiona tylko od wyroku sądu odwoławczego, który jest prawomocny i kończy postępowanie w sprawie. Natomiast Prokurator Generalny a także Rzecznik Praw Obywatelskich mogą wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia sadu kończącego postępowanie.
Kasacja jest dopuszczalna w postępowaniu odszkodowawczym według przepisów kodeksu postępowania karnego. Kasacja w przeciwieństwie do zwykłych środków odwoławczych w procesie karnym, może być wniesiona wyłącznie z powodu rażącej obrazy prawa, której dopuścił się sąd, wydając zaskarżone orzeczenie. Nie jest dopuszczalne kwestionowanie w trybie kasacji ustaleń faktycznych , które legły u podstaw tego orzeczenia. Powodem wniesienia kasacji może być uchybienie wymienione w art.439 k.p.k, które brane jest pod uwagę przez sąd kasacyjny z urzędu i powoduje konieczność uchylenia zaskarżonego orzeczenia bez badanie jego wpływu na treść orzeczenia. Kasacja musi pochodzić od podmiotu uprawnionego do jej wyniesienia i dotyczyć prawomocnego wyroku sądu apelacyjnego. Jako pismo procesowe musi spełniać wymogi z art.119.k.p.k oraz dodatkowo art.526 k.p.k , czyli należy podać na czym polegało zarzucane uchybienie. Kasacja jest objęta przymusem adwokacko-radcowskim , dlatego w praktyce jest sporządzana i podpisana przez tego samego pełnomocnika , który występował przed sądem pierwszej i drugiej instancji. Termin do wniesienia kasacji wynosi dla stron 30 dni od daty doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem. Wcześniej jednak strona powinna złożyć w sądzie apelacyjnym wniosek o doręczenie jej uzasadnienia wyroku- w terminie 7 dni. Termin do wniesienia kasacji określony w art.524 § 1 k.p.k nie obowiązują Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich
Ad b) Wniosek o wznowienie postępowania sądowego
Wniosek ten jeżeli nie pochodzi od prokuratora powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub radcę prawnego. Dołącza się do niego odpowiednią liczbę odpisów dla stron przeciwnych art.545 § 2.k.p.k.
Wniosek o wznowienie wolno więc skutecznie cofnąć , z ograniczeniami obowiązującymi przy cofaniu środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego. Wniosek taki pozostawia się bez rozpoznania , chyba że zachodzi jedna z przyczyn wymienionych w art.439 lub art.440. wznowienie postępowania na podstawie art.439 lub art.440 będzie wznowieniem z urzędu , różnica, która leży w stosunku co do k.p.k z 1969r. polega na tym, że zawsze niezbędny będzie impuls w postaci wniosku o wznowienie.
Wznawia się na wniosek postępowanie , gdy zachodzi jedna z następujących przyczyn:
Propter crimina – jeśli w związku z postępowaniem dopuszczono się przestępstwa , a istnieje uzasadniona podstawa do przyjęcia , że mogło mieć to wpływ na treść orzeczenia. Wniosek o wznowienie postępowania propter crimina powinien wskazywać wyro skazujący lub orzeczenie zapadłe w postępowaniu karnym, stwierdzające niemożność wydania wyroku skazującego.
Propter noviter producta – gdy po wydaniu orzeczenia ujawniają się nowe dowody- nieznane wcześniej sądowi, są to tzw. noviter producta w odróżnieniu od niviter reperta, czyli faktów czy dowodów nieznanych ani sądowi a ni stronie; noviter producta muszą wskazywać , na to , że :
Skazany nie popełnił czynu albo czyn jego nie stanowił przestępstwa lub nie podlegał karze.
Skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie przyjęto okoliczności które wpływają na nadzwyczajne kary.
Sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie, błędnie przyjmując popełnienia przez oskarżonego zarzucanego mu czynu
Został uchylony lub uległ istotnej zmianie treści prawomocny wyrok z powodu którego doszło do absorpcyjnego umorzenia postępowania
Propter decreta – tylko na korzyść oskarżonego :
Jeżeli w wyniku orzeczenia Trybunału konstytucyjnego stracił moc lub uległ zmianie przepis prawny będący podstawą skazania lub warunkowego umorzenia
Gdy potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską chodzić tu będzie o uwzględnienie wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka stwierdzającego naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka stwierdzającego naruszenie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w toku postępowania przed sądem polskim
Propter desererelitatem- czyli z powodu wycofania się z porozumienia, gdy skazany do którego zastosowano przepis art.60 §3 lub art.60§ 4 , nie potwierdził w postępowaniu karnym ujawnionych przez siebie informacji, wznawia się wtedy postępowanie na niekorzyść oskarżonego.
Nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym to drugi gatunek kontroli judykacyjnej.
Judykacyjność tej kontroli należy rozumieć szerzej. Polega ona na osądzaniu prawidłowości decyzji procesowych i wyciąganiu z tego faktu określonych następstw prawnych. Polskie prawo procesowe , czyniąc z prokuratora gospodarza śledztwa i dochodzenia, przyznało mu zarazem kompetencję do osądzania czynności wykonywanych w postępowaniu przygotowawczym.
W odróżnieniu od kontroli instancyjnej , nadzór prokuratora charakteryzuje się następującymi cechami :
Może on polegać nie tylko na osądzaniu prawidłowości decyzji, lecz również na wydawaniu pleceń organowi kontrolowanemu
Formą kontroli jest także przyjęcie czynności do wykonania przez prokuratora w myśl dewolucji.
Nadzór ten został uregulowany w art. 326 § 1-4. K.p.k., który brzmi następująco:
Prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie , w jakim go sam nie prowadzi, a także nad postępowaniem sprawdzającym prowadzonym na podstawie art.307.k.p.k.
Prokurator jest obowiązany czuwać nad prawidłowym i sprawnym przebiegiem całego nadzorowanego przez siebie postępowania.
Z tytułu sprawowanego nadzoru prokurator może w szczególności:
Zaznajamiać się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie , wskazywać kierunki postępowania oraz wydawać co do tego zarządzenia
Żądać przedstawienia sobie materiałów zbieranych w toku postępowania
Uczestniczyć w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie, osobiście je przeprowadzać albo przejąć sprawę do swego prowadzenia
Wydawać postanowienia, zarządzenia lub polecenia oraz zmieniać i uchylać postanowienia i zarządzenia wydane przez prowadzącego postępowanie.
W razie niewykonania przez organ nie będący prokuratorem postanowienia, zarządzenia lub polecenia wydanego przez prokuratora sprawującego nadzór ,na jego żądanie przełożony funkcjonariusza wszczyna postępowanie służbowe ; o wyniku postępowania informuje się prokuratora.
Ewelina Rucińska
administracja stacjonarne