Pochodzenie pojęcia diagnoza

• diagnoza [gr. diágnōsis ‘rozpoznanie’, ‘rozróżnianie’, ‘osądzanie’], med. rozpoznanie choroby na podstawie analizy zmian, jakie wywołuje ona w organizmie (Encyklopedia PWN)

• diagnoza społeczna, ekspertyza społeczna, określenie cech współcześnie zachodzących zjawisk społecznych na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych i ich analizy (Encyklopedia PWN)

• Diagnoza oznacza zebranie w odpowiedni sposób danych, które wymagają interpretacji, oceny, a następnie określenie badanego złożonego stanu rzeczy, co odróżnia diagnozę od prostego zbierania informacji i ich porządkowania (Mazurkiewicz).

2 filary diagnozy:

-doświadczanie

-rozumowanie

Diagnoza służący przekształcaniu rzeczywistości

Etapy diagnozy: (Podgórecki)

• Opis – zbieranie danych empirycznych, zbieranie inf. na dany temat

• Ocena – związana z danymi empirycznymi, Porównujemy to co mamy z pożądanym stanem rzeczy, określa rozbieżność między stanem jaki chcemy mieć, a jaki mamy;

• Konkluzja – czy jest potrzeba podjęcia działania?

• Tłumaczenie – wyjaśnienie genetyczne, historyczne (poprzez jakie etapy do tego doszło, szukamy przyczyn co miało wpływ, jakie warunki do tego doprowadziły);

• Postulowanie – obrazujemy te stany zjawisk, które mają być zmienione, co chcemy zrealizować?

• Stawianie hipotez – twierdzeń dotyczących związku między projektem, a czynnikami przyczynowymi

Etapy diagnozy (wg Podgóreckiego)

1. opisu – zestawienie danych empirycznych co do których zachodzi ewentualność postępowania celowego

2. oceny – zastosowanie ocen, które są związane z zebranymi danymi empirycznymi co pozwala na porównanie istniejących z postulowanymi lub niechcianymi stanami rzeczy, na ustalenie aprobaty czy dezaprobaty badanych stanów, określenie rozbieżności między istniejącymi stanami a celami

3. konkluzji – stwierdzająca potrzebę lub jej brak podjęcia postępowania celowościowego

4. tłumaczenia – genetycznego i przyczynowego istniejącego stanu

5. postulowania – zobrazowanie tych stanów, które mają być zrealizowane, zreformowane lub usunięte

6. stawiania hipotez – dotyczące związków między projektem, a czynnikami przyczynowymi

W różny sposób diagnozę można określić jako postawienie hipotezy dającej podstawę do zmiany stanów faktycznych ustalonych na podstawie wyczerpującego opisu i oceny badanych sytuacji empirycznych.

DIAGNOZY CZĄSTKOWE (ASPEKTY DIAGNOZY)

Diagnoza rozwinięta wg Ziemskiego

1. diagnoza przyporządkująca (klasyfikacyjna, identyfikacyjna):

a) Klasyfikująca – jest najbardziej rozwinięta w naukach przyrodniczych. Ze względu na konieczność znalezienia w danych przedmiotach, gatunkach lub procesach cech specyficznie istotnych i zarazem podstawowych pozwalających jednocześnie odróżnić dany gatunek od drugiego.

b) Typologiczna – ma zastosowanie w naukach humanistycznych, społecznych i częściowo przyrodniczych (psychologia, socjologia, pedagogika, historia itd.). charakteryzuje się dużymi walorami opisującymi i wyjaśniającymi. Nie obowiązują jej sztywne bariery diagnozy klasyfikacyjnej zakładającej posiadanie lub nieposiadanie pewnych cech przez gatunek. Diagnozy typologiczne w opisie posługują się zgrupowaniem cech niestałych, tworzące charakterystyczne kompleksy, tzw. syndromy.

2. diagnoza genetyczna – stanowi drugie etap pełnej diagnozy rozwiniętej. Pozwala wyjaśnić rozwój danego procesu, czy też stanu badanego przedmiotu. Ujawnia ciąg rozwojowy, który doprowadził do stanu obecnego. Dwie odmiany:

a) przedstawia ciąg zmieniających się z pełną prawidłowością funkcji lub form, które doprowadził do aktualnej struktury przedmiotu np. jak następowała zmiana stylów budowlanych gdy chcemy bliżej przedstawić barok.

b) Wyjaśnia ciąg przyczyn i skutków głównie w chorobach lub stanach psychicznych dziecka polegających na dokonaniu analizy, od czego się zaczęło do stanu obecnego. W tym typie diagnozy stosuje się tok rozumowania redukcyjnego przechodzącego od skutków do przyczyn.

3. diagnoza znaczenia (celowości) – wyjaśnia jakie zmiany w funkcjonowaniu układu całości wywołuje dany proces, czy stan rzeczy i jaka na niego oddziałuje np. zaburzenie jednego organu ma bezpośrednie znaczenie dla całego organizmu; lub nie zdolność do pracy jednej osoby z zespołu ma znaczenie dla całości zespołu np. w zwiększeniu zadań dla pozostałych członków. Występuje tu także wyjaśnienie celowościowe, a więc trójczłonowy stosunek w pewnej całości:

• działającej przyczyny

• dążenia całości do zachowania równowagi

• najlepszego przystosowania się do działającej przyczyny i skutku.

Przystosowanie się może być współdziałające. Wyjaśnienie celowości ważne jest w diagnozach socjologicznych, psychologicznych i medycznych ponieważ tłumaczy jak dany proces oddziałuje na całość, jak całość reaguje na ten proces żeby był on możliwie najkorzystniejszy dla jej istnienia i rozwoju.

4. diagnoza fazy – znajduje zastosowanie w rozwijających się dynamicznie zjawiskach, organizmach, instytucjach, chorobach. Ustalenie fazy pozwala określić stopień rozwoju badanych procesów i stanowi podstawę do przewidywania dalszego ich rozwoju np. w przyrodzie faza rozwojowa. W tym typie diagnozy stosuje się rozumowanie progresywne (wzrost funkcji narządów) lub regresywne.

5. diagnoza rozwojowa lub prognostyczna – to przewidywanie dalszego rozwoju badanego procesu czy stanu rzeczy. Opiera się na poprzednich etapach i jest ich bezpośrednim wynikiem. Na ich podstawie wnioskuje się o rozwoju stadiów przyszłych. Ziemski uważa, iż ta diagnoza opiera się na rozumowaniach prawdopodobnych i niepewnych. Nie zawsze można wnioskować na podstawie znanych praw przyczynowych, częściej rozumuje się na podstawie wykrytych tendencji rozwojowych.

Prognoza wg Ziemskiego jest tym pewniejsza, iż dotyczy skutków. Wnioskowanie o coraz dalszych faktach i odleglejszych skutkach jest obarczone coraz większym prawdopodobieństwem błędu. W tego typu diagnozach stosuje się metodę różnicowania w celu dokonania wyboru najbardziej prawdopodobnego stanu alternatywnego.

Diagnoza rozwinięta (wg Ziemskiego)

• d. identyfikacyjna –

1) klasyfikacyjna w n. przyrodniczych, konieczność znalezienia cech, które odróżniają jeden gatunek od drugiego,

2) typologiczna – w n. humanistycznych, w psych., pedagogice poszukujemy pewnych typów; opis za pomocą zgrupowanych cech tworzących syndromy;

• d. genetyczna – geneza powstania jakiegoś zjawiska, pozwala wyjaśnić rozwój danego zjawiska, ujawnia pewien ciąg rozwojowy, który doprowadził do danego stanu;

1) przechodzenie przez pewne formy do określonej struktury,

2) wyjaśniamy ciąg przyczyn i skutków , należy cofnąć się do pierwotnie działającej przyczyny

• d. znaczenia – wyjaśnia jakie zmiany układu oddziaływania na funkcjonowanie całości

• d. fazy – znajduje się w dynamicznych org., zjaw.

- musimy zobaczyć na jakim stopniu rozwoju jest dane zaburzenie (czy się dalej rozwija)

- regresywne i progresywne

- określamy fazę, etap rozwoju np. danego zaburzenia

• d. prognostyczna – przewiduje rozwój badanego procesu, co dalej z tym będzie, czy wprowadzać zmianę, czy nie,

CELE DIAGNOZY (jakie cele, zadania realizuje)

- określa sytuację jednostki, grupy,

- dostarcza rzetelnych informacji

- można ustalić przyczyny: główne i poboczne,

- formułuje ocenę globalną (całości)

- zmiana rzeczywistości

- ustala progi, które określają występowanie danego zjawiska.

- aktywizuje działanie natychmiastowe,

Geneza.

• Janusz Korczak (1878-1942)

- twórca diagnozy kliniczno – wychowawczej

- diagnoza zawiera 2 kierunki działań: 1. zrozumienie i poznanie dziecka, 2. zrozumienie i poznanie wychowawcy przez samego siebie;

- typy wychowawców: brutali, mizantropów, pozornych wychowawców, apostołów, tyranów, wychowawców dla idei, dozorcy, kokietujący dzieci.

• Helena Radlińska (1879-1954)

- d. społeczna, która miała pomóc rodzinie, później środowiskowa;

- organizowanie działania socjalnego w celu przekształcenia środowiska

• Aleksander Kamiński (1903-1978)

- d. grupowa, społeczna środowiska lokalnego

- zajmowała się grupą społeczną, nie poszczególnymi jednostkami

• Pilch, Trempała

Ogólna definicja diagnozy

• Opis wyników badania określonego wycinka rzeczywistości wychowawczej, dokonany na podstawie zebranych i ocenionych danych, pochodzących z różnych źródeł, który obejmuje opis danego złożonego stanu rzeczy, wyjaśnienie jego genezy lub przyczyn, wyjaśnienie jego znaczenia i ustalenie etapu jego rozwoju, a także ocenę możliwości zmiany tego stanu rzeczy lub jego utrzymania w kierunku pożądanym pedagogicznie (Mazurkiewicz)

Obszary diagnozy:

• Bezpośredniej działalności wychowawczej

• Działalności korekcyjno – wyrównawczej

• Działalności terapeutycznej

• Działalności profilaktycznej lub resocjalizacyjnej

• Poradnictwo pedagogiczne, doradztwo

• Działalność organizatorska, animacyjna

Diagnoza decyzyjna (Janowski):

• Rozpoznawanie w działalności wychowawczej umiejscowione między zauważeniem niewłaściwych zachowań a oddziaływaniem wychowawczym, które prowadzi od zmiany

Etapy diagnozy decyzyjnej:

• Rozpoznawanie niewłaściwych zachowań

• Opis stanu niewłaściwych zachowań, źródeł i zachowań

• Podejmowanie decyzji o postępowaniu naprawczym czy korygującym

• Wprowadzanie działań

Podstawowe zasady w diagnozie:

• Dążenie do realizacji diagnozy pełnej, tzn. rozwiniętej

• Oceniający charakter diagnosty

• Realizowanie diagnozy w wymiarze pozytywnym

• Dążenie do autodiagnozy osób, systemów czy zjawisk

• Łączenie rozpoznawania bezpośredniego (rozmowa) z pośrednim (testy)

• Realizowanie diagnozy środowiskowej

Diagnosta:

• Zdolność do wykorzystania wiedzy

• Umiejętność prowadzenia rozmowy

• Nawiązania kontaktu diagnostycznego

• Określone sprawności techniczne

• Kryteria formułowania oceny:

• Normatywno – wzorcowe

• Kryterium porównawcze

• Kryterium postulatywne

Podstawowe cechy komunikacji diagnostycznej:

• Asymetria ról – diagnosta musi kontrolować przebieg rozmowy w oparciu o cel

• Asymetria komunikacji – badany głównie mówi, diagnosta słucha

• Asymetria funkcji badania – głównie skupienie na rozwinięciu problemu badanego

• Tworzenie dobrego kontaktu (zaufanie)

Sygnały oporu:

• Milczenie, brak szczerości

• Zmienianie tematu

• Brak swobody w wypowiedzi

• Zmienianie intonacji

• Intelektualizacja

• Racjonalizacja

• Bezpośrednia forma prezentacji

• Zapomnienie, pytanie wyparcia

• Stres

Źródła oporu:

• Lęk przed opowiedzeniem o swoich problemach, ale też uświadomienie swoich problemów

• Wstyd

• Poczucie winy

Jak radzić sobie z oporem?

• Milczenie ze strony diagnosty

• Zadawanie otwartych pytań, niezagrażających pytań

• Parafrazowanie

• Technika udzielania dodatkowych informacji

• Konkretyzacja odpowiedzi

• Rozmowa na temat tu i teraz (głownie reakcja na aktywny atak)

• Zaznaczenie roli i funkcji badania

• Wyrażanie własnych emocji związanych z przejawianym oporem osoby

Metody diagnozy psychopedagogicznej

• Wywiad

• Ankieta

• Obserwacja

• Przeszukiwanie źródeł wtórnych

• Testy

• Techniki socjometryczne

• Techniki projekcyjne

1. Rozmowa i wywiad

• Podstawowa metoda badań diagnostycznych

Rodzaje wywiadu diagnostycznego

• Jawny – ukryty

• Nieformalny – formalny

• Swobodny – skategoryzowany

• Indywidualny – zbiorowy

• Zwykły – panelowy

• Psychologiczny – środowiskowy

• Ustny – pisemny

Rodzaje pytań w wywiadzie

• Pytania sensu stricte (proste)

• pytania rozwinięte (złożone)

• Pytania otwarte – pytania zamknięte

• Pytania wprost – pytania nie wprost (mają na celu łagodzenie lęku):

• Uwikłane (uwikłane w jakąś sytuację)

• Projekcyjne – ustosunkowanie się

• Sugerujące

• Przejściowe – przechodząc do kolejnego pytania, tematu

Struktura wywiadu

• Konstrukcja lejka – od ogółu do szczegółu

• Konstrukcja odwróconego lejka

• Progresji – od spraw zbliżonych do właściwych do właściwych

Logika badającego oraz logika badanego – spotkanie dwu podmiotów

- rozpoczynanie wywiadu

- sekwencje tematów

- zmiana tematu

- zakończenie wywiadu

- czas trwania

• Struktura wywiadu:

- rozmowa wstępna

- część zasadnicza

- zakończenie

• Język wywiadu

• zrozumiały, prosty, bez specjalistycznych pojęć (np. jak długo utrzymywał się w tobie poziom agresji po scysji z mężem?);

• bez zbytniego upraszczania

• bez sztucznego dostosowywania języka badającego do języka badanego np. jak często zapruwałeś się na umór?

1. Obserwacja

• Gromadzenie danych poprzez postrzeganie

• Zalety:

- naturalność

- możliwość poznania kontekstu sytuacji

- otwartość na trudne do przewidzenia sytuacje

Typy obserwacji tabela

• Bezpośrednia – pośrednia

• Kontrolowana – niekontrolowana (swobodna)

• Jawna – ukryta

• Neutralna (naturalna) – uczestnicząca

• Potoczna - naukowa

Cechy poprawnej obserwacji (wg J. Sztumskiego)

• Premedytacja – realizacja zadania poznawczego, obserwacja jest przeprowadzana w celu rozwiązania ściśle określonego zadania, sformułowanego dokładnie i szczegółowo

• Planowość – plan odpowiadający celowi obserwacji, metoda stosowana jest wg planu odpowiadającego celowi obserwacji

• Celowość – zjawiska interesujące z punktu widzenia rezultatu poznania, uwaga obserwatora skupia się tylko na interesujących go z punktu widzenia rezultatu poznania zjawisk

• Aktywność – selekcja informacji ze względu na przedmiot i cel poznania, obserwator dokonuje selekcji

• Systematyczność – obserwacja powinna być przeprowadzona wg określonego systemu, powinna trwać ciągle, pozwalając spostrzegać obiekt wielokrotnie i w różnych warunkach jego istnienia.

1. Przeszukiwanie źródeł wtórnych

• Opis, interpretacja i wnioskowanie o faktach, wydarzeniach, zjawiskach, o własnościach czy cechach ludzi, grup czy układów społecznych przez ustalenie i opisywanie cech dokumentów lub wytworów (Jarosz E., Wysocka E.)

• Rodzaje źródeł wtórnych:

• Zastane – intencjonalne

• Kronikarskie – opiniodawcze

• Systematyczne – okolicznościowe

• Oficjalne – osobiste

• Pisane – cyfrowe (zestawienia liczbowe), obrazowe, obrazowo – dźwiękowe (fotografie, nagrania)

1. Techniki socjometryczne

• Technika Moreno

• Technika „zgadnij kto”

• Plebiscyt życzliwości i niechęci

1. Techniki projekcyjne

• (L. K. Frank) „Projekcyjna metoda badania osobowości polega na przedstawieniu badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, ale zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, iż osobowość badanego narzucie jej indywidualne znaczenie i organizację”

• W technikach projekcyjnych zadaniem podmiotu jest zorganizowanie (nadanie znaczenia lub zinterpretowanie) pewnej sytuacji bodźcowej, która nie ma w samej sobie jednoznacznej, narzucającej się struktury. Umożliwia nam to wgląd w jego predyspozycje bez jego wiedzy.

Aby umożliwić ukrycie rzeczywistych celów badacza stosuje się metodę, która polega na tym, że badany ujawnia swoje potrzeby i rzeczywiste wartości za pośrednictwem innej osoby lub postaci fikcyjnej, z którą, jak sądzimy, utożsamia się.

Techniki słowne
1. Technika kojarzenia słów:
· Badanemu wymienia się pewną ilość słów, jedno po drugim i prosi się go aby podał pierwszą myśl jaka mu się skojarzy z każdym słowem.
· Niektóre ze słów użytych jako bodźce mają charakter neutralny, inne pozostają w związku z badanymi postawami społecznymi.
2. Technika kończenia zdań:
· Badanemu przedstawia się szereg niedokończonych zdań i prosi by je dokończył, kładąc z reguły nacisk na szybkość odpowiedzi.
· Przykład: przy badaniu postaw wobec murzynów taki test mógłby zawierać zdania:
Ø Kiedy Murzyn siada obok niego w autobusie, John...
Ø Przejście przez dzielnicę murzyńską jest...
Ø Murzyni są...

3. Technika kończenia historyjek i dyskusji:
· Badanemu przedstawia się fragment historyjki bądź też dyskusji wystarczający aby zwrócić jego uwagę na dane zagadnienie, ale nie wystarczające aby można było stwierdzić jak zdarzenia potoczą się dalej, następnie prosi się badanego by dorobił zakończenie
· Przykład:
„X, który wychował się w przekonaniu, że wojna niczego nie załatwia, melancholijnie rozważa możliwość powołania go do wojska. Spotyka swojego przyjaciela i idą razem na piwo.

Mapa mojego świata

• Emocje pozytywne

• Emocje negatywne

• Refleksja Lęk

• Poczucie osobistego wpływu

• Ambiwalencja

Na dojrzałość jednostki składają się dwa procesy rozwojowe:

• Proces dojrzewania – spontaniczny, bierny

• Proces uczenia się – zaplanowany, aktywny

Dojrzałość szkolna umiejscowiona jest w obrębie oddziaływania mechanizmów charakterystycznych dla obu procesów.

Wg Wysockiej Poziom rozwoju fizycznego, intelektualnego i społecznego dziecka, umożliwiający mu udział w życiu szkolnym, opanowanie wiadomości, umiejętności i nawyków określonych programow nauczania I klasy

Dwie perspektywy rozumienia dojrzałości szkolnej:

• Wąska – sfera umysłowa, techniczna, związana z nabywaniem wiedzy, czy umie pisać i czytać

• Globalna – kształtowanie wieloaspektowe dziecka: rozwoju moralnego, etycznego, poznawczego

Dwa elementy diagnozowania dojrzałości

• Ustalenia dojrzałości szkolnej dziecka

• Ocena warunków rozwoju dojrzałości

ZASADY DIAGNOZOWANIA DOJRZAŁOŚCI SZKOLNEJ

• Zasada łącznego rozpoznawania funkcji psychofizycznych dziecka ważnych z punktu widzenia funkcjonowania w szkole i doświadczeń życiowych

• Zasada rozpoznawania poziomu dojrzałości szkolnej wraz z oceną tempa jego rozwoju

• Zasada traktowania dojrzałości szkolnej jako zjawiska procesualnego

• Zasada oceny dojrzałości szkolnej w kontekście wymagań szkolnych

• Zasada wieloaspektowego i interdyscyplinarnego rozpoznawania dojrzałości szkolnej, doświadczeń życiowych i warunków rozwojowych dziecka

• Zasada łączenia badań testowych z obserwacją zachowania i emocji podczas badania

• Zasada łączenia różnych technik diagnozy

ETAPY POSTĘPOWANIA DIAGNOSTYCZNEGO

• Rozmowa z dzieckiem

• Ocena sprawności manualnej dziecka

• Ocena orientacji przestrzennej

• Ocena percepcji wzrokowej

• Ocena percepcji słuchowej

• Ocena rozwoju mowy i myślenia

• Ocena elementarnych pojęć matematycznych

• Ocena wiadomości podstawowych

• Ocena cech osobowości

• Ocena warunków środowiskowych dziecka