Twórczość to ostatnie z pojęć, jakie poddane zostanie analizie w odniesieniu do programu autorskiego. Według E. Nęcki, twórczość jest pojęciem wieloznacznym, gdyż używamy go w różnych sytuacjach. Autor wyróżnia dwa sposoby definiowania twórczości. Pierwszy z nich to definicja tego pojęcia jako wytworu. Autor przedstawia definicje Steina „twórczość to proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny lub do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym okresie”. W myśl powyższej definicji, wytwór zostaje w danym okresie historycznym uznany przez grupę społeczną za nowy i wartościowy, a autor jako twórca. W innym okresie historycznym jego nowość i wartość może w ogólne nie zostać doceniona. Drugie znaczenie twórczości, to twórczość jako cecha osoby. Jest ona wtedy uznana jako zdolność osoby do produkowania wytworów, charakteryzujących się koniunkcją dwóch cech: nowości i wartości. Aby uniknąć nieporozumień związanych z wieloznacznością słowa „twórczość” coraz częściej używa się w tym wypadku terminu „kreatywność”. Z kolei kreatywność przejawia się w formie obserwowalnego zachowania, które polega na produkcji nowych i wartościowych wytworów. Nęcka prezentuje dwa podejścia do twórczości jako cechy. Pierwsze z nich, podejście elitarne zakłada, że o twórczości mówimy w odniesieniu do osób wnoszących coś istotnego do rozwoju kultury, nauki, sztuki. Przedstawiciele drugiego podejścia - egalitarnego sądzą, że „każdy człowiek jest twórczy, choć nie każdy w jednakowym stopniu. Twórczość to cecha jak każda inna.” Twórczość zespolona jest z tym, co nowe i wartościowe dla pewnej grupy osób. Jak wiadomo, dany produkt może być dla jednej grupy wartościowy, a dla innej nie, a poza tym, coś co teraz jest wartościowe, może utracić swoją wartość za jakiś czas.

E. Hurlock podaje charakterystyczne elementy twórczości:

- twórczość jest procesem a nie wytworem;

- proces ten jest ukierunkowany, jego celem jest albo korzyść osobista, albo korzyść

odnoszona przez grupę społeczną;

- prowadzi do wytworzenia czegoś nowego, innego;

- do twórczości dochodzi dzięki myśleniu dywergencyjnemu;

- twórczość jest sposobem myślenia;

- zdolność tworzenia zależy od przyswojenia sobie zaakceptowanej wiedzy;

- twórczość jest formą kontrolowanej wyobraźni, która prowadzi do pewnego rodzaju osiągnięć czy to w malarstwie, budownictwie, czy też w marzeniach na jawie.

Różne koncepcje rozwoju człowieka wskazują na czynniki, dzięki którym jest on możliwy. Poza zadatkami biologicznymi, środowiskiem, wychowaniem, bardzo istotną rolę spełnia aktywność jednostki, która może być postrzegana jako aktywność własna, spontaniczna, wewnętrznie motywowana aktywność, działalność (Brzezińska, 2000). Aktywność własna może mieć charakter odtwórczy i twórczy. Poprzez działalność odtwórczą dziecko realizuje znane sobie zadania w znany sobie sposób, poprzez powtarzanie, reprodukowanie albo naśladowanie, nie dochodząc w rezultacie do nowych dla siebie doświadczeń.

Jak podkreślają autorzy, dzieci są twórcami w sposób naturalny. Aktywność dziecka, należy do sfery rozwoju, jest całkowicie zwrócona w kierunku budowania siebie. Jeśli dziecko jest twórcze, interesuje się inwencją, jeśli wszystko musi zostać uruchomione po to, by sprzyjać jego możliwościom twórczym, przyczyna leży w tym, że aktywność twórcza stanowi potrzebę biologiczną, której zaspokojenie jest konieczne dla optymalnego rozwoju dziecka. Znaczącą rolę w rozwoju dziecka odgrywa także naśladowanie oraz wyobraźnia twórcza. Aktywność twórczą cechuje działanie w wyniku, którego dziecko odgrywa coś nowego i wartościowego dla siebie np.: realizując własne potrzeby, samodzielnie i odpowiedzialnie kieruje swoją działalnością.
Stymulowanie rozwoju dziecka jest niczym innym, jak tworzeniem najlepszego środowiska do optymalnego rozwoju, zgodnie z teoriami rozwojowymi. Pamiętając o istocie warunków rozwoju, powodujemy, że dziecko zaspokaja swoje potrzeby, podejmuje różnorodne działania, tym samym rozwijając się. Nauczyciele powinni tak tworzyć sytuacje edukacyjne czy wychowawcze, by pobudzać aktywność twórczą dzieci.

Zdolnemu dziecku należy poświęcać dużo uwagi, rozmawiać i cierpliwie odpowiadać na kolejne pytania. To ostatnie jest czasem męczące, ale dla dziecka niezwykle ważne - zaspokaja ciekawość, rozszerza wiedzę i prowokuje do myślenia.
Jeśli rodzice nie znają odpowiedzi na jakieś pytanie, powinni to szczerze dziecku powiedzieć. I razem z nim poszukać odpowiedniej wiedzy. Dzięki temu, gdy maluch będzie już umiał czytać, będzie potrafił bez problemu dotrzeć do potrzebnych informacji. Dzieci nie wiedzą, jak się uczyć i rozwijać swoje zdolności - nie można ich, więc pozostawić samym sobie. Czasem trzeba sugerować kolejne etapy postępowania.

Jeśli dziecko chodzi do przedszkola, warto namówić wychowawczynię, by zapewniła mu zadania dostosowane do jego poziomu, bo inaczej będzie się nudziło.
Rodzice, którzy mają wybitnie zdolne dziecko, zastanawiają się czasem, czy dla niego (i dla nich) nie byłoby lepiej posłać go wcześniej do szkoły. Małemu intelektualiście lub intelektualistce świetnie zrobią zajęcia sportowe dostosowane do jego możliwości.

Uruchomienie aktywności twórczej o cechach ekspresyjności wymaga spełnienia trzech warunków:
- motywacji wewnętrznej
- klimatu porozumienia
- potrzeby wolności.

Do czynników sprzyjających zaliczamy nagradzanie, kooperację, radość, bezpieczeństwo, oferowanie, zaufanie, aktywność i równość. Czynnikami hamującymi są: karanie, rywalizacja, smutek, zagrożenie, sterowanie, kontrola, pasywność, antagonizmy. Warunki rozwoju aktywności twórczej dziecka są wypadkową uwarunkowań wewnętrznych dziecka, a także stymulującej roli środowiska wychowawczego domu, przedszkola, szkoły i grupy rówieśniczej. Od uwarunkowań wewnętrznych (zdolności, uzdolnienia specjalne), a także od zewnętrznych warunków rozwoju (w tym także szeroko pojętych potrzeb społecznych) zależy rozwój poszczególnych dziedzin ekspresji twórczej.
Dla rozwoju dziecka decydujące znaczenie ma środowisko rodzinne. Dziecko od pierwszych dni życia jest aktywne, kieruje się biologiczną potrzebą eksplorowania i potrzebą poznawczą. Środowisko, w jakim wyrasta dziecko, może stymulować rozwój takich cech jak: wrażliwość na problemy, elastyczność myślenia, otwartość na nowe informacje, umiejętność stawiania hipotez, zdolności analizy i syntezy, myślenie perspektywiczna, wytrwałość i wiara we własne siły. Wszystkie te cechy ujawniają się w spontanicznej, twórczej aktywności dziecka, a jednocześnie stanowią podstawę dla dojrzałych już form twórczości.
Podstawowymi warunkami rozwoju aktywności poznawczej i twórczej dziecka stwarzanymi przez rodzinę są:
- poczucie bezpieczeństwa i pełna akceptacja dziecka,
- ochrona motywacji wewnętrznej (immanentnej),
- bogate i zróżnicowane środowisko działania.

W pobudzaniu rozwoju aktywności twórczej dziecka rodziców powinien wspierać nauczyciel przedszkola i szkoły. Rozwijanie aktywności twórczej przez nauczyciela wymaga:
- wiedzy o dziecku i dobrej znajomości każdego dziecka oraz nastawienia na wartość dziecka jako osoby,
- inspirowania działań dziecka i tworzenie warunków do samodzielnego stawiania i rozwiązywania problemów
- wykorzystania wewnętrznej motywacji i wprowadzania aktywności zabawowej do procesu kształcenia.

Z powyższego wynika, że, jeżeli twórczość ma się rozwijać normalnie, należy jej zapewnić korzystne warunki we wczesnym okresie życia, gdy rozwój przebiega najszybciej. Sprzyjające warunki domowe, przedszkolne i szkolne, akceptacja grupy rówieśniczej pobudzają rozwój aktywności twórczej.

Źródło:

1. Nęcka E., Proces twórczy i jego ograniczenia, Kraków 1995

2. Hurlock E. B., Rozwój dziecka, Warszawa 1985

3. Kwiatkowska M. (red.), Podstawy pedagogiki przedszkolnej, Warszawa 1988

4. Gloton R., Clero C., Twórcza aktywność dziecka, Warszawa 1976