1. Charakterystyka instrumentu

   1. Definicja

   2. Główne charakterystyki

2. Rodzaje akcji

   1. Akcje zwykłe i uprzywilejowane

   2. Akcje imienne i na okaziciela

   3. Akcje pieniężne i aportowe

3. Prawa wynikające z akcji

   1. Prawa korporacyjne

   2. Prawa majątkowe

4. Rodzaje ryzyka związanego z inwestowaniem w akcje

5. Polski rynek akcji

   1. Historia rynku

   2. Specyfika i rozwój rynku

   3. Zalety i wady dla inwestorów i emitentów akcji w stosunku do alternatywnych instrumentów

Akcja jest papierem wartościowy oznaczającym prawo jej posiadacza do współwłasności firmy, która ją wyemitowała. Jest papierem udziałowym o zmiennym dochodzie. Każda nabyta akcja jest dowodem współwłasności jednakowej części majątku firmy. Podstawowymi regulacjami prawnymi dotyczącymi obrotu akcjami są KSH, ustawa o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych i ustawa obrocie instrumentami finansowymi.

W większości krajów akcja musi mieć określoną wartość nominalną wyrażoną w jednostkach pieniężnych (wyjątkiem jest m.in. Kanada i niektóre stany USA). Ma ona znaczenie wyłącznie księgowe i oznacza część kapitału zakładowego spółki przypadającego na daną akcję. Zgodnie z KSH wartość nominalna 1 akcji w Polsce musi wynosić co najmniej 1 grosz. Spółka może dokonać zwiększenia wartości nominalnej przez zamianę części kapitału zapasowego na zakładowy (akcyjny). Zmniejszenia wartości 1 akcji dokonuje się w drodze splitu, który oznacza podział akcji przez określona stałą liczbę. Celem splitu jest obniżenie ceny akcji i ułatwienie jej obrotu, by poszerzyć krąg potencjalnych nabywców.

Split w polskiej praktyce 26 marca 2010 dojdzie do splitu akcji firmy LUG na GPW w stosunku 1:4, aby zwiększyć jej płynność. Liczba akcji z dotychczasowych 35,99 mln wzrośnie do 143,97 sztuk. Szacowany na dzień 17.03 kurs po splicie wyniósłby 0,34 zł.

Operacją odwrotną jest reverse split, oznaczający połączenie określonej liczny akcji w jedną operacje takie przeprowadza się na rozwiniętych rynkach finansowych w celu zwiększenia ceny akcji i poprawy zarządzania emisją. Dzięki łączeniu akcji spółki mogą zmniejszać koszty transakcyjne związane z utrzymaniem ich w obrocie giełdowym. Operacje łączenia akcji czasem trzeba przeprowadzić ze względu na zagrożenie wycofania akcji z danego rynku giełdowego z powodu zbyt niskiej ceny utrzymującej się przez dłuższy okres czasu.

Każda akcja oprócz wartości nominalnej ma cenę emisyjna i rynkową. Cena emisyjna to cena sprzedaży an ryku pierwotnym, zaś cena emisyjna – na rynku wtórnym, która wynika z popytu i podaży na akcje danej spółki. Cena emisyjna musi być co najmniej równa wartości nominalnej akcji.

Akcje mogą występować w formie materialnej i zdematerializowanej. W formie materialnej akcja jest dokumentem papierowym zawierającym nazwę emitenta, wartość nominalną akcji, serie i numer, siedzibą spółki, określenie rodzaju akcji a także podpisy przedstawicieli zarządu, datę emisji i zarejestrowania spółki, uprawnienia z akcji, ograniczenia co do rozporządzania nią. Do akcji może być dołączony kupon dywidendowy.

Przeważającą formą są akcje zdematerializowane, które występują w postaci zapisu elektronicznego w pamięci komputera. Tylko akcje w takiej formie mogą być przedmiotem obrotu giełdowego. Ich zbiorowy odcinek powinien trafić do KDPW, który prowadzi centralny rejestr akcji i obrotu nimi.

Rodzaje akcji:

1. ze względu an sposób przenoszenia własności – akcje imienne i na okaziciela

Akcje imienne w swojej treści zawierają nazwisko nabywcy. Musi ono być wpisane także do księgi akcyjnej prowadzonej przez zarząd spółki. Akcje tego typu są mniej płynne. Zbycie takiej akcji wymaga oświadczenia woli posiadacza, zgłoszenia nowego właściciela do zarządu w celu wpisania do księgi akcyjnej i zgody organów spółki. Akcje imienne w chwili objęcia muszą być opłacone co najmniej w 25%.

Akcje na okaziciela nie mają określonego w swej treści imiennie posiadacza i mogą być przedmiotem obrotu giełdowego. Są one znacznie bardziej płynne i mogą być swobodnie nabywane i zbywane. Takie akcje muszą w chwili objęcia być w całości opłacone.

1. Ze względu na uprawnienia właścicieli – akcje zwykłe i uprzywilejowane

Akcje zwykłe – gwarantują standardowy pakiet uprawnień przysługujących wszystkim posiadaczom akcji danego emitenta. Z kolei akcje uprzywilejowane, które dają posiadaczowi dodatkowe uprawnienia. Mogą one być uprzywilejowane co do dywidendy, gwarantując jej wypłatę w określonej wysokości niezależnie od bieżących wyników finansowych spółki (max. zwiększenie o 50%). Akcje uprzywilejowane pod względem prawa głosu dają możliwość uzyskania większej liczby głosów z 1 akcji na WZA (do 2 głosów).

1. Ze wzglądu na sposób pokrycia kapitału – akcje pieniężne i aportowe

Akcje pieniężne muszą mieć pokrycie w gotówce w chwili ich nabycia, zaś akcje aportowe muszą mieć pokrycie rzeczowe, co oznacza, że są nabywane w zamian za wniesienie do spółki majątku rzeczowego. Akcje niepieniężne muszą mieć jednak pokrycie w całości przed upływem roku od zarejestrowania spółki.

1. Inne rodzaje akcji

Akcja złota – z ich posiadaniem łączą się szczególne uprawnienia decyzyjne na WZA, np. prawo weta w istotnych dla spółki sprawach, zwielokrotnienie siły głosu posiadanej akcji. Akcje złote służą też uhonorowaniu osób zasłużonych dla spółki: założycieli, właścicieli, menedżerów.

Akcja niema – charakteryzuje się tym, ze jej właściciel nie ma prawa głosu na WZA, ale posiada z reguły wyższą dywidendę (brak tu ograniczenia do 150% wartości dywidendy z akcji zwykłej). Emitują je zwykle małe lub średnie firmy, które zabezpieczają się w ten sposób przed spekulacyjnym wykupywaniem pakietów kontrolnych przez ich konkurentów.

Akcje pierwszorzędne (blue chips) – akcje renomowanych i dobre znanych firm. Charakteryzują się stabilnym kursem a dywidenda jest wypłacana regularnie. Ponadto dobra pozycja firmy powoduje, ze są one stale w obrocie i charakteryzują się wysoką płynnością. Są chętnie kupowane przez inwestorów budujących swoje portfele na dłuższy czas.

Prawa wynikające z akcji – korporacyjne i majątkowe.

Prawa korporacyjne:

1. Prawo do uczestnictwa w spółce akcyjnej, co oznacza, że akcjonariusz nie może być z niej usunięty. Jednym słowem spółka nie może zmusić akcjonariusza do odsprzedaży wyemitowanych przez nią akcji za wyjątkiem sytuacji, gdy odbywa się to celem umorzenia akcji albo zaspokojenia roszczeń względem akcjonariusza. W krajach anglosaskich dokupywanie akcji celem ich umorzenia (buy back) jest popularne, zwłaszcza, gdy spółka zarobiła dużą kwotę pieniędzy i nie może jej efektywnie ulokować w inwestycjach. Powoduje to korzyści dla emitenta i inwestora. Odkupienie akcji zmniejsza ich liczbą, a co za tym idzie także płynność a także powoduje wzrost zysku przypadającego na 1 akcję. Polskie prawo od 2001 r. przewiduje możliwość wykupu akcji przez ich „wyciskanie”. Daje ona możliwość przymusowego odkupu akcji od akcjonariuszy mniejszościowych dominującemu akcjonariuszowi (lub ich grupie), zgodnie z odpowiednią uchwałą WZA. W 2005 r. rozszerzono te możliwość na spółki publiczne.

2. Prawo do uczestnictwa w WZA i głosowania w sprawach spółki. Każdy akcjonariusz może uczestniczyć w zwoływanym zazwyczaj raz w roku przez zarząd walnym zgromadzeniu, na którym przedstawia się wyniki finansowe, poddaje je ocenie i dyskutuje kwestie mające znaczenie dla rozwoju spółki. Korzystanie z prawa głosu przy udzielaniu absolutorium dla zarządu i rady nadzorczej zapewnia akcjonariuszom możliwość kontroli i wpływania na wyniki spółki. Zazwyczaj akcjonariusze mniejszościowi są zainteresowani nie tyle wpływaniem na firmę, ale uzyskiwaniem dochodu z papierów wartościowych. Na rozwiniętych rynkach kapitałowych coraz częściej akcjonariusze cedują swoje prawo do głosowania na bank inwestycyjny.

3. Czynne i bierne prawo wyborcze – akcjonariusz może wybierać członków lub sam zostać wybrany do zarządu lub rady nadzorczej spółki, której akcje posiada.

4. Prawa mniejszościowe:

   1. Prawo do zwoływania nadzwyczajnego WZA przez reprezentantów min. 10% kapitału zakładowego;

   2. Prawo do wyboru poszczególnych członków rady nadzorczej w drodze głosowania grupami akcji (przez posiadaczy min. 1/5 kapitału zakładowego). Grupy mniejszości mogą się ze sobą łączyć w celu dokonania wyboru członka organów spółki.

Prawa majątkowe

1. Prawo do udziału w zysku rocznym proporcjonalnie do liczby posiadanych akcji (prawo do dywidendy). Zysk przeznaczony do podziału decyzją WZA rozdzielany jest w stosunku do wartości nominalnej akcji a nie ceny jej nabycia. Na wypłatę dywidendy spółka może przeznaczyć również zysk z kapitałów rezerwowych, utworzonych w okresie nie dłuższym niż ostatnie 3 lata. Uprawnionymi do dywidendy są ci akcjonariusze, którym przysługują akcje w tzw. dniu dywidendy. Spółka nie ma obowiązku wypłaty dywidendy, zależy to od jej aktualnej zyskowności i przyjętej polityki dywidend. Płaci się ją zwykle co rok, pól roku lub kwartał.

2. Prawo poboru akcji nowych emisji – ma na celu zapobieżenie rozwodnieniu kapitału. Jest to uprawnienie dla dotychczasowych akcjonariuszy do subskrybowania określonej liczby nowych akcji, z reguły proporcjonalnie do liczby akcji już posiadanych. Prawo poboru może stac się odrębnym przedmiotem obrotu giełdowego.

3. Prawo do części majątku przypadku likwidacji spółki po pokryciu jej zobowiązań względem pozostałych wierzycieli. Należna kwota wypłacana jest zazwyczaj w gotówce.

Ryzyko związane z inwestowaniem w akcje.

• Ryzyko stopy procentowej – zmiany stopy procentowej wywołują zmianę wymaganej stopy zwrotu inwestora a co za tym idzie – ceny akcji.

• Ryzyko walutowe – wystąp uje w przypadku instrumentów denominowanych w obcej walucie i oznacza niebezpieczeństwo niekorzystnego kształtowania się kursu waluty, w której ten instrument został wystawiony.

• Ryzyko siły nabywczej (inflacji) – występuje, gdy siła nabywcza dochodu z inwestycji zmienia się wskutek zmian stopy inflacji.

• Ryzyko rynku – ryzyko negatywnej specyfikacji rynku względem charakterystyki inwestora. Rynek byka jest korzystny dla inwestorów posiadających akcje, natomiast rynek niedźwiedzia – dla inwestorów dokonujących krótkiej sprzedaży.

• Ryzyko niedotrzymania warunków – gdy emitent nie dotrzymuje warunków kontraktu.

• Ryzyko zarządzania – wynika ze złego zarządzania spółką, co znajduje odbicie w spadku notowań akcji.

• Ryzyko biznesu – wynika ze zmienności dochodów uzyskiwanych przez emitenta.

• Ryzyko bankructwa – możliwość ogłoszenia upadłości przez emitenta.

• Ryzyko finansowe – wynika z niekorzystnego działania efektu dźwigni finansowej wskutek nadmiernego wykorzystania kapitału obcego.

• Ryzyko polityczne – występuje, gdy władze uchwalają prawo negatywnie oddziałujące na sytuację inwestorów (np. związane z opodatkowaniem). Jest to składnik ryzyka systematycznego.

Tradycje rynku kapitałowego w Polsce sięgają roku 1817, kiedy to powołano do działania pierwszą w Warszawie Giełdę Kupiecką. Swoją działalność w obecnej formie Giełda rozpoczęła w dniu 16 kwietnia 1991 r., od początku organizując obrót papierami wartościowymi w formie elektronicznej.
Przedmiotem handlu na Giełdzie są papiery wartościowe: akcje, obligacje, prawa poboru, prawa do akcji, certyfikaty inwestycyjne oraz instrumenty pochodne: kontrakty terminowe, opcje, jednostki indeksowe.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie prowadzi obrót instrumentami finansowymi na dwóch rynkach:

• Główny Rynek GPW działa od dnia uruchomienia Giełdy w dniu 16 kwietnia 1991 roku. Jest to rynek podlegający nadzorowi Komisji Nadzoru Finansowego i wskazany Komisji Europejskiej jako rynek regulowany.

• NewConnect to zorganizowany i prowadzony przez Giełdę rynek działający w formule alternatywnego systemu obrotu. Stworzony został z myślą o młodych i rozwijających się firmach, działających zwłaszcza w obszarze nowych technologii. NewConnect ruszył 30 sierpnia 2007 r. Przedmiotem obrotu w alternatywnym systemie mogą być akcje, prawa do akcji (PDA), prawa poboru, kwity depozytowe oraz inne udziałowe papiery wartościowe.

Prywatna emisja akcji na rynku NewConnect spółki OneRay Investment – koniec marca 2010. Spółka zamierza pozyskać kwotę co najmniej 1,2 mln zł. Kwota minimalna wynika z uchwalonej podczas WZA dolnej granicy widełek podniesienia kapitału. Jest to oferta skierowana zarówno do inwestorów indywidualnych jak i instytucjonalnych. Planowane stopy zwrotu IRR mieszczą się w przedziale od 35% do 45%.

Tabela 1. Podstawowe charakterystyki polskiego rynku giełdowego w latach 1991 – 2010 i ich dynamika.

Rok	Kapitalizacja spółek w mln zł	Dynamika	Obroty akcjami w mln zł	Dynamika	Liczba spółek	Dyna-mika	Stopa zwrotu w %
luty 2010	411 267	98%	63 848		376	99%	-3,19
2009	421 178	158%	351 885	106%	379	101%	46,85
2008	267 359	52%	331 316	69%	374	107%	-51,07
2007	509 887	116%	479 480	142%	351	124%	10,39
2006	437 719	142%	338 696	172%	284	111%	41,6
2005	308 418	144%	197 033	165%	255	111%	33,66
2004	214 313	153%	119 518	149%	230	113%	27,94
2003	140 001	127%	80 235	126%	203	94%	44,92
2002	110 565	107%	63 668	79%	217	94%	3,19
2001	103 370	79%	80 599	48%	230	102%	-21,99
2000	130 085	105%	169 273	189%	225	102%	-1,3
1999	123 411	170%	89 343	143%	221	112%	41,3
1998	72 442	166%	62 382	119%	198	138%	-12,8
1997	43 766	182%	52 342	175%	143	172%	2,3
1996	24 000	213%	29 895	219%	83	128%	89,1
1995	11 271	151%	13 671	58%	65	148%	1,5
1994	7 450	127%	23 420	297%	44	200%	-39,9
1993	5 845	1665%	7 873	3453%	22	138%	1 095,30
1992	351	218%	228	760%	16	178%	13,2
1991	161		30		9		-8,09

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GPW.

Tabela 2. 20 największych spółek notowanych na GPW wg sektorów

Przemysł	Bioton, Lotos, PKN Orlen, PGNiG, Polimex-Mostostal, KGHM, PBG, Cersanit
Finanse	PKO BP, Pekao, Getin, BZWBK, BRE Bank, GTC
Usługi	TPSA, ASSECO, TVN, Cyfrowy POLSAT, PGE, CEZ

Źródło: www.gpw.pl

Tabela 3. Główne wady i zalety emisji akcji z punktu widzenia emitenta i inwestora.

Zalety dla emitenta	Wady dla emitenta
Możliwości pozyskania dużego kapitału Efekt marketingowy Rynkowa wycena walorów spółki Bezzwrotny charakter środków Wzrost wiarygodności firmy Ekspansja rynkowa Brak ograniczenia dysponowania środkami Motywacyjny charakter – opcje menedżerskie	Odkrywanie się przed konkurencją Ryzyko wrogiego przejęcia Wysokie koszty (operacyjne, administracyjne, marketingowe) Długotrwała procedura Obowiązki informacyjne Rozwodnienie kapitału
Zalety dla inwestora	Wady dla inwestora
Możliwość osiągnięcia wysokiego zysku Rynek stosunkowo łatwo dostępny dla inwestora Możliwość skonstruowania portfela minimalizującego ryzyko Wysoka płynność inwestycji (łatwość sprzedaży)	Wysoka zmienność stóp zwrotu Wymagana dobra znajomość rynku (lub intuicja), szczególnie przy spekulacjach Z reguły długookresowy charakter inwestycji (ryzyko, zamrożenie środków) Wysoka podatność na fluktuacje rynku międzynarodowego

Źródło: opracowanie własne.