Struktura podmiotowa gospodarki światowej.

przedsiębiorstwa narodowe - czyli przedsiębiorstwa działające w ramach określonej gospodarki narodowej; stają się podmiotami gospodarki światowej tylko wówczas, gdy w związku ze swą działalnością gospodarczą nawiązują i utrzymują znaczące pod względem zakresu, charakteru bądź znaczenia dla swego funkcjonowania międzynarodowe stosunki ekonomiczne z innymi podmiotami gospodarki światowej;

korporacje transnarodowe -  przedsiębiorstwa o globalnej skali działania, zwykle o wielomiliardowym potencjale finansowym, rozproszonej, anonimowej własności. Prowadzą one działalność gospodarczą w wielu krajach na drodze tworzenia w nich swych filii zagranicznych. Wiele korporacji działa na wszystkich kontynentach. Są to tzw. korporacje globalne.

gospodarki narodowe - stanowi strukturę, w której sumuje się działalność gospodarczą przedsiębiorstw krajowych, a także tych korporacji międzynarodowych, które włączyły daną gospodarkę narodową bądź jej oddziały w sferę swego działania, instytucje gospodarcze i ich działalność – inflacja, polityka podatkowa itd. Oraz instrumenty ściśle wiązane z międzynarodowymi stosunkami gospodarczymi.

międzynarodowe ugrupowania integracyjne - łączenie kilku gospodarek narodowych w jedną całość. Mają najczęściej charakter regionalny. Są to wyraźnie wyróżniające się na tle otoczenia jednolite, nowe organizmy gospodarcze, obejmujące 2 lub więcej krajów powstałych w wyniku procesów dostosowawczych.

- formalne – porozumienie międzynarodowe ze strukturą organizacyjną i określonymi celami.

- nieformalne – nie są wynikiem porozumienia, ale powiązane stosunkami gospodarczymi, bez rozwiniętej struktury organizacyjnej.

międzynarodowe organizacje gospodarcze (MFW, BŚ, WTO) - organizacja zrzeszająca państwa albo inne osoby prawne lub fizyczne z różnych państw dla realizacji określonych celów.

Wyróżniane są:

organizacje międzynarodowe międzyrządowe (najczęściej tylko one są uznawane za podmioty prawa międzynarodowego publicznego):

powszechne (np. ONZ) lub grupowe (np. NAFTA),

ogólne (np. UA) lub specjalne (np. FAO, OPEC)

organizacje międzynarodowe pozarządowe, np. Czerwony Krzyż

Struktura regionalna gospodarki światowej

Według aktualnie stosowanej w publikacjach ONZ, metody podziału wszystkich krajów na podstawowe grupy (regiony) można wyróżnić trzy regiony ekonomiczne (czyli trzy grupy krajów, które są do nich zaliczane pod warunkiem osiągnięcia przez nie przyjętych wskaźników rozwoju społeczno-ekonomicznego):

kraje rozwinięte gospodarczo

kraje rozwijające się gospodarczo - w obrębie tej grupy liczne kategorie i podgrupy (do celów analitycznych, statystycznych i in.). Ich skład zmienia się, w zależności od tego czy dany kraj spełnia określone kryteria (o ile zostały one precyzyjnie określone), czy też nie,

– kraje naftowe (kraje eksportujące ropę naftową i gaz ziemny),

– główni eksporterzy wyrobów przetworzonych,

– kraje nowo uprzemysłowione,

– rynki (gospodarki) wschodzące,

– kraje śródlądowe,

– małe państwa wyspiarskie,

– kraje najsłabiej rozwinięte (LDC).

Oprócz tego w zależności od kryterium dochodowego na: kraje o niskim, średnim i wysokim dochodzie

kraje transformacji gospodarczej lub kraje Europy Południowo- Wschodniej i Wspólnoty Niepodległych Państw

Tendencje we współczesnej gospodarce światowej

Globalizacja to proces coraz bliższego realnego scalania gospodarek narodowych, przejawiający się w dynamicznym wzroście obrotów handlowych oraz międzynarodowych przepływów kapitałowych i usługowych. Proces ten wynika z traktowania przez coraz większą liczbę przedsiębiorstw całego świata jako rynku zbytu

Integracja regionalna a globalna (globalizacja)

podobieństwa

- oba zjawiska są przejawem internacjonalizacji działalności gospodarczej,

- u podstaw obu tkwią mechanizmy związane z tym, co w ekonomii określa się jako korzyści skali,

- w obu procesach dominującą rolę odgrywają: przyspieszenie postępu technicznego i naukowego, rewolucja informatyczna oraz szybki wzrost wydajności pracy,

- zarówno integracja, jak i globalizacja są rezultatami liberalizacji gospodarek krajów w nich uczestniczących.

różnice

- proces globalizacji prowadzi do integracji działalności gospodarczej w skali świata a integracja regionalna prowadzi do podziału gospodarki światowej na bloki o zasięgu regionalnym lub ponadregionalnym,

- globalizacja to proces żywiołowy, natomiast integracja ma charakter planowy oraz wiąże się z wyznaczeniem celów integracyjnych (globalizacja → brak celów)

- integracja odbywa się w wyniku suwerennych decyzji państw, natomiast globalizacja dokonuje się w warunkach ograniczenia roli państwa i rosnącej roli korporacji transnarodowych

Czynniki kształtujące MPP:

Czynniki strukturalne – (zasoby naturalne, kapitał, praca):

- Współcześnie rola zasobów naturalnych w wyznaczaniu kierunków specjalizacji maleje (bez krajów naftowych), ze względu na uprzemysłowienie i wprowadzanie nowych technik wytwarzania;

- Przepływ kapitału w skali międzynarodowej nie zmienia tradycyjnie ukształtowanego podziału na nieliczne kraje bogate, specjalizujące się w eksporcie wyrobów przemysłowych i kraje biedne specjalizujące się w eksporcie artykułów surowcowo - rolnych;

- Współcześnie ważniejsze jest, od liczby pracowników, dysponowanie pracownikami o wysokich kwalifikacjach, bowiem produkcja pracochłonna jest coraz częściej zastępowana produkcją praco oszczędną, wysoko wydajną

Czynniki technologiczne

Czynniki instytucjonalne (MFW, WTO, Bank Światowy);

Czynniki koniunkturalne – koniunktura – stan gospodarczy – ożywienie (wzrost popytu i podaży), załamanie (spadek popytu i podaży);

Przyczyny szybkiego rozwoju handlu międzynarodowego:

- liberalizacja światowego handlu i znoszenie ograniczeń dewizowych;

- tworzenie ugrupowań integracyjnych czemu towarzyszyło znoszenie barier handlowych;

- procesy transformacji gospodarczej – odejście od monopolu państwa i zapewnienie swobody handlu;

- znoszenie ograniczeń dewizowych co umożliwiło wprowadzenie wymienialności walut narodowych;

-działalność korporacji międzynarodowych;

postęp techniczny (obniżenie kosztów transportu i połączeń międzynarodowych);

przemiany w strukturze towarowej handlu międzynarodowego

W strukturze towarowej handlu świtowego w ostatnim 50-leciu zaszły istotne zmiany. Stopniowy wzrost udziału wyrobów przemysłu przetwórczego i obniżanie się udziału przypadającego na surowce i żywność. Wzrost udziału wyrobów przetworzonych został w dużej mierze spowodowany wysoką dynamiką eksportu maszyn, urządzeń i środków transportu. Na początku XXI w ta grupa towarowa odgrywała większe znaczenie niż surowce i żywność.

przemiany w strukturze geograficznej handlu międzynarodowego

Po II wojnie światowej przez cały czas główną rolę odgrywały kraje rozwinięte gospodarczo, które eksportowały przede wszystkim towary o wysokim stopniu przetworzenia. Na przestrzeni lat ich udział wynosił 60-70% w światowym eksporcie, choć na początku XXI wieku ich udział stopniowo się obniżał. Warto podkreślić, że wśród krajów rozwiniętych bardzo ważną rolę odgrywają państwa należące do UE, a na to ugrupowanie przypada około 40% światowego eksportu. Drugą grupę tworzyły kraje rozwijające się, które specjalizowały się w eksporcie surowcowo-rolnym. Ich udział kształtował się w przedziale 18-32%, po 2006 roku przekroczył 35%. Wzrost bądź spadek znaczenia tej grupy krajów był mocno związany ze wzrostem/spadkiem cen surowców i żywności. Rosnący popyt na surowce i wysokie tempo wzrosty cen ropy oraz metali znalazło odzwierciedlenie w zwiększeniu udziału w eksporcie krajów naftowych i krajów najsłabiej rozwiniętych.

Znaczenie krajów rozwijających się w handlu międzynarodowym

Kraje rozwijające zazwyczaj się posiadają bogate zasoby naturalne. Są to przede wszystkim żyzne gleby, bogactwa ziemi jak metal, cyn, diamenty, złoto. Posiadają również liczne zasoby pracy, jednak nie jest ona wysoce wykwalifikowana

Cena światowa jest jedną z najważniejszych kategorii ekonomicznych rynku międzynarodowego.

- W ujęcie teoretycznym za cenę światową należy uznać wyrażoną w pieniądzu (pieniądzu światowym) wartość towarów biorących udział w wymianie międzynarodowej (obrocie międzynarodowym).

- W ujęciu praktycznym pojęcie cena światowa jest najczęściej łączone z jej reprezentatywnością. Rozumie się przez nią możliwie dokładne odzwierciedlenie stanu koniunktury panującej na danym rynku. Cena światowa jest więc podstawą odniesienia dla cen kontraktów eksportowo-importowych zawieranych przez poszczególne podmioty rynku.

Za ceny światowe uznaje się tylko ceny:

- normalnych transakcji handlu zagranicznego,

- transakcji realizowanych na odpowiednio dużych rynkach międzynarodowych, obejmujących większość operacji,

- transakcji odbywanych regularnie,

- transakcji rozliczanych w walutach wymienialnych.

Zmiany cen w handlu międzynarodowym po drugiej wojnie światowej

1. Lata 50. i 60. – ceny dość stabilne (dysproporcja w dynamice cen obu podstawowych grup towarowych (surowców i żywności oraz wyrobów przemysłowych); ceny art..przemysłowych rosną szybciej, art.surow.-rolne wolniej, jednakże ceny surowców i żywności na początku lat 50. były względnie wysokie – boom koreański);

2. Lata 70. – bardzo wysoka dynamika zmian cen ( wskaźnik jednostkowych cen światowego eksportu wzrósł 4-krotnie, notowano silną inflację o charakterze międzynarodowym; kryzys paliwowy, żywnościowy i surowcowy; wyższa dynamika cen dóbr podstawowych niż przetworzonych;);

3. Lata 80. i 90. i początek XX wieku – umiarkowany wzrost cen.

(lata 1997–2002 nawet bezwzględny spadek cen handlu międzynarodowego) – zamykanie się nożyc cen – poprawa relacji cen na korzyść surowców i żywności;

1. Od 2003 roku – silna zwyżka cen (głównie dóbr podstawowych) – wynika z wysokiego popytu na dobra podstawowe, zwłaszcza surowce mineralne, wywołane dobrą koniunkturą światową; niewystarczająca podaż; wysoka dynamika eksportu wyrobów przetworzonych z krajów rozwijających się (Chiny) – kraje te prowadzą strategię niskich cen eksportowych co oddziałuje na obniżkę łącznego wskaźnika cen – rozwieranie się nożyc cen – na korzyść dóbr podstawowych (surowców i żywności).

2. Globalny kryzys gospodarczy (2008+):

– od 2008 r. (druga połowa) do 2009 r. silny spadek cen,

– lata 2010–2011 (I kwartał) znaczny wzrost cen (głównie surowców i żywności),

– stabilizacja (a w 2012 r. nawet niewielki spadek cen).

Wskaźnik terms of trade

Jest to wskaźnik umożliwiający syntetyczną ocenę efektywności handlu zagranicznego. Służy do analizy długookresowych tendencji cenowych.

Wyróżniamy:

• cenowe terms of trade – relacja zmiany cen dóbr eksportowanych do zmiany dóbr importowanych. Wskaźnik ten wykazuje zmiany siły nabywczej eksportu danego kraju wyrażonej w wartości importu

$$\text{Totp} = \frac{\text{Cex}1}{\text{Cex}0} \div \frac{\text{Cimp}1}{\text{Cimp}0} \times 100$$

Gdy wskaźnik >100 oznacza poprawę terms of trade danego kraju, która wynika z szybszego tempa wzrostu cen w eksporcie niż w imporcie lub też z wolniejszego spadku cen w eksporcie niż w imporcie.

Gdy terms of trade <100 wówczas ceny kształtują się niekorzystnie dla kraju, trzeba wówczas zwiększyć wolumen eksportu, aby zrealizować zakładaną wielkość importu.

• towarowe terms of trade – wskaźnik ten określa relację zmiany cen grup towarowych – najczęściej zmian cen surowców i żywności do cen artykułów przemysłowych

Rodzaje cen na rynku międzynarodowym:

a) podział z punktu widzenia odrębności metod ich ustalania:

- ceny ustalane na rynku w wyniku bezpośredniego zetkniecia się popytu z podażą a w ich ustalaniu biorą udział kupujący i sprzedający. Ceny te funkcjonują przede wszystkim na międzynarodowym rynku surowców i żywności.

- ceny ustalane bezpośrednio przez podmioty (producentów, sprzedawców) oczywiście z uwzględnieniem aktualnej relacji popytu i podaży. Ceny te dominują na rynku towarów przetworzonych.

b) inne:

- ceny giełdowe- rola giełdy jako formy organizacji obrotu międzynarodowego spada, natomiast rośnie znaczenie innych form tego obrotu. Zmniejszenie handlowej roli giełd jest odzwierciedleniem długookresowej tendencji spadkowej udziału cen surowców i żywności w handlu międzynarodowym. Spada również znaczenie cen giełdowych jako tradycyjnego wyznacznika koniunktury panującej na rynku międzynarodowym. Giełdy pełnią funkcję wyznacznika transakcji cen światowych. Tranaskcje handlowe dokonywane poza giełdą opierają się w znacznym stopniu na cenach giełdowych. Na podstawie cen giełdowych realizuje się w większość międzynarodowego obrotu, m.in. kawą, soją, cukrem, kukurydzą.

- ceny aukcujne- występują głównie w wypadku produktów pochodzenia rolnego, rybołóstwa oraz innych towarów. W wypadku produktów tj. futra, wełna, herbata i tytoń ceny aukcyjne traktuje się jako najbardziej reprezentatywne ceny handlu. CA są narażone na wpływ zmieniających się relacji między popytem a podażą. CA są ustalane na towar obecny fizycznie, czyli znajdujący się w miejscu dokonywania transakcji.

- ceny przetargowe- dotyczą przede wszystkim wyrobów skomplikowanych pod wzaględem technicznym i bardzo kosztownym. Charakterystyczne jest dla nich duże zindywidualizowanie i zróżnicowanie jakościowe. Przedmiotem przetargów są urządzenia i maszyny przemysłu energetycznego i elektortechnicznego. W ramach przetargów ocenia się oferty realizacji kompletnych obiektów, np.: budowy mostów, dróg, linii kolejowych.

- ceny kontraktowe- ceny wynikające z realizacji zawartych umów eksportowo- importowych. W ramach tej kategorii wyróźnia się ceny: kontraktów bieżących i długoterminowych.

- ceny producentów- mechanizm CP wiąże się z występowaniem silnych podmiotów, dysponujących możliwościami samodzielnego ustalania poziomu cen. Ceny te umożliwiają uzyskanie stabilizacji rentowności. CP ustala się m.in. na rudy i koncentraty, metale kolorowe, węgiel i produkty naftowe.

- ceny cennikowe- publikowane i ustalane przez sprzedawców, dotyczą podstawowych rodzajów i gatunków wyrobów masowej i seryjnej produkcji. Dotyczą one całej podaży danego sprzedawcy. Występują w przypadku bardzo dużej gamy towarów.

- ceny ofertowe- powszechne w handlu międzynarodowym jako forma ceny wyjściowej, która jest korygowana w trakcie negocjacji ofertowych. Są bardzo ważne ale trudno dostępnym źródłem informacji rynkowych. Ustalane są w powiązaniu z innymi elementami kontraktu, np. gestią transportową i ubezpieczeniową. Są stosowane równolegle z ceną giełdową, aukcyjną i przetargów).

- ceny transakcji specjalnych- odgrywają dużą rolę na rynku międzynarodowym rynku art. rolnych. Przyczyną ich stosowania przez kraje wysoko rozwinięte gospodarczo jest chęć zmniejszenia nadwyżek żywności przez wzrost popytu zewnętrznego. Osiąga się to w efekcie obniżki cen w transakcjach realizowanych na specjalnych warunkach, dlatego ceny te są zawsze niższe od występujących w transakcjach wolnorynkowych. Zalicza się do nich transakcje rozliczane bezdewizowo.

- ceny trnsferowe- występują w handlu surowcami i wyrobów o wyższym stopniu przetworzenia. Mechanizm tworzenia CT podporządkowany jest globalnej strategii korporacji i nie mają charakteru handlowego lecz są cenami kalkulacyjno- rozliczeniowymi. Manipulowanie poziomem CT ma na celu maksymalizację zysku w dłuższym horyzoncie czasowym. Podstawowym czynnikiem wpływającym na zróżnicowanie CT jest odmienność warunków działania korporacji w poszczególnych krajach. Róźnice dotyczą: wysokości opodatkowania zysku, polityki handlowej.

Pojęcie usług

- definicja mikroekonomiczna- wszelkie czynności związane bezpośrednio lub pośrednio z zaspokajaniem potrzeb ludzkich ale nie służą do wytwarzania przedmiotu.

- definicja makroekonomiczna – usługi traktowane jako sektor rezydualny tj, obejmujący te rodzaje działalności, które nie mieszczą się w pojęciu rolnictwa i przemysłu.

specyfika obrotu usługami

-Usługi są w mniejszym stopniu niż towary umiędzynarodowione ze względu na ich niematerialny charakter.

-Również polityka handlowa związana z usługami jest bardziej restrykcyjna.

-Jednoczesność aktu produkcji i konsumpcji, tzn., że nie można ich produkować na zapas i magazynować.

- Dana usługa może być przedmiotem transakcji tylko raz, oznacza to niemożność zawierania giełdowych transakcji spekulacyjnych (oprócz usług transportu).

-Usługi są bardziej efektywne od towarów, co oznacza, że bardziej opłaca się świadczyć usługi na rzecz podmiotów z zagranicy niż eksportować towary.

Klasyfikacja usług

a)w ujęciu wąskim

-transportowe – świadczone przez przez rezydentów na rzecz nierezydentów, a podlegające na przewozie pasażerów, przemieszczaniu towarów, wypożyczaniu pojazdów wraz z załogą, a także na świadczeniu usług pomocniczych i dostawczych związanych z transportem

-Podróże – obejmują dobra i usługi nabywane przez osoby podróżujące z celach turystycznych, edukacyjnych i innych. Przykłady: zakwaterowanie, wyżywienie, rozrywki itp.

-Pozostałe usługi rynkowe – składają się z następujących komponentów: usług komunikacyjnych, pocztowych, kurierskich, finansowych, komputerowych, bankowych, i innych związanych z handlem, leasingiem, biznesem, kulturą.

b)w ujęciu szerokim

-dochody z czynników produkcji zatrudnionych za granicą, czyli dochody z kapitału ulokowanego u obcokrajowców w formie inwestycji produkcyjnych i portfelowych oraz dochody z pracy w formie przekazów pieniężnych od obywateli pracujących za granicą

-usługi rządowe – utrzymanie przedstawicielstw, składki od organizacji międzynarodowych i inne(ale bez transferów nieodpłatnych, które występują jako samodzielna pozycja na rachunku obrotów bieżących w bilansie płatniczym)

3.Problem liberalizacji handlu usługami

- do niedawna ze względu na brak technicznych możliwości świadczenia usług za granicą, wiele z nich nie mogło być przedmiotem handlu;

- polityka handlowa jest bardziej restrykcyjna w przypadku usług niż towarów;

- niedoszacowanie międzynarodowych obrotów usługowych (ścisły związek z obrotem towarowym i trudności ich rozdzielenia, trudność uchwycenia momentu przekroczenia granicy, część usług jest rozliczana w drodze kompensaty, nieuwzględnienie handlu zrealizowanego w ramach inwestycji bezpośrednich, podatność usług na szara strefę);

4.Struktura geograficzna handlu usługami

Na ryku handlu usługami dominują kraje wysoko rozwinięte, na początku XXIw z tej grupy krajów pochodziło od 75% globalnego eksportu i ok. 70% importu usług. Na kraje rozwijające się przypadało tylko ok. 25% a na transformacji gospo. Niecałe 5%. Dane statystyczne wskazują na bardzo wysoka geograficzną koncentrację eksportu usług. Od wielu lat tylko osiem krajów wysoko rozwiniętych było liderami w eksporcie usług: USA, Wlk Brytania, Niemcy, Francja, Japonia, Włochy, Hiszpania i Holandia. Wśród krajów rozwijających się tylko Hongkong i Chiny znalazły się w pierwszej 10 eksporterów. Podobna koncentrację geograficzną charakteryzuje import usług. W zasadzie są to te same kraje, które występują w przypadku eksportu. Należy zauważyć, że przez wiele lat to Niemcy znajdowały się na pierwszym miejscu, ustąpiły USA dopiero w latach 90.

5.Przekształcenia w strukturze rodzajowej obrotów usługami

W ostatnich latach najwyższą dynamiką charakteryzował się eksport pozostałych usług rynkowych->ich udział wzrósł z ok. 40% do ponad 50%. Było to spowodowane szybkim tempem rozwoju nowoczesnych usług, związanych z transferem wiedzy i technologii, na które wciąż rośnie popyt. W strukturze eksportu na drugim miejscu znalazły się podróże. Na ostatnim miejscu są usługi transportowe. Zwolnienie dynamiki ich rozwoju, notowane na początku lat 90, i jeszcze bardziej obecnie związane jest z „handlem niewidzialnym”.

6.GATS

Układ Ogólny w sprawie Handlu Usługami (ang. General Agreement on Trade in Services, GATS) jest wielostronnym porozumieniem ustanawiającym prawno-traktatowe ramy międzynarodowego handlu usługami. Celem GATS jest stworzenie systemu jasnych i przejrzystych reguł w międzynarodowym handlu usługami, zagwarantowanie  sprawiedliwego i równego traktowania wszystkich uczestników handlu oraz zapewnienie partnerom handlowym lepszego dostępu do rynków poprzez sukcesywną liberalizację handlu, polegającą na ograniczaniu lub znoszeniu środków oddziaływujących niekorzystnie na handel usługami, przy uwzględnieniu poziomu rozwoju oraz celów polityki narodowej  członków GATS.

Cechy GATS:

Niedyskryminacja - Członkowie GATS muszą traktować usługi i usługodawców z terytorium poszczególnych członków jednakowo korzystnie. 

Traktowanie narodowe-  każdy członek GATS przyznaje w sektorach wpisanych na listę zobowiązań szczegółowych usługom i usługodawcom pochodzącym z terytorium innych członków GATS traktowanie nie mniej korzystnie niż przyznane własnym podobnym usługom i usługodawcom.

Równy dostęp do rynku

7.Bilans wymiany usług

Obroty usługami w skali światowej zamykają się dodatnim saldem dla całej grupy państw wysoko rozwiniętych, ponadto rozmiary tego salda charakteryzowały się tendencją rosnącą. Świadczy to o tym ze grupa tych krajów osiągnęła wysoki poziom specjalizacji w tej dziedzinie. Wśród krajów wysoko rozwiniętych jedynie państwa Ameryki N i Europy należą do permanentnych eksporterów usług netto, natomiast z pozostałych regionów świata odnotowują stały deficyt w handlu usługami. Państwa rozwijające się i znajdujące w okresie transformacji gosp., nieprzerwanie należą do importerów netto usług.

Międzynarodowe obroty kapitałowe

1.Eksport kapitału w wąskim i szerokim ujęciu

W wąskim ujęciu wywóz kapitału oznacza wywóz (przepływ) środków rzeczowych i/lub finansowych, w celu wytwarzania za granicą produktów materialnych lub usług tak, aby eksporter kapitału mógł osiągnąć dochód z jego wykorzystania. W szerokim ujęciu eksport kapitału obejmuje dodatkowo zagraniczną pomoc gospodarczą (kapitałową) oraz takie formy transferu pozycji majątkowych, jak: umorzenie długów, odszkodowania wojenne, odszkodowania nacjonalizacyjne.

2.Formy eksportu kapitału

a)ZIB – polegają one na przepływie środków rzeczowych lub/i finansowych w celu podjęcia działalności gospodarczej poza krajem pochodzenia. Mogą mieć formę: - greenfields, czyli uruchomienie formy od podstaw łaacznie z zakupem nieruchomości, -wykupoienia lub przejęcia istniejących już firm w celu kontynuowania działalności gosp –nabycia pakietu akcji dającego prawo do kierowania danym przedsiębiorstwem

b)inwestycje portfelowe- oznaczają zakup liub sprzedaż zagranicznych papierów wartościowych w celu uzyskania dochodu z ich posiadania. Podstawową cechą odróżniającą inw port od bezpośrednich jest kierowania działalnością gosp. Inwestorzy portfelowi nie są zainteresowania kierowaniem jednostki, lecz jedynie osiąganiem zysku z posiadanego portfela akcji i udziałów.

c)Kredyty zagraniczne polegają na postawieniu do dyspozycji kredytobiorców określonych środków finansowych. W praktyce mogą mieć one rózne formy(np. finansowe, obligacyjne).

3.Przyczyny przepływu kapitału

Za zasadniczą przyczynę (motyw) można uznać chęć osiągnięcia maksymalnego zysku. W praktyce sprawa jest bardziej złożona i dlatego można wyróżnić następujące najważniejsze przyczyny eksportu kapitału:

-możliwość osiągania wyższej stopy zysku za granicą w porównaniu z krajową stopą zysku,

-niższe koszty inwestycji i produkcji za granicą w porównaniu z krajowymi,

-zapewnienie dostępu do źródeł surowców, zwłaszcza o podstawowym znaczeniu,

-względy polityki handlowej (uniknięcie barier celnych), dzięki ulokowaniu kapitału w krajach, w których te bariery występują,

-względy podatkowe (możliwość skorzystania ze specjalnych ulg dla inwestorów),

-wykorzystanie przewagi technologicznej, która nie występuje w stosunkach wewnątrzkrajowych,

-zdobycie zagranicznych rynków zbytu,

-względy spekulacyjne,

-poprawa struktury lokat kapitałowych,

-różnice w poziomie stabilizacji stosunków politycznych i ekonomicznych w różnych krajach.

Inne przyczyny: polityczne, militarne, humanitarne .

4.Skutki przepływu kapitału(na przykładzie ZIB):

a)Skutki ZIB dla gosp. kraju importującego kapitał NEGATYWNE; niestabilność miejsc pracy gdyz firmy te szybko reaguja na zmiany w gospodarce i przenoszą kapitał, zagrożenie dla krajowych przedsiębiorstw, wahania wpływów podatkowych, uzależnienie gospodarki kraju od zagranicznego kapitału, stosowanie cen transferowych, nadmierna eksploatacja zasobów, wypieranie dotychczasowego eksportu miejscowych dostawców przez produkcje filii, możliwość zdominowania gosp. Narodowej przez obcych właścicieli.
POZYTYWNE; może nastąpic poprawa bilansu handlowego, dostęp do kapitału, wykorzystanie doświadczenia firm wielonarodowych, zwiększenie poziomu inwestycji, szansa na rozwój eksportu dla niektórych krajów, pozytywny wpływ na koniunkture zatrudnienia, szansa na rozwój gosp. Dla kraju, transfer technologii, normalizacja sytuacji rynkowej.
b)Skutki dla kraju eksportującego kapitał;
NEGATYWNE : pogorszenie bilansu płatniczego w krótkim okresie
POZYTYWNE; mają możliwość zbytu swoich produktów na rynku światowym co zmniejsza ryzyko niepowodzenia, zwiększanie potencjału produkcyjnego oraz liczby miejsc pracy, dysponuja rozbudowaną Siecią powiązań handlowych, co obniża bariery wejścia na rynki różnych krajów.

Rodzaje ZIB:

- inwestycje typu greenfield – oznacza uruchomienie za granicą przedsiębiorstwa od podstaw (łącznie z zakupem nieruchomości);

- inwestycje w postaci fuzji i przejęć, które następują poprzez nabycie kontrolnego pakietu akcji przez jeden podmiot w drugim lub wspólną decyzję obu podmiotów o połączeniu swojej działalności przy czym podmioty zlokalizowane są w różnych krajach;

Polityka handlowa

1.Pojęcie i rodzaje polityki handlowej

Polityka handlowa to świadome oddziaływanie państwa na stosunki handlowe z zagranicą , sprowadzające się z jednej strony do wytyczania określonych celów i stosowania narzędzi niezbędnych do ich osiągnięcia. Wyraża więc różne formy aktywności ekonomicznej rządów zmierzających do oddziaływania na rozmiary, kierunki oraz strukturę obrotów handlu zagranicznego.

Dzieli się na:

a)Polityka autonomiczna - oznacza, że państwo zmierza do osiągnięcia wyznaczonych celów za pomocą narzędzi, o których wyborze , formie i skali stosowania decyduje samodzielnie

b)Polityka umowna(konwencyjna) – polega na zawieraniu przez państwo z innymi krajami odpowiednich umów gospodarczych dwustronnych lub wielostronnych

Wyróżnia się dwa kierunki polityki handlowej:

a)wolnego handlu(liberalna) – oznacza swobodny dostęp towarów, usług i przedsiębiorstw zagranicznych do rynku danego kraju. Państwo powstrzymuje się także od udzielania pomocy krajowym producentów i eksporterom towarów w ich konkurencji na rynku międzynarodowym.

b)polityka protekcjonizmu – oznacza ograniczenie przez państwo swobody w dostępie do rybku krajowego dla towarów, usług i przedsiębiorstw zagranicznych. Państwo może także udzielać pomocy przedsiębiorstwom krajowym w ich konsumpcji na rynku międzynarodowym.

2.Protekcjonizm – argumenty za wprowadzeniem

Protekcjonizm jest ochroną nowo powstających gałęzi przemysłu, szczególnie krajów rozwijających się. Kraj opóźniony w rozwoju, który dąży do rozwoju własnego przemysłu nie może polegać na swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego. Konkurencja krajów rozwiniętych, o niskich kosztach produkcji zrujnowałaby słaby przemysł krajowy. Dlatego kraje, które realizują program uprzemysłowienia , muszą prowadzić politykę ochrony celnej w celu wyrównania warunków konkurencji. Po pewnym czasie nowo powstałe sektory stana się konkurencyjne, co umożliwi obniżke stawek celnych.

3.Podział narzędzi polityki handlowej

Ogólnie można podzielic je na dwa rodzaje:

a)służące państwu do oddziaływania na wszystkie podmioty gosp(podatki, ceny, stopy procentowe)

b)służące państwu do oddziaływania wyłącznie na podmioty uczestniczące bezpośrednio w stosunkach gospodarczych z zagranicą (narzędzia taryfowe, parataryfowe i pozataryfowe)

4. Narzędzia taryfowe cła

Cło to opłata nakładana przez państwo na towar przekraczający granicę celną danego kraju.

a)Podział ze względu na kierunek ruchu towarów: importowe, eksportowe i tranzytowe. Cła importowe mają obecnie największe znaczenie, bezpośrednim skutkiem ich stosowania jest wzrost na rynku krajowym cen tych importowanych towarów.

b)Ze względu na zróżnicowane traktowanie partnerów handlowych można wyodrębnić preferencyjne, dyskryminacyjne i podstawowe. Podstawowe Dotyczy eksporterów korzystających w państwie importującym z klauzuli największego uprzywilejowania. Cła preferencyjne SA stosowane wobec krajów, którym dane państwo chce zapewnić szczególnie korzystne traktowanie. Cła dyskryminacyjne są stosowane wobec krajów traktowanych gorzej niż te, wobec których są stosowane zasady ogólne.

c)Ze względu na pełnione funkcje cła można podzielić na : ochronne i fiskalne.

5.Narzędzia parataryfowe

Są to narzędzia, które powodują skutki podobne do cła, ale nimi nie są.

Opłata wyrównawcza – różnica między niższą ceną zagranicznego towaru, w wyższą –ustalona i gwarantowaną przez państwo – cena wewnętrzna tego samego towaru produkowanego w kraju.

Podatki-traktowane są jako instrument wew polityki ekonomicznej i nie są one przedmiotem negocjacji z krajami i organizacjami międzynarodowymi. Kraj ma pełną swobode w kształtowaniu poziomu obciążeń podatkowych.

Kontyngent podatkowy – to ustalona przez państwo określona ilość towarów, które mogą zostac sprowadzone z zagranicy z zastosowaniem preferencyjnym stawek celnych. Często mają charakter umowny i dotyczą eksporterów tylko z niektórych krajów.

Subsydia-są to różnego rodzaju dofinansowania, ale pod tym pojęciem rozumie się wszelkie świadczenia z budżetu państwa dla krajów podmiotów gosp. W celu obniżenia kosztów produkcji oraz podniesienia jej poziomu technicznego i jakościowego.

6.Rodzaje subsydiów

a)subsydia krajowe produkcyjne)-traktowane jako instrument polityki przemysłowej, oddziaływujący również na handel.

b)subsydia eksportowe – przeznaczone dla producentów krajowych sprzedających swoje wyroby za granicą. Służą one poprawie konkurencyjności towarów eksportowanych. Są korzystne dla konsumentów, ponieważ z reguły przyczyniają się do obniżenia ceny. Dzielą się one na 1)bezpośrednie –wypłacaniu eksporterom określonych kwot z budżetu państwa w zależności od zrealizowanego eksportu. 2)Pośrednie – przyjmują formy róznych ulg i ułatwień obniżających koszty produkcji i zachęcających do eksportu.

7.Dumping – jest traktowany jako sprzedaż poniżej kosztów wytwarzania. W każdym wypadku warunkiem wystapienia dumpingu jest rozdzielczość rynku krajowego i zagranicznego umożliwiająca dyskryminację cenową. Zasadnicza różnica między dumpingiem a subsydiami sprowadza się do podmiotu stosującego i finansującego.

8.Narzędzia pozataryfowe (narzędzia administracyjne)– ich celem jest bezpośredni wpływ na wielkość obrotów towarowych z zagranicą, co znajduje swój wyraz przede wszystkim w w ilościowym ograniczeniu wymiany.

a)zakazy importu i eksportu - chodzi w nich o skuteczną ochronę własnej produkcji. Zakazy mogą mieć charakter okresowy lub stały. W okresowym chodzi o uwzględnienie wahań podaży na skutek sezonowości produkcji np. w rolnictwie. Stosuje się je oprócz z racji ekonomicznych na ochronę dóbr kultury lub środowiska. *embargo – zakaz przywozu towarów z określonych krajów lub wywozu towarów do określonych krajów, najczęściej spowodowane są ze względów politycznych

b)kontyngenty- ograniczone ilościowe. Dopuszczalna przez panstwo ilośc towarów, która może być przywieziona na jego obszar celny lub wywieziona w określonym czasie.

- Zasadnicza różnica między dumpingiem a subsydiami sprowadza się do podmiotu stosującego i finansującego tę formę protekcji.

9. Funkcje i zasady WTO

WTO- światowa organizacja handlu sprawuje nadzór nad realizacją porozumień Rundy Urugwajskiej. Pełni też wiele innych funkcji bo stanowi forum wielostronnych negocjacji handlowym, zarządza mechanizmem rozstrzygania sporów, dokonuje przeglądów polit. handlowej poszczególnych członków oraz udziela pomocy technicznej krajom rozwiającym się. WTO współpracuje z Bankiem Światowym i Międzynar. Funsuszem Walutowym w celu osiągnięcia większej spójności globalnej polit. gospodarczej.

Zasady WTO:

- niedyskryminacji- dotyczy obowiązku równego traktowania przez kraj członkowski wszystkich partnerów nalezących do WTO. Ma dwa składniki: klauzulę największego uprzywilejowania i klauzulę narodową.

- zasada wzajemności- żaden członek WTO nie jest zobowiązany do udzielenia innym koncesji bez uzyskania wzajemnych ustępstw od partnera. Ma na celu załagodzenie niechęci krajów do otwierania swoich rynków przez co sprzyja liberalizacji handlu.

- zasada przejrzystości- od członków WTO oczekuje się podania do publicznej wiadomości przepisów handlowych, utworzenia i utrzymywania instytucji umożliwiających śledzenie decyzji administracyjnych mających wpływ na handel, udzielania informacji innym członkom oraz powiadomienia WTO o wszelkich zmianach w polit. handlowej. członkowie WTO nie mogą zawierać niejawnych porozumień handlowych.

- uznanie ceł za podstawowy instrument interwencji państwa w handel z towarami. Cła zostały potraktowane za jedyny w pełni dozwolony środek interwencji państwa ze względu na ich zalety.

Międzynarodowa integracja gospodarcza

1.Pojęcie –jest to proces scalania gospodarek narodowych. Scalenie to nie oznacza jednak tylko samego dodawania potencjałów ekonomicznych, lecz tworzenie nowych organizmów gospodarczych o odmiennych właściwościach. Organizm ten ze względu na wysoki stopień wewnętrznych powiązań ekonomicznych osiąga spoistość ekonomiczną – wyodrębnia się z kształtu gospodarki światowej.

2.Przyczyny można podzielić na ekonomiczne i polityczne, jednak wazne jest aby dominowały przyczyny ekonomiczne, ponieważ przyniesie większe korzyści.

przesłanki(przyczyny) ekonomiczne

-rozwój procesów globalizacyjnych (nasilająca się konkurencja)

-poszukiwanie dodatkowych rynków zbytu dla swoich towarów

-ograniczenie zasobów bogactw naturalnych i siły roboczej

-wymogi współczesnego MPP, rozwój wewnątrzgałęziowej produkcji

-tendencja do rozwoju przemysłu i postępu

3.Warunki integracji

a)warunki ekonomiczne

-komplementarność struktur gosp poszczególnych krajów w stosunku do siebie, czyli wzajemne dopasowanie struktur gosp, co oznacza, ze kraje nie konkurują ze sobą lecz się wzajemnie uzupełniają

-wyrównany pozio rozwoju ekonomicznego

b)warunki geograficzno-industrialne

-bliskie położenie sąsiedzkie obniża koszty transportu

-odpowiednie warunki techniczne, co sprowadza się so istnienia odpowiedniej infrastruktury

c)inne

-odpowiednia pro integracyjna polityka państwa i ustanowienie określonych form instytucjonalnych

- warunki polityczne, wśród których najważniejsze są jednolity ustrój i zbieżność celów w polityce zagranicznej

4.Etapy(formy) integracji

I)Strefa wolnego handlu oznacza likwidację ceł i ograniczeń ilościowych w handlu między określoną grupa krajów. Zachowują jednak autonomiczną taryfę celną i prowadzą własną , niezależną polityke handlową wobec krajów trzecich. Strefa wolnego handlu może być pełna lub selektywna. Sprzyja rozwojowi handlu między krajami członkowskimi i ogranicza rozwój handlu z krajami trzecimi

II)Unia celna - sprzyja rozwojowi handlu między krajami członkowskimi i ogranicza rozwój handlu z krajami trzecimi. W porównianiu ze strefą, unia ogranicza w większym stopniu zakres autonomicznej polityki handlowej.

III)Wspólny rynek –oznacza nie tylko zniesienie ceł we wzajemnych obrotach i wprowadzenie taryfy celnej wobec krajów trzecich, ale także swobodę przepływu czynników produkcji: kapitału i siły roboczej. 4 wolności: towarów, usług, kapitału i siły roboczej

IV)Unia gospodarcza –obejmuje także koordynację poszczególnych dziedzin polityki ekonomicznej, zarówno ogólnej jak i w poszczególnych dziedzinach. Władzę gosp w tych dziedzinach przejmują powołane organy o kompetencjach międzynarodowych lub ponadnarodowych.

V)Pełna integracja ekonomiczna – pełna unifikacja nie tylko podstawowych dzidzin polityki ekon, ale rozciagnięcie integracji również na politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, wymiar sprawiedliwości.

Efekt kreacji handlu wyraża się we wzroście wolumenu wzajemnych obrotów handlowych krajów tworzących unię celną. Zniesienie ceł wewnątrz unii powoduje, że pewne towary produkowane w poszczególnych krajach unii mogą być oferowane na rynkach innych krajów unii po cenach konkurencyjnych w stosunku do towarów miejscowych, co powoduje ogólny wzrost popytu na import w krajach unii.

Efekt przesunięcia (zmiany kierunków) handlu wyraża się w zwiększeniu udziału krajów należących do unii celnej w handlu poszczególnych krajów-członków unii oraz w zmniejszeniu się udziału krajów trzecich. Staje się tak wskutek przesunięcia się źródeł zakupu określonych towarów z krajów pozostających na zewnątrz unii – gdzie mogą być one nawet tańsze – do krajów wchodzących w skład unii celnej. Przyczyną tego efektu jest zróżnicowanie stawek celnych (zróżnicowanie skali trudności w dostępie do rynku): wewnątrz unii zostają one zniesione, ale w stosunkach z krajami trzecimi nadal są stosowane.

Kryteria Zbieżności Traktat Maastricht

Podstawowymi kryteriami przynależności do Unii Gospodarczej i Walutowej są kryteria zbieżności zawarte w Traktacie z Maastricht. Aby móc przystąpić do strefy euro, państwa członkowskie Unii Europejskiej objęte derogacją muszą spełnić cztery podstawowe warunki, tzw. kryteria konwergencji (nominalnej). Do powyższych wymagań zaliczamy:
- Kryterium stabilności cenowej - przeciętna stopa inflacji notowana w ciągu 12 miesięcy przed badaniem, mierzona za pomocą wskaźnika cen konsumpcyjnych, nie może przekraczać więcej niż o 1,5 punktu procentowego średniej z trzech państw członkowskich o najniższym tempie wzrostu cen.

- Kryterium stabilnej sytuacji finansów publicznych, które zakłada, że wysokość deficytu budżetowego danego państwa nie może przekroczyć poziomu 3% produktu krajowego brutto (PKB), a jego dług publiczny nie może być wyższy niż 60% PKB.

- Kryterium stabilności długoterminowych stóp procentowych - w ciągu jednego roku przed badaniem nominalna długookresowa stopa procentowa nie może przekraczać więcej niż o 2 punkty procentowe średniego poziomu stóp procentowych z trzech krajów o najniższej inflacji. Długoterminowe stopy procentowe są weryfikatorem oczekiwań inflacyjnych, a określenie zbieżności w tym zakresie pozwala sprawdzić, czy obniżenie stopy inflacji jest dostatecznie trwałe.
- Kryterium stabilności kursu walutowego, które wymaga, aby waluta państwa kandydującego do strefy euro, przez okres co najmniej 2 lat uczestniczyła w mechanizmie wymiany walut ERM II. W tym czasie nie może podlegać dewaluacji wobec euro, a jej kurs wymiany wobec wspólnej waluty nie może odbiegać od centralnego parytetu o więcej niż 15%.

Warunkiem przyjęcia wspólnej waluty jest też konwergencja prawna polegająca na zgodności ustawodawstwa krajowego z unijnym, w ujęciu formalnym, ale także w rzeczywistej zgodności zastosowań z postanowieniami wspólnotowymi.

Spełnienie wszystkich kryteriów zbieżności nominalnej (wskaźników makroekonomicznych) jest warunkiem koniecznym do wejścia do strefy euro. Nie należy jednak zapominać o procesie konwergencji realnej, który tak naprawdę zadecyduje o zakresie osiąganych korzyści, jak również skali potencjalnych kosztów wynikających z zamiany walut narodowych na euro.

Kurs walutowy to cena waluty obcej wyrażona w pieniądzu krajowym (cena jednej waluty wyrażona w drugiej walucie).

system kursu centralnego i płynnego

- centralny - kurs sztywny, regulowany przez NBP: dewaluacja czyli obniżanie wartości waluty krajowej i rewaluacja czyli podniesienie wartości waluty krajowej

- płynny - płynne kursy, regulowane przez rynek walutowy: deprecjacja - spadek wartości waluty krajowej względem waluty zagranicznej i aprecjacja - wzrost wartości waluty krajowej względem waluty zagranicznej

Klasyfikacja oficjalna i klasyfikacja wynikająca z obserwacji zmian kursów:

- kursu płynnego, wyznaczanego przez relacje popytu i podaży,

- kurs płynny nieograniczenie,

- kurs płynny kierowany,

- kursu centralnego, ustalanego przez władze monetarne państwa.

Ze względu na zróżnicowanie w stosowaniu (liczebność kursów, ilość poziomów):

- kurs jednolity, stosowany przy zawieraniu wszystkich transakcji znajdujących swoje odzwierciedlenie w bilansie płatniczym,

- kurs zróżnicowany (kryterium: podmiotowe, przedmiotowe, geograficzne).

Z punkty widzenia warunków transakcji (termin):

- kurs bieżący (kasowy),

- kurs terminowy.

Ze względu na stosunek do inflacji:

- kurs nominalny (bez uwzględnienia stopy inflacji),

- kurs realny (z uwzględnieniem stopy inflacji, skorygowany).

Ze względu na możliwość zmian kursu w czasie (amplitudę wahań):

- kurs zmienny,

- kurs stabilny,

- kurs sztywny.

Ze względu na sposób obliczania wyodrębnia się także kursy krzyżowe, które uzyskuje się przez podzielenie kursów dwóch walut notowanych w stosunku do tej samej waluty trzeciej.

zewnętrzny i wewnętrzny mechanizmu oddziaływania dewaluacji

Zewnętrzny aspekt wyraża się w tym, że ceny dewizowe wyrobów eksportowych przez dany kraj mogą na skutek dewaluacji ulec obniżeniu. Przy danych kosztach krajowych i słabszej walucie krajowej możliwe jest bowiem obniżenie cen dewizowych i tym samym zwiększenie konkurencyjności eksportu wyrobów danego kraju.

Wewnętrzny aspekt dewaluacji wyraża się w tym, że podwyżka ceny walutowej obcej powoduje wzrost wpływów dewizowych przeliczanych na walutę krajową. Oznacza to zwiększenie opłacalności dotychczasowego wywozu i rozszerzenie zakresu opłacalnego eksportu. Dewaluacja i powoduje też zwiększenie kosztu importu, gdyż rośnie cena waluty obcej w pieniądzu krajowym.

Rodzaje transakcji w bilansie płatniczym:

W bilansie płatniczym zawarte są wszystkie rodzaje transakcji. Można je podzielić na:

- odpłatne

- nieodpłatne.

Transakcje powiększające aktywa kraju to wartość towarów importowanych bądź należności powiększające rezerwy walutowe kraju. Transakcje pomniejszające aktywa kraju to wartość towarów eksportowych. Do transakcji autonomicznych zalicza się zwykle wszystkie pozycje bilansu obrotów bieżących oraz długookresowe przepływy kapitałów.

Transakcjami autonomicznymi są wszystkie operacje gospodarcze dokonywane przez przedsiębiorstwa i osoby prywatne, podczas gdy operacje rządowe stanowią transakcje wyrównawcze.

Bilans płatniczy jest zrównoważony wówczas gdy nie występują transakcje wyrównawcze , a zatem gdy równoważą się transakcje autonomiczne. Z równowagą w bilansie płatniczym mamy zaś do czynienia wówczas, gdy saldo obrotów bieżących jest równe co do wartości długookresowemu poziomowi salda rachunku obrotów kapitałowych.