Hermeneutyka
1) w znaczeniu tradycyjnym - dyscyplina naukowa o charakterze filologicznym (filologia) zajmująca się badaniem, objaśnianiem i interpretacją źródeł pisanych, po to by ustalić ich poprawny tekst i właściwy sens. Pełni rolę pomocniczą w stosunku do nauk historycznych posługujących się różnego rodzaju dokumentami (np.: historii literatury i filozofii, religioznawstwa, historii jako takiej).
2) w znaczeniu ściślejszym (obecnie najpowszechniejszym) - sztuka rozumiejącej interpretacji (rozumienie jest centralną kategoria tak pojętej hermeneutyki) różnych przejawów aktywności ludzkiej, zwłaszcza o charakterze kulturowym, zmierzająca do odkrycia ich głębokiego sensu i umieszczenia ich w szerszym kontekście historycznym, społecznym, światopoglądowym itp.
 Termin hermeneutyka nie jest jednoznaczny. Jego grecki źródłosłów ´hermeneuein´ wskazuje na sztukę ogłaszania, tłumaczenia, wyjaśniania, wykładania. Samo słowo etymologicznie bliskie jest imieniu greckiego Boga Hermesa. Ten posłaniec ogłaszał śmiertelnikom boskie rozkazy, ale nie ograniczał się tylko do powiadamiania, on wyjaśniał je ludziom, by mogli zrozumieć ich sens. Potocznie hermeneutyka oznacza właśnie sztukę lub naukę rozumienia. W naukach filologicznych hermeneutyka zajmuje się zagadnieniami rozumienia, krytycznym badaniem i interpretacją tekstów i źródeł pisanych, ustala ich poprawność i (tak zwany) właściwy sens. Bywa traktowana jako dyscyplina pomocnicza wielu nauk historycznych. Tradycja dowodzi, że dziedzinami częstego stosowania hermeneutyki była teologia i nauki humanistyczne (filologia, historia, prawo psychologia, pedagogika, religioznawstwo, filozofia), które określa się czasem jako "nauki hermeneutyczne". Hermeneutyka w rozumieniu tekstów nie ogranicza się do widocznych, powierzchownych treści, ale chce dotrzeć głębiej, do ukrytych sensów, które nie dadzą się sprowadzić do ponadindywidualnych kodów.
Hermeneutyka biblijna wyrosła z dociekań egzegetycznych nad księgą świętą. Wtedy tworzą się pierwsze zbiory kanonów interpretacji hermeneutycznej, rodzaj metaegzegezy w postaci kryteriów analizy. Znawcy przedmiotu dowodzą, że do szczególnego zainteresowania hermeneutyką (teorią i praktyką) dochodzi zwykle w momentach przełomowych dla dziejów Europy. Działo się tak na schyłku tradycji antycznej i początków średniowiecza, kiedy następowało zetknięcie się odmiennych kultur i prób rozmaitego przyswajania spuścizny starożytności. Następnie w czasach przełomu renesansowego, gdy dochodzi do światopoglądowego przeorientowania od kultury religijnej do świeckiej. Pełną samodzielność uzyskała hermeneutyka w wieku XVI, w okresie walki protestantów z katolikami, w dysputach na temat tradycji przekładów Pisma św. W XVII wieku działa B. Spinoza, którego traktować można jako prekursora późniejszej racjonalistycznej hermeneutyki. W tym wieku upowszechnia się termin "hermeneutyka" w odniesieniu do badań biblistycznych i obejmuje swym znaczeniem: neomatykę, heurystykę i proforystykę.
Wiek XIX jest okresem szczególnego zainteresowania dziejami, badaniami nad językiem, literaturą, kulturą ludów pozaeuropejskich. F. Schleiemachera (1768-1834) nazywa się twórcą współczesnej hermeneutyki wyrastającej z romantycznej idei ducha. Twierdził, że nie rozumienie, ale jego brak jest czymś oczywistym i od błędnego rozumienia (rozumienie nie poddaje się rygorom logiki) właśnie musi rozpocząć się hermeneutyczna czynność, która z tego względu powinna być uznana za sztukę. Całość tekstu mówionego lub pisanego uważał Schleiemacher za przedmiot badania, nie zaś jedynie miejsca trudne i niejasne. Uważał, że w hermeneutyce nie chodzi o rozstrzyganie na temat prawdziwości tekstu, ale o ustalenie właściwego sensu. Do tych poglądów nawiązali później: W. Dilthey, M. Heidegger i H.G. Gadamer. Dilthey uznał hermeneutykę za podstawową metodę w humanistyce i nadał jej rangę ogólnej teorii rozumienia sposobu objawiania się życia i wyrażania siebie w dziełach. Rozumienie traktował jako proces umysłowy zdolny ujmować ludzkie przeżycia; dopatrywał się w nim również czynników irracjonalnych, co wynikało z faktu, iż samo życie bywa irracjonalne. Twierdził, że życie duchowe należy traktować bezpośrednio, z bagażem jego indywidualności, czym przeciwstawiał się wyłącznemu stosowaniu metod przyjętych z nauk przyrodniczych (por. przełom antypozytywistyczny). Do tej antyscjentystycznej i antynaturalistycznej postawy filozoficznej nawiązał H.G. Gadamer w swym dziele Wahrheit und Methode (Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej). Hermeneutykę uznał za podstawę wszelkiego filozofowania. Mając świadomość niedostatków ludzkiego poznania, stara się je ograniczyć przez właściwe postawienie problemu i wyznaczenie punktu wyjścia dla procesu poznania ("krąg hermeneutyczny", "horyzont rozumienia"). Docenił w nim rolę tradycji i autorytetu /zagadnienie rewaloryzacji "przesądów"/. Dzieła dawne nie tkwią w bezruchu, ale dzięki tradycji wchodzą w nowy "dialog". Podmiot poznający i przedmiot poznania wzajemnie się warunkują, czego rezultatem jest zniesienie dystansu "odmiennych historyczności". Zakładając jedność słowa i rzeczy Gadamer, badając dzieje pojęć, pragnie zrozumieć świat.
Różne orientacje hermeneutyczne odegrały dużą rolę w formułowaniu reguł i instrumentów badawczych sztuki interpretacji w obrębie współczesnej nauki o literaturze.

Strukturalizm
kierunek w nauce uważany raczej za metodę badania rzeczywistości niż określoną szkołę filozoficzną. Powstał, kiedy lingwista szwajcarski F. de Saussure rozróżnił:
1) język jako obiektywny i niezależny od konkretnego człowieka system relacji determinujących możliwości użycia słów i zdań oraz
2) mowę jednostkową polegającą na tym, że w określonej sytuacji wybiera się z systemu językowego określone zwroty.

Językoznawstwo strukturalistyczne sformułowało zasady odnoszące się do:
a) języka jako komunikacji społecznej,
b) badania języka nie jako luźnego zbioru elementów, ale systemu wzajemnie sprzężonych relacji,
c) związku sfery dźwiękowej ze znaczeniową.
Struktury, jakimi zajmuje się strukturalizm, definiuje się poprzez:
1) pojęcie całości (struktura jest spójna i swoista, czyli odróżnialna od innych),
2) zasadę przekształceń (przekształcenia struktur mogą być matematycznie wyprowadzone)
3) samosterowność (struktury utrzymują stan homeostazy).
W świecie zjawisk struktury nigdy nie są dane wprost, lecz ukrywają się pod powierzchnią znanej nam rzeczywistości. Trzeba więc do nich docierać, analizując (na ogół przy użyciu matematyki) układy zdarzeń. W skrajnych formach strukturalizmu przyjęto tezę, że tym, co naprawdę istnieje, są ukryte struktury prowadzące "grę", na którą nie mamy wpływu (M. Foucault).

Postkolonializm
zbiorczy termin szeregu teorii filozoficznych i literaturoznawczych obejmujących zagadnienia związane z dziedzictwem europejskich potęg kolonialnych i dekolonizacją w drugiej połowie XX wieku.
W rozumieniu literaturoznawczym postkolonializm to krytyczna analiza literatury tworzonej w krajach, które były lub są koloniami innych krajów, literatury pisanej przez mieszkańców państw kolonizujących lub byłych kolonii. Postkolonialna literatura zajmuje się problematyką rozwijania tożsamości narodowej w skolonizowanych społeczeństwach, różnicami i wzajemnymi wpływami kulturowymi między światami kolonizatorów i narodów podbitych, wreszcie, stosunkami byłych kolonii i byłych potęg kolonialnych.

Gender studiem
interdyscyplinarny obszar badawczy obejmujący sposoby przejawiania się płci kulturowej, czyli męskości i kobiecości w społeczeństwach, oraz to, jak łączy się ona z instytucjami społecznymi, gospodarką, władzą, tożsamością, seksualnością.
Studia te wyrosły w latach 70. XX w. z tzw. women's studies jako akademicki efekt działań drugiej fali feminizmu. Obecnie w obszarze zainteresowania studiów gender znajdują się również zagadnienia tzw. men's studies oraz gay and lesbian studies. Analiza podejmowana w gender studies dotyczy m.in. kulturowych i społecznych procesów konstruowania norm męskości i kobiecości, internalizacji owych norm oraz społecznych konsekwencji ich obowiązywania. Problematyka płci kulturowej analizowana jest w powiązaniu z kwestiami klasowymi, etnicznymi, rasowymi, religijnymi i innymi. Ważnym obszarem analiz w obrębie gender studies jest nienormatywność płciowa: zjawiska transseksualizmu, transgenderyzmu czy androgynii. Przedmiotem badań w gender studies jest także seksualność, w tym szczególnie normy seksualne oraz obszary seksualnej nienormatywności.
Ważnym paradygmatem studiów gender jest teoria społeczeństwa patriarchalnego, zgodnie z którą kobiety są ofiarami instytucjonalnie utrwalonej męskiej dominacji w społeczeństwie i kulturze. Dominacja ta, uzasadniana naturalną nierównością biologiczną płci, prowadziła do wykluczenia kobiet z najważniejszych obszarów życia społecznego (przede wszystkim z nauki, gospodarki, polityki i religii). Kobiecość konstruowana była jako odwrotność i uzupełnienie męskości, przypisywano jej cechy związane z wycofaniem, biernością i słabością, rezerwując dla kobiet podrzędne role w strukturze społecznej. Z tego powodu studia gender stanowią ważny element gender mainstreamingu, czyli strategii politycznej zmierzającej do likwidacji przejawów dyskryminacji kobiet i wypracowania stanu zrównoważonych relacji pomiędzy mężczyznami i kobietami[potrzebne źródło].
Studia gender podejmowane są w obrębie wielu dyscyplin akademickich, m.in. w filozofii, historii, socjologii, psychologii, antropologii kultury, literaturoznawstwie, historii sztuki, ekonomii i in. Teoretycy gender studies przyjmują założenie, że wszystkie aspekty ludzkiego życia uwarunkowane są konsekwencjami obowiązywania społecznych i kulturowych norm płci.

Krytyka
Krytyka prowadzona jest z trzech odmiennych perspektyw:
-krytyka inspirowana politycznym konserwatyzmem zarzuca gender studies ideologizację nauki polegającą na wprowadzaniu do bezstronnej refleksji naukowej wątków feminizmu. Spór w tym zakresie toczony jest przede wszystkim w obrębie socjologii wiedzy i wiąże się z poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie o możliwość obiektywności w naukach humanistycznych.
-krytyka inspirowana nurtami współczesnej socjobiologii zarzuca studiom gender pomijanie lub minimalizowanie znaczenia czynników biologicznych, w tym genetycznych, w konstrukcji płci i przyjmowanie stanowiska skrajnie konstruktywistycznego. Spór dotyczy granicy pomiędzy biologicznymi i kulturowymi czynnikami tożsamości płci.
krytyka inspirowana stanowiskiem esencjalistycznym zarzuca studiom gender rozmywanie jednoznacznych kategorii płci i prowadzenie refleksji na zbyt ogólnym poziomie, co uniemożliwia precyzyjne wskazanie na problemy będące elementem codziennego doświadczenia mężczyzn i kobiet. Postulowany jest powrót do prowadzenia refleksji w obrębie Women's studies i Men's studies oraz konstruowanie radykalnej krytyki społecznej podejmowanej z perspektywy feministycznej.