Dydaktyka-jest nauką o nauczaniu i uczeniu się, jej przedmiot stanowi nauczanie i uczenie się. Dydaktyka jest nauką o ksztalceniu. Dydaktyka to nauka o celach,tresciach,metodach i srodkach organizacji.
Cele kształcenia-drogowskazy nadające kierunek działaniom nauczyciela i ucznia.
treści kształcenia- zadania jakie szkoła org. I przedstawia uczniom.
Proces kształcenia- czynności nauczyciela i uczniów przyporzadkowane celom ksztalcenia.
metody nauczania- skuteczne sposoby pracy uczniów
formy organizacji pracy uczniów- sposoby org. Pracy ucznia na zajeciach szkolnych(praca indywidualna,grupowa,zbiorowa)
środki dydaktyczne- pomoce sluzace zdobywaniu wiedzy, ulatwiajace zrozumienie prezentowanej na zajeciach wiedzy
kontrola i ocena – spos,orientowania sie czy zalozone cele zostaly zrealizowane
zasady nauczania- ogólne normy nauczyciela i uczniów
Uczenie się jest zdobywaniem doświadczeń prowadzących do powstawania trwałych zmian w zachowaniu uczącego się.
Uczenie się obejmuje dwa rodzaje procesów psychicznych: emocjonalne (sygnalizujące znaczenie obiektów i zdarzeń oraz mobilizujące organizm do pewnych reakcji) oraz poznawcze (umożliwiające orientację w świecie przez przetwarzanie dostępnej informacji).
Od strony emocjonalnej obejmuje procesy motywacyjne, a od strony poznawczej procesy intelektualnego przetwarzania.
Najczęściej pojęcie uczenie się jest odnoszone do zmian, które następują w wyniku nabywania przez jednostkę indywidulanego dośw. O procesie uczenia się można mówić także gdy, zmiany w zachowaniu nie zależą wyłącznie od funkcji receptorów i efektorów, a zachodzą właśnie na podłożu indywidualnego doświadczenia.
W kontekście dydaktycznym uczenie się jest ściśle powiązane z nauczaniem co powoduje, że czynności uczenia się nie zawsze sa wytworem wyłącznie zachowania i działania samego ucznia lecz są inspirowane, kierowane i oceniane przez nauczyciela.
Skuteczność i efektywność uczenia się jest tym większa im większą aktywność w procesie tym przejawia sam uczący się.
Działania edukacyjne- to system czynnosci wywolujacych planowoa zmiane w uczniach, jest zalozone i wielokierunkowe. Kazde dzialanie edukacyjne ma dwa aspekty; emocjonalno-motywacyjny, dotyczy uczuc, motywów, postaw i wartosci. Aspekt poznawczy, dotyczy wiadomosci, umiejetnosci.
Wychowanie/ edukacja emocjonalna – jest to działanie, które skupia się na zmianach emocjonalnych i pośrednio na zmianach poznawczych. Wynikiem wychowania jest zdolność do regulowania emocji i motywacji w oparciu o przyjęte w społeczeństwie wartości i normy.
Nauczanie/ edukacja poznawcza – jest to działanie, które skupia się na zmianach poznawczych, a pośrednio na zmianach emocjonalnych. Wynikiem nauczania są wiadomości i umiejętności, potrzebne do osiągania celów poznawczych i praktycznych.
Kształcenie jest działaniem edukacyjnym zrównoważonym w aspektach emocjonalno-motywacyjnym i poznawczym. Wynikiem kształcenia jest umiejętność sprawnego osiągania celów o istotnej wartości społecznej.
Edukacja to ogół działań edukacyjnych. W skład tego pojęcia wchodzi: wychowanie, nauczanie i kształcenie. stosowane jest po to, by podkreślić zinstytucjonowany charakter tych pojęć.
SZKOŁA TRADYCYNA (Herbart)
CEL – ukształtowanie silnych moralnie charakterów, wyposażenie uczniów w jak najbogatszy zasób wiedzy z możliwie różnych dziedzin nauki, uksztaltowanie człowieka racjonalnego i wydobycie prawd uniwersalnych przez staranne kształcenie intelektu, przygotowanie do życia w społ., akceptacja swojego miejsca w życiu;
TREŚCI – podział treści nauczania na przedmioty, uczniowie nie decydują o doborze treści nauczania, w centrum uwagi są treści przedmiotowe z takich dziedzin nauki jak: literatura, historia, języki =, matematyka. Treści jednolite dla wszystkich uczniów, układ treści jest systematyczny, ważnym źródłem treści dla ucznia są wykłady nauczyciela i podręczniki;
PROCES – oparty na stopniach formalnych (przygotowanie, podanie, powiązanie, zebranie, zastosowanie); metodykę pracy wyznaczają środki wychowawcze (nauczanie wychowujące, karność i pielęgnowanie); nauczyciele dbają o wykształcenie u uczniów poczatkowo umiejętności szkolnych (pisanie, czytanie, rachowanie), a później akademickich (zestawianie danych, porównywanie, dowodzenie);
METODY – podające i werbalne (pogadanka, wykład, praca z tekstem, objaśnienia), oglądowe – pokaz, i prowadzenie dyskusji;
FORMY ORGANIZACJI PRACY UCZNIÓW – zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne, szkolne i pozaszkolne, nauczanie jednostkowe, nauczanie zbiorowe
DOBÓR ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH – skromnie wyposażona sala lekcyjna, środki poglądowe o charakterze ilustratywnym i podręczniki;
KONTROLA I OCENA – kontrola pisemna i ustna, ocena – stopnie szkolne;
IDEE – pedagogika oparta na etyce i psychologii; przekazywanie określonych wartości, nie należy oddzielać wychowania od nauczania, a nauczanie wychowujące jest podstawowym środkiem rozwoju człowieka
ZASADY – aktywny jest tylko nauczyciel, nie ma miejsce na twórczą pracę nauczyciela, obowiązkiem nauczyciela jest realizowanie programu, nauczyciel jest ekspertem, który wszystko wie;
Stadia myslenia:
Zgłębianie spoczywające wydobywa jedno przedstawienie i ześrodkowuje się na nim. Wynikiem tego jest jasność przedstawień (jasność)
Zgłebianie postępujące – przenosi się z jednego przedstawienia na drugie, podobne przedstawienia nakładają się na siebie, czego wynikiem jest ich skojarzenie, czyli ukształtowanie pojęcia (kojarzenie)
Ogarnianie spoczywające – zbiera wyniki zgłębiania, wiąże nowo powstałe pojęcie z poprzednio nabytymi, powstaje system pojęć (system)
Ogarnianie postępujące – polega na stosowaniu zdobytej wiedzy w nowych przypadkach, tworzeniu na tej podstawie nowej wiedzy (metoda)
Krytyczna ocena szkoły tradycyjnej: usztywnienie systemu ,rutyna „wypalnie zawodowe” nauczyciela; traktowanie uczniów równym frontem;karność,dyscyplinarnosc ucznia,stosowanie kar fizycznych; teoretycznosc tresci; oparcie procesu uczenia sie na przyswajaniu,stosowanie pogladowosci; brak stymulacji intelektualnej; uczen malo aktywny; program nie uwzglednial postepu technicznego; zapamietywanie mechaniczne; wiedza encyklopedyczna; nadmierny rygoryzm; przekazywane wiadomosci są jedynie teoretyczne.
SZKOŁA AKTYWNA (Dewey)
CELE - nauka myślenia i działania, rozwój aktywności i samodzielności, nauka odpowiednia do zainteresowań uczniów, wzbogacanie doświadczenia, przygotowanie do zycia;
TREŚCI – uczeń ma przygotować się do życia, zdobywanie różnorodnego doświadczenia;
PROCES – rozwój umysłu, woli, uczuć; tworzenie sytuacji problemowej, tak by uczeń sam rozwiązał problem – tok poszukujący;
METODY – organizowanie współpracy; aktywne, samodzielne działanie; praca zespołowa
FORMY ORGANIZACJI PRACY UCZNIÓW – rozwiązywanie problemów teoretycznych i praktycznych; rozwój aktywności przez zajęcia praktyczne; uczeń odkrywa nowe i nieznane rzeczy;
DOBÓR ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH – pracownie wyposażone w odpowiednio poklasyfikowane śrof=dki dydaktyczne dostępne w każdej chwili.
KONTROLA I OCENA – duży nacisk na samokontrolę
IDEE – szkoła na miarę dziecka; nauczanie przez działanie; pragmatyzm legł u podstaw; pajdocentryzm – koncentracja na dziecku; zaufanie w naturalne siły i możliwości dziecka;
ZASADY –szkoła jako miejsce swobodnej i twórczej pracy, łączenie teorii z praktyką; należy przekazywać to, co jest potrzebne; nauczanie przez działanie;
Krytyczna ocena szkoły aktywnej; przerost zajec praktycznych; brak dyscypliny; przesadny pajdocentryzm; wiedza podporzadkowana praktyce;wysokie koszty srodkow i pomocy dydaktycznych; na skutek swobody uczniów utrudniona realizacja zalozonych celów dydaktycznych;potrzeba wysoko wykwalifikowanych nauczycieli;opracowanie trasci w sposob niesystematyczny; system nieupowszechniony;
ANALIZA ZAJĘĆ – SZKOŁA TRADYCYJNA
1. Zaktywizowanie wiedzy – co już wiedzą uczniowie, mają być aktywni cel przygotowania . Nauczyciele wnioskują, podsumowują, podporządkuje, poszerza wiedzę uczniów, nadaje jej kształt jaki będzie potrzebny do zrozumienia kolejnej partii materiałów. Odpowiedzi pojedynczych uczniów traktowane są jako stan wiedzy ogólnej. II stopień – (podanie nowego materiału). Uczniowie zdobywają wiedzę w oparciu o obserwację (rys., proces poznawania oparty na obserwacji zasada poglądowości). Nauczyciel podaje uczniom nowe inf., a uczniowie sprawdzają je, weryfikują w oparciu o określone rodzaje aktywności. Środki dydaktyczne uprzystępniają wiedzę teoretyczną, podanie uczniom określonej wiedzy. N-el systematyzuje wiedzę uczniów, n-el inicjuje, podpowiada, upraszcza drogę myślenia uczniom. III stopień (powiązanie)- powiązanie wiedzy, która uczniowie zdobyli z wcześniejszą po to aby powstały pojęcia poprzez kojarzenie, stawianie pytań uczniom, IV ST. (systematyczne zebranie dorobku pojęciowego) – uporządkowanie wiedzy uczniów – n-el na zasadzie bodziec – reakcja ukierunkowuje zachowanie uczniów
V ST. (zastosowanie) – utrwalenie poprzez powiązanie z wiedzą jaką już mają, zastosowanie zdobytej wiedzy w nowych kontekstach teoretycznych.
ANALIZA ZAJĘĆ – SZKOŁA AKTYWNA
Praca indywidualna, każdy pracuje zgodnie z własnymi możliwościami, myslenie dokonuje się w oparciu o konkretne działanie, sam uczeń kieruje procesem uczenia się. Nauczyciel ma przygotować środowisko, w którym uczeń natknie się na problem i znajdzie środki dydaktyczne, które pozwolą mu rozwiązać ten problem. Na-el jest obserwatorem.
1. Znalezienie trudności 2. Sformułowanie problemu. 3. sformułowanie hipotezy
CELESTYN FREINET
Opierał się na szkole aktywnej
Uczniowie maja prawo do samostanowienia
Twórca francuskiej szkoły nowoczesnej, organizator „frontu obrony praw dziecka”
Przedstawiciel pedagogiki naturalistycznej – dużą uwagę przywiązywał do znajomości praw rozwoju dziecka; wyodrębnił 3 naturalne fazy rozwoju: szukanie po omacku, zmiana zabawy na pracę, urządzanie się w świecie.
Szkoła przestaje byc zbiorem klas, w których dzieci słuchają, czytają i pisza pod komenda nauczyciela. Jest miejscem, gdzie poznanie, działanie i tworzenie dzieci zawsze jest odniesione do otaczającego środowiska przyrodniczego, społecznego, kulturalnego i gospodarczego.
Celestyn Freinet zrezygnował z tradycyjnych metod nauczania. Odrzuca on ocenę, konwencję podręcznika, uwzględnia indywidualne tempo pracy.
Freinet szczególną uwagę zwracał na rozwój samorządności czyli pracę w małych grupach.
Dzieci organizują wszystkie dziedziny i rodzaje działalności w szkole.
Pracują nie w klasach lecz w pracowniach wyposażonych w materiały i pomoce kształcące, odpowiednio poklasyfikowane i dostępne w każdej chwili.
Uczniowie sami określają zadania do wykonania na cały tydzień, wyznaczają osoby odpowiedzialne, dokumentują pracę. Na koniec tygodnia następuje samoocena i ocena pracy. Ma ona charakter graficzny. Zamiast ocen dzieci uzyskują sprawności i dyplomy. Taki sposób oceniania wysiłków dzieci sprawia, że znika niezdrowa rywalizacja, a każde dziecko może zdobyć sprawność intelektualną lub manualną zgodnie ze swoim wyborem.
Dlatego też inna jest rola nauczyciela w klasie. Musi on przezwyciężyć w sobie postawę dogmatyczną, autorytarną, narzucającą aby wejść między uczniów, by razem z nimi pracować i szukać rozwiązań. Wychowawca ma inspirować, regulować i pomagać.
Założenia pedagogiki Freineta:
1.nie ma podziału na dydaktykę i wychowanie,
2.szkoła nie może selekcjonować dzieci na lepsze i gorsze lecz powinna pracować z dziećmi o różnych możliwościach intelektualnych,
3.w pracy pedagogicznej najważniejszy jest rozwój osobowości każdego dziecka,
4.pedagogika oparta jest na prawach dziecka, szacunku dla jego osoby, potrzeb i dążeń,
5.w rozwoju zawodowym nauczyciela ważna jest wymiana doświadczeń,
6.założenia pedagogiczne realizowane są za pomocą TECHNIK, które ułatwiają pracę nauczyciela.
TECHNIKI NAUCZANIA
1.Swobodne teksty, drukarnia i gazetka szkolna – podstawowa technika Nowoczesnej Szkoły Francuskiej. Uczniowie opowiadają, a później opisują to co chcą przekazać innym. Wybrany tekst przepisuje się na tablicę, zostaje poprawiony przez całą klasę przepisany przez dzieci do zeszytów z uzyciem kalek ołówkowych. Otrzymane odbitki opowiadań układa się w określonej kolejności w okładce z napisem i ilustracją i oddaje się do kolportażu. Jest to przygotowanie do metodycznej pracy w przyszłości oraz przyczynia się do nabycia przez dzieci sprawności w zakresie poprawnego pisania.2.Fiszki autokreatywne – kartoteki ćwiczeń samokontrolnych pozwalających uzupełnić indywidualne braki i trudności dziecka, jak również rozwijać zdolności . Na takiej kartce są zadania dla uczniów i oddzielnie kartki z prawidłowymi odpowiedziami. Zadania mogą dotyczyć wiadomości gramatycznych lub tematyki lekcji. Każdy uczeń pracuje samodzielnie, bierze jedno zadanie i wykonuje je w specjalnym zeszycie. Po wykonaniu zadania uczeń odnosi zadanie i bierze kartonik z prawidłową odpowiedzią. Uczeń sam sprawdza poprawność wykonania, poprawia błędy. Jest to nauka samokontroli. Nauczyciel nie ocenia i nie kontroluje uczniów. W każdym zestawie jest tez grupa kartek bez odp. – są to testy wiadomości pisane po przerobieniu pewnej części materiału i sprawdzane przez nauczyciela.3.Korespondencja międzyszkolna - Uczniowie korespondują z rówieśnikami z innej szkoły. Obejmuje ona głównie LISTY, gazetki szkolne. Dzieci poznają zasady kompozycyjne pisania listów, ,używania wielkiej litery w zwrotach grzecznościowych, zwroty i wyrażenia grzecznościowe. Służy do nawiązywania kontaktów i przyjaźni oraz uczy szacunku do obyczajów i zainteresowań innych niż własne.
TECHNIKI WYCHOWAWCZE
Wielką wage Freinet przykłada do układania planów pracy. Przewiduje się dwa plany:
Plan ogólny – zawiera program szkolny, potrzeby środowiskowe, aktualne wydarzenia z kraju i świata
Plan indywidualny – uczeń wpisuje zadania, które zamierza wykonać
Uczniowie biorąc udział w ocenie własnej uczą się krytycznego stosunku do swoich poczynań i wyników.
Formy kontroli:
Samokontrola – poprzez sprawdzanie wykonania planu pracy. Nauczyciel ocenia każde zadanie, a uczen wpisuje oceny do tabelki. Ocen. Podpisany przez nauczyciela wykonany plan pracy uczeń zabiera do domu, gdzie podpisuje go ojciec lub opiekun, a następnie grafik odcina się i wkleja do karnetu szkolnego ucznia.
Karnet szkolny ucznia – zostaje założony w momencie zapisania dziecka do klasy pierwszej. Na puste kartki przykleja się grafiki co tydzień, W końcu każdego roku szkolnego adnotacje o przejściu do następnej klasy. Nauczyciel posiada duplikaty tych karnetów.
Dyplomy sprawności mają na celu zmobilizowanie dzieci do maksymalnego, zgodnie z ich możliwościami, opanowania sprawności w jakiejś dziedzinie. Zdobyte sprawności pomagają nauczycielowi w zorientowaniu się w szczególnych uzdolnieniach dzieci i odpowiednio pokierować nauczaniem aby te zdolności rozwijać.
Zarząd spółdzielni klasowej – wybierany przez całą klasę, cieszący się autorytetem. Prawie w każdej klasie znajduje się gazetka o charakterze wychowawczym. Zawiera 3 rubryki: krytykujemy (skargi uczniów). Winszujemy (gratulacje i pochwały), życzymy sobie (pomysły, nowatorskie projekty do realizacji).
CELE KSZTAŁCENIA
Cele kształcenia – zamierzone właściwości uczniów, wymieniając główne rodzaje opanowanych wiadomości i umiejętności, uformowanych działań i postaw. Są to sensowne, świadome, planowane efekty systemu edukacji narodowej. Cele opisują zmiany jakie chcemy uzyskać w uczniach.
Funkcje celów:
Stanowią podstawę realizowanej koncepcji kształcenia
Koordynująca
Organizująca
Nadają sens organizowaniu sytuacji dydaktycznej
Okreslaja kierunek i zadanie działalności edukacyjnej
Sa wzorcami wg których dokonujemy oceny
Podstawowy wyznacznik doboru i układu treści kształcenia
Cele ogólne – wskazują kierunek dążeń pedagogicznych nauczyciela ale nie określają dokładnie co ma zostać osiągnięte. Zalety: bogate znaczeniowe, akcentują ważną wartość społeczną, jest perswazyjne i zwięzłe. Wady: wieloznaczność, niejasny adresat, deklaratywność, założenia idealizujące.
Cele operacyjne – opisują wyniki pracy ucznia, muszą być dokładne aby można było rozpoznać czy cel został osiągnięty. Zalety: jednoznaczność, wskazują sposób zademonstrowania, że cel został osiągnięty, mobilizuje ucznia i nauczyciela, odnosi się wprost do ucznia. Wady: ubogi znaczeniowo, rozłączenie poznania i motywacji, poszatkowanie przedmiotu, pracochłonność.
Operacjonalizacja celów – zamiana celu ogólnego na zbiór celów operacyjnych. Cele ogólne muszą zostać sprecyzowane, skonkretyzowane i uszczegółowione aby ich realizacja nie zatrzymała się. Kolejne kroki:
Analizujemy cel, zapisujemy go w postaci ogólnej, rozważamy sens
Wyobrażenie sobie uczniów, którzy ten cel osiągnęli
Luźne zapisy celów operacyjnych
Selekcja luźnych zapisów
Klasyfikacja luźnych zapisów
Sformułowanie celów operacyjnych
Sprawdzenie celów operacyjnych
Ewentualne powtórzenie etapów 2-7
Taksonomia celów kształcenia – hierarchiczna klasyfikacja celów kształcenia. Wyższe kategorie mieszczą sobie niższe. Osiągnięcie celu wyższego mówi, że niższy też został osiągnięty.
Wiadomości (poziom niższy)
Zapamiętanie wiadomości – gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych faktów, praw, zjawisk, sprawdzenie ich kompletności.
Zrozumienie wiadomości – przedstawienie wiadomości w sposób inny niż je zapamiętano, streszczenie, zinterpretowanie.
Umiejętności (poziom wyższy)
Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych – opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami wg podanych mu uprzednio wzorców.
Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych – opanowanie przez ucznia umiejetnosci formułowania problemów, dokonywania analizy i syntezy. Uczen potrafi znaleźć się w nowej dla niego sytuacji, potrafi znaleźć samodzielnie rozwiązanie dla tej sytuacji.
PODRĘCZNIK
Podręcznik – rodzaj książki przeznaczonej do nauki podającej systematycznie i w określonej kolejności materiał nauczania na poziomie danej klasy zgodnie z celami nauczania danego przedmiotu. Rozwija myslenie logiczne oraz zawiera zbiór wiadomości teoretycznych. Jest ważnym czynnikiem koordynującym i porządkującym strukturę wiedzy o świecie, która dociera do ucznia. Jest narzędziem w rękach ucznia i nauczyciela, z którego korzysta się po to aby osiągnąć założone cele.
Funkcje podręcznika:
Informacyjna – źródłem inf., jakich dostarcza podręcznik, jest fotografia, rysunek, model, schemat, diagram itp. Dobry podręcznik cechuje się harmonia treści i formy, na którą składa się żywy i bogaty język, przemawiające do wyobraźni przykłady, a do rozumu – argumenty.
Badawcza – podręcznik stopniowo wprowadza uczniów do samodzielnego podejmowania badań na skalę im dostępną. Zawiera opis doświadczeń, eksperymentów, stawia zadania do samodzielnego wykonania.
Praktyczna – zadaniem podręcznika jest przygotowanie do praktycznego przekształcania danej rzeczywistości. Praktyczne zastosowanie wiedzy teoretycznej.
Samokształceniowa – rozwija motywację do samodzielnego uczenia się, rozwija zdolności poznawcze, techniczne, artystyczne uczniów.
Rodzaje podręczników:
Podręcznik właściwy – ściśle związany z kursem i programem danego przedmiotu.
Podręcznik uniwersalny – tekst systematyczny, zawiera ćwiczenia, teksty źródłowe, pomysły badawcze, wszystko w jednym.
Podręcznik systematyczny – uporządkowana wiedza odpowiadająca rocznemu programowi jakiegoś przedmiotu.
Podręcznik do ćwiczeń i zajęć praktycznych – może mieć charakter zwartego podręcznika, jak np. książka do ćwiczeń gramatycznych.
Podręcznik programowany – obejmuje część lub całość kursu danego przedmiotu.
Uzupełniająca książka do czytania – wspiera uczenie się danego przedmiotu.
Książki podręczne jak słownik, encyklopedii i in.
Wiedza żywa – inspiruje bezposrednio do myślenia i działania, sprzyja rozwojowi dziecka, pomaga uporządkować informacje.
Program kształcenia to:
Broszura programowa zawierająca cele, materiał i wymagania oraz charakterystykę metod kształcenia i metod ewaluacji osiągnięć uczniów ( węższy sens)
Dokumentacja programowa, czyli ogół dokumentów wyznaczających treści kształcenia ( podstawa programowa, broszura programowa, zbiory zadań, podręcznik, środki dydaktyczne, materiały pomocnicze) (szerszy sens)
TREŚCI KSZTAŁCENIA
Treści kształcenia to system nauczanych czynności określonych pod względem celu, materiału i wymagań, przetworzonych z postaci programowej na osiągnięcia uczniów.
Materiał kształcenia to informacja wykorzystywana w kształceniu. W programach przedstawiony jest słownie, w podręcznikach słownie i poglądowo, a w procesie kształcenia słownie, poglądowo praktycznie. Może byś określony w celach operacyjnych ( np. Uczen potrafi wymienić zabytki Lublina).
Wymagania programowe to osiągnięcia uczniów oczekiwane w wyniku realizacji programu kształcenia. Mogą być jednostopniowe lub wielostopniowe (uczeń trafnie wyjaśnia istotę procesu operacjonalizacji).
Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia:
Materializm dydaktyczny – celem pracy szkoły jest przekazanie uczniom jak najwięcej wiedzy z różnych dziedzin nauki. Materiał nauczania jest przeładowany i bardzo obszerny. Teoria związana ze szkołą tradycyjną.
Formalizm dydaktyczny – treści kształcenia to środek służący do rozwijania zdolności i zainteresowań uczniów. Celem pracy szkoły jest pogłębiani, rozszerzanie i uszlachetnianie tych zdolności i zainteresowań.
Utylitaryzm dydaktyczny – celem procesu kształcenia jest indywidualna i społeczna aktywność uczniów
Materializm funkcjonalny – integralny związek poznania z działaniem., naukowy pogląd na świat.
Kryteria doboru treści do programów szkolnych:
Społeczno-polityczne – dobór treści, który odpowiada potrzebom społecznego życia i przyjętym zasadom polityczno-ustrojowym.
Naukowe – program zawiera wiadomości zgodne z współczesnymi osiągnięciami nauki.
Psychologiczno – dydaktyczne
METODY
1. BURZA MÓZGÓW – cała konstrukcja jest tak pomyslana, żeby przerwać komunikację między fazą produkcji i szacowania pomysłów. W szkole posługujemy się burzą mózgów wtedy, kiedy potrzeba nam do dalszego prowadzenia lekcji wielu pomysłów dotyczących rozwiązania jakiegoś problemu albo żeby sprawdzić, jak dalece użyteczna jest wcześniej opanowana wiedza. Pozwala zebrać hipotezy, z których każda ma jakieś uzasadnienie tkwiące płyciej lub głębiej w umyśle choćby jednego ucznia.
Czynności nauczyciela:
1. lekcje zaczyna nauczyciel wykładem albo pogadanką
2. przygotowuje uczniów do zrozumienia problemu, który mają rozwiązać
3. podaje uczniom instrukcje jak należy sie zachować podczas sesji burzy mózgów:
- każdy uczeń ma prawo zgłaszać tyle pomysłów ile chce
- głosu udziela nauczyciel
- pomysły nie mogą być oceniane
- nie notuję się autora pomysłów
- pomysły mogą być rozwijane, zmieniane i użyte do zgłaszania następnego pomysłu
- pomysły mogą być śmiałe i niedorzeczne
- pomysły notowane są na tablicy
Taka sesja trwa zwykle 5-15 minut. Jej granice wyznacza albo brak zgłaszanych pomysłow albo osąd nauczyciela , że zgromadzone pomysły wystarczą do prowadzenia dalszej lekcji. Podczas sesji prowadzący ją nauczyciel nie zachowuje się biernie i nie ogranicza tylko do udzielania głosu i pilnowania regulaminu ale także nie zdusza charakterystycznej dla burzy mózgów swobody i stymulacji zgłoszenia pomysłów. Po zakończeniu sesji i wpisaniu pomysłow na tablicy trzeba je wykorzystać. Dzieję się to rozmaicie na przykład grupuje się podobne pomysły odpowiadające tej samej nadrzędnej koncepcji. Tak uporządkowane pomysły staramy się zrozumieć i nazwać koncepcje, na którą się składają. Możemy omawiać sensowność każdej grupy po kolei albo pojedyńczych pomysłów.
Wytwory burzy mózgów stwarzają naturalny punkt wyjścia pracy w grupach. Burza mózgów jest metodą przeznaczoną do samodzielnego i szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego. Burzę mózgów stosuje się bardzo łatwo, a jej przygotowanie nie wymaga długiego czasu. Uczniowie lubią sesje a potem są szczerze zainteresowani oceną tego, co wymyślili i chętnie pracują w dalszej część i lekcji już po sesji burzy mózgu.2. POGADANKA - polega na rozmowie nauczyciela z uczniem, czyli jest to dialog nauczyciela, który w zasadzie zadaje pytania, i ucznia, który odpowiada. Nauczyciel traktuje klasę jako całość. Zrozumienie wypowiedzi nauczyciela przejawione w wypowiedzi jednego ucznia odbiera nauczyciel jako sygnał, że cała klasa zrozumiała i można przejść do następnej partii materiału.
Ze względu na rolę dydaktyczną, jaką może spełniać ta metoda wyróżnia się następujące jej zastosowanie:
Pogadanka wstępna – ma przygotować uczniów do pracy
Pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości – ma postać rozmowy, w której chodzi o takie zaktywizowania uczniów, aby nowe treści, przekazywane im przez nauczyciela zostały rozumiane przez wszystkich.
Pogadanka utrwalająca – polega na operowaniu materiałem przyswojonym uprzednio, lecz wymagającym konfrontacji ze sobą oraz zintegrowania w ramach jakichś większej całości.
Pogadanka kontrolna
Czynności nauczyciela: Nauczyciel kieruje rozmową, zmierza do wyznaczonego przez siebie celu zadając uczniom pytania. Nauczyciel powinien zadawać pytania tak sformułowane, aby uczniowie byli w stanie na nie odpowiedzieć. Występuje w roli współrozmówcy, wyzwala ciekawość uczniów, po czym odpowiada na zadane przez nich pytania.
Czynności ucznia: Uczeń myśli samodzielnie, dochodzi do własnych wniosków, ale również podąża w toku myślenia za nauczycielem. Odpowiada na pytania nauczyciela.Zastosowanie: Niższe klasy szkoły podstawowej (zapoznanie uczniów z nowym materiałem); Wyższe klasy szkoły podstawowej (syntetyzowanie, utrwalanie materiału oraz bieżąca, wycinkowa kontrola i ocena )Przygotowanie materiału nauczania
Ustanowienie metodycznego celu pogadanki – musimy dobrze wiedzieć, czego spodziewamy się po pogadance na dany temat; który z celów, do jakich nadaje się pogadanka, pragniemy osiągnąć.
Analiza merytoryczno – logiczna wiedzy – zebranie nazw, faktów, pojęć, zasad i czynności, zbadanie związków między nimi: które wynikają z których; które są główne, które pomocnicze; które trzeba opanować najpierw, a które potem.
Rozłożenie wydobytych elementów między poszczególne pytania i ustalenie kolejności pytań. W tym celu należy:
Ustalić twierdzenia, o jakie należy pytać,
Ustalić, jakimi pytaniami będzie można wywołać odpowiedzi uczniów zawierające te twierdzenia,
Sprawdzić, czy pytania te będą miały związek z logicznie i merytorycznie uporządkowanym materiałem, a jednocześnie związek z doświadczeniem ucznia; wprowadzić konieczne poprawki.
Zaprojektowanie zadań – należy dostarczyć uczniom zadań, które rozwiązywać będą pod koniec lekcji w celu utrwalenia i wykorzystania tego, czego się nauczyli.
Praca z uczniami
Połączenie tematu lekcji z doświadczeniami – zadawanie pytań, odnoszących się do tego, co uczniowie już wiedzą i co może obudzić ich zainteresowanie tematem lekcji.
Dopasowywanie pytań i odpowiedzi – tylko pierwsze pytanie postawimy na pewno w takiej formie, jak przewidywaliśmy, każde następne będzie chociaż trochę modyfikowane ze względu na to, co powiedzieli uczniowie po pierwszym pytaniu. Można postawić pytania dodatkowe albo udzielić dodatkowych informacji.
Zebranie i wykorzystanie wiadomości zgromadzonych podczas pogadanki. Zachodzi t konieczność skonfrontowania tego, co uzyskali uczniowie w czasie pogadanki, z wcześniejszym zamiarem nauczyciela.
3.OPOWIADANIE - Istota i cele
zaznajamianie uczniów z określonymi rzeczami i wydarzeniami w formie ich słownego opisu. stanowi wzór dla uczniów ukazując im sposób poprawnego wyrażania myśli. uwydatnia dynamikę akcji. Spełnia swoją funkcję dydaktyczną, gdy jest żywe, zwarte, obrazowe i wywołuje w świadomości uczniów sytuacje, zdarzenia, postawy osób, których dotyczy. Dobre opowiadanie pobudza uczucia słuchających i trzyma w napięciu.
Czynności nauczyciela - Nauczyciel opowiada uczniom historię, operuje słowami zrozumiałymi dla uczniów, prezentuje treści zwięźle, jasno, plastycznie, racjonalnie wiąże pokaz z objaśnieniami słownymi oraz – w klasach wyższych – z dyskusją.
Czynności ucznia - Uczeń słucha ze zrozumieniem i zapamiętuje najważniejsze fakty, rozszerza je zarazem i wzbogaca o nowe elementy.
Zastosowanie - Klasy wyższe, lekcje języka ojczystego, historii czy geografii.
Cele ogólne
1. Przyzwyczajenie dzieci do wypowiedzi dłuższych, bardziej szczegółowych
2. Wyrabianie umiejętności przeprowadzania analizy zdarzeń, wykrywania stosunków zachodzących między nimi;
3. Rozwijanie zdolności uświadamiania sobie własnych przeżyć i doświadczeń;
4. Rozwijanie wyobraźni, fantazji i mobilizacja pamięci;
5. Pobudzanie i rozwijanie myślenia twórczego;
6. Doskonalenie umiejętności budowania wypowiedzi;
7. Wzbogacanie słownictwa;
8. Wyrabianie umiejętności wyodrębniania elementów opowiadania :wstępu, rozwinięcia, zakończenia;
9. Wdrażanie do ustalania planu opowiadania oraz wyrabianie umiejętności logicznego porządkowania.
Struktura opowiadania wg T. Jóźwickiego
I. Wstęp - Co było najpierw? 1. Zawiera przedstawienie sytuacji przed wydarzeniem
II. Rozwinięcie - Co się stało? 2. Wskazanie przyczyny wydarzenia 3. Przebieg wydarzenia 4. Podanie skutków wydarzenia
III. Zakończenie - Jak to się skończyło? 5. Wyciąganie wniosków, snucie refleksji
Warunki dobrego opowiadania:
1. Treść opowiadania zgodna z rzeczywistością.
2. Temat opowiadania zgodny z programem nauczania, zajmujący się zdarzeniami charakterystycznymi, typowymi.
3. Logiczna konstrukcja opowiadania: zjawiska i procesy składające się na dane zdarzenia usystematyzowane w przestrzeni i czasie oraz ułożone w porządku przyczynowym.
4. Odpowiedni sposób opowiadania- op. żywe, utrzymane w tempie odpowiadającym rytmowi akcji zdarzenia i możliwościom uczniów.
5.Poprawny język opowiadania, piękny lecz za razem prosty i zrozumiały. 4.WYKŁAD – podstawowa forma kształcenia osób dorosłych. Wykład polega na długotrwałej i nieprzerwanej prezentacji wiadomości przez nauczyciela oraz słuchania przez ucznia, przyjmowaniu wiadomości i włączaniu ich do swojej wiedzy. Fundamentalną cechą skuteczności wykładu jest więc utrzymanie uwagi ucznia na treść wykładu. . Aktywizuje myślenie hipotetyczno-dedukcyjne słuchaczy.
Czynności nauczyciela - Zaznajamianie uczniów z celem, tematem i podtematami wykładu. Systematyczna kontrola sporządzanych przez uczniów notatek z wykładów. Kontrola i ocena treści oraz zakresu opanowanych przez uczniów informacji. Łączenie wykładu z innymi metodami pracy dydaktycznej oraz uzupełnianie do pokazem, testem wiadomości, pogadanką, dyskusją czy pracą z tekstem.
Czynności ucznia - Notowanie najważniejszych zagadnień. Skupienie uwagi i logiczne, rozwinięte myślenie. Aktywne uczestnictwo w wykładzie.
Zastosowanie - Wyższe klasy szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły średnie ogólnokształcące i zawodowe, szkoły wyższe.
Przygotowanie materiału nauczania
1. Zaprowadzenie logicznego porządku w treści wykładu.
2. Ustalenie celów minimalnych wykładu. - Wykładowca powinien uświadomić sobie, co chce osiągnąć poprzez wykład, jakie wiadomości muszą zostać zapamiętane oraz co powinno stać się podstawą.
3. Zaplanowanie „treści wypoczynkowych” i ich miejsca w strukturze wykładu. - Wykładowca powinien wprowadzić wiadomości, które są związane z tokiem wykładu oraz wchodzą na obszar spraw dalekich, ponieważ należy umożliwić odpoczynek zmęczonym umysłom.
4. Atrakcyjne ujęcie treści.
5. Problemowy tok wykładu. - Na początku nauczyciel ukazuje trudności, przedstawiają je jako główny problem, a następnie gromadzi hipotezy.
6. Wybór i doskonalenie treści.
7. Włączenie wykładu do lekcji.
Praca z uczniem
1. Zaangażowanie emocjonalne nauczyciela.
2. Środki wzrokowo - słuchowe. - Pracę ułatwia stosowanie filmów lub magnetofonu, gdyż zmniejsza obciążanie uwagi słuchacza.
3. Urozmaicanie roli uczniów - Powinno się wygospodarować czas przeznaczony do dyspozycji uczniów. Doprowadziłoby to do współpracy nauczyciela z uczniami.
4. Notowanie wykładu. - Słuchacze prowadzący notatki lepiej zapamiętają wykład.5.PRACA Z TEKSTEM - Praca z tekstem jest tradycyjną metodą uczenia się. Istnieje czytanie aktywne
i czytanie bierne. Czytanie bierne to po prostu przebieganie oczami po tekście. Czytanie aktywne wymaga podjęcia pewnych aktywności i przygotowania.
Aktywna praca z tekstem polega na przejściu przez kilka etapów:
- uświadomienie sobie sensu czytania określonego tekstu (jaka jest misja czytania)
- przeszukiwanie tekstu pod kątem niezrozumiałych wyrazów czy wyrażeń
- czytanie właściwe, czyli poszukiwanie w tekście odpowiednich informacji, opracowanie słów kluczowych i notatek
Cel i istota: Sposób poznawania i utrwalania nowych wiadomości jak i rozszerzania I pogłębiania nowych informacji.
Czynności nauczyciela: Nauczyciel uczy umiejętności płynnego czytania ze zrozumieniem oraz sporządzania notatek. Wyposaża uczniów w technikę sprawnego czytania, a w jej obrębie zaznajamia z umiejętnością celowego wyboru książki oraz wyszukania w tekście rzeczy szczególnie ważnych. Uczy posługiwania się katalogami bibliotecznymi oraz różnego rodzaju materiałami pomocniczymi (słowniki, encyklopedie, roczniki statystyczne). Uczniów starszych wdraża do systematycznej lektury prasy codziennej i wybranych periodyków.
Czynności ucznia: Uczeń opanowuje metody samokształcenia. Streszcza lub analizuje tekst. Sporządza notatki. Korzysta z książek ponadprogramowych, czasopism, encyklopedii, słowników, prasy codziennej w celu uzupełnienia lub poszerzenia informacji, szuka odpowiedzi na zadane pytania.
Zastosowanie: Wszystkie szczeble edukacji szkolnej, szeroko rozumiana praca oświatowa, dążenie do zdobywania wiedzy przez zwykłych ludzi, zwykła lektura.6.OPIS - polega na słownej charakterystyce przedmiotów zjawisk, procesów, osób. Stosowany jest wówczas, gdy uczący się nie zna jakiegoś przedmiotu, zjawiska z własnego doświadczenia, ani z poprzedniego nauczania, ani tez z lektury. Przedmiotem opisu są rośliny, zwierzęta, zdarzenia historyczne, utwory literackie, zjawiska fizyczne, procesy chemiczne itp.
Celem stosowania opisu jest przekazanie informacji o danym obiekcie wraz z objaśnianiem jego właściwości. Słowny opis danego przedmiotu może być wspomagany pokazem okazu, modelu, obrazu, schematu, itp., co podnosi jego walory kształcące. Wówczas opis uściśla obserwacje uczniów, uczy ich obserwować przedmioty i przedstawiać słownie wyniki swoich obserwacji.
Opis funkcjonalny dostarcza wiedzy o funkcyjnych zależnościach między elementami opisywanych przedmiotów.
Opis jakościowy z kolei informuje o stosunkach logicznych między elementami opisywanej klasy przedmiotów
Aby opis pobudzał wyobraźnię powinien być jasny i zrozumiały, barwny i żywy i plastyczny. Nauczyciel winien dobierać odpowiednie słowa, przestrzegać dykcji wyjaśniać nowe terminy i pojęcia oraz emocjonalnie ustosunkować się do przedstawionych treści. Sposób opisu zależy od przedmiotu, którego dotyczy i wieku uczniów.
Czynności nauczyciela: Nauczyciel przedstawia uczniom opis różnych rzeczy, wydarzeń. Posługuje się pojęciami znanymi uczniom lub wyjaśnia nowe słownictwo.
Czynności ucznia: Uczeń słucha ze zrozumieniem, zapamiętując istotne cechy, szczegóły.
Zastosowanie: Rozległe zastosowanie na wyższych szczeblach szkoły. Szeroka praktyka oświatowa. Środki masowego przekazu.7.DYSKUSJA - Wymiana poglądów między nauczycielem, a uczniami, bądź też między samymi uczniami, na określony temat. Metoda ta pozwala wzbogacać znany już uczniom materiał o nowe elementy, porządkować go, syntetyzować i utrwalać oraz rozwijać u nich umiejętność samodzielnego
formułowania dłuższych wypowiedzi i obrony swoich poglądów.Rodzaje dyskusji: dyskusja rozwijająca się w toku wspólnego rozwiązywania wspólnego problemu przez klasę lub grupę uczniów; dyskusja ukierunkowana na kształtowanie przekonań młodzieży; dyskusja, której celem jest uzupełnenie własnej wiedzy przez uczniów.
Czynności nauczyciela: Nauczyciel uprzednio przygotowuje uczniów do wymiany myśli zarówno w sensie merytorycznym, jak i formalnym. Wyposaża uczniów w wiadomości niezbędne do prowadzenia dyskusji. Wdraża uczniów do sztuki. Nauczyciel powinien również zaznajamiać uczniów z cechami racjonalnie prowadzonej dyskusji, takimi jak jasność i wyrazistość jej głównego problemu, rzeczowość i zwięzłość wypowiedzi, umiejętność syntetycznego podsumowania jej przebiegu i sformułowania wniosków końcowych.
Czynności ucznia: Uczeń powinien zastanawiać się nad wypowiedzianymi słowami, starać się zrozumieć stronę przeciwną i darzyć ją szacunkiem,
bezwzględnie wypowiadać własne myśli i opinie. Uczestnik dyskusji powinien być konkretny i zabierać głos w sprawach, na których temat posiada
wiedzę.Zastosowanie: Najwyższe klasy szkoły podstawowej oraz szkoły średnie (pozwala wzbogacać znany już materiał o nowe elementy, porządkować go, syntetyzować i utrwalać)
Przygotowanie materiału nauczania: Ustalenie celu dyskusji, wybór tematu dyskusji i ustalenie jej rezultatów, przewidywanie stanowisk dyskusji, opracowanie roboczego scenariusza dyskusji, umiejscowienie materiału dyskusji w obrębie większej całości.
Praca z uczniami: wprowadzenie do dyskusji i ustalenie jej przedmiotu, wzbudzenie dyskusji, utrzymywanie kierunku dyskusji, kontrolowanie wychowawczych konsekwencji dyskusji, nadzór nad formalna stroną dyskusji, zebranie rezultatów dyskusji.
8.POKAZ/OBSERWACJA - Pokaz polega na demonstrowaniu uczniom naturalnych przedmiotów lub ich modeli, a także określonych zjawisk, wydarzeń lub procesów i stosownym objaśnianiu ich istotnych cech uczniom. Pokaz ukierunkowuje uczniów na istotne, nie zaś przypadkowo zaobserwowane, zewnętrzne właściwości demonstrowanych im rzeczy i zjawisk. Słowo służy obserwacji do wyjaśnienia jej przebiegu i wyników. Pokaz powinien umożliwiać obserwację wszystkim, za pomocą różnych zmysłów oraz aktywnie przyciągać uwagę obserwujących.
Czynności nauczyciela: Nauczyciel przygotowuje uczniów do pokazu, zapoznaje ich z celem pokazu oraz kontroluje czy jego wyniki zostaną wykorzystane zgodnie z tematem zajęć.Czynności ucznia: Uczniowie z zainteresowaniem i uwagą przyglądają się pokazowi. Starają się dostrzec istotne elementy, fakty, szczegóły. Gromadzą poglądowy materiał, umożliwiający słowne sformułowanie odpowiednich uogólnień. Zastosowanie: Pokaz jako metodę nauczania stosuje się łącznie z innymi metodami takimi jak np.: opowiadanie lub wykład.
Przygotowanie materiału nauczania: wybór wiadomości i środka ekspozycji, włączenie obserwacji w tok lekcji.
Praca z uczniami: przygotowanie do obserwacji, doprowadzenie do spostrzeżenia cech istotnych dla obserwowanego obiektu i celu obserwacji, instruowanie słowne i komentowanie, podsumowanie obserwacji i wykorzystanie wiedzy zgromadzonej podczas obserwacji.9.METODA ZAJĘĆ PRAKTYCZNYCH - Uczniowie samodzielnie wykonują czynności praktyczne, ważne jest stosowanie wiedzy teoretycznej w rozwiązywaniu zadań praktycznych. Rozwijanie umiejętności stosowania teorii w praktyce wiąże się ze zdobywaniem wiedzy.
CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA: Nauczyciel przedstawia i opisuje wykonywaną czynność. Podaje reguły postępowania, sam pierwszy wykonuje czynności tak aby uczniowie mogli się na nim wzorować. Kontroluje poczynania uczniów. Wdraża uczniów do przestrzegania zasad umożliwiających efektywną pracę.
CZYNNOŚCI UCZNIA: Uczniowie zdobywają i pogłębiają wiedzę poprzez samodzielne wykonanie zadań praktycznych i korzystanie z posiadanej wiedzy teoretycznej w celu rozwiązania nietypowych problemów.
ZASTOSOWANIE: Wszystkie szczeble edukacji
Podstawowe ogniwa: uświadomienie sobie przez uczniów warunków i środków oraz efektu końcowego realizacji danego zadania; opracowanie modeli prac, które mają być wykonane, oraz harmonogramu czynności; przygotowanie materiałów i narzędzi; wykonywanie prac; samokontrola i kontrola wykonanych prac
10. METODA ZAJĘĆ LABRATORYJNYCH - Metoda ta polega na samodzielnym przeprowadzaniu eksperymentów przez uczniów, tzn. na tworzeniu
sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to, aby można było zbadać przyczyny, przebieg i skutki jego występowania. Stosuje się ją
przede wszystkim w nauczaniu fizyki, chemii, biologii oraz geologii. Celem tej metody jest bezpośrednie poznanie rzeczywistości (metoda
tradycyjna) lub zmuszanie uczniów do myślenia (metoda problemowa).
CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA: Nauczyciel przygotowuje niezbędne pomoce naukowe i czuwa nad bezpieczeństwem uczniów, wskazuje w jaki sposób należy wykonać
eksperyment.
CZYNNOŚCI UCZNIA: Uczniowie aktywnie uczestniczą w przeprowadzaniu eksperymentu. Zdobywają wiadomości i umiejętności podczas kontaktu z rzeczywistością, którą ukazuje eksperyment.
ZASTOSOWANIE: Wyższe klasy szkoły podstawowej, gimnazja, szkoły wyższe.11. POMIAR - Pomiar pomaga uczniom poznać ilościowe cechy analizowanych rzeczy i zjawisk, a także uczy ich dokładności i systematyczności w pracy. Pomiar stwarza ponadto liczne okazje do wiązania wiadomości zdobywanych przez dzieli i młodzież na lekcjach różnych przedmiotów, ukazując uczniom ogromne znaczenie matematyki jako jednego z podstawowych narzędzi nowoczesnego poznania i działania.
CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA: Nauczyciel wyjaśnia uczniom cele pomiaru, temat i zagadnienia, których ma dotyczyć pomiar, po czym go wykonuje lub pod baczną kontrolą pozwala na wykonanie do uczniom.
CZYNNOŚCI UCZNIA: Uczniowie z uwagą obserwują pomiar. Gdy nauczyciel wyrazi zgodę, uczniowie sami mogą go wykonać.
ZASTOSOWANIE: Klasy szkoły podstawowej, gimnazja, licea ogólnokształcące i szkoły zawodowe, szkoły wyższe, pokazy naukowe.12. METODA SYTUACYJNA (metoda przypadków) – polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, żeby był typowy dla dużej klasy zdarzeń. Nauczanie metoda sytuacyjna rozpoczyna się od przedstawienia opisu sytuacyjnego. Następnie formułuje się polecenia. Nim uczniowie przystąpią do pracy nad poleceniami, należy poświecić trochę czasu na dodatkowe informacje o sytuacji, których mogą potrzebować uczestnicy gry, odp. Udziela nauczyciel, zgodnie z własna koncepcją lekcji i wyobraźnią. Grę sytuacyjną zawsze kończy omówienie, w trakcie którego nauczyciel ocenia pracę uczniów i zbiera wiadomości z całej gry, żeby uzyskać pełne rozwiąznie problemu.
Ogniwa procesu nauczania – Okoń.
1.Uświadomienie uczniom celów i zadań dydaktycznych
2.Poznanie nowych faktów
3.Nabywanie nowych pojęć
•Zestawienie
•Wyszukiwanie cech wspólnych
•Wyszukiwanie cech różniących
•Wytworzenie pojęcia
•Zastosowanie pojęcia
4.Utrwalenie wiadomosci
5.Przechodzenie z teorii do praktyki
6.Wykonywanie zadań praktyczno wytwórczych
7.Kontrola i ocena
1.
celem jest wytworzenie u uczniów pewnej pozytywnej motywacji do nauki, która może warunkować jej końcowy efekt
nauczyciel w oparciu o uprzednio skonstruowany plan lub konspekt lekcji zapoznaje uczniów z ich zadaniami związanymi z celem lekcji oraz założonym efektem końcowym lub planem
jest to ogniwo wstępne lecz bardzo istotne, gdyż jest odpowiedzialne za odpowiedni sposób myślenia uczniów oraz ukształtowanie w nich woli poprzez uświadomienie im, czego oraz w jakim celu mają się nauczyć
świadomość uczniów (działających pod kierownictwem nauczyciela) danej trudności teoretycznej lub praktycznej stanowi punkt wyjścia dla ich samodzielnego formułowania problemów, jakie mają oni rozwiązać głównie poprzez bezpośrednie poznanie
następuje tutaj inicjacja poszukującego toku pracy dydaktycznej co posiada istotne znaczenie w procesie kształtowania się pozytywnej motywacji do nauki oraz w wyznaczeniu kierunku dalszej pracy
celem tego etapu pracy jest stworzenie wewnętrznego i zewnętrznego ładu:
ład wewnętrzny - nauczyciel stara się poprzez stawiane uczniom zadania uświadomić im, czego oraz w jakim celu mają się nauczyć; ład wewnętrzny polega zatem na wytworzeniu u uczniów pewnej wewnętrznej perspektywy nadającej jego wysiłkom określonej wartości, czyli wzbudzenie motywacji
ład zewnętrzny - nauczyciela stara się zapewnić spokojny przebieg lekcji, co wiązane jest z zaprowadzoną przez niego dyscypliną, wykorzystywanymi sposobami zaczynania oraz kończenia zajęć; brak tego rodzaju ładu zaburza koncentrację uczniów
2. Proces ten opiera się zarówno na czynnościach teoretycznych jak i praktycznych, które są dostosowane do wieku oraz zdolności uczniów, co umożliwia przyswojenie przez nich określonych wiadomości, umiejętności i nawyków. Spostrzeganie - uczeń patrząc na pewne przedmioty zauważa to, co się "rzuca w oczy"; obserwacja - od spostrzegania różni się w ten sposób, iż pozwala ona dochodzić do pewnych sądów spostrzeżeniowych umożliwiających udzielenie odpowiedzi na pytanie. Obserwacja zazwyczaj jest poprzedzana przygotowaniem wszelkich niezbędnych dla przeprowadzenia pokazu lub zajęć laboratoryjnych - pomocy naukowych. Istnieją następujące sposoby poznania:
empiryczne sposoby poznania:
- poznanie bezpośrednie (na przykład spostrzeganie, obserwacja lub eksperyment)
- poznanie pośrednie (na przykład mapy, strategie, schematy czy modele)
werbalne sposoby poznania:
- słowo mówione (na przykład opowiadanie, pogadanka, opis, wykład, dyskusja)
- słowo drukowane (na przykład opowiadanie, opis czy praca z książką)
3. Proces ten ma dość złożony charakter - formowanie się określonego pojęcia w świadomości uczniów polega na "odkrywaniu" przez nich cech, a więc na abstrahowaniu. Pojęcie - stanowi podstawową jednostkę organizacyjną procesu myślenia, komunikacji międzyludzkiej. Pojęcia są wytworami poznawania otaczającej nas rzeczywistości, które posiadają cechy opisujące ją oraz umożliwiające jej definiowanie. Odróżnienie danego pojęcia od pozostałych jest możliwe dzięki jego cechom istotnym. Proces kształtowania się pojęć ogólnych ma następujących przebieg:
a. skojarzenie nazwy z odpowiednim przedmiotem
b. stworzenie przedpojęcia (dzięki znajomości zewnętrznych cech rzeczy lub zjawiska)
c. nabywanie pojęcia naukowego
Arends wyróżnił następujące metody nauczania pojęć na podstawie ich cech istotnych i nieistotnych (postuluje on uczenie się pojęć na podstawie podziału na przykłady i nieprzykłady):
- metoda dedukcyjna polegająca na przechodzeniu od rzeczy ogólnych do szczegółowych, czyli od danej reguły do przykładu (jest to nauczanie bezpośrednie)
- metoda indukcyjna polegająca na przechodzeniu od rzeczy szczegółowych do rzeczy ogólnych, zatem od danego przykładu do reguły
4. Do warunków skuteczności utrwalania zdobytych przez uczniów wiadomości zalicza się:
- występujące u uczniów nastawienie na trwałe zapamiętywanie
- właściwe rozumienie utrwalanego materiału przez uczniów
- zastosowanie odpowiednich technik zapamiętywania
Metody utrwalaniawiadomości według Poplucza:
bierne polegające na powtarzaniu i przypominaniu; jest to uczenie się pamięciowe ze zrozumieniem
aktywne (czynne) polega na systematyzowaniu oraz klasyfikowaniu wiadomości, kształtowaniu umiejętności i nawyków w toku ćwiczeń i samodzielnej pracy
Utrwalanie materiału powinno polegać w ten sposób, że zaraz po wprowadzeniu nowych treści należy je powtarzać w kolejności ich uprzedniego podawania; najważniejsze i najtrudniejsze treści należy powtarzać w trakcie lekcji powtórzeniowych co wytwarza systematyczną wiedzę. Istnieją następujące sposoby powtarzania:-pogadanka, czyli tradycyjne odpytywanie;-praca z tekstem;-uczenie się pamięciowe;-pytanie jednocześnie kilku uczniów oraz konfrontowanie ich odpowiedzi;-stosowanie różnych sposobów uporządkowania określonego materiału
5.Łączenie teorii z praktyką polega na wiązaniu bezpośredniego poznania (czyli praktyki) z pośrednim (czyli teorią), oraz na łączeniu nabywanych wiadomości z posługiwaniem się nimi w działaniu. Podstawowe pojęcia tego etapu stanowi teoria oraz praktyka. Teoria to zbiór twierdzeń z danej dziedziny nauki, prawa i zasady, natomiast praktyka stanowi najlepszy sprawdzian wiedzy, dzięki niej wiadomości stają się głębsze oraz pełniejsze. Praktyka pobudza uczniów do aktywności myślowej oraz sprzyja rozwojowi ich samodzielności. Przechodzenie od teorii do praktyki;
a. nauczyciel uświadamia uczniom nazwe i znaczenie danej umiejtnosci
6. Umiejętności to sprawność posługiwania się odpowiednimi regułami w trakcie wykonywania określonych zadań. Dzięki systematycznemu powtarzaniu, czyli ćwiczeniu, umiejętności są stopniowo przekształcane w nawyk, czyli działanie wykonywane przy coraz mniejszym wysiłku i świadomości. Dzięki systematycznym ćwiczeniom, umiejętności stopniowo są przekształcane w przyzwyczajenie. Proces kształtowania się umiejętności i nawyków obejmuje następujące etapy:
a. nauczyciel uświadamia uczniom nazwę i znaczenie danej umiejętności
b. uczniowie formułują w oparciu o przypomniane wiadomości jedną lub kilka reguł działania
c. nauczyciel pokazuje uczniom wzór danej czynności
d. uczniowie zaczynają wykonywać daną czynność pod stałą kontrolą nauczyciela
e. uczniowie wykonują systematyczne, samodzielne ćwiczenia przyswojonej umiejętności
7. Kontrola polega na sprawdzaniu osiągnięć uczniów, a więc czy opanowali oraz na w jakim stopniu opanowali oni materiał nauczania (jakich pojęć, reguł i umiejętności nabyli). Ocena stanowi konieczny element pracy dydaktycznej, polegający na kontrolowaniu stanu wiadomości oraz umiejętności uczniów. Oceny mogą występować:w postaci stopni (cyfry);w postaci słownej (pochwała czy ocena opisowa);w postaci graficznej (kwiatki, serduszka)
Nauczanie problemowe
Prob lem trudnosc natury teoretycznej lub praktycznej której rozwiązanie zawdzięczamy własnej aktywności badawczej. Jest sytuacją trudną, niepewną, zawiera niepełne dane. Jest to rodzaj zadania, sytuacji, której podmiot nie może rozwiązać przy wykorzystaniu dotychczasowego zasobu wiedzy. Problem ma najczęściej postać pytania lub zdania.
Problem rozbiezność miedzy aktualnym stanem rzeczy a stanem rzecz narzuconym, wyznaczonym przez cele ksztalcenia, ktorej nie umiemy usunac.
Problemowe uczeni się, polega na poszukiwaniu danych, na udowadnianiu ze sa one prawdziwe rozwiazywanie problemu jest wlasciwoscia indywidualnej reprezentacji umyslowej.
Rodzaje problemow: proste i złozone; odkryć i wynaleźć;otwarte-zamkniete; orientacyjne-decyzyjne;wykonawcze;poznawcze-sprawnosciowe-oceny i wartosciowanie.
Struktury czynności myslenia w sytuacjach problemowych
Dwa procesy w strukturach czynnosci rozwiazania problemu;
1.Proces wytwarzania czegos nowego dla podmiotu, np. Rozwiazanie hipotezypomysły
2.Proces oceny pomysłow rozwiązania.
Infgenerator pomyslowpomysłewakuacja pomysłow rozwiazanie problemów
Schemat wg Okonia
-org, sytacji problemowej
- sformułowanie pomysłu
-dzielanie uczniom niezbednej pomocy
- weryfikacja pomysłow i ocena
- systematyzacja i utrwalenie
Ogniwa lekcji problemowej:
1.Kazda lekcja problemowa rozpoczyna sie od stworzenia sytuacji problemowej i sformulowaniem problemu
- uczniowie musza odczuc trudnosc
- odczucie trudnosci to reakcja emocjonalna, dyskomfort psychiczny, który zacheca nas do działania
-odczucie trudnosci jest postawa wyjsciowa do sformulowania problemu
-syt. Problemowa musi pobudzac ciekawosc,zainteresowanie,zachecac do wysiłku
-przebiga na tle calej klasy
-tworzona byla w naturalnym zyciowym kontekscie
2. Powstałą trudność nalezy poddać analizie
- przez proces analizy rozumie sie aktywne badanie sytuacji w ktorej zrodzil sie problem
-analiza umozliwa zrozumienie problemu
-rozpoczynajac analize nauczyciel zacheca uczniow do przedstawienia problemów na; rysunkach w formie opisowej,w formie graficznej, na wykresie, na ilustracji
-mowimy ciagle o tym samym ale innymi terminami
- pomagadamy uczniom wyrazic sens problemu ich wylasnymi slowami
- analiza problemu pozwala uczniom odkryc, zrozumiec,zwerbalizowac cel ich pracy
Koncentruje uwage na tym, co jest pożadane a nie na tym co jest bezposcrednio dane; cel ukierunkowuje nasza działalnosc ułatwia poszukiwanie potrzebnych informacji; analiza celu pozwala zrozumieć jaki stan koncowy powinnismy osiagnac
3.Wytwarzanie pomysłów, rozwiązań-hipotez.
- jest to wlasciwy etap rozwiazywania problemów.
-hipoteza pelni role odpowiedzi na postawione przez badacza pytanie jest to przypuszczenie wyjasniajace dana sytuacje
- formulowanie hipotez obejmuje powstanie pomyslow na tle posiadanych juz doswiadczeń i wiadomosci
- dwie drogi rozwiazywania problemów; myslenie uczniow przebiega na dwoch drogach; indukcyjnej; na drodze analizy i kolejnych syntez danych wyjsciowych; na wyciaganiu wniosków z niepełnego zbioru przesłanek. Dedukcyjnej wnioskowanie ze znanych reguł zasad czy twierdzeń; na wyciaganiu wniosków z przesłanek już istniejacych, kazdy wysuwany sad musi byc przy tym udowodniony, sprawdzony i wyjasniony
- olsnienie wystepuje najczesciej w czasie przerw w pracy na problemem, w fazie relaksacji.
4.Po sformulowaniu jendego lub wiecej pomyslow rozwiania czlowiek musi ocenic ich wartosci
-ocena odbywa sie w fazie weryfikacji
-celem weryfikacji jest odpowiedz na pytanie czy/która ze sformulowanych hipotez jest prawdziwa?
-weryfikacja problemu; uczniowie ucza sie samodzielnie oceniac i działać; zyskuja pewnosc w podejmowaniu decyzji; opoanowuja nowe metody dochodzenia do wiedzy; ucza sie konstruktywnej krytyki; odkrywaja nowe metody poznawania swiata
5.Włączenie nowej wiedzy do systemu posiadanych pojec
-zwykle nie wymaga to wielokrotnych powtorek, bowiem wiedza zdobyta wlasnym wysilkiem jest trwała
-utrwalenie moze wiec miec forme zapisania rozwiazania,sformulowania wniosku,notatki
-to ogniwo trzeba koniecznie organozowac w formie pracy grupowej
Prowadząc lekcję metodami problemowymi możemy wyróżnić następujące jej etapy:
1. stworzenie sytuacji problemowej i jej analiza,
2. sformułowanie problemu, który powinien być rozwiązany,
3. formułowanie hipotez, będących próbami wyjaśnienia postawionego problemu,
4. weryfikacja problemów w celu wyeliminowania najmniej prawdopodobnych sugestii,
5. sprawdzanie poprawności wybranych hipotez,
6. sformułowanie wniosków i uogólnień.
Mając cel i dane mozemy uzgodnić strukture problemu(Kozielacki)majac na uwadze 2 jej odmiany
1.dane wszystkie informacje poczatkowe, tak ze rozwiazanie problemu polega jedynie na dokonaniu ich kombinacji i cel(sytacje koncową) jednoznacznie okreslamy- problem ma jedno rozwiaznia Ip----cel
2.dane wszystkie informacje poczatkowe,cel koncowy nie jest jednoznaczny- problem ma wiele roziwazan Ip--?
3. dane poczatkowe niepelne lub ich brak, cel koncowy jednoznaczny-problem ma tylko jedno rozwianaie ?--cel
4. dane poczatkowe niepelne i cel koncowy niejednoznaczny problem ma wiele rozwiazan ?-->?