Finanse Przedsi臋biorstwa
TEMAT: Kredyty bankowe
Udzielanie kredyt贸w jednostkom gospodarczym i osobom fizycznym jest podstawow膮 czynn膮 operacj膮 bankow膮. Istotn膮 cech膮 wyr贸偶niaj膮c膮 kredyt jest okre艣lenie jego przeznaczenia, kt贸re zapewnia bankowi prawo kontroli wykorzystania kredytu, a tak偶e prawo wypowiedzenia umowy, gdyby jego wykorzystanie odbiega艂o od warunk贸w umowy.
Og贸lne zasady udzielania kredyt贸w s膮 zawarte w prawie bankowym, a szczeg贸艂owe, obowi膮zuj膮ce w poszczeg贸lnych bankach, uj臋te s膮 w ich regulaminach kredytowych. Ustawa okre艣la r贸wnie偶 niezb臋dne elementy umowy kredytowej zawartej na pi艣mie:
strony umowy
kwot臋 i walut臋 kredytu
cel, na kt贸ry kredyt zosta艂 udzielony
zasady i termin sp艂aty kredytu
wysoko艣膰 oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany strony umowy
kwot臋 i walut臋 kredytu
cel, na kt贸ry kredyt zosta艂 udzielony
zasady i termin sp艂aty kredytu
wysoko艣膰 oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany
spos贸b zabezpieczenia sp艂aty kredytu
zakres uprawnie艅 banku zwi膮zanych z kontrol膮 wykorzystania i sp艂aty kredytu
terminy i spos贸b postawienia do dyspozycji kredytobiorcy 艣rodk贸w pieni臋偶nych
wysoko艣膰 prowizji, je偶eli umowa j膮 przewiduje
warunki dokonywania zmian i rozwi膮zania umowy.
Podzia艂 kredyt贸w wed艂ug r贸偶nego rodzaje kryteri贸w jest dokonany przez praktyk臋 bankow膮, gdy偶 prawo bankowe nie wyr贸偶nia i nie narzuca 偶adnego podzia艂u. W zasadzie ka偶dy bank komercyjny dokonuje podzia艂贸w swoich nale偶no艣ci kredytowych przede wszystkim pod k膮tem w艂asnych potrzeb.
Stosowana w praktyce klasyfikacja kredyt贸w nie zawsze mo偶e by膰 w pe艂ni precyzyjna, gdy偶 brak niejednokrotnie jednoznacznych odniesie艅. Na przyk艂ad okre艣lony nak艂ad (przedmiot kredytu) mo偶e by膰 zaliczany do kredytu obrotowego w przypadku inwestycji o kr贸tkim cyklu realizacji i wysokiej rentowno艣ci, a inny do kredytu inwestycyjnego z uwagi na d艂ugi cykl wykonawstwa.
W obecnym krajowym systemie bankowym nie istnieje wi臋c kompleksowy, jednolity podzia艂 i nazewnictwo kredyt贸w, udzielanych przez banki. Og贸lne zasady udzielania kredyt贸w s膮 zawarte w prawie bankowym, a szczeg贸艂owe, obowi膮zuj膮ce w poszczeg贸lnych bankach, uj臋te s膮 w ich regulaminach kredytowych.
Podzia艂u kredyt贸w mo偶na dokona膰 na podstawie r贸偶nych kryteri贸w, w艣r贸d kt贸rych najwa偶niejsze s膮:
okres kredytowania,
metoda udzielania kredytu,
przeznaczenie ( cel kredytu),
waluta kredytu ( w z艂otych lub w dewizach).
Banki, w zale偶no艣ci od potrzeb, dziel膮 kredyty tak偶e w zale偶no艣ci od przedmiotu i formy, sposobu wykorzystania i sp艂aty, rodzaju kredytobiorcy, sposobu zabezpieczania, zasad oprocentowania i formu艂y sp艂aty kredytu. Niekt贸re banki dokonuj膮 r贸wnie偶 rozr贸偶nienia w zale偶no艣ci od cz臋stotliwo艣ci wykorzystania i sp艂at kredytu lub liczby bank贸w kredytuj膮cych. Charakterystyczn膮 cech膮 kredytu jest jego zwrotno艣膰 w okre艣lonym terminie, a terminy udzielania i sp艂aty kredytu stanowi膮 przedmiot negocjacji i s膮 okre艣lone umow膮 kredytow膮. Polskie banki rozr贸偶niaj膮 w swych regulaminach:
kredyty kr贸tkoterminowe, udzielane na okres do 1 roku,
kredyty 艣rednioterminowe, z terminem sp艂aty od 1 roku do 3 lat,
kredyty d艂ugoterminowe, z terminem sp艂aty powy偶ej 3 lat.
Z punktu widzenia techniki operacyjnej wa偶na jest metoda kredytowania, co oznacza, 偶e kredyty mog膮 by膰 udzielane:
w rachunku bie偶膮cym,
w rachunku kredytowym ( po偶yczkowym).
Istota kredytu w rachunku bie偶膮cym polega na tym, 偶e zad艂u偶enie wyst臋puje w postaci salda debetowego (ujemnego) rachunku bie偶膮cego kredytobiorcy. Bank na podstawie umowy kredytu upowa偶nia klienta do spowodowania debetu do wysoko艣ci przyznanego limitu, wskazanego w umowie.
Zad艂u偶enie powstaje w wyniku dyspozycji p艂atniczych kredytobiorcy, realizowanych w ci臋偶ar tego rachunku. Natomiast wp艂ywy na rachunek bie偶膮cy zmniejszaj膮 zad艂u偶enie.
Cech膮 charakterystyczn膮 kredytu w rachunku bie偶膮cym jest jego odnawialno艣膰, co oznacza, 偶e ka偶da ca艂kowita lub cz臋艣ciowa sp艂ata wykorzystanego kredytu daje mo偶liwo艣膰 ponownego, wielokrotnego zad艂u偶enia si臋 klienta w ramach przyznanego kredytu.
Kredyt w rachunku kredytowym to rozwi膮zanie stosowane powszechnie w polskim systemie kredytowym, polega na prowadzeniu odr臋bnych rachunk贸w kredyt贸w ( obok rachunku bie偶膮cego kredytobiorcy).
Kredyt udzielony w rachunku kredytowym mo偶e by膰 wykorzystany:
w drodze przeksi臋gowania kredytu na rachunek bie偶膮cy,
bezpo艣rednio w ci臋偶ar rachunku kredytowego poprzez realizacj臋 dyspozycji p艂atniczych kredytobiorcy.
Ta forma kredytu wymaga, najcz臋艣ciej ze strony klienta, oddzielnych dyspozycji i przeksi臋gowa艅 mi臋dzy rachunkiem kredytu a rachunkiem bie偶膮cym w zakresie wykorzystania ( transzowania ) oraz sp艂aty zaci膮gni臋tego kredytu w umownym terminie.
Kredyt w rachunku kredytowym w praktyce przyjmuje r贸偶ne formy. Najcz臋艣ciej wyst臋puj膮ce to:
Kredyt docelowy s艂u偶y do sfinansowania konkretnej transakcji i nie mo偶e by膰 odnawialny.
Kredyt na wymagalne zobowi膮zania przeznaczony jest na sfinansowanie wymagalnych zobowi膮za艅 w okresach przej艣ciowych trudno艣ci p艂atniczych kredytobiorcy.
Kredyt kasowy s艂u偶y do zast膮pienia chwilowo niedost臋pnej got贸wki.
Kredyt sezonowy wyst臋puje, gdy wp艂ywy ze sprzeda偶y produkcji lub us艂ug s膮 istotnie przesuni臋te w czasie w stosunku do nak艂ad贸w eksploatacyjnych. Mo偶e to wynika膰 ze specyfiki produkcji.
Linia kredytowa stwarza mo偶liwo艣膰 sukcesywnego i powtarzalnego kredytowania pewnych transakcji, np. dostaw okre艣lonych surowc贸w, materia艂贸w, towar贸w czy 艣wiadczonych us艂ug.
W zale偶no艣ci od przedmiotu ( celu ) kredytu mo偶na wyr贸偶ni膰:
kredyty obrotowe, najcz臋艣ciej kr贸tkoterminowe oraz
kredyty inwestycyjne. Udzielane na d艂u偶szy okres w zwi膮zku z finansowaniem rzeczowych przedsi臋wzi臋膰 inwestycyjnych.
Kredyty obrotowe udzielane s膮 na finansowanie bie偶膮cych potrzeb dzia艂alno艣ci gospodarczej ( eksploatacyjnej ) kredytobiorcy, zwi膮zanych z zaopatrzeniem, produkcj膮 i sprzeda偶膮 oraz procesem rozlicze艅 pieni臋偶nych.
Kredyty obrotowe s膮 udzielane na r贸偶ne cele i tradycyjnie nazywa si臋 je np. kredytami sezonowymi ( np. zapasy cukru w cukrowniach ), kredytami na skup produkt贸w rolnych, kredytami na karty kredytowe itp.
Forma kryterium pozwala tak偶e wyr贸偶ni膰, opr贸cz kredytu w rachunku bie偶膮cym i w rachunku kredytowym:
kredyty dyskontowe,
kredyty akceptacyjne,
kredyty zwi膮zane ze skupem faktur,
kredyty zwi膮zane z leasingiem.
Kredyt dyskontowy wyst臋puje w贸wczas, gdy instytucja kredytuj膮ca ( bank ) wyra偶a zgod臋 na przyjmowanie weksli przed terminem ich wymagalno艣ci, dyskontuj膮c je od daty przyj臋cia do daty zap艂aty. Bank otwiera lini臋 dyskontowo - kredytow膮, w ramach kt贸rej wyra偶a zgod臋 na przyjmowanie weksli. Kredyt dyskontowy jest kredytem kr贸tkoterminowym i s艂u偶y najcz臋艣ciej finansowaniu dzia艂alno艣ci bie偶膮cej.
Sprzedawc膮 weksla i kredytobiorc膮 jest najcz臋艣ciej dostawca, kt贸ry prolonguje zap艂at臋 odbiorcy dobra lub us艂ugi, jednak 偶膮da potwierdzenia swej nale偶no艣ci za pomoc膮 weksla. Sprzeda偶 weksla bankowi jest praktycznie form膮 uzyskania jeszcze niewymagalnej nale偶no艣ci, czyli uzyskania przez dostawc臋 艣rodk贸w finansowych.
Na mocy umowy o kredyt akceptacyjny bank zobowi膮zuje si臋 do akceptowania ci膮gnionych na niego weksli przez osoby do tego upowa偶nione. W tym przypadku bank nie stawia do dyspozycji kredytobiorcy 艣rodk贸w pieni臋偶nych, lecz akceptuj膮c ci膮gniony na siebie weksel, staje si臋 g艂贸wnym d艂u偶nikiem wekslowym zobowi膮zanym do wykupu tego weksla. Kredyt akceptacyjny jest udzielany w momencie wykupienia przez bank weksla nie op艂aconego przez p艂atnika.
Kredyt akceptacyjny jest wykorzystywany najcz臋艣ciej do finansowania obrotu towarowego. Za udzielenie akceptu bank pobiera prowizj臋.
Kredyty zwi膮zane ze skupem faktur polegaj膮 na dyskontowaniu faktur. Ich istota sprowadza si臋 do skupu wierzytelno艣ci ( ich cesji ). Sprzedaj膮cy wierzytelno艣膰 nie ponosi odpowiedzialno艣ci za wyp艂acalno艣膰 d艂u偶nika, chyba 偶e umowa stanowi inaczej.
W zale偶no艣ci od tre艣ci umowy bank ( faktur ) mo偶e spe艂ni膰 trzy funkcje: finansowania, przej臋cia ryzyka i us艂ugow膮.
Funkcja finansowania sprowadza si臋 do wyp艂acenia przez bank zaliczki na posiadan膮 nale偶no艣膰. Bank p艂aci cen臋 kupna, czyli warto艣膰 nale偶no艣ci pomniejszon膮 o odsetki i prowizj臋.
Funkcja przej臋cia ryzyka oznacza, 偶e bank jako faktor przejmuje na siebie pe艂ne ryzyko zwi膮zane z ewentualn膮 niewyp艂acalno艣ci膮 d艂u偶nika..
Z kolei funkcja us艂ugowa sprowadza si臋 do przej臋cia przez bank obowi膮zk贸w organizacyjno-technicznych, takich jak: wystawianie rachunk贸w, upomnienia d艂u偶nik贸w, inkaso nale偶no艣ci itp.
Kredyty zwi膮zane z leasingiem maj膮 charakter kredytu rzeczowego.
Leasing jest w zasadzie alternatywn膮 wobec kredytu form膮 finansowania, polegaj膮c膮 na dostarczeniu przez leasingodawc臋 ustalonego umownie wyposa偶enia, urz膮dze艅, budynk贸w, itp. Leasingobiorca zobowi膮zuje si臋 do p艂acenia okre艣lonej op艂aty leasingowej roz艂o偶onej zazwyczaj na raty. W艂a艣cicielem przedmiotu umowy jest leasingodawca, ale strony mog膮 przewidzie膰 w umowie przeniesienie w艂asno艣ci na leasingobiorc臋; w贸wczas raty leasingowe, opr贸cz op艂aty leasingowej, obejmuj膮 tak偶e cz臋艣膰 zap艂aty za nabywany obiekt. Leasingodawc膮 mo偶e by膰 bank, ale tak偶e wyspecjalizowana firma leasingowa, producent, kt贸rego wyroby b臋d膮 przedmiotem leasingu.
Z punktu widzenia sposobu zabezpieczenia kredyty mo偶na podzieli膰 na:
lombardowe,
hipoteczne.
Kredyt lombardowy jest udzielany pod zastaw papier贸w warto艣ciowych, towar贸w, przedmiot贸w warto艣ciowych, lokat bankowych i nale偶no艣ci (np. z tytu艂u ubezpiecze艅). Jest on udzielany w bankach komercyjnych zazwyczaj na okres do 3 miesi臋cy. Cech膮 tego kr贸tkoterminowego kredytu jest posiadanie przez bank przedmiotu zastawu, a kredyt udzielany jest nie do pe艂nej jego warto艣ci. Przedmiotem zastawu s膮 rzeczy, kt贸rych fizyczne przechowywanie nie nastr臋cza bankowi trudno艣ci.
Bior膮c pod uwag臋 przedmiot zastawu, mo偶na wyr贸偶ni膰 nast臋puj膮ce rodzaje kredytu lombardowego:
pod zastaw papier贸w warto艣ciowych,
pod zastaw towar贸w na podstawie odpowiednich dokument贸w sk艂adowych (warrant贸w) lub transportowych,
pod zastaw weksli,
pod zastaw nale偶no艣ci.
Kredyt lombardowy jest najcz臋艣ciej udzielany do wysoko艣ci 60% warto艣ci zastawu stanowi膮cego jego zabezpieczenie.
Kredyt hipoteczny jest definiowany w literaturze 艣wiatowej w dwojaki spos贸b. Jedna definicja oparta jest wy艂膮cznie na przymiotniku 鈥瀐ipoteczny鈥, kt贸ry wskazuje na specyficzn膮 form臋 zabezpieczenia kredytu, jakim jest hipoteka, czyli wpis w IV dziale ksi臋gi wieczystej roszczenie kredytodawcy w stosunku do w艂a艣ciciela dane nieruchomo艣ci. Nieruchomo艣膰 opisana dan膮 ksi臋g膮 wieczyst膮 nie musi by膰 przy tym przedmiotem kredytowania. Polskie banki udzielaj膮 ju偶 po偶yczek, czasami na znaczne kwoty, zabezpieczonych hipotek膮 na nieruchomo艣ci, a cel udzielonej po偶yczki mo偶e by膰 dowolny.
Inna definicja kredytu hipotecznego przypisuje mu okre艣lone, charakterystyczne cechy, takie jak:
d艂ugi okres sp艂aty,
zabezpieczenie hipoteczne na nieruchomo艣ci,
powi膮zanie przedmiotu kredytu z przedmiotem zabezpieczenia,
relatywnie niskie oprocentowanie ze wzgl臋du na ma艂y stopie艅 ryzyka kredytowego,
mo偶liwo艣膰 sprzeda偶y wierzytelno艣ci zabezpieczonych hipotecznie bezpo艣rednio na rynku kapita艂owym lub za pomoc膮 d艂ugoterminowych papier贸w warto艣ciowych 鈥 list贸w zastawnych.
Druga definicja kredytu hipotecznego oddaje jego istot臋 jako instrumentu charakterystycznego dla banku hipotecznego.
Hipoteka jest pewn膮 form膮 zabezpieczenia zwrotu kredytu nawet w sytuacji, gdy nieruchomo艣膰 zmieni w艂a艣ciciela. Wynika to z faktu, 偶e bank zachowuje pierwsze艅stwo przed wierzycielami kolejnych w艂a艣cicieli nieruchomo艣ci.
Ze wzgl臋du na spos贸b oprocentowania kredytu wyr贸偶niamy:
kredyt o sta艂ym oprocentowaniu, kt贸ry zachowuje sta艂膮 stop臋 procentow膮 przez ca艂y okres obowi膮zywania umowy kredytowej,
kredyt o zmiennym oprocentowaniu, w kt贸rym stopa procentowa zmienia si臋 w zale偶no艣ci od zmian oprocentowania w umownym okresie kredytowania,
Sta艂e oprocentowanie jest cech膮 kredyt贸w kr贸tkoterminowych lub tych, w kt贸rych odsetki s膮 pobierane za ca艂y okres korzystania z kredytu. Oprocentowanie zmienne ma zastosowanie do kredyt贸w udzielanych na d艂u偶sze okresy.
Kredyty mog膮 by膰 wykorzystane:
jednorazowo 鈥 ca艂a kwota kredytu wykorzystywana jest w jednym terminie ustalonym w umowie kredytu,
w transzach 鈥 kwota kredytu mo偶e by膰 wykorzystana w wielu cz臋艣ciach i w r贸偶nych terminach,
w ci膮gnieniach 鈥 jest to spos贸b wykorzystania stosowany w przypadku linii kredytowej lub kredytu w rachunku bie偶膮cym 鈥 kredytobiorca sam reguluje wysoko艣膰 wykorzystania kredytu w zale偶no艣ci od potrzeb.
Ze wzgl臋du na formy sp艂aty, mo偶na podzieli膰 kredyty na sp艂acane:
jednorazowo- ca艂a kwota kredytu sp艂acona jest w jednym terminie ustalonym w umowie kredytu,
w ratach 鈥 kredyt sp艂acany w cz臋艣ciach, kt贸rych liczba i wysoko艣膰 ustalona jest w umowie kredytu,
z wp艂yw贸w na rachunek 鈥 gdy kredyt jest udzielony w rachunku bie偶膮cym lub przy linii kredytowej 鈥 wysoko艣膰 i terminy sp艂at zale偶膮 wy艂膮cznie od kredytobiorcy, poniewa偶 jego zad艂u偶enie zmniejsza si臋 przy ka偶dym wp艂ywie na rachunek.
Formy wykorzystania i sp艂aty kredyt贸w wi膮偶膮 si臋 艣ci艣le z okre艣lonymi rodzajami kredyt贸w.
Mo偶emy rozr贸偶ni膰 kredyty r贸wnie偶 ze wzgl臋du na osob臋 kredytobiorcy:
na finansowanie dzia艂alno艣ci gospodarczej,
konsumpcyjne, s艂u偶膮ce finansowaniu osobistych potrzeb kredytobiorcy.
Podstaw膮 udzielenia kredytu jest wniosek kredytowy, kt贸ry powinien okre艣la膰 istotne elementy umowy kredytowej.
Og贸lnie rzecz bior膮c przyjmuje si臋, 偶e wniosek powinien zawiera膰:
charakterystyk臋 wnioskodawcy, czyli potencjalnego kredytobiorcy
kwot臋 i walut臋 wnioskowanego kredytu
przeznaczenie kredytu z ewentualnym potwierdzeniem zawartymi kontraktami
proponowany okres kredytowania, okres karencji i terminy sp艂aty
proponowane zabezpieczenie kredytu.