PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA:
Schemat to- struktury poznawcze, za pomocą, których ludzie organizują swoją wiedzę o świecie według pewnych tematów; schematy silnie wpływają na to, co z otrzymanej informacji zauważamy, o czym myślimy i co później pamiętamy.
PRZYKŁAD:
Ludzi stoją proszą pieniądze na leki, ale zazwyczaj my kierujemy się schematem i myślimy, że chcą te pieniądze na alkohol.
Schematy i ich oddziaływanie:
- czyli nasze teorie dot. rzeczywistości społ.
- lub struktury poznawcze, z pomocą kt ludzie organizują swoją wiedzę o świecie wg pewnych tematów;
- schematy bardzo silnie wpływają na to, co zauważamy, o czym myślimy i co później pamiętamy.
- w nich zawiera się nasza podstawowa wiedza o świecie, ludziach i nasze odczucia.
- działają jak filtry, kt odsiewają inf. sprzeczną lub niespójną z dominującym motywem.
- jednak, gdy fakt bardzo odbiega od tematu, zapamiętujemy go.
- wraz z upływem czasu stają się silniejsze i oporne na zmiany
- przy przypominaniu sobie inf. luki w pamięci uzupełniamy schematem
- przekonania mogą kreować rzeczywistość!!!
FUNKCJE SCHEMATÓW
---Schematy pomagają nam kategoryzować bodźce, dostarczając odpowiedzi na pytanie „co to jest?", gdy napotykamy coś nieznanego. Odnoszenie nowych doświadczeń do tego, co już wiemy, jest efektywnym sposobem osiągania zrozumienia społecznej rzeczywistości, szczególnie jeśli te nowe doświadczenia są niejednoznaczne i trudne do rozszyfrowania.
Np. Sąsiadka Jasia poprosiła go o przysługę, ale bardzo się śpieszyła i nie mogła wyjaśnić o co jej chodzi więc dała mu kartkę (do przeczytania) z instrukcją:
Na początek należy rozwinąć całą zawartość materiału. A następnie wymierzyć i uciąć odpowiednią długość, w zależności ile jest potrzebne. Natrzeć i przylgnąć. Ostatnim elementem pracy będzie równomierne przeciągniecie wałka po całej powierzchni.
Jasiu pomyślał brzmi to dość dziwnie. Postanowił zadzwonić do sąsiadki i zapytać o co chodzi w tej instrukcji. A Ona odparła, ze o pomoc w przyklejaniu tapety.
Jeżeli dysponujesz już tym schematem interpretacyjnym dla tekstu, staje się on całkowicie zrozumiały.
--- posługujemy się również schematami przy ocenianiu ludzi. Idąc na pierwsze zajęcia i nie znamy nauczyciela. Sugerujemy się usłyszanymi opiniami od innych na temat nauczyciela. Np. jedni mogą słyszeć, że jest on nieprzyjemny, surowy, żartobliwy.. inni słyszeli również żartobliwy ale również miły, wesoły, gadatliwy. A następnie podczas zajęć wyszukujemy w nim tych cech. Posługujemy się ustalonymi schematami.
---Niekiedy to, co spostrzegamy, jest względnie jednoznaczne i nie musimy uciekać się do naszych schematów, by dokonać interpretacji. Na przykład nauczyciel był wyraźnie pewny siebie, a nawet zarozumiały. Ponieważ jego zarozumiałość była dość oczywista, uczniowie nie musieli polegać na swoich oczekiwaniach, żeby odpowiedzieć na pytania. Ocenili wykładowcę jako mało skromnego zarówno w tych wypadkach, gdy przypisywali mu mniej czy bardziej sympatyczne cechy.
---Dla radzenia sobie z wieloznacznością ludzie posługują się schematami, wierząc, ze ich schematy są trafne.
Np. Pewna dziewczyna chodzi po centrum handlowym i nagle pewien pijany bezdomny podchodzi do niej i pyta: czy pożyczy mu pieniądze to schemat podpowie Jej, że On chce te pieniądze przeznaczyć na alkohol a nie na coś do jedzenia.
--- Schematy dostarczają także użytecznych wskazówek dotyczących naszego działania, tak że nie musimy zatrzymywać się i zastanawiać nad każdym kolejnym krokiem. Na przykład idąc do teatru nie zastanawiamy się jak by się ubrać, czy najpierw oglądamy spektakl a później płacimy za bilety. Czy też jak powinniśmy się tam zachować.
Funkcje schematów:
- wypełniają luki naszej wiedzy
- pomagają organizować świat
- pomagają nadawać sens światu, zapewniają poczucie ciągłości z poprzednimi wydarzeniami
- pozwalają ograniczyć wieloznaczność sytuacji
- wskazówki dla pamięci
Rola dostępności i zdarzeń poprzedzających:
Dostępność łatwość z jaką możemy sobie uświadomić rozmaite myśli i idee;
Idea dostępna to taka, która jest obecnie uświadamiana albo która może zostać łatwo przywołana do świadomości.
Jak wykazały badania dostępność takich czy innych treści może zależeć od czynników dość przypadkowych. To co zdarzy nam się przed dostrzeżeniem faktu robić czy myśleć może wpłynąć na wzbudzenie określonego schematu, czyniąc go bardziej dostępnym. Zwiększa się wtedy prawdopodobieństwo, że zostanie on użyty do zinterpretowania tego co obserwujemy.
Tak więc ostatnie doświadczenia mogą zaktywizować schematy które ludzie wykorzystują do zinterpretowania sytuacji niejednoznacznych.
Wzbudzanie schematu pod wpływem zdarzeń poprzedzających zwiększanie się dostępności schematu pod wpływem tego co było doświadczane bezpośrednio przedtem.
Przykłady:
Gdy w poczekalni w przychodni usłyszymy że ktoś ma gruźlicę i ma takie objawy jak my myślimy że też mamy taką samą chorobę. Sugerujemy się tym co usłyszeliśmy przed chwilą.
Pobyt w kościele, zawsze tako samo się zachowujemy np. klęczymy, modlimy się, wyciszamy telefon. Nie musimy się w tej sytuacji zastanawiać jak się zachować ponieważ przywołujemy schemat który zawsze występuje.
Gdy ktoś napisał w szkole źle sprawdzian kilka razy to wg nas kolejne też napisze błędnie ponieważ sugerujemy się tym co już było.
Zmienianie schematów:
jak łatwo ludzie modyfikują swoje poglądy
Większość z nas zna przynajmniej jednego starego zrzędę, który ma ustalony,
nieustępliwie broniony pogląd na niemal każdą sprawę. Co w kraju wymaga dziś naprawy?
Nasz Stary Zrzęda (S.Z.) zna odpowiedź. Dlaczego nasze szkoły są w tak kiepskiej kondycji?
Co musi zrobić miejscowa drużyna baseballowa, żeby zdobyć mistrzostwo? Jaki samochód jest
najlepszy? Po prostu spytaj S.Z. Gdybyśmy ośmielili się przedstawić takiej osobie dane
niezgodne z jej przekonaniami, bez wątpienia usłyszelibyśmy w odpowiedzi wykład
o zawodności statystyki, o próbie zagmatwania problemu przez przygłupich liberałów (albo
durnych konserwatystów) lub być może pouczenie w rodzaju: „To jest wyjątek, który
potwierdza regułę".
Większość ludzi nie zmienia łatwo swoich przekonań, nawet w obliczu sprzecznej z nimi informacji. Być może nie jesteśmy aż tak
skostniali w poglądach jak Stary Zrzęda, ale także i my nie zmieniamy lekko własnych
schematów, nawet kiedy dane wskazują, że powinniśmy to uczynić.
Dlaczego ludzie tak trwają przy swoich z góry przyjętych założeniach, nawet gdy mają do
czynienia z wyraźnie niezgodną z nimi informacją?
uznanie, że nie mamy racji, wzbudza dysonans, a spostrzeganie rzeczywistości jako zgodnej
z naszymi potrzebami, życzeniami i przekonaniami przynosi naszemu ego satysfakcję. Decyduje
tu także sposób funkcjonowania umysłu. Dane potwierdzające nasze przekonania są przez nas
łatwiej zauważane, lepiej pamiętane i uznawane za ważniejsze. Informacja niezgodna
z przekonaniami częściej zostaje przeoczona, zapomniana i częściej jest uznawana za nieistotną,
nawet gdy nie jest ważna dla naszej samooceny. Poniżej przedstawimy kilka przykładów
ilustrujących skłonność ludzi do upartego trzymania się własnych schematów. Niektóre z tych
przypadków mogą być wiązane i czynnikami motywacyjnymi, takimi jak dysonans, inne ze
sposobem, w jaki rejestrujemy i zapamiętujemy informację.
Rozpatrzmy badania dotyczące zjawiska nazwanego efektem pierwszeństwa. Kilka
eksperymentów dowiodło, że pierwsze wrażenia często są bardzo ważne, ponieważ wpływają na
to, jak interpretowana jest informacja napływająca później. (Choć w pewnych okolicznościach
występuje efekt świeżości — największy wpływ ma informacja uzyskana na końcu — jak się
wydaje, są to jednak zjawiska o charakterze wyjątku od reguły). Efekt pierwszeństwa bierze się
stąd, że na podstawie informacji otrzymanej na początku ludzie tworzą schematy, a te wpływają
na sposób interpretowania dalszej informacji. To znaczy, ludzie często uporczywie kierują się
swoim pierwszym wrażeniem i późniejsza informacja, która mu przeczy, jest ignorowana,
uznawana za nieistotną czy niewiarygodną lub bywa reinterpretowana.
Samospełniające się proroctwo:
Ludzie mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby co wpływa na ich postępowanie względem tej osoby które powoduje że zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami
Zjawisko które polega na tym że określone oczekiwania w stosunku do innych osób samych siebie lub przyszłych zdarzeń wpływają na zachowania innych bądź nas samych co powoduje spełnienie oczekiwań Jest zjawiskiem nieświadomym i pojawia się w sposób mimowolny
Przykład:
Będąc mężczyzna wybierasz się na spotkanie z feministka która spodziewa się po wszystkich mężczyznach nieprawidłowego brutalnego zachowania Starasz się zachować spokój lecz czujesz się coraz bardziej podirytowany jej zachowaniem Ostatecznie jej wrogość wywołuje w Tobie wrogość tak spełnia się proroctwo „ dowiodłeś” o słuszności jej przekonania że wszyscy mężczyźni to niebezpieczne kreatury
Afro-Amerykanin rozmawia z policjantem który uważa ze wszyscy Afro są źli i skłonni do przemocy Policjant traktuje Afro bez pobłażania Afro ogarnia złość i zaczyna się rzucać Policjant potwierdza w ten sposób że wszyscy Afro są źli i agresywni
Kiedy uznajemy nasze schematy za nietrafne lub zmieniamy zdanie?
- jeśli jakaś inf. jest do tego stopnia niezgodna ze schematem, że ludzie poświęcają czas, próbując ją wyjaśnić lub pogodzić z uprzednimi przekonaniami, to przypominają sobie tę, inf. trafnie.
- kiedy ludzie znajdują się w sytuacji, w kt jest dla nich ważne, by ich przekonania były trafne i dawały się obronić(np. publiczne wyjaśnianie, dlaczego mają takie a nie inne poglądy), to bardziej prawdopodobne będzie dostrzeganie inf. niezgodnej, a nie jej ignorowanie i pomniejszanie jej znaczenia.
- są sytuacje, gdy ludzie poszukują inf. zarówno mogącej potwierdzić jak i podważyć ich hipotezy, unikają w ten sposób samo spełniającego się proroctwa, jeśli istnieje dla niego jasna alternatywa, lub, gdy są specjalnie proszeni by go podważyć.
-kiedy jest tyle niezgodnych danych i mają taki ciężar gatunkowy, że nie można ich ignorować-gdy istnieje silny nacisk innych by przyjąć nowe poglądy
Heurystyki wydawania sądów
Przeanalizujemy trzy uproszczenia myślowe stosowane przez ludzi w próbach budowania trafnego obrazu świata. Są one nazywane heurystykami wydawania sądów. Wyraz „heurystyka” pochodzi od greckiego słowa oznaczającego „odkrywać". W dziedzinie poznania społecznego heurystyki to reguły, którymi kierują się ludzie, by formować sądy w sposób szybki i efektywny
heurystyki wydawania sądów: uproszczone reguły wnioskowania, którymi posługują się ludzie, by wydawać sądy w sposób szybki i efektywny.
Gdy ludzie nie mają czasu, aby się zastanawiać jak postąpić w danej sytuacji, jest im wygodniej postąpić wg. wybranego przez siebie schematu. Widząc idącą blondynkę w szpilkach i spódniczce mini podsuwa się nam szybko jakiś schemat, nie zastanawiamy się nad nim długo. Pusta dziewczyna, różowa. Może tak być a wcale nie musi.
Nie ma gwarancji, iż wnioski dotyczące rzeczywistości, które ludzie wyciągają za ich pomocą, będą poprawne. Niekiedy heurystyki są nieodpowiednie do wykonywanego zadania albo są niewłaściwie zastosowane i wtedy prowadzą do błędnych ocen. W istocie pokaźna część badań w dziedzinie poznania społecznego dotyczy właśnie takich błędów w rozumowaniu.
Uproszczone reguły myślowe są jednak efektywne i zwykle prowadzą do dobrych decyzji, podejmowanych w rozsądnym czasie. Czym są te uproszczenia? Stwierdziliśmy już, że należy do nich posługiwanie się schematami. Inną uproszczoną regułę postępowania rozważaliśmy w rozdziale 3: wybierz alternatywę, która da ci poczucie jak największego zadowolenia z siebie. Podstawowe założenie wyjaśnień odwołujących się do pojęcia samooceny, takich jak teoria dysonansu, głosi, że w naszych sądach i decyzjach kierujemy się potrzebą podtrzymania samooceny.
Heurystyka dostępności: nieformalna reguła umysłowa, na mocy której wydają sądy kierując się tym, jak łatwo mogą coś przywołać do świadomości.
Problem z heurystyką dostępności polega na tym, że niekiedy to co jest dostępne w naszej pamięci, ma charakter nietypowy i prowadzi do błędnych ocen.
Przykłady:
Ktoś podwozi nas samochodem, decyzja czy zapniemy pasy przypuszczalnie będzie zależała od tego, jak oceniamy prawdopodobieństwo że tego dnia może się zdarzyć wypadek. Na tę ocenę może też wpłynąć to jak łatwo przypomnimy sobie przykłady wypadków samochodowych.
Przypuśćmy że bliska nam osoba doznała poważnych obrażeń kolizji, lub właśnie przeczytaliśmy w gazecie o wstrząsającej katastrofie drogowej. Te przykłady przypadków mogą sprawić że będziemy skłonni zapiąć pasy.
Heurystyka reprezentatywności: jak podobne jest A do B
Na przykład
osoba pracująca z nieletnimi
przestępcami może uznać, że wśród ogółu młodzieży jest większy odsetek
przestępców niż osoba, która pracuje w banku. W obu przypadkach przekonania te
nie są oparte o fakty, a więc nie posiadają waloru obiektywności.
heurystyka reprezentatywności: uproszczona metoda
wnioskowania polegająca na tym, że klasyfikacji czegoś
dokonuje się na podstawie stopnia podobieństwa do
przypadku typowego
przykłady: niemieckie auta są lepsze, chińskie produkty są słabej jakości, Niemki są brzydkie itd.
ZAKOTWICZENIE I DOSTOSOWANIE:
Ludzie często dokonują oszacowań w ten sposób że rozpatrują pewna wartość początkową i następnie decydują jak muszą zmodyfikować w swojej odpowiedzi
Heurystyka zakotwiczenia/ dostępności
Przykład:
Nauczycielka pyta się uczniów ile % tłuszczu jest w mleku Pierwsza osoba odpowiada 3% i kolejne osoby bazują na pierwszym przykładzie odpowiedzi
Przykład:
Wybieramy się do szpitala który słynie z dobrej opinii i miłego personelu która zachwycają się znajomi i rodzina Tak się złożyło że miałeś wypadek i chcąc nie chcąc pojechałeś do tego szpitala Jednak kiedy się przyjechałeś okazało się że personel jest niemiły na badania czekasz dość długo a asystentka doktora zachowuje się grubiańsko Jednak wszyscy mówili że jest inaczej Jednak to doświadczenie będzie zakotwiczeniem dla oceny tego szpitala sprawiając że będziesz mieć opory aby tam pójść.
WNIOSKOWANIE Z PRÓB NIEREPREZENTATYWNYCH: UOGÓLNIENIA NA PODSTAWIE INFORMACJI Z PRÓB
Tworzymy sobie pogląd bezdomnych po obejrzeniu w telewizji kilku wywiadów z nim czy po spotkaniu kilku z nich na ulicy. Dokonawszy kilku obserwacji zachowania naszych znajomych, mamy wrażenie, że całkiem dobrze poznaliśmy ich osobowość. W każdym z tych przykładów wiedza o świecie czy o człowieku jest fragmentaryczna. Nie kontaktowaliśmy się ze wszystkimi bezdomnymi i nie byliśmy świadkami wszystkich zachowań naszych znajomych. A jednak tak jak naukowcy na podstawie prób danych wyciągają wnioski dotyczące populacji, tak często my wypełniamy luki w wiedzy zakładając, że to, czego nie zobaczyliśmy, jest podobne do tego, co zostało przez nas zaobserwowane.
Naukowcy dokonując doboru prób, dążą do tego, by próba była reprezentatywna dla całej populacji. Kiedy zapraszamy gości na prywatkę, nie pragniemy, by była to próba dobrana losowo spośród wszystkich naszych znajomych. Chcemy zaprosić tych, którzy są szczególnie zabawni i interesujący i którzy będą się wzajemnie akceptowali.
Ludzie często jednak przejawiają niewrażliwość na to, że próba ma charakter tendencyjny, i maja silną skłonność do uogólnienia swoich ograniczonych doświadczeń. Proces ten nazywa się Wnioskowaniem z prób niereprezentatywnych.
Dokonanie uogólnień na podstawie prób informacji,
o których wiadomo, że są tendencyjne bądź nietypowe.
Szacowanie współzmienności: przewidywanie jednej zmiennej na podstawie innej
szacowanie współzmienności: ocenianie stopnia, w jakim dwie zmienne są skorelowane, to znaczy przewidywanie jednej zmiennej (np. to, ze dziewczyna jest miła i przyjemnie się z nią rozmawia) na podstawie innej zmiennej (np. będzie się nam dobrze mieszkało)
np. 4 koleżanki wynajmują razem mieszkanie i właśnie jedna z nich zrezygnowała z mieszkania z nimi ponieważ już skończyła studnia. Dziewczyny teraz szukają na jej miejsce innej współlokatorki. Jedna stwierdziła, że w jej wiosce mieszka jedna dziewczyna która chce zacząć studiować w tym mieść. Powiedziała, że parę razy rozmawiała z nią i stwierdziła, że jest bardzo miłą osobą i przyjemnie mi się z nią rozmawia. Ale czy będzie również przyjemnie i miło będzie się nam mieszkało razem w jednym mieszkaniu.?
korelacja pozorna: przekonanie, że dwie zmienne są skorelowane, podczas gdy w rzeczywistości tak nie jest; wynika ono ze schematu, zgodnie z którym istnieje
pomiędzy nimi związek
np. określenie charakteru na podstawie wyrąbanego koloru przez człowieka a w rzeczywistości mogą te cechy się nie zgadzać.
--Osoba która wybiera kolor czerwony jako określenie siebie samego jest ambitna, odważna, energiczna i ekstrawertyczna.
--Osoba identyfikująca się z kolorem żółtym jest towarzyska, rozmowna, a także zwrócona ku ludziom.
--Osoba która opisując swój charakter utożsamia się z kolorem brązowym jest uczciwa, praktyczna, pomocna i uporządkowana.
--Osoba identyfikująca swój charakter z kolorem czarnym jest zdyscyplinowana, niezależna, obdarzona silna wola i własnymi przekonaniami.
--Osoba utożsamiająca się z kolorem blado zielonym jest skromna, pełna życzliwości, ułożona i obdarzona intuicją.
efekt pierwszeństwa: proces, za sprawą którego nasze
pierwsze wrażenie dotyczące innej osoby wpływa na to,
że jej późniejsze zachowanie interpretujemy w sposób
zgodny z tym pierwszym wrażeniem
Nauczyciel siedzi i sprawdza pracę. W pierwszej pracy student napisał bardzo dobrze że wychowawca był zadziwiony, natomiast dalsze odpowiedzi na pytania były błędne. Tymczasem w drugiej pracy sprawdzanej przez nauczyciela było na odwrót. Pierwsze zadania były rozwiązane błędnie a końcówka pracy była rozwiązana bardzo dobrze.
Po sprawdzeniu obydwóch prac nauczyciel ocenił pierwszą pracę na ocenę wyższą, ponieważ zasugerował się początkiem pracy, która była napisana rewelacyjnie, natomiast druga pracę ocenił na niższą ocenę ponieważ początek go zniechęcił, nie zwracając uwagi na fakt, że obydwie prace posiadały taką samą ilość błędów.
efekt uporczywości: odkrycie, że przekonania ludzi
dotyczące ich samych i świata społecznego utrzymują
się nawet wtedy, gdy dane wspierające te przekonania
zostały podważone
Przykład: Kłótnia małżeńska. W przypływie złości kobieta mówi partnerowi, że jest głupi, nieodpowiedzialny i do niczego się nie nadaje. Gdy już emocje opadną przeprasza go, mówiąc że to nie była prawda, ale mężczyzna i tak w końcu dochodzi do wniosku, że faktycznie on jest właśnie taki jak powiedziała żona i szuka dowodów na to.
Charakterystyka ludzkiego wnioskowania
Ludzie robią to co robią z sensownych powodów sa nieustępliwymi teoretykami trzymającymi się swoich schematów nawet wtedy gdy niezgodne z nimi dane im zaprzeczają
Czy chcielibyśmy by ludzie zmieniali/odrzucali swoje schematy kiedy sa w nowej sytuacji
Podchodzimy do nowych sytuacji wyposażeni w nowych które pomagają nam zinterpretować to co zobaczymy
Lepiej jest czasem cos zbagatelizować niż całkowicie zmieniać nasz pogląd za każdym razem kiedy napotykamy jakis niezgodny z nim fakt
Dane świadczące o błędach we wnioskowaniu mogą być wyolbrzymione
W wielu eksperymentach ludzie byli proszeni o dokonywanie oszacowań które nie miały wielkiego dla nich znaczenia Więc mogli oni się nie troszczyć zbytnio o trafne wnioskowanie do którego sa zdolni
Kiedy stosowane sa zadania o znaczących konsekwencjach ludzie dokonują wnioskowań cechujących się większym stopniem złożoności większa trafnością
Przykład
Pewne uczestniczki otrzymały informacje o człowieku nazwiskiem pan X którego nie spotkały wcześniej Każda dowiadywała się jak bardzo panu X zależało na tym by się umówić się z każda z kobiet i poznawał pewne fakty z nimi np. czy lubią czekoladę czy często się uśmiechają Uczestniczki badań poproszono o ocenę związku pomiędzy cechami kobiet a gotowością pana X by się umówić Uczestniczki posługiwały się prostymi strategiami i dokonywały oszacowań które nie całkiem złw nie były też trafne
Działo się tak dlatego że nie były zainteresowane by dokonać oszacowań jak najstaranniej Gdy uczestnikom bardziej zależałoby na stwierdzeniu tego co panu X podoba a co nie stosowałyby złożone strategie i dokonywały trafnych ocen
Korygowanie ludzkiego wnioskowania
Bariera nadmiernej ufności zbyt duże zaufanie do trafności własnych sądów; zazwyczaj nie są one tak trafne, za jakie się je przyjmuje.
Każdy zatem, kto usiłuje udoskonalić ludzkie wnioskowanie, musi stawić czoło barierze nadmiernej ufności. Wielu jak się wydaje, sądzi że ich rozumowanie jest bez zarzutu i nie wymaga żadnego poprawiania. Drogą do polepszenia ludzkiego wnioskowania może być zatem zajęcie się bezpośrednio tą nadmierną ufnością i uzmysłowienie ludziom, że mogą się mylić.
Przykłady:
Jadąc samochodem nie zwracamy uwagi na znaki np. uwaga zwierzęta ponieważ nigdy nie napotkaliśmy żadnych zwierząt na drodze jesteśmy pewni że Nigdy nie spotkamy, chociaż ktoś przekonuje nas że powinniśmy na tej drodze uważać.
Nie używanie pasów. Uważam że jestem dobrym kierowcą nie potrzebne mi pasy, lub to tylko kawałek policja na pewno mnie nie złapie.
Bagatelizowanie choroby. Np. To tylko kaszel nic mi nie będzie.
Branie leków ‘’na własną rękę’’