Terapia Gestalt Główny twórca: twórca Perls, opierał się na założeniach, że wszystkie doświadczenia jednostki porządkowane są w pewne figury, całości, postaci. Terapia ma charakter niederektywny. Cele terapii:
stworzenie warunków do pełnego doświadczania siebie do poszerzenia świadomości, polegającego między innymi na doświadczaniu przeciwieństw. Co pozwala na dokonywanie odpowiednich w życiu wyborów, zgodnych z autentycznymi pragnieniami I przyczynia się także do nawiązywania z innymi ludźmi rzeczywistych kontaktów
Terapie humanistyczno-egzystencjalne Główny reprezentant: C. Rogers Zaburzenia pacjenta powstają w dzieciństwie, gdy rodzice nie stwarzają mu dogodnych do rozwoju warunków wychowawczych. Przez to człowiek w życiu dorosłym może działać destruktywnie, nieefektywnie, przeżywać napięcia itp. Cele:
wytworzenie zaufania między terapeutą a pacjentem
stworzenie pacjentowi możliwości sprzyjającego rozwoju
wyzwolenie sił leczniczych tkwiących w pacjencie, aby mógł zrozumieć własny problem i wprowadzić konstruktywne zmiany w życie
Ćwiczenia pytanie 10
Terapeutyczne i wychowawcze oddziaływanie teatru na człowieka jest znane od czasów starożytnych, pozwala uczestnikom dziejących się na scenie wydarzeń na przeżycie stanu związanego z pojęciem katharsis (oczyszczenia). Teatrowi greckiemu przypisywano zdolność „kierowania duszami”, czyli wpływania na obyczaje i postępowanie, oddziaływania na uczucia lub ich rozbudzania. W każdym razie już wówczas odkryto uzdrawiające właściwości przedstawień, które – odpowiednio wyreżyserowane – wykorzystywano do leczenia obłędu przez odtwarzanie pacjentom scen imitujących ich lęki i omamy; w ten sposób choroba zostawała nazwana i oswojona.
Teatr to jednak nie to samo co drama, mimo że posługuje się środkami teatralnymi. Trudno dramę utożsamiać z teatrem, ponieważ brak tu wielu cech scenicznych: nie ma reżysera, podziału na aktorów i widzów i wydzielonych części sali do realizacji pokazu. Znawcy dramy z wielkim naciskiem mówią w swoich publikacjach, że w przedstawieniach dramy najistotniejszą rolę wychowawczą lub terapeutyczną odgrywa intencjonalność i systematyczność tego procesu, który prowadzi uczestników zajęć do odciążenia psychicznego i jego emocjonalnej integracji. Rozwój ich osobowości polega na przeżywaniu i rozwiązywaniu fikcyjnych sytuacji konfliktowych, co ma na celu przygotowanie pacjentów do pełnienia różnorodnych ról społecznych.
Drama pomaga dzieciom i młodzieży modyfikować swoje zachowania i sposoby myślenia przez realizację własnych idei w akcji, a nie przez bezpośrednią modyfikację niewłaściwego zachowania w życiu. Pozwalając eksperymentować uczestnikom z różnorodnymi sposobami postępowania, daje im bezpieczną szansę na wypróbowanie i sprawdzenie konsekwencji tych zachowań, wpływając w ten sposób na ich pełniejszy rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczny.
Mówiąc o dramie, należy rozróżnić przynajmniej dwa jej rodzaje: psychodramę i socjodramę. Psychodrama to metoda wykorzystywana przez psychologów, psychiatrów, terapeutów do leczenia zaburzeń emocjonalnych i w kontaktach interpersonalnych, a także do rozwijania możliwości wewnątrzpsychicznych, czyli wiązania doświadczeń pacjenta z wewnętrznymi elementami psychiki, dzięki czemu pojawia się asymilacja i integracja jego osobowości. Przez łączenie wszystkich sposobów ekspresji i uczuć człowieka, takich jak taniec, gest, mimika, dźwięk i słowo wykorzystuje ją do resocjalizacji młodzieży niedostosowanej społecznie.
Celem psychodramy jest wgląd w problemy jednostki, ujawnienie skrywanych motywów działania, pomoc w zrozumieniu oraz zmianie niewłaściwych postaw; zmiana negatywnych wzorów zachowań; rozwiązanie konfliktów interpersonalnych oraz intrapersonalnych, będących źródłem problemów jednostki; wspomaganie rozwoju potencjalnych możliwości jednostki.
Według Jana Tatarowicza z Centrum Metodycznego Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej zasadnicza różnica między dramą a psychodramą polega na odmiennej relacji jednostki względem innych i samego siebie. W dramie uczestnik akcji odgrywa siebie, a w psychodramie – ujawniania siebie. Drama odnosi się do problemów i konfliktów interpersonalnych, podczas gdy psychodrama ilustruje sferę konfliktów intrapersonalnych. Z kolei w socjodramie w sytuację dramatyczną jest włączona cała grupa, a nie, jak w przypadku psychodramy, jeden członek zespołu. Grupę psychodramatyczną tworzy się w celu pomagania jednostce w przezwyciężeniu jej konfliktów wewnątrzpsychicznych i interpersonalnych, a socjodrama odnosi się do problemów grupy już istniejącej, która ma inne niż terapeutyka cele, np. zajęcia nurtujące członków danej grupy, walczących z charakterystycznymi dla nich przeciwnościami losu lub obejmujące zagadnienia o szerszym znaczeniu społecznym.
Jest to aktywna metoda umożliwiająca zbadanie przeszłych, teraźniejszych i przyszłych zdarzeń życiowych. Jej celem jest wydobycie problemów na zewnątrz i ich możliwe rozwiązanie bardziej za pomocą inscenizacji aniżeli rozmowy o nich. Psychodrama daje sposobność przećwiczenia nowych ról w sposób bezpieczny, spojrzenia na siebie z zewnątrz, uzyskania dystansu do problemu i wprowadzenia zmian.
Tematem improwizacji psychodramatycznych są głównie autentyczne, osobiste problemy, czerpane z życia jednego z uczestników zajęć, zwanego protagonistą. Pozostali uczestnicy patrzą na problem jego oczami. Zadaniem protagonisty jest kierowanie akcją według własnych potrzeb, podczas gdy lider – osoba prowadząca psychodramę – utrzymuje sytuację pod stałą kontrolą. Posiedzenie psychodramatyczne składa się z trzech etapów: wprowadzenia grupy w sytuację i ustalenia istoty problemu, właściwej gry z ujawnieniem przez protagonistę siebie i swoich problemów oraz zakończenia, w trakcie którego dyskutuje się na temat przebiegu zdarzenia.
W trakcie psychodramy uczestnicy mają do czynienia z trzema rodzajami przeżyć: osobistymi, interpersonalnymi i uspołeczniającymi. Przeżycia osobiste są najważniejsze i zajmują najwięcej czasu; odniesienia interpersonalne pojawiają się we wzajemnych kontaktach międzyludzkich i ich omawianie na forum grupy ma służyć ich pomyślnemu rozwiązaniu; wreszcie – przeżycia uspołeczniające ujawniają się wówczas, gdy uczestnicy psychodramy odgrywają role obrazujące dysharmonię i konflikty naruszające trwałość grupy, w której funkcjonują.
Spośród różnorodnych technik terapii przez teatr na szczególną uwagę zasługuje terapia przez sztuki teatralne. Należy zaznaczyć, iż terminy teatroterapia oraz terapia przez sztuki teatralne różnią się zasadniczo. Pierwszy dotyczy spontanicznych przedstawień teatralnych, w których jednostka bezpośrednio uczestniczy, drugi natomiast określa styczność jednostki z przedstawieniem teatralnym na zasadzie emocjonalnego uczestnictwa.
Biorąc pod uwagę wcielanie się jednostki w rolę widza, istotne jest odpowiednie dostosowanie tematyki sztuki do problemu dotykającego jednostkę i jej należyte przygotowanie do uczestnictwa w tego typu terapii. Zetknięcie się jednostki ze sztuką, zwłaszcza w pełnym wymiarze, wcielenie się w rolę widza prawdziwego przedstawienia teatralnego, rozgrywającego się na deskach teatru może stanowić przeżycie szczególne, zważywszy na magię i specyfikę miejsca, w jakim się odbywa owo spotkanie ze sztuką. I tu, bez względu na to czy odbiorcami będą dzieci, czy dorośli, osoby niedostosowanie społecznie lub niepełnosprawne, odpowiednio pokierowany proces przeżywania tego spotkania może przynieść wiele pozytywnych efektów.
W Polsce terapia z wykorzystaniem sztuki teatralnej jest zjawiskiem stosunkowo nowym, ale stosowanym jako narzędzie pomocne w kształtowaniu inteligencji emocjonalnej. Efekty płynące z tego rodzaju terapii to m.in. rozwój emocji, przeżyć i umiejętności ich okazywania w sposób społecznie akceptowany, uwrażliwienie na potrzeby innych i rozwój wrażliwości.