09.03.2013 r.
Egzamin ustny
29.06.2013 r. – egzamin z wykładów
09.06.2013 r. – egzamin z ćwiczeń
Podręczniki: Żegnałek, Okoń, Kupisiewicz
I. Dydaktyka jedna z dyscyplin nauk pedagogicznych. Pochodzi z języka greckiego, w którym didaktikos - pouczający, a didasko – uczę. Z etymologii słowa dydaktyka wnosić można że swoim zasięgiem obejmowała ona to co dotyczy nauczania i uczenia się.
W dziejach nauki nazwie dydaktyka nadawano różne znaczenia.
Po raz pierwszy nazwa dydaktyka pojawiła się w Niemczech na początku XVII wieku rozumiana była jako sztuka nauczania, a więc swego rodzaju umiejętność praktyczna. Ten sposób rozumienia dydaktyki przetrwał do początku XIX wieku kiedy to pedagog, filozof niemiecki J.F.Herbart skonstruował teoretyczne podstawy dydaktyki czyniąc z niej teorię nauczania wychowującego. Herbart i jego zwolennicy uważali dydaktykę za teorię nauczania. Przypisywała ona podstawowe znaczenie czynnościom nauczyciela.
Drugie znaczenie pedagogiki reprezentowane jest przez twórców „nowej szkoły” na czele której stał amerykański filozof, pedagog J.Dewey. Następuje koncentracja na czynnościach ucznia. Zwolennicy tej szkoły przyznawali aktywną i twórczą rolę w procesie uczenia się. W ich interpretacji dydaktyka stała się teorią uczenia się – analizą czynności uczniów.
Współcześnie dydaktykę pojmuje się jako naukę o nauczaniu i uczeniu się.
Dydaktyka ogólna – obejmuje swoimi badaniami wszelkie przedmioty i szczeble pracy szkolnej inaczej nazywamy ją ogólną teorią nauczania i uczenia się (kształcenia się).
Dydaktyka szczegółowa –to tzw. metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów (np. metodyka historii), są to teorie nauczania i uczenia się poszczególnych przedmiotów na określonych szczeblach nauki.
Dydaktyka zajmuje się:
- celami nauczania i uczenia się,
- treściami nauczania i uczenia się,
- procesem nauczania i uczenia się,
- zasadami nauczania i uczenia się,
- metodami nauczania i uczenia się,
-charakterystyką środków dydaktycznych - analizą warunków organizacyjnych procesy dydaktycznego, w celu określenia jak najbardziej optymalnych warunków dla efektywnego nauczenia i uczenia się.
W ramach dotychczasowej dydaktyki istnieją 3 systemy dydaktyczne:
1. system szkoły tradycyjnej (szkoła Harbartowska),
2. system szkoły aktywnej (szkoła Deweyowska),
3. system szkoły współczesnej.
Uczenie się – jest to proces zamierzonego nabywania przez uczący się podmiot określonych wiadomości, umiejętności i nawyków dokonujący się w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości.
Nauczanie – pojmowane jest jako organizowanie i bezpośrednie kierowanie procesem uczenia się. Polega na inicjowaniu i organizowaniu uczenia się, na kierowaniu tym procesem za pomocą zasad, metod, form organizacyjnych oraz przez odpowiedni dobór i układ treści kształcenia się.
Kształcenie – pojmuje się jako działalność nauczycieli i uczącego się czyli jako nauczanie i uczenie się. Zadaniem kształcenia jest wszechstronny rozwój intelektualny, wielostronnie powiązany z rozwojem wolicjonalno-emocjonalnym.
Wykształcenie – pojmuje się jako rezultat kształcenia.
Wychowanie – określane jest jako przygotowanie człowieka do życia i kształtowanie wszechstronnie rozwiniętej osobowości.
I.
Wychowanie→ edukacja emocjonalna (dotyczy motywów, uczuć i emocji)→ aspekt emocjonalno-motywacyjny ,
Nauczanie → edukacja poznawcza (dotyczy umiejętności, wiadomości)→aspekt poznawczy,
Kształcenie→ jest działaniem edukacyjnym zrównoważonym w aspekty emocjonalno-motywacyjne i poznawcze,
Edukacja → obejmuje ogół działań edukacyjnych,
Działanie edukacyjne → system czynności obejmujący planowa zmianę w uczniu .
Rysunek
- eksperyment,
- wywiad i ankieta,
- testy dydaktyczne.
System dydaktyczno wychowawczy to złożona kompleksowa, dynamiczna całość obejmująca elementy, strukturalnie i funkcjonalnie ze sobą powiązanych.
Struktura systemu dydaktycznego
N-nauczyciel, U- uczeń, T –treści kształcenia, Z-zasady nauczania, O-organizacja nauczania, M-metody nauczania, Ś- środki nauczania, B-baza nauczania
Zasada nauczania- to ogólna norma postępowania dydaktycznego,
Metody kształcenia – sposób pracy i sposób pracy nauczyciela z uczniami,
Środki dydaktyczne- pomoce naukowe niezbędne w procesie nauczania,
Baza nauczania – struktura na której opiera się
Trzy poziomy w strukturze:
3 poziom(Z+M+O) – dotyczy szeroko rozumianych organizacji pracy nauczyciela, jego wielorakich zabiegów dydaktycznych, stosowanych metod, zasad;
2 poziom (N+U+T) – obejmuje nauczyciela i uczniów oraz treści za pośrednictwem których odbywa się relacja między nimi;
1 poziom (Ś+B) – stanowi materialną podstawę systemu dydaktycznego.
System szkoły tradycyjnej Proces nauczania (przeważa >) nad procesem uczenia się
System szkoły aktywnej nad procesem nauczania (przeważa < ) proces uczenia się
System szkoły współczesnej proces nauczania (równa się=) procesowi uczenia się
SZKOŁA TRADYCYJNA
czas i twórca - XVIII-XIX wiek , Jan Fryderyk Herbart (względnie jednolity system)
podstawy teoriopoznawcze:- sensualizm (zmysł źródłem wiedzy ),
- empiryzm (doświadczenie źródłem wiedzy),
- racjonalizm (rozum źródłem wiedzy)
cele kształcenia - ukształtowanie silnie moralnej jednostki, potrafiącej podporządkować się normom społecznym,
wyposażenie uczniów w jak najszerszy zasób wiedzy z różnych dyscyplin,
treści kształcenia: - jednolite dla wszystkich uczniów,
- układ treści systematyczny i ma charakter przedmiotowy, związany z dyscyplinami akademickimi,
- źródłem treści są wykłady nauczycieli i podręczniki,
- dominują przedmioty humanistyczne,
- program nauczania jest narzucony i obligatoryjny,
- struktura procesu nauczania uczenia się: - proces nauczania oparty jest na stopniach formalnych Herberta, stopnie formalne wyznaczają podający tok nauczania to system klasowo-lekcyjny,
- zasady nauczania : - zasada systematyczności,
- zasada trwałości wiedzy,
- zasada poglądowości (twórca J. Komeński),
- metody kształcenia: - metody podające (werbalne) – słowne,
- metody szczegółowe – wykłady, praca z tekstem, opis, opowiadanie,
- formy organizacji pracy uczniów: - praca zbiorowa,
- praca indywidualna (jednolita) ,
- środki dydaktyczne i baza materiałowa: - skromnie wyposażone sale lekcyjne,
- środki poglądowe o charakterze ilustracyjnym,
- podręczniki,
- rola nauczyciela i ucznia: N: - dominujący,
- bezwzględny autorytet,
- podporządkowany wytycznym programu,
- preferuje postawę autokratyczną,
- aktywny z dużą wiedzą przedmiotową,
- zrutynizowany (pracuje wg określonego schematu),
U: - bierny,
- obojętny słuchacz,
- aktywność polega na przyswajaniu i odtwarzaniu podawanych wiadomości,
- dominuje uczenie pamięciowe,
- formy oceniania: - stopnie,
- motywacja : - zewnętrzna – kary i nagrody.
Krytyczna ocena systemu szkoły tradycyjnej;
ZALETY (sz.t):
Systematyczność przekazywanej wiedzy i jej trwałość ( zasada systematyczności i trwałości wiedzy),
stosowanie w nauczaniu zasady poglądowości (prawidłowe kojarzenie nazwy przedmiotu z jego odpowiednikiem w rzeczywistości),
opracowanie wskazówek metodycznych dla nauczyciela w formie budowy lekcji (opracowanie struktury lekcji- stopnie formalne),
uporządkowany program nauczania,
Herbart i jego uczniowie stworzyli podwaliny pedagogiki naukowej, określili przedmiot i metody badań pedagogicznych,
WADY (sz.t):
schematyzm i rygoryzm,
werbalizm w nauczaniu (dominacja metod słownych nauczania pamięciowego tzw. „kucie”),
dominacja treści humanistycznych, teoretycznych, pojęciowych, nie uwzględnianie treści matematycznych, przyrodniczych oraz praktycznych
przestarzałe programy i podręczniki,
dogmatyczny sposób myślenia i konserwatyzm,
nie uwzględnianie zainteresowań i możliwości uczniów,
nie uwzględnianie indywidualności uczniów,
urabianie wszystkich wg. Jednakowego wzoru,
obciążanie intelektu,
podstawowe pomoce naukowe to tablica i kreda,
dominacja nauczania nad uczeniem się oraz nie uwzględnianie wychowania,
stosowanie kar (nawet cielesnych),
oderwanie procesu nauczania od potrzeb społecznych,
nie rozwijanie myślenia uczniów, była to koncepcja kształcenia jednostronnego – nadmiar teorii nad praktyką,
brak przygotowania do życia.
TRWAŁE WARTOŚCI (sz.t):
kierownicza rola nauczyciela,
podający tok nauczania,
określona struktura lekcji,
system klasowo-lekcyjny,
zbiorowa forma pracy uczniów na lekcji,
ocena uczniów – stopień,
promocje z klasy do klasy.
SZKOŁA AKTYWNA (progresywistyczna, nurt nowego wychowania, pajdocentryzm)
- czas i twórca: XIX-XX wiek J.Dewey (odmiany nauki całościowej)
- podstawy teoriopoznawcze: - naturalizm:
naturalizm środowiskowy (powstawanie szkoły najbliżej domu),
n.biogenetyczny,
n. psychologiczny ( głosił potrzebę zapewnienia uczniom podczas nauki szkolnej jak największej swobody, wolności, indywidualności),
- operacjonizm (ujmuje na relacje między myśleniem a działaniem),
- pragmatyzm (prawdziwe jest to co jest zgodne z rzeczywistością co jest użyteczne, praktyka jest weryfikatorem prawidłowości wiedzy)
„ Przygotowanie do życia przez życie” – hasło szkoły aktywnej
- cele kształcenia: - kształcenie umiejętności praktycznych użytecznych, nauka myślenia i działania, samodzielne rozwiązywanie problemów przez uczniów w toku pracy o charakterze badawczym,
- ukształtowanie jednostki aktywnej, która umie znaleźć się w zmieniającym się świecie i potrafi wpływać na własne życie,
-rozwijanie indywidualnych zdolności i zainteresowań oraz umiejętności praktycznego działania i współpracy,
- treści kształcenia: - brak programów nauczania,
- swoboda w wyborze treści tematy zajęć, treści dobierane w zależności od zainteresowań i zdolności uczniów, zróżnicowanie i powiązane z sytuacjami życiowymi, układ treści miał charakter interdyscyplinarny,
- źródłem treści jest życie, rzeczywistość społeczna, przyrodnicza, techniczna.
- struktura procesu nauczania uczenia się:
- proces uczenia się oparty na pełnym akcie myślenia w czasie rozwiązywania problemów:
odczucie trudności,
wykrycie jej i określenie,
wysuwanie hipotez,
weryfikacja logiczna lub empiryczna,
5. zastosowanie i działanie zgodnie z przyjętą hipotezą pełny akt myślenia to wyznacznik poszukującego toku nauczania.
- zasady nauczania: - zasada świadomości i aktywności uczniów,
- zasada przystępności w nauczaniu (postulat indywidualizacji),
- zasada wiązanie teorii z praktyką ( twórca J.Dewey),
- zasada operatywności wiedzy,
- metody kształcenia: - metody poszukujące: eksperyment, obserwacja, pomiar, zajęcia laboratoryjne, samodzielne badanie, rozwiązywanie problemów,
- metody praktyczne,
- formy organizacji pracy uczniów: - praca indywidualna (jednolita, zróżnicowana),
- praca zespołowa (jednolita, zróżnicowana),
- środki dydaktyczne i baza materiałowa: - dobrze wyposażone pracownie, dostosowane dla potrzeb dzieci,
- bogactwo środków dydaktycznych,
- rezygnacja z podręczników,
- rola nauczyciela i ucznia: N: - przyjazny uczniom,
- pełni funkcję obserwatora i pomocnika,
- ukierunkowuje aktywność uczniów,
- pełni funkcję inspiratora i inicjatora poczynań badawczych ucznia,
- ma dostarczyć sytuacji do pracy badawczej ucznia,
U: - traktowany indywidualnie
- aktywny w różnych sferach,
- nastawiony na samodzielność i współpracę,
- uczy się przez odkrywanie i działanie,
- formy oceny: - forma opisowa, graficzna – brak stopni,
- motywacja : - wewnętrzna – zainteresowania, zdolności.
Krytyczna ocena systemu szkoły aktywnej:
ZALETY ( sz.a):
rozwijanie samodzielności, aktywności, myślenia uczniów,
uwzględnianie indywidualności uczniów,
rozwijanie zainteresowań uczniów,
dostosowanie nauczania do możliwości uczniów,
opracowanie etapów rozwiązywania problemów (Dewey prekursor nauczania problemowego),
uspołecznienie uczniów,
traktowanie uczniów w sposób podmiotowy.
WADY (sz.a):
wychowanie jednostronne, oparte na spontanicznej aktywności uczniów,
przesadny liberalizm w nauczaniu i wychowaniu,
pozostawienie uczniom zbyt dużej swobody,
wyposażenie w wiedze fragmentaryczną, wycinkowa,
dominacja praktyki nad teorią,
faworyzowanie uczenia się przez badanie,
opieranie nauczania na przypadkowych zainteresowaniach uczniów.
TRWAŁE WARTOŚCI (sz.a):
uspołecznienie uczniów,
nauczanie problemowe (opracowanie struktury lekcji),
traktowanie ucznia w sposób podmiotowy,
praca zespołowa, indywidualna,
prace społeczne użyteczne na rzecz środowiska,
ocena opisowa kl.1-3,
kształcenie zintegrowane,
nauczanie blokowe kl.4-6,
praca w laboratoriach, pracownia
| Szkoła tradycyjna | Szkoła aktywna- pajdocentryzm, szkoła progresywistyczna, nurt nowego wych. |
| Czas i twórca | XVII-XIXw. Twórcą systemu był J.F. Herbart- względnie jednolity system |
| Podstawowe teorie poznawcze | sensualizm(zmysły), empiryzm(doświadczenie), racjonalizm(rozum) |
| Cele kształcenia | Ukształtowanie silnej moralnie jednostki, potrafiącej podporządkować się normom społecznym. Wyposażenie ucznia w jak najszerszy zasób wiedzy z różnych dyscyplin. |
| Treści kształcenia | Jednolity dla wszystkich uczniów układ treści, jest systematyczny i ma charakter przedmiotowy, związany z dyscyplinami. Źródłem treści dla ucznia są wykłady nauczyciela i podręcznik. Dominuj a głównie przedmioty humanistyczne, program nauczania jest narzucony i obligatoryjny. |
| Struktura procesu nauczania i uczenia się | Proces nauczania oparty jest na stopniach formalnych Herbarta, stopnie formalne wyznaczają podlegający tok nauczania, jest to system klasowo-lekcyjny |
| Zasady nauczania | Zasada systematyczności, zasada trwałości wiedzy, zasada poglądowości(J.A.Komeński) |
| Metody kształcenia | Metody podające, słowne, werbalne, wykład, praca z tekstem, opowiadanie, pokaz(oglądanie), opowiadanie |
| Formy organizacji pracy ucznia | Praca zbiorowa z całą klasą, indywidualna postać jednolita |
| Środki dydaktyczne baza materialna | Skromnie wyposażone sale lekcyjne, środki poglądowe o charakterze ilustracyjnym, podręczniki |
| Rola nauczyciela | Dominujący, bezwzględny autorytet, podporządkowany wytycznym programu prezentuje postawę autokratyczną, aktywny, z dużą wiedzą przedmiotową, zrutynizowany. Uczeń bierny, obojętny słuchacz, aktywność ucznia polega na przyswajaniu i odtwarzaniu podawanych wiadomości, dominuje uczenie się pamięciowe |
| Forma oceny | stopnie |
| motywacja | zewnętrzna, kary, nagrody |
Kształcenie jest sposobem kierowania uczeniem się rozumianym jako główna czynność działania edukacyjnego. Bez tego kierowania uczeniem się nie byłoby wywoływania zmian planowych w uczniu.
Kierowanie uczeniem się uczniów przez nauczyciela można ująć w cztery etapy:
pomaganie w odkrywaniu celów uczenia się,
pomaganie w odkrywaniu sposobów uczenia się,
pomaganie w uczeniu się,
pomaganie w ocenianiu osiągnięć.
Cele kształcenia:
- odgrywają istotną rolę we wszystkich etapach procesu kształcenia,
- podczas planowania nauczania, uczenia się dostarczają wskazówek dotyczących doboru i układu treści oraz środków i metod kształcenia,
- dostarczają wzorców do pomiaru osiągnięć uczniów,
- funkcjonują jako kryteria oceny efektywności i jakości kształcenia.
Cele kształcenia są to zamierzone właściwości ucznia, są to zmiany, jakie mają dokonać się w uczniu (jeżeli nastąpiła zmiana to cel został zrealizowany).
Wyróżniamy 2 rodzaje celów:
cele ogólne,
cele operacyjne (szczegółowe).
CELE OGÓLNE – formułują kierunki dążeń, zwane celami kierunkowymi, odnoszą się do różnych typów szkól na różnych szczeblach kształcenia.
Cele kształcenia ogólnego (umysłowego) w szkole współczesnej.
Nadrzędnym celem kształcenia ogólnego jest wszechstronny rozwój osobowości ucznia. Realizowany jest on poprzez różne dziedziny kształcenia (Np. umysłowe, społeczne, fizyczne, zdrowotne, techniczne).
Cele kształcenia ogólnego (umysłowego):
wyposażenie uczniów w wiadomości, umiejętności i nawyki z zakresu wiedzy z różnych dziedzin oraz umiejętności posługiwania się tą wiedzą,
rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów,
kształcenie społecznie akceptowalnego systemu wartości (obejmuje zespół uzasadnionych naukowo przekonań, określających stosunek poznawczo-uczuciowy człowieka do przyrody, społeczeństwa oraz wyznaczających jego postępowanie),
Wdrażanie do samokształcenia (przygotowanie do samokształcenia dokonuje się poprzez wyrabianie pozytywnych przyzwyczajeń, pouczanie jak się uczyć, poszukiwanie i rozwijanie indywidualnych form pracy umysłowej).
Wiadomości: powinny obejmować; teorie zawierające system wiadomości naukowych, naukowe i społeczne idee, podstawowe prawa nauki.
Umiejętności: sprawność w działaniu polegająca na posługiwaniu się odpowiednimi wiadomościami przy wykonywaniu określonych zadań.
(zautomatyzowana umiejętność – to nawyk)
Zdolności poznawcze: spostrzegawczość, wyobraźnia, pamięć, uwaga, myślenie.
Cele kształcenia mają zdeterminowane warunki w jakich się je realizuje, zdeterminowane środkami aby je realizować, zdeterminowane stosunkami społeczno-ekonomicznymi w danym okresie, i zdet. wymaganiami produkcji.
Ważnym elementem kształcenia ogólnego jest:
kształcenie politechniczne (praktyczne)- skierowane na działanie, realizowane jest w ramach przedmiotów matem.-przyrodniczych, zajęć technicznych warsztatowych, zadaniem kszt.politechnicznego jest przygotowanie uczniów do bardziej świadomego wyboru zawodu,
kształcenie zawodowe- ma na celu zdobycie umiejętności i nawyków typowych dla danej działalności zawodowej, rozwijanie zainteresowań zawodowych , opanowanie wiedzy z zakresu wyuczonej specjalności zawodowej.
Zalety i wady kształcenia ogólnego:
Z: - bogate znaczeniowo,
- akcentują ważne wartości społeczne,
- są zwięzłe (niewiele słów a ogarniają szeroką dziedzinę),
- są perswazyjne (trudno im zaprzeczyć),
W: - wieloznaczność i nieokreśloność,
- niejasny adresat,
- nie wiemy czy zostały osiągnięte.
brakuje
CELE OPERACYJNE: stanowią opis wyników, które mają być uzyskane, podlegają celom ogólnym, definiują etapy osiągania celu ogólnego. Od celu ogólnego do operacyjnego przechodzimy w wyniku procedury operacjonalizacji (In. Uszczegóławiania, precyzowania).
Zalety i wady operacyjnego formułowania celów:
Z: - jednoznaczność,
- wskazuje sposób zademonstrowania, że cel został osiągnięty,
- odnosi się wprost do ucznia,
- mobilizuje ucznia i nauczyciela,
W: - względne ubóstwo znaczeniowe,
- ceną jednoznaczności jest schematyzm,
- pole działalności twórczej jest ograniczone,
- rozłącznie poznania i motywacji,
- pracochłonność .
Cele kształcenia mogą być klasyfikowane. Hierarchiczną klasyfikację celów nazywamy taksonomią celów nauczania. Autorem polskiej taksonomii osiągnięć szkolnych ABC jest Bolesław Niemiecko.
Hierarchiczność taksonomii polega na tym, że wyższe kategorie mieszczą w sobie kategorie niższe, a więc osiągnięcie celu wyższego mówi nam, że cel niższy został osiągnięty.
TAKSONOMIA CELÓW KSZTAŁCENIA
| poziomy wiedzy | kategorie wiedzy | czasowniki operacyjne |
|---|---|---|
| 1. poziom wiadomości | A. zapamiętanie wiadomości | wymienić, podać, określić, zdefiniować, wyliczyć, itp. |
| B. zrozumienie wiadomości | wyjaśnić, scharakteryzować, rozpoznać, rozróżnić, wyróżnić, uzasadnić, zilustrować, itp | |
| 2. poziom umiejętności | C. stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych (algorytmicznych) | wykonać, zastosować, narysować, rozwiązać, połączyć, zmierzyć, itp |
| D. stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych | dowieść, zanalizować, wykryć, przewidzieć, ocenić, zaplanować, zaproponować, itp |
A kategoria – oznacza gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych faktów, terminów, praw i teorii naukowych, zasad działania. Wiaże się to z elementarnym poziomem rozumienia tych wiadomości, uczeń nie powinien ich mylić ze sobą i zniekształcać.
B kategoria – (zrozumienie wiadomości) oznacza, że uczen potrafi je przedstawić w innej formue niż je zapamiętał, potrafi je uporządkować lub streścić.
C kategoria – oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych wzorów.
D kategoria – oznacza opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, umiejętności wartościowania przedmiotów według pewnych kryteriów.
Posługiwanie się taksonomią ma uchronić nauczyciela przed przywiązywaniem nadmiernej uwagi do niskich celów kształcenia np. kategoria A . Ta taksonomia ma także doprowadzić do proporcji niskimi i wyższymi kategoriami wiedzy.
Procedura operacjonalizacji celów kształcenia - cele:
zapisanie celu w postaci ogólnej,
intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel,
luźne zapisy celów operacyjnych (burza mózgów),
selekcja luźnych zapisów (Np.z 50 do 10),
klasyfikacja luźnych zapisów,
sformułowanie celów operacyjnych,
sprawdzanie celów operacyjnych,
ewentualne powtórzenie etapów od 2-go do 7-go.
Błędy w zakresie stosowania operacjonalizacji:
- zbytnie rozdrobnienie celu,
- bardzo długie listy celów operacyjnych są bezużyteczne,
- preferowanie celów poznawczych,
- zapominanie o celu ogólnym,
- zaniedbanie realizacji celów operacyjnych.
Wymagania programowe: (zamierzone osiągnięcia uczniów):
aby stopniować osiągnięcia uczniów musimy zbudować hierarchię wymagań,
wymagania programowe uzupełniają cele ogólne, określając jak daleko należy pójść w wyznaczonych kierunkach,
dyscyplinuja materiał nauczania przez powiązanie go z celami,
gdy wymagania nie są sformułowane cele prowadza w nieskończoność.
3 grupy wymagań: podstawowe, rozszerzające, dopełniające.
Podstawowe – obejmują wiadomości i umiejętności które są:
- stosunkowo łatwe do opanowania,
- najpewniejsze i najbardziej doniosłe naukowo,
- niezbędne w dalszej nauce,
- bezpośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym i pracy zawodowej.
Rozszerzające – obejmują wiadomości i umiejętności które:
- umiarkowanie trudne do opanowania,
- w pewnym stopniu hipotetyczne,
- przydatne ale nie niezbędne w dalszej nauce,
- bezpośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym i pracy zawodowej.
Dopełniające- obejmują wiadomości i umiejętności które:
- trudne do opanowania,
- twórcze naukowo
- wyspecjalizowane ponad potrzeby,
- dalekie od bezpośredniej użyteczności w życiu pozaszkolnym i pracy zawodowej.
I. Treści kształcenia to (pojęcia) :
- to system informacji wykorzystany w kształceniu;
- to system wzajemnie ze sobą powiązanych wiadomości, umiejętności, nawyków, doświadczeń;
- jest zbiorem planowych czynności ucznia w wyznaczonych przez materiał nauczania i planowaną zmianę psychiczną
( pojęcie teorii kształcenia wg. Kruszewskiego);
- to zbiór zadań które szkoła prezentuje i organizuje uczniowi, treści te uczeń ma zrozumieć, zapamiętać, odkryć, sformułować lub odtworzyć, zautomatyzować ich wykonanie, wynaleźć, wykonać.
Model treści kształcenia:
a) jednowymiarowy (treści kształcenia = materiał nauczania),
b) trójwymiarowy ( treści kształcenia = 1. cele + 2. materiał + 3. wymagania : - podstawowe, - rozszerzone, - dopełniające).
II. Składniki treści kształcenia:
- informacje gotowe (wiadomości – uczeń ma je poznać, zrozumieć, zapamiętać, zastosować)
- informacje ukryte ( informacje ukryte w innych informacjach lub czynnościach, które uczeń ma odkryć, sformułować, zapamiętać i zastosować)
- czynności gotowe (uczeń ma je zaobserwować, ustalić ich skład i kolejność oraz odtworzyć, ewentualnie zautomatyzować w umiejętności),
- czynności ukryte w innych czynnościach lub informacjach ( uczeń ma je wynaleźć, określić ich złożoność, wykonać, ewentualnie zautomatyzować).
Treści nauczania zawarte są w :
- programach nauczania,
- podręcznikach szkolnych,
- środkach dydaktycznych,
- słowach i czynnościach nauczyciela.
III. Źródła treści kształcenia:
wiedza naukowa (podstawowe źródło),
wiedza życiowa społeczeństwa,
doświadczenie życiowe każdego ucznia.
Ad. 1
Wiedza naukowa może mieć charakter:
- opisu - polega on na obiektywnym przedstawieniu za pomocą słów przebiegu zjawisk, procesów, wydarzeń; odpowiada na pytanie: co wiesz? Co potrafisz opisać? (obejmuje 60% zawartości podręcznika) ,
- wyjaśnienie - rodzaj rozumowania który prowadzi do uzyskania odpowiedzi na pytanie dlaczego tak jest?, dotyczy przedmiotów, faktów, procesów społecznych (30%),
- ocena – to wszelka wypowiedź o charakterze wartościującym, wyraża dodatni lub ujemny stosunek oceniającego do przedmiotu oceny, odpowiada na pytanie czy x jest dobre? (5%),
- norma – to wszelka wypowiedź wyrażająca wskazanie, zalecenie, nakaz, zakaz itd. (5%).
Opis i wyjaśnienie służą poznawaniu rzeczywistości, a ocena i norma przysposabiają człowieka do działania.
IV. (!) Czynniki wpływające na dobór treści kształcenia:
społeczno-ekonomiczno-kulturowe:
Treści powinny odzwierciedlać aktualne jaki i przyszłe wymagania życia społecznego, zawodowego, kulturowego danego kraju, a także potrzeby indywidualne każdego człowieka;
W programie kształcenia powinno być wyznaczone miejsce na kształtowanie takich form aktywności jakie wiążą się z postawa konsumenta jak i postawy twórcze. Treści należy tak dobierać by służyły one: przygotowaniu do pełnienia ról społecznych, przygotowaniu specjalistycznemu, rozwijaniu postawy innowacyjnej, aby służyły wychowaniu aktywnych odbiorców i twórców dóbr kulturalnych i rozwijaniu wartościowych cech osobowości (Np. silna wola).
2. naukowe
Respektowanie kryterium naukowości wymaga:
zamieszczanie w programach szkolnych teorii zweryfikowanych naukowo twierdzeń zgodnych z wynikami najnowszych badań,
wymaga cyklicznej weryfikacji programów nauczania, strukturalizacji treści,
umiejętności samodzielnego stosowania wiedzy, poszukiwania skutecznych działań,
poznania metod badawczych oraz drogi naukowego myślenia w obrębie danego przedmiotu,
stosowanie terminologii naukowej.
psychologiczno-dydaktyczne
a) psychologiczne – w ramach tego kryterium należy dostosować treści do możliwości psychofizycznych uczniów,
b) dydaktyczne – w ramach tej grupy wymagań należy:
- respektować zasadę systematyczności - czyli wiedza opanowywana przez uczniów powinna tworzyć zwarty układ zgodny z logiką wewnętrzną dyscypliny wiedzy,
- respektować zasady korelacji – przedmioty nauczania muszą być tak ze sobą powiązane aby jedne wspomagały drugie,
- korelacja przyczynowo-skutkowa (bardziej pożądana) polega na tym, że dla zrozumienia danego zjawiska trzeba obok wiadomości z tych przedmiotów zdobywać wiadomości z innych przedmiotów,
- należy wiązać teorię z praktyką oraz uwzględniać postulat integracji wiedzy.
Czynniki wpływające na dobór treści wg. W. Komorowskiej: postuluje 4 kryteria doboru treści:
kryterium selekcji (naukowe ) - polega na takim doborze treści które są uznawane za najistotniejsze lub najbardziej podstawowe,
kryterium trwałości wiedzy - uwzględnianie takich treści które wykazują szczególną trwałość i nie ulegają większym zmianom,
kryterium przydatności treści – związane z możliwością korzystania z treści nauczania w przyszłości,
kryterium potrzeb uczących się – związane z możliwościami poznawczymi ucznia.
Dobór – określony zakres materiału nauczania.
Teorie :
materializm dydaktyczny – przedstawiciele tej teorii uważali, że najważniejszym materiałem nauczania powinno być przekazanie uczniom jak największego zasobu wiedzy o charakterze teoretycznym;
konsekwencje przyjęcia tej teorii:
- przeładowanie materiału,
- werbalizm,
- wyłączność metod podających,
- niedocenianie umiejętności stosowania wiedzy w praktyce,
- nie rozwijanie umysłu uczniów,
- wyposażenie w wiedzę nie usystematyzowaną i nie utrwaloną,
2) formalizm dydaktyczny – celem kształcenia wg tej teorii było rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów (myślenie, pamięć, wyobraźnia),
3) utylitaryzm dydaktyczny (twórca Dewey) – celem kształcenia jest praktyczne przygotowanie uczniów do życia, materiał nauczania należy czerpać z doświadczenia dziecka;
błędy tej teorii:
- obniżenie poziomu nauczania,
- teoria wąskiego praktycyzmu – uczono tylko tego co było przydatne w praktyce,
- wyparto z programów wiadomości teoretyczne,
- niedoceniano wykształcenia ogólnego jako podstawy przygotowania zawodowego,
- lekceważono systematyczne zdobywanie wiedzy przez uczniów.
Teorią przezwyciężającą teorie jednostronne jest :
teoria materializmu funkcjonalnego (twórca W.Okoń) wg tej teorii przy doborze treści kształcenia należy uwzględniać zarówno wiedzę jak i rozwój zdolności poznawczych i działalność praktyczną ( łączenie działania z poznaniem),
strukturalizm – treść każdego przedmiotu podzielić na elementy podatkowe i wtórne mniej konieczne uczniom,
problemowo-kompleksowa – wg tej teorii należy uczyc kompleksowo przedmiotów a nie odrębnie, czyniąc przedmiotem działalności uczniów problemy, których rozwiązanie wymaga posługiwania się wiedzą z rożnych dyscyplin naukowych,
egzemplaryzm ( teoria wyspowości, ogniskowości) – wg tej teorii materiał nauczania trzeba układać nie tyle w sposób systematyczny a raczej ogniskowy, wzorcowy, zamiast przekazywania uczniom wiedzy w sposób ciągły należy operować jej egzemplarzami tematycznymi reprezentatywnymi dla danego tematy.
Układ – rozumie się celowe uhierarchizowanie treści, ich strukturalizację naukową, pojęciową i dydaktyczną.
3 rodzaje układów treści:
I. układy treści w obrębie całego programu szkolnego,
II. układy treści w obrębie przedmiotu szkolnego,
III. układy treści w obrębie poszczególnych działów materiału.
Ad. I
Treści w programie szkolnym mogą mieć układ:
przedmiotowy,
kompleksowo-problemowy,
naukowo-integrujący
Układ przedmiotowy – realizowany w naszych programach i większości szkół świata, odpowiada coraz mniej potrzebom szkoły współczesnej, trzyma się kurczowo starych treści, stwarza sztuczne bariery między przedmiotami, nie zapewnia uczniom orientacji w problemach współczesności, zaletą jest to że umożliwia wprowadzanie uczniów w problemy poszczególnych nauk.
Układ naukowo-integrujący – postuluje wprowadzenie kompleksowego przedmiotu pod nazwą podstawy nauki i treścią nauczania przedmiotu uczyniono nie konkretne informacje o świecie ale informacje o metodach poznawania świata stosowane przez różne dyscypliny naukowe.
Ad. II
Układy :
liniowy (tylko matematyka),
koncentryczny (większość przedmiotów w szkole),
spiralny.
Liniowy – układ ten charakteryzuje logiczny lub chronologiczny charakter związków między elementami treściowymi. Ranga poszczególnych elementów w układzie jest jednakowa. Każda nowa partia materiału jest ciągiem poprzedniej, czyli kolejne partie materiału tworzą uporządkowany ciąg ściśle ze sobą powiązanych i warunkujących się informacji przerabianych tylko jeden raz w ciągu nauki szkolnej (a→b→c→..).
Koncentryczny – w układzie tym ma miejsce 2 lub 3-krotne powtarzanie działów, z tym że za każdym powrotem coraz głębiej wnikamy w istotę poznawanych treści w coraz głębszym zakresie.
Spiralny – nie tracimy z pola widzenia zagadnienia wyjściowego i sukcesywnie, stopniowo rozszerzamy treści w obrebie tego zagadnienia.
Ad. III
Mogą być:
encyklopedyczne (dominują w naszych przedmiotach),
egzemplaryczne,
strukturalne,
indukcyjne (obecnie dominują),
dedukcyjne.
Proces nauczania i uczenia się.
Proces – jest to ciąg powiązanych ze sobą i od siebie zależnych zjawisk, zdarzeń i przemian.
Proces dydaktyczny – jest to uporządkowany ciąg zdarzeń obejmujący czynności nauczycieli i uczniów ukierunkowanych na wywołanie zmian w uczniach stosownie do przyjętych celów kształcenia.
Cechy procesu kształcenia i uczenia się:
- proces długotrwały,
- układ czynności zamierzonych,
- systematyczność,
- ma miejsce ciągłość wewnętrzna a poszczególne elementy są ze sobą zespolone,
- aktywność,
- ukierunkowanie na wynik,
- uczenie zmierza do określonych celów,
- instytucjonalność.
Zalety i wady toku podającego:
- typowy dla szkoły tradycyjnej,
- oparty na poznaniu pośrednim (słowo mówione lub drukowane),
- (Z) szybkie przekazywanie wiedzy,
- (w) mała aktywność ucznia,
- (w) pamięciowe przyswajanie wiedzy.
Tok poszukujący - oparty na poznaniu bezpośrednim:
(Z): - zapewnia wiedze pośrednia i operatywną,
- rozwija i kształci zdolności poznawcze, aktywność intelektualną i postawę badawczą,
(W): - pochłania większą ilość czasu nie można go stosować wyłącznie, nie sprzyja usystematyzowaniu wiedzy.
Współcześnie oba toki pracy uzupełniają się wzajemnie i najczęściej występują łącznie ale każdy z nich wymaga odmiennych czynności nauczania i uczenia.
Strukturę procesu nauczania i uczenia się współcześnie wyznaczają ogniwa.
Ogniwa – to wspólne momenty dla nauczania wszystkich przedmiotów niezależnie od właściwości przedmiotów i wieku uczniów. Odnoszą się głównie do organizacji i przebiegu procesu nauczania, uczenia się. Mają charakter wyznaczników postępowania dydaktycznego nauczycieli. Wskazują jak należy uczyć aby uzyskać optymalne wyniki nauczania.
(!) Ogniwa:
uświadomienie uczniom celów i zadań nauczania
- ład zewnętrzny (zdyscyplinowanie klasy, wyciszenie),
- ład wewnętrzny ( wywołanie pozytywnych motywów uczenia się poprzez zaprezentowanie celów, sygnalizowanie połączeń między już opracowanymi treściami a nowymi, wskazanie użyteczności nowych treści poprzez wywołanie zaciekawienia, wywołanie dysonansu poznawczego),
2. opracowanie nowego materiału
Cechy prawidłowo zorganizowanego procesu poznawczego:
- oparty na obserwacji,
- przygotowuje uczniów do uogólnienia,
- opiera się na aktywności i samodzielności uczniów.
Sposoby poznawania nowych rzeczy, zjawisk i procesów:
- poprzez bezpośrednie zetknięcie się z nimi,
- za pomocą różnorodnych środków zastępczych,
- za pomocą słowa mówionego lub drukowanego (mogą ty wystąpić metody słowne, oglądowe (pokaz, pomiar), praktyczne).
Kryteria wyboru określonego sposobu poznawania:
cele dydaktyczne,
właściwość treści kształcenia,
wymagania programowe odnośnie danego zakresu treści,
stopień rozwoju psychofizycznego uczniów,
kompetencje nauczyciela,
możliwości organizacyjne i dostępność środków dydaktycznych.
Warunki skutecznego opracowania materiału:
różnicowanie bodźców (sposób mówienia),
jakość w tłumaczeniu (ciągłość, prostota, precyzja),
posługiwanie się przykładami ( zgodnie z zasadą stopniowania trudności) w toku dedukcyjnym i indukcyjnym.
uogólnienie nowego materiału
- Materiał fotograficzny, który zdobywamy metoda poznania bezpośredniego stanowi podstawę do tworzenia uogólnień,
- poznanie zmysłowe nie pozwala na uchwycenie tego co jest istotne i ogólne dla poznanych rzeczy i zjawisk.
Dopiero metoda różnych operacji myślowych dochodzimy do uogólnień, a od nich do pojęć tzn. tej formy myślenia, w której odzwierciedlają się ogólne i istotne cechy rzeczy i zjawisk.
Pojęcie – jest myślą (zmysłowa reprezentacją) w której odzwierciedlane są cechy wspólne dla klasy przedmiotów lub zdarzeń.
Pojęcia (rodzaje):
- koniunkcyjne (np. rubin) to pojęcie w którym wszystkie przedmioty danej klasy mają cechy wspólne,
- dysjunkcyjne (Np. twardość) pojecie to polega na tym, że dwa przedmioty mają cechy wspólne,
- stosunkowe (Np. trójkąt równoramienny) nie maja jednakowych stałych cech lecz wykazują stałe stosunki.
(!) Etapy kształtowania pojęć:
zestawienie przez uczniów poznawanego przedmiotu z innymi w celu wyodrębnienia icj spośród innych,
wyszukiwanie cech podobnych,
wyszukiwanie cech różniących,
określenie przez uczniów danego pojęcia na podstawie znajomości istotnych cech danej rzeczy lub zjawiska,
zastosowanie poznanego pojęcia w nowych sytuacjach.
Operacje myślowe:
- analiza,
- synteza,
- porównanie,
- abstrahowanie,
- uogólnienie.
Przyczyny powstawania błędów przy tworzeniu pojęć:
- dokonywanie uogólnień na podstawie małej ilości niedość zróżnicowanych przykładów,
- pomijanie wieloaspektowego porównania przedmiotów lub zjawisk,
- opracowanie nowych pojęć bez uprzedniego utrwalenia pojęć dla nich zasadniczych,
- pomijanie związków między pojęciami opanowanymi a nowymi,
- wprowadzanie zbyt wielu pojęć jednocześnie.
4. utrwalanie materiału:
Warunki skutecznego utrwalania:
nastawienie na trwałe zapamiętanie,
pełne zrozumienie utrwalonego materiału,
wyselekcjonowanie wiadomości i umiejętności najistotniejszych dla struktury przedmiotu i podstawowych dla samokształcenia,
zastosowanie odpowiedniego sposobu uczenia się.
Metody utrwalania:
- powtarzanie,
- uczenie się na pamięć,
- ćwiczenie,
- samodzielne prace uczniów,
- klasyfikacja i systematyzowanie.
Cechy poprawnie utrwalonej treści:
- trwałość,
- dokładność,
- głębokość,
- systematyczność,
- użyteczność.
5. Kształtowanie umiejętności i nawyków.
Umiejętność – to zdolność posługiwanie się nabytą wiedzą przy wykonywaniu określonych zadań.
(!) Etapy kształtowania umiejętności i nawyków:
uświadomienie uczniom nazwy i znaczenia danej umiejętności,
sformułowanie na podstawie przypomnianych wiadomości jednej lub kilku reguł działania
pokazanie przez nauczyciela wzoru wykonania danej czynności,
pierwsze czynności uczniów wykonywane przy stałej kontroli nauczyciela,
systematyczne i samodzielne ćwiczenie uczniów w posługiwaniu się opanowaną umiejętnością.
łączenie teorii z praktyką
Funkcje praktyki:
źródło poznania,
sprawdza wartość teorii,
pozwala na przekształcanie rzeczywistości..
kontrola i ocena
- powinna prowadzić do ujawniania i usuwania braków wiedzy i umiejętności ucznia,
- powinna przybierać postać samokontroli i samooceny.
Funkcje kontroli i oceny:
- wychowawcza ( systematyczność, motywacja, mobilizacja),
- kształcąca ( rozwija myślenie, pamięć, uwagę itp.)
- metodyczna ( daje rozpoznanie nauczycielowi o metodach jego uczenia),
- selekcyjna ( daje rozpoznanie o poziomie wiedzy ucznia).
Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania, uczenia się (zasada świadomości i aktywności) – ta zasada przejawia się:
w świadomym stosunku uczniów do celów uczenia się,
w świadomym i aktywnym udziale uczniów w nabywaniu wiadomości i umiejętności,
w świadomej i aktywnej samodzielności i samoocenie wyników,
w dążności do samodzielnego rozwiązywania problemów.
Zasada świadomej aktywności uczniów postuluje aby przed przystąpieniem do każdej działalności motywować realizację każdego zajęcia. Należy wychodzić od motywacji bezpośredniej do ucznia. Nieprzestrzeganie tej zasady powoduje bierność uczniów, konsumpcyjny stosunek do nauki , brak samodzielności myślenia i działania.
4 rodzaje aktywności (wg. E.Fleminga), które powinny występować w każdym procesie dydaktycznym:
- emocjonalne,
- intelektualne,
- sensomotoryczne,
- werbalne.
Aktywność emocjonalna – polega na wywoływaniu pozytywnych motywów uczenia się tj. zaciekawienie,
Aktywność intelektualna – wyraża się w czynnościach myślenia, warunkiem wywołania tej aktywności jest stawianie uczniów w sytuacjach problemowych.
Aktywność sensomotoryczna – odbywa się przez organizowanie spostrzegania i działania.
Aktywność werbalna – potrzeba aktywności tej wynika z tego że słowa są narzędziem poznawania i środkiem utrwalania wiedzy.
Reguły dydaktyczne wynikające z zasady samodzielności i aktywności:
- uczeń powinien być świadomy celów własnej pracy,
- opracowanie treści opierać się powinno na możliwie samodzielnej pracy ucznia (pierwszeństwo metod problemowych i praktycznych),
- aktywność ucznia zgodnie z założeniami koncepcji wielostronnego kształcenia powinna mieć różny charakter,
- w procesie dydaktycznym powinny być uwzględnione indywidualne zainteresowania uczniów,
- uczniowie powinni być stawiani w sytuacjach dysonansu poznawczego,
- uczniowie powinni mieś okazję do pracy zespołowej i samodzielnego poznawania pracy,
- praca ucznia powinna się wiązać z możliwością przeżywania pozytywnej emocji,
- kontrola i ocena wyników nauczania powinna przybierać postać samokontroli i samooceny.
Zasada systematyczności – odnosi się do zachowania określonej kolejności w poznawaniu i wymaga:
1. przechodzenia od faktów do uogólnień,
2. logicznego toku rozumowania,
3. stosowania korelacji,
4. systematycznego nawiązywania do już posiadanej wiedzy,
5. systematycznej kontroli i oceny wyników nauczania.
Zasada ta występuje:
- w treściach,
- w programie nauczania,
- w procesie uczenia.
Ponadto systematyczność realizuje się w planowaniu czynności dydaktycznych w ich wykonaniu i kontroli wyników.
Reguły dydaktyczne wynikające z tej zasady:
- układanie treści zgodnie z logiką wewnętrzną przedmioty z uwzględnieniem związków rzeczowych i logicznych między jej elementami,
- dzielenie treści na fragmenty pozwalające poznać jej strukturę,
- uwypuklenie rzeczy głównych, istotnych,
- korelowanie treści,
- systematyczne nawiązanie do już posiadanej wiedzy,
- systematyczne kontrolowanie i ocena wyników nauczania.
Zasada trwałości i operatywności wiedzy – wymaga:
stosowania takich metod pracy aby wiadomości i umiejętności uczniów były trwałe i użyteczne,
egzekwowanie wiadomości, oceniania ich, podsumowywania oraz utrwalania poprzez powtarzanie i ćwiczenie,
wymaga samodzielnego rozwiązywania problemów przez uczniów i stosowania wiedzy w praktyce.
O trwałości wiedzy decyduje szereg czynników:
1. sposób realizacji ogniw procesu nauczania uczenia się,
2. różnorodność środków i metod wprowadzanie nowego materiału,
3. sposoby utrwalania,
4. zachowanie nauczyciela,
5. stosunek ucznia do materiału nauczania (zainteresowanie, nastawienie, przeżycia, motywacje, użyteczność wiedzy dla ucznia).
Reguły dydaktyczne wynikające z tej zasady:
- opracowanie nowego materiału powinno się opierać na pozytywnych motywach uczenia się i nastawieniem uczniów na trwałe zapamiętywanie,
- w czasie opracowania treści uczniowie winni być możliwie aktywni i samodzielni,
- należy dążyć do strukturalizacji oraz systematyzacji opracowanych treści,
- uwzględnianie elementów zasadniczych,
- utrwalaniu poddaje się treści dobrze przyswojone przez uczniów zrozumiane,
- rozłożenie w czasie i liczba powtórzeń winny być zgodne z indywidualnymi możliwościami i preferencjami uczniów, zależna od objętości, trudności, nowości treści,
- utrwalać należy z wykorzystaniem wielu możliwych metod, które wymagałyby od ucznia stosowania wiadomości i umiejętności,
- poziom opanowania wiadomości i umiejętności powinien być poddawany systematyczniej kontroli i ocenie, jej wyniki winny być traktowane jako informacja zwrotna do ucznia i nauczyciela.
Cechy poprawnego utrwalania treści: trwałość, dokładność, głębokość, systematyczność i użyteczność.
Zasada wiązania teorii z praktyką – ta zasada wymaga:
aby działania uczniów były poprzedzone przekazaniem ich określonych wiadomości,
wiązanie działania z efektywnym przekształceniem rzeczywistości,
przechodzenie od teorii do praktyki i aktywnie właściwa realizacja tej zasady zapewnia lepszą trwałość i operatywność wiedzy, pobudza aktywność uczniów, sprzyja rozwojowi samodzielności ucznia, ukazuje użyteczność wiedzy, przygotowuje do przekształcania rzeczywistości.
Nieprzestrzeganie zasady wiązania teorii z praktyką powoduje, że uczniowie nie potrafią stosować zdobytych wiadomości w praktyce albo wykazują czynności praktyczne bez rozumienia podstaw teoretycznych.
Zasada przystępności w nauczaniu (zasada dostępności lub stopniowania trudności) - wymaga :
- metodycznego uszczegółowienia problemów od spraw bliższych do dalszych, od łatwych do trudnych, od znanych do nieznanych.
Zasada przewiduje:
dostosowanie treści, metod i środków do możliwości poznawczych ucznia (postulat indywidualizacji),
uwzględnianie różnic w tempie pracy i zaawansowaniu w nauce poszczególnych uczniów,
wyraża się w dbałości o strukturalizację wiedzy w świadomości uczniów,
wymaga także zaznajomienia uczniów z używanymi w nauczaniu terminami i pojęciami.
Dotychczasowe sposoby indywidualizacji w nauczaniu:
- różnicowanie planów nauczania,
- wprowadzanie przedmiotów fakultatywnych,
- stosowanie wcześniejszej promocji,
- tworzenie równoległych ciągów klas,
- zajęcia pozalekcyjne,
- stosowanie nauczania grupowego, wielopoziomowego,
- stosowanie nauczania problemowego i programowanego.
Związek jaki zachodzi między celami, treściami, zasadami i metodami. Cele wyznaczają kierunek działalności dydaktycznej. Treści umożliwiają realizację celów, zasada ustala jak powinno się uczyć w oparciu o cele i treści nauczania. Metoda wskazuje sposób realizacji planowanych zadań i celów.
Metoda kształcenia – to systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych.
(zasada to ogólna norma, metoda to sposób)
Czynniki wpływające na dobór metod nauczania na lekcji:
cele i zadania dydaktyczne,
specyficzne właściwości przedmioty nauczania,
wiek uczniów i poziom,
cechy osobowościowe nauczyciela.
Klasyfikacja metod kształcenia:
I wg. K. Sośnickiego:
- przyjmuje za kryterium wyróżnianie metod,
- sposób uczenia się:
1. sztuczne uczenie się, któremu odpowiadają metody podające,
2. uczenie się naturalne (metody poszukujące).
II wg. Nawroczyńskiego:
metody podające ze względu na prace nauczyciela.
metody poszukujące ze względu na pracę ucznia,
metody laboratoryjne ze względu na miejsce pracy.
III wg. Lernera – Skatkina – jest to podział ze względu na stopień aktywności ucznia:
metody objaśniająco - poglądowe charakterystyczne dla działalności odtwórczej ucznia, do tej grupy zalicza się pokaz, wykład ,
metoda problemowa – uczeń sam dochodzi do wiedzy,
metody częściowo badawcze – pozwala uczniom na aktywny udział w niektórych fazach badania naukowego (pogadanka, projektowanie, samodzielna praca uczniów),
metoda badawcza – dzięki niej uczeń poznaje stopniowo zasady i fazy badania naukowego, prowadzi ona do samodzielnych odkryć.
IV wg. Zborowskiego – podział ze względu na stopień aktywności ucznia:
metoda podająca (wykład, opowiadanie),
metoda poszukująca,
metoda kierowania samodzielna praca uczniów w zakresie pracy umysłowej (Np. praca z książką) i w zakresie praktycznego działania (praca laboratoryjna, w warsztacie szkolnym, na działce szkolnej)
(!) V wg. Okonia i Kupisiewicza – kryterium podziału źródło wiedzy:
metody słowne – źródłem wiedzy jest słowo mówione i pisane
( pogadanka, dyskusja, opowiadanie, opis, praca z tekstem, wykład - 6 -)
metody oglądowe - źródłem wiedzy jest obserwacja (pokaz, pomiar, obserwacja),
metody praktyczne – źródłem wiedzy jest działanie ( metoda laboratoryjna i zajęć praktycznych),
VI wg. Okonia – podział związany z koncepcją wielostronnego kształcenia:
metody podające (asymilacja treści wiedzy)- uczeni się przez przyswajanie,
metody problemowe – opierają się na uczeniu się przez odkrywanie,
metody waloryzacyjne (eksponujące) uczenie się przez przeżywanie,
metody praktyczne – uczenie się przez działanie.
Podział metod ze względu na funkcje dydaktyczne:
| metody zaznajamiania z nowym materiałem | metody utrwalania wiedzy | metody kontroli i oceny | metody wielofunkcyjne – gry, zabawy dydaktyczne – metody aktywizujące |
|---|---|---|---|
|
|
2. m. testów dydaktycznych – testy luk, – testy wyboru, – testy mieszane 3. egzamin |
1. burza mózgów (In. fabryka pomysłów, metoda odroczonego wartościowania) 2. m. sytuacyjna 3. m. symulacyjna 4. m. inscenizacji 5. m. biograficzna |
Funkcje środków dydaktycznych:
f. poznawcza – służą one bezpośredniemu poznaniu uczniów określonych fragmentów rzeczywistości,
f. kształcąca – są narzędziem rozwijania zdolności poznawczych oraz uczuć i woli dzieci i młodzieży,
f. dydaktyczna – stanowią istotne źródło zdobywanych przez uczniów wiadomości i umiejętności, ułatwiają utrwalanie przerobionego materiału, umożliwiają weryfikację hipotez, a także mogą służyć sprawdzeniu opanowania materiału.
Podział środków dydaktycznych:
I kryterium - to rodzaj eksponowanych bodźców:
- środki wzrokowe (Np. schematy, modele, obrazy),
- środki słuchowe,
- środki wzrokowo-słuchowe,
- środki częściowo automatyzujące (wyst. w laboratoriach językowych),
II kryterium – to podział środków od zasady, od prostego i konkretnego do złożonego i konkretnego:
- przedmioty oryginalne eksponowane w naturalnych warunkach,
- przedmioty oryginalne umieszczone w sztucznych warunkach,
- modelowe zastępniki przedmiotów oryginalnych,
- symbole,
- podręczniki programowalne,
- maszyny dydaktyczne.
III kryterium – to proste i złożone:
- naturalne obrazy (proste),
- złożone (urządzenia mechaniczne).