Pojęcie „integracja” jest wieloznaczne, różnie definiowane przez poszczególnych autorów. Pochodzi od łacińskiego słowa „integratio” i oznacza zespolenie, scalenie, tworzenie z części jednolitej całości. Poprzez „ integrację” rozumie się zarówno proces scalania mniejszych struktur w większy organizm, jaki i określony stan rzeczy w tym procesie. Przyjmujemy, że integracja europejska to wielostronny proces dobrowolnego zbliżenia i powiązania wewnętrznego grupy państw, tworzącej nowe reguły prawne i nowe struktury organizacyjne.

W procesie integracji łączą się problemy ekonomiczne, polityczne, militarne, prawne i społeczne. W procesie jednoczenia Europy występowały wielokrotnie spory o kształt integracji i tempo dokonywanych przekształceń. Pojawiały się różne koncepcje, ale w praktyce przeważały rozwiązania funkcjonalne, dostosowujące działania integracyjne do zmieniających się warunków.

Początek integracji w formie z jaką kojarzy nam się ona dziś nastąpił po II wojnie światowej.

Ważnym wkładem w integrację krajów Europy był plan Marschalla. Był to plan pomocy gospodarczej dla Europy Zachodniej, którego celem było uniezależnienie gospodarki tych krajów od pomocy gospodarczej USA. Amerykanie chcieli zapobiec rozszerzaniu się propagandy komunistycznej w krajach zachodnich. Efektami planu Marschalla były: odbudowa gospodarki Europy Zachodniej i jej ujednolicenie, unowocześnienie metod zarzadzania w gospodarce, powstrzymanie inflacji, rozwój handlu i współpracy ekonomiczno - politycznej oraz amerykanizacja stylu życia.

W 1948 roku (7 – 10 maja) miał miejsce Kongres Europejski w Hadze, spotkanie to było zorganizowane przez Józefa Retingera i Duncana Sandysa, prowadzono tam dyskusje na temat idei i metod integracji europejskiej. Zapoczątkował powstanie Ruchu Europejskiego i utworzenie Rady Europy.

W wyniku Kongresu Haskiego 5 maja 1949 roku powstała Rada Europy poprzez podpisanie przez Belgię, Danię, Francję, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Norwegię, Szwecję, Wielką Brytanię oraz Włochy Traktatu Londyńskiego. Rada Europy była pierwszym przedsięwzięciem instytucjonalnym, które w przyszłości miało doprowadzić do jakiejś formy ponadnarodowego rządu Europy. W praktyce jej działania i zadania były dużo skromniejsze. Wpływała ona istotnie na umocnienie demokracji w państwach zachodnich, a nie na zacieśnienie realnych więzi ekonomicznych. W chwili obecnej Rada Europy ma 47 członków, jej siedziba jest w Strasburgu.

W 1949 roku w Waszyngtonie powołano do życia Organizację Paktu Północnoatlantyckiego (NATO). NATO miało być organizacją o charakterze obronnym, zapewniającą swoim członkom poczucie bezpieczeństwa wobec zagrożenia ze strony państw komunistycznych.

9 maja 1950 roku Robert Schuman przedstawia plan opierający się na pomyśle Jean’a Monneta utworzenia organizacji integrującej sektory węgla i stali Francji i Niemiec. Długoterminowymi celami planu Schumana były: stworzenie międzynarodowego kontroli nad przemysłem zachodnioniemieckim oraz zapobieżenie wykorzystaniu przemysłu ciężkiego do ponownego wyścigu zbrojeń, a w konsekwencji eliminacja gospodarczych przesłanek wojny pomiędzy Francją i Niemcami, stworzenie podstaw rozwój gospodarczego państw zniszczonych w czasie II wojny światowej . Plan zawierał propozycję ścisłej współpracy i koordynacji produkcji węgla i stali we Francji i Republice Federalnej Niemiec, współpracy w tym zakresie z innymi państwami zachodnioeuropejskimi. Plan Schumana poparły USA, Wielka Brytania, RFN i Włochy, przyjęły go również kraje Beneluksu. Wielka Brytania nie zamierzała się angażować w jego realizację, gdyż nie dotyczył on Stanów Zjednoczonych, najistotniejsze okazały się stanowiska Francji i RFN.

18 kwietnia 1951 roku w Paryżu przedstawiciele sześciu krajów podpisali traktat powołujący do życia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, który wszedł w życie 25 lipca 1952 roku. Według traktatu do głównych zadań Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali należały racjonalizacja produkcji oraz dystrybucji w ramach wspólnego rynku węgla, stali i żelaza. Traktat Paryski określił podstawowe zasady współpracy między państwami członkowskimi, które opierały się na czterech zakazach:

- nakładanie ceł eksportowych i importowych, opłat o podobnym charakterze lub ograniczeń ilościowych w obrocie węglem i stalą;

- stosowanie środków lub praktyk dyskryminujących niektórych producentów, nabywców lub konsumentów;

- przyznawania subwencji lub innych form pomocy państwowej;

- stosowanie praktyk restrykcyjnych dotyczących podziału lub eksploatacji rynków.

Traktat ustanowił również ponadpaństwową strukturę organizacyjną Wspólnoty. Jej organami były: Wysoka Władza, Specjalna Rada Ministrów, Wspólne Zgromadzenie i Trybunał Sprawiedliwości. W 1955 roku w Messynie ministrowie spraw zagranicznych w Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali podjęli decyzję o rozszerzeniu integracji na inne sektory gospodarki.

25 marca 1957 roku państwa tworzące Europejską Wspólnotę Węgla i Stali podpisują Traktaty Rzymskie o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i EUROATOMU, traktaty te wchodzą w życie 1 stycznia 1958 roku.

Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą został zawarty na czas nieokreślony. Głównymi celami traktatów było:

- popieranie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej całej Wspólnoty;

- promowanie stałego rozwoju gospodarczego wspólnoty i stabilizacji gospodarek państw członkowskich;

- dążenie do systematycznego i szybkiego podnoszenia poziomu życia społeczeństw tych państw;

- stopniowe zbliżenie polityk gospodarczych państw członkowskich w celu utworzenia wspólnego rynku.

Traktat o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej wprowadził cztery swobody mające za zadanie zwiększenie elastyczności funkcjonowania Wspólnoty były to swoboda przepływu towarów, swoboda przepływu osób, swoboda przepływu usług oraz swoboda przepływu kapitału. Traktat przewidywał realizację celów Wspólnoty przez, między innymi:

- ustanowienie wspólnej polityki handlowej , wspólnej polityki rolnej oraz wspólnej polityki transportowej;

- wprowadzenie reżimu niezakłóconej konkurencji;

- utworzenie Europejskiego Funduszu Społecznego;

- powołanie Europejskiego Banku Inwestycyjnego;

Instytucjami Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali były:

- Międzyrządowa Rada Ministrów;

- Ponadnarodowa Komisja;

- Międzyparlamentarne Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne;

- Ponadnarodowy Trybunał Sprawiedliwości.

Drugi z traktatów powołujący EUROATOM regulował wyłącznie problematykę jednego specyficznego sektora – produkcji i eksploatacji energii atomowej, jego zadaniem było zapewnienie szybkiego wzrostu przemysłu nuklearnego i tym samym ukształtowanie wspólnego rynku energii atomowej. Miało to być wspierane przez rozwój badań, ujednolicenie norm bezpieczeństwa oraz ułatwienie inwestycji służących rozwojowi energetyki jądrowej we Wspólnocie. Od momentu wejścia w życie Traktatów Rzymskich funkcjonowały równolegle trzy wzajemnie powiązane Wspólnoty: Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Gospodarcza i EUROATOM.

W 1960 roku z inicjatywy Wielkiej Brytanii powołano Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA) dla promowania wolnego handlu i współpracy gospodarczej pomiędzy wchodzącymi w jej skład państwami.

8 kwietnia 1965 roku utworzono jedną Radę i jedną Komisję dla trzech Wspólnot Europejskich, natomiast 1 lipca 1968 roku sześć państw członkowskich Wspólnot Europejskich utworzyło Unię Celną ze wspólną taryfą wobec państw trzecich.

1 lipca 1972 roku państwa EWG utworzyły tak zwanego „ węża w tunelu” , tj. dwa poziomy interwencji walutowej. Był to mechanizm utrzymania pod kontrolą kursów walut (wąż) państw członkowskich Wspólnoty w określonych wąskich przedziałach (tunel) wobec dolara. Niedostatki tego systemu sprawiły, że 5 grudnia 11978 roku stworzono Europejski System Walutowy, który zaczął działać 13 marca 1979 roku.

Kolejnym ważnym wydarzeniem w procesie integracji europejskiej było podpisanie Jednolitego Aktu Europejskiego w 1986 roku. Był to dokument modyfikujący Traktaty Rzymskie, ustanowił powstanie wspólnego rynku europejskiego, a także wznowił współpracę polityczną pomiędzy krajami Wspólnoty. Jednolity Akt Europejski deklarował:

- poszanowanie zasad demokratycznych w stosunkach krajowych;

- przestrzeganie prawa;

- poszanowanie praw człowieka;

- konieczność utrzymania pokoju w skali międzynarodowej;

- zapewnienie bezpieczeństwa w Europie;

- zapewnienie wzajemnej solidarności w wyrażaniu wspólnych interesów oraz niezależności w ich obronie.

Na podstawie Jednolitego Aktu Europejskiego został rozwinięty i zmieniony system prawa Wspólnot poprzez:

- zwiększenie uprawnień Parlamentu Europejskiego wskutek wprowadzenia wymogu współdziałania Parlamentu z Radą Ministrów przy określonych zagadnieniach;

- poszerzenie katalogu spraw podlegających głosowaniu przy zastosowaniu kwalifikowanej większości głosów w Radzie Ministrów;

- stworzenie podstaw prawnych dla działania Rady Europejskiej;

- rozwinięcie materialnych kompetencji Wspólnot w celu osiągnięcia wspólnego rynku wewnętrznego do końca 1992 roku oraz wzmocnienia współpracy w zakresie kształtowania Unii Gospodarczej i Walutowej.

Jednolity Akt Europejski był impulsem do pogłębiania więzi integracyjnych, które miały doprowadzić do utworzenia Unii Europejskiej.

Fundamentalne znaczenie dla procesu integracji europejskiej miał Traktat o Unii Europejskiej podpisany 7 lutego 1992 roku w Maastricht. Celami traktatu były:

- utworzenie obszaru bez granic wewnętrznych;

- umocnienie spójności gospodarczej i społecznej;

- utworzenie unii gospodarczo – walutowej (wprowadzenie wspólnej waluty);

- realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa;

- wzmocnienie ochrony praw obywateli;

- rozwój współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Traktat ustanowił Unię Europejską opartą na Wspólnotach Europejskich i uzupełnioną o nowe polityki to znaczy: o Unię Gospodarczą i Walutową, wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, współpracę w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i wymiaru sprawiedliwości. Konstrukcja Traktatu z Maastricht opiera się na trójczłonowej strukturze tematycznej podzielonej na „filary”. Pierwszy filar tworzą przepisy powiększające zakres kompetencji już istniejących Wspólnot Europejskich. Drugi filar stanowiły postanowienia dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, zaś trzeci filar obejmował postanowienia dotyczące koordynowania polityk w ramach wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Traktat ten wszedł w życie 1 listopada 1993 roku.

1 stycznia 1999 r. euro stało się oficjalną walutą 11 państw członkowskich, zastępując dotychczasowe waluty krajowe – takie, jak marka niemiecka i frank francuski. Najpierw wprowadzono je jako wirtualną walutę do płatności bezgotówkowych i do celów rozliczeniowych, podczas gdy dotychczasowe waluty były nadal używane przy płatnościach gotówkowych i jako tzw. „podjednostki” euro. Zaś 1 stycznia 2002 r. euro pojawiło się w postaci fizycznej – jako banknoty i monety.

Kolejnym ważnym wydarzeniem dla procesu integracji europejskiej był Traktat Amsterdamski podpisany w 1997 roku, jednak wszedł on w życie dopiero 1 maja 1999 roku. Traktat ten zmodyfikował zakres uprawnień Parlamentu Europejskiego oraz wzmocnił pozycję Przewodniczącego Komisji Europejskiej. Wskazał również kierunki dalszych reform Unii, które miały dotyczyć:

- praw podstawowych obywateli Unii;

- swobody poruszania się w obrębie Unii;

- ograniczenia przestępczości;

- walki z bezrobociem;

- ochrony środowiska naturalnego.

26 lutego 2001 roku podpisano Traktat Nicejski był on nowelizacją Traktatu o Unii Europejskiej oraz traktatem ustanawiającym Wspólnotę Europejską. W Nicei skupiono uwagę na następujących problemach:

- podziale głosów ważonych w Unii Europejskiej;

- rozszerzania zakresu stosowania większości kwalifikowanej w Radzie Unii Europejskiej;

- rozszerzania możliwości stosowania „ wzmocnionej współpracy ”;

- ustalenia przyszłego składu członkowskiego Komisji Europejskiej;

- zwiększenia składu parlamentu Europejskiego;

- przyjęciu Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej;

- przyjęciu nowego statutu Trybunału Sprawiedliwości, przewidującego tworzenie Izb Sądowych.

W 2007 roku podpisano Traktat Lizboński, który wszedł w życie po ratyfikowaniu go przez 27 państw członkowskich UE. Dzięki niemu Unia Europejska jest bardziej:

- skuteczna - uproszczenie procedur, przewodniczący Rady w pełnym wymiarze itp.;

- demokratyczna - wzrost znaczenia Parlamentu Europejskiego i parlamentów krajowych, inicjatywa obywatelska, Karta Praw Podstawowych itp.;

- przejrzysta - jasny podział obowiązków, spotkania i dokumenty w większym stopniu dostępne dla ogółu społeczeństwa itp.

- zjednoczona - Wysoki Przedstawiciel ds. Polityki na arenie światowej Zagranicznej itp.

- bezpieczna - nowe możliwości w walce ze zmianami klimatu i terroryzmem, bezpieczeństwo energetyczne itp.

Państwa członkowskie UE (rok przystąpienia):

- Austria (1995)

- Belgia (1952)

- Bułgaria (2007)

- Cypr (2004)

- Czechy (2004)

- Dania (1973)

- Estonia (2004)

- Finlandia (1995)

- Francja (1952)

- Niemcy (1952)

- Grecja (1981)

- Węgry (2004)

- Irlandia (1973)

- Włochy (1952)

- Łotwa (2004)

- Litwa (2004)

- Luksemburg (1952)

- Malta (2004)

- Holandia (1952)

- Polska (2004)

- Portugalia (1986)

- Rumunia (2007)

- Słowacja (2004)

- Słowenia (2004)

- Hiszpania (1986)

- Szwecja (1995)

- Wielka Brytania (1973).

Literatura:

1. K. Łastawski, Historia integracji europejskiej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Warszawa 2006.

2. M. Nadolski, Z dziejów integracji europejskiej, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2004

3. K. Popowicz, Dynamika integracji europejskiej, Warszawa 2004.