24. Teoria performatywności języka wg Austina.

Buchowski M., Magia i rytuał, tu: Obrzędowe tworzenie świata.

Językoznawca Austin w 1985 wyróżnił typ wypowiedzi performatywnych (ustanawiających).

Samo wypowiedzenie określonej formuły to za mało, potrzeba jeszcze odpowiednich okoliczności, które tworzą:

• odpowiednia procedura konwencjonalna (posiadająca zarazem skutek konwencjonalny),

• stosowne osoby włączone w procedurę i jej towarzyszące,

• wykonanie procedury – w sposób znany, przewidziany, zupełnie poprawny.

Przykładami niech będą: ślub, chrzest, wyrok sędziowski, zapis testamentowy, przysięga wojskowa, kolokwium habilitacyjne itp.

Teoria aktów mowy wg Austina:

a) akt lokucyjny – sam w sobie akt językowy – wypowiedzenie słów,

b) akt illokucyjny – decyzja podjęta przez mówiącego podczas wypowiadania się, intencja, z jaką mówi,

c) akt perlokucyjny – dokonujący się na osobie adresata wypowiedzi – wywołanie reakcji emocjonalnej, ruchowej czy innej.

Np. podczas ceremonii zaślubin aktem lokucyjnym jest powiedzenie „tak”, illokucyjnym – intencja związania się z drugą osobą, perlokucyjnym – to, że od tej chwili osoby ślubujące są rzeczywiście uważane za małżonków, ponieważ wypowiedziały tę konkretną formułę.

By lepiej to zrozumieć, zacytuję jeszcze omawianą przez Buchowskiego teorię Jerzego Kmity: czynność symboliczno-kulturowa to działanie, którego efekt zależy od powszechnej (w danej grupie) w i a r y w jego występowanie w rezultacie określonego działania.

To znaczy: powiedzenie „tak” podczas zaślubin łączy ludzi w parę małżeńską dlatego i tylko dlatego, że społeczeństwo wierzy w to, że słowa przysięgi naprawdę ustanawiają nową rzeczywistość.

Skorupski w 1976 wyróżnił spośród zachowań tzw. ceremonie operatywne (ustanawiające), takie jak otwarcie olimpiady, nadanie tytułu szlacheckiego itp.

W obrębie kultury magicznej wyróżniamy dwa rodzaje performatywności (można to odnieść zarówno do poziomu języka, jak i zachowań):

• performatywność rytualno-czarowniczą (zmienia się rzeczywistość „materialna”),

• performatywność obrzędów rytualno-społecznych (zmieniają się relacje społeczne grupy).

O zmianie rzeczywistości „materialnej” mówimy np. w sytuacjach obrzędów sprowadzających deszcz czy święcenia domu (bądź podpisywania kredą drzwi). O zmianie relacji społecznych grupy mówimy głównie w sytuacji rytuałów inicjacyjnych – np. przysięga wojskowa, „fala” w szkołach średnich, ślub, chrzest, bierzmowanie.