Temat: Definicja osobowości, proces kształcenia się osobowości i jej aspekty.

Definicja Osobowości

Termin „osobowość”, podobnie jak wiele innych podstawowych pojęć humanistyki, mimo wielu prób zdefiniowania zachowuje niejasność i wieloznaczność. Pojęcie to jest używane w różnych znaczeniach zarówno w języku potocznym, jak i w filozofii, antropologii, historii, psychologii, socjologii i wielu innych naukach humanistycznych. W tej pracy zajmę się szczegółowo pojęciem osobowości w znaczeniu psychologicznym.

Definicje osobowości formułowane przez psychologów często akcentują uwarunkowania właściwości psychiki człowieka, a niekiedy nawet ograniczają się tylko do nich. Analizując osobowość, należy zaznaczyć, że nie jest ona cechą gatunkową człowieka, lecz cechą indywidualną i kulturową, odnoszącą się do wzoru, do którego osiągnięcia zmierza proces wychowania i samowychowania.

Osobowość człowieka kształtowana jest przez cechy biofizyczne jak też poprzez proces socjalizacji, która przystosowuje człowieka do życia w zbiorowości, umożliwia porozumienie się i inteligentne działanie w jej ramach, uczy jak się zachować, by osiągnąć cele życiowe. Socjalizacja jest to wchodzenie w kulturę, co rozumie się jako poznawanie i przyjmowanie przez jednostkę tradycji i wzorów kulturowych wyznaczających sposób jej zachowania się.

W literaturze psychologicznej istnieją dziesiątki, jeśli nie setki, definicji osobowości. Każda z nich opisuje osobowość od innej strony, bądź prezentuje ją jako trochę inny konstrukt psychiczny. Osobowość jest często mylona z temperamentem, stąd wiele teorii przedstawia ją jako hybrydę czystej osobowości (zespołu cech) i temperamentu. Najpopularniejszą definicją osobowości jest ta, która przedstawia ją jako zespół cech wzajemnie wpływających na siebie, które manifestowane są poprzez ludzkie zachowania. Wielu psychologów uważa, że jedną z najbardziej specyficznych własności teorii osobowości jest to, że spełnia ona funkcję teorii integrującej. Oznacza to, że dzięki zrozumieniu czym jest osobowość, łatwiej jest zrozumieć czym jest temperament, inteligencja, czy emocje. Każdy z wymienionych konstruktów jest w pewien sposób „pod wpływem” osobowości.

Należy zaznaczyć, że osobowość kształtuje się zarówno „na tle rozmaitych ideałów, jakie jednostka stawia przed sobą”, jak i w wyniku „procesów samowychowania, które w powiązaniu z pozytywnymi elementami środowiska wychowawczego powodują zmiany przede wszystkim cech woli i charakteru”. Samo poszukiwanie tożsamości jest ściśle związane z wyborem tożsamości zawodowej i ideologii. Osobiste wartości i ideały zaczynają kształtować zwarty, hierarchiczny system. Stawianie sobie wielu pytań natury egzystencjalnej, szczególnie przez młodzież w wieku 13-17 lat, dyskusje nad istotą dobra i zła budzą szacunek dla samej normy moralnej. Wytworzenie własnego systemu ideologicznego pozwala na wierność sobie i swoim wartościom, w sytuacji braku ciągłości i stałego promowania nowości oraz wielorakości.

Etymologia osobowości wywodzi się od słowa – osoba. Oznacza ono byt o rozumnej naturze, cechujący się odrębnością od innych bytów, posiadający świadomość własnego istnienia, wolę, własny charakter i system wartości

Definicja osobowości dzieli się na trzy obszary wzajemnie powiązane, według których osobowość to:

1) zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;

2) zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;

3) zespół psychologicznych mechanizmów: np. tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe.

Osobowość traktowana jest jako struktura relacji, czyli dynamicznych związków jednostki z jej otoczeniem społecznym

Osobowość jest organizacją funkcjonowania o właściwościach regulacyjnych nastawionych na ukierunkowania i cele działań

Najnowsze ujęcia dotyczące osobowości apokazują, że wprawdzie cechy biofizyczne człowieka i zewnętrzne oddziaływanie są podstawą osobowości, ale jej nie determinują. Natomiast decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości ma aktywność samej jednostki.

Zdefiniowanie osobowości umożliwiło badanie, przewidywanie i kształtowanie zachowań ludzi

Kształtowanie się poczucia własnej odrębności prowadzi do chęci autonomii i usamodzielniania się. Dość często wysokie poczucie własnej wartości sprzyja nieakceptowaniu autorytetów i nie przyjmowaniu z wiarą tego, co przekazują ludzie z otoczenia. Młodzi wykazują skłonność do krytykowania, sporów, długich dyskusji, ale również w tym okresie następuje ważny krok w rozwoju duchowym, albowiem kształtują się ideały i plany życiowe, chociaż dość często nieuchwytne i mgliste.

Celem wychowania jest kształtowanie i modyfikowanie osobowości ludzkiej. Jest więc osobowość tym tworzywem, któremu nadajemy kształt i przekształcamy w toku naszych wychowawczych oddziaływań. Osobowość ludzka stanowi zatem punkt wyjścia, ale i jednocześnie efekt naszego działania. Widać więc z naszego punktu ważkość zagadnienia co to jest osobowość. Dla nas istotne znaczenie ma jeszcze jeden aspekt. Znając istotę osobowości, jej strukturę i mechanizmy funkcjonowania, możemy także znaleźć odpowiedź na pytanie jakie działania możemy podejmować, by w określony sposób kształtować osobowość jednostki. Zatem wiedza o osobowości jest dla nas niezwykle ważna i kluczowa przy podejmowaniu jakichkolwiek rozważań i decyzji w praktyce wychowawczej.

Problemem osobowości zajmuje się wiele dyscyplin naukowych, poniżej jednakże ograniczymy się do ujęć na gruncie dwóch nauk: psychologii i socjologii, które, o czym wiemy, są naukami współdziałającymi, czy pomocniczymi względem nauk o wychowaniu. W teorii wychowania zasadniczo przyjęły się cztery sposoby analizowania osobowości. Pierwsze polega na opisaniu pedagogicznej koncepcji osobowości1; drugie na pomijaniu zagadnienia osobowości2; trzecie na ograniczeniu się do ogólnego określenia osobowości3 czwarte wreszcie przedstawia zarys istniejących koncepcji4.

Istota naszych rozważań zasadza się na pytaniu kiedy i dlaczego jednostka podejmuje w ogóle aktywność. Najprościej możnaby powiedzieć, iż wówczas, gdy pojawia się potrzeba. Jej wystąpieniu towarzyszy odczuwane przez nas mniej lub bardziej wyraźne napięcie psychonerwowe. Stwierdziliśmy wcześniej, że osobowość człowieka jest pewnym mechanizmem regulacyjnym. Funkcjonowanie, czy też istota tego mechanizmu opiera się na tym, że jednostka ludzka dąży do utrzymywania się w stanie względnej równowagi. Pojawienie się napięcia psychonerwowego jest pewnym stanem zaburzenia równowagi. Reakcją obronną będzie oczywiście dążenie do przywrócenia stanu równowagi, co przejawia się w podjęciu przez jednostkę pewnych form aktywności.

Gdy równowaga zostaje przywrócona, napięcie psychonerwowe obniża się, zaś jednostka zaprzestaje lub zahamowuje daną aktywność. Innymi słowy, przez aktywność człowiek dąży do przywracania zaburzonego stanu równowagi3.

Każda podjęta przez jednostkę forma aktywności z punktu widzenia skuteczności działania mechanizmu regulacyjnego prowadzić może do dwóch alternatywnych efektów - bądź powoduje redukcję napięcia psychonerwowego, a więc prowadzi do osiągnięcia równowagi; bądź też nie przynosi redukcji, stan napięcia utrzymuje się, a nierzadko ulega dalszemu nasileniu. Wyłaniają się tutaj dwa rodzaje możliwych zdarzeń. Jeżeli jednostka dąży do utrzymania równowagi, to fakt pojawienia się, utrzymywania lub nasilania napięcia wytrącającego z tego stanu stanowi dla niej pewną dolegliwość. Zdarzenia powodujące ją nazywane są karą. Natomiast zdarzenia prowadzące do usunięcia lub złagodzenia napięcia, a więc do powrotu do stanu równowagi, mają dla jednostki wartość pozytywną i nazywane są nagrodą 4. W tym ujęciu jednak pojęcie kary jest zbyt szerokie. Wynika zeń bowiem, że już samo pojawienie się stanu napięcia stanowi dla jednostki pewną negatywną wartość. Do tego wątku wrócimy poniżej. Analiza powyższych zagadnień pozwala nam na przyjęcie, że każda aktywność jednostki w konsekwencji prowadzi do wystąpienia kary lub nagrody. Musimy tutaj wszakże wyraźnie podkreślić fakt, że używane przez nas w tym miejscu terminy "kara" i "nagroda" nie mają tego samego znaczenia co w rozumieniu potocznym czy też jakie zawarte jest w pojęciach "kary wychowawczej" czy "nagrody wychowawczej". Stosowane przez nas w tym miejscu terminy zwracają uwagę tylko na znak: dodatni lub ujemny odczucia. Zauważmy, że stanom tym towarzyszą określone doznania emocjonalne. Tym bardziej więc możemy się odwołać do wcześniej sformułowanych stwierdzeń, iż aktywność życiowa człowieka jest nastawiona na osiąganie nagród i unikanie kar, co prowadzi do sformułowania zasady samoregulacji: człowiek dąży zawsze do osiągania takie stanu własnego organizmu, który cechuje się brakiem napięć5. Zgadzając się z tym stanowiskiem, nie możemy jednak pominąć kwestii zbyt szerokiego ujmowania terminu "kary". Dążąc do osiągania stanu równowagi człowiek może redukować stany napięcia, w które popada, lub też unikać możliwości wystąpienia takich stanów. Aktywność jednostki może więc jawić się jako nieustanna ucieczka przed napięciami, skłaniając ją do przejawiania całkowitej bierności. Wszelako bierność jest równoznaczna z brakiem jakiegokolwiek rozwoju i jakichkolwiek zmian. Proces pojawiania się nie tylko nowych form zachowania wymaga spełnienia przynajmniej dwóch warunków: pojawienia się aktywności i wystąpienia jej skutku - w tym przypadku kary lub nagrody. Pojawienie się aktywności jest wszak niemożliwe bez wystąpienia stanu, napięcia. Samo zaś wystąpienie zakłócenia równowagi nie tylko nie jest czymś destrukcyjnym, ale nawet czymś niezbędnym i pożądanym, jest koniecznym warunkiem rozwoju. Nierzadko jednostka swoiście celowo wchodzi w sytuacje wywołujące stan napięcia. Wydaje się oczywiste, w świetle wcześniejszych uwag, że karę musielibyśmy uznać za ów niezbędny warunek rozwoju. A przecież, z drugiej strony, aktywność jednostki nastawiona jest na unikanie kar. Toteż o karze będziemy mówili tylko jako o tych zdarzeniach, które utrwalają lub nasilają stan napięcia psychonerwowego.

Teoria wychowania a psychologia (psychologia

rozwoju człowieka i psychologia wychowawcza)

Teoretykowi wychowania psychologia dostarcza wiedzy o strukturze
i mechanizmach przemian osobowości, o warunkach i prawidłowościach biopsychicznego rozwoju człowieka, o kierunkach ludzkich dążeń
i warunkujących je mechanizmach.Wnosi istotne dane o umysłowym rozwoju wychowanka w rożnych okresach rozwojowych,o psychologicznych problemach związanych z rozwojem, o rożnicach indywidualnych, o istocie

i uwarunkowaniach procesow poznawczych. Ta wiedza jest nieodzowna do określenia prawidłowości rozwoju psychicznego i jego zaburzeń czy zaznaczających się odchyleń od normy. Jest także konieczna do ustalenia strukturyrelacji: jednostka – otoczenie; osoba – sytuacja wychowawcza.

Koncepcje psychologiczne dotyczące przemian osobowości w znacznym stopniu determinują dobor metod i środkow oddziaływań wychowawczych (na przykład koncepcja psychoanalityczna podpowiada psychoterapię jako skuteczną metodę wychowawczych oddziaływań). Także psychologia rozwojowa, psychologia niedostosowania, psychologia wychowawcza, psychologia zdrowia itp. wnoszą bardzo wiele do poszukiwania metod wychowania. Na ujęcie samego procesu wychowania, z uwzględnieniem

natury i specyfi ki człowieka, pozwala podejście humanistyczne w psychologii. Szczegolnie ważna jest psychologia wychowawcza. Jak podkreśla Antonina

Gurycka, do podstawowych zadań psychologii wychowawczej należy informowanie pedagogow o odkrytych przez psychologow faktach, prawidłowościach, podstawowych mechanizmach psychologicznych
i sprawdzonych technikach ich wykorzystania, pozwalających na lepsze rozumienie zjawisk i procesow leżących u podstaw wychowania, a przez to na optymalizację procesu wychowania