PEDAGOGIKA PERSONALISTYCZNA

Pedagogika ta wywodzi się od pojęcia personalizm, termin persona (osoba) . Pierwotnie określał ideę osobowego Boga. To Ch. Renouvier jako pierwszy, dzięki swoim pismom, ukazał personalizm jako „doktrynę o osobowości”, która stawia sobie za zadanie, aby pokazać, że poznanie osoby, jako świadomości i woli jest fundamentem wszystkich doznań ludzkich.
Oczywiście personalizm ma wiele odmian i nurtów. Jednak wszystkie one cechują się zainteresowaniem sprawami wychowania i mają pedagogiczny charakter. I właśnie dzięki temu personalizm stał się swoistą pedagogiką personalistyczną.

Pedagogika personalistyczna zajmowała się koncepcją człowieka.

Koncepcje człowieka:

- wizja platońska człowieka

- wizja arystotelowska człowieka

Platon- mówi, że człowiek dla niego jest duchem, który jest niestworzony, tylko wypromieniowany z duszy świata na początku czasów i jako duch żyje w sobie. Duch ten jest uczestnikiem życia boskiego, jest towarzyszem Bogów i jako towarzysz uczestniczy w wielkim pochodzie Bogów i oglądając wszystkie elementy świata nabiera pełnego poznania. Całe poznanie człowieka jest zawarte w tym duchu.

Arystoteles- uczeń Platona; mówił, że człowiek jest rozumnym zwierzęciem i jest rezultatem rewolucji, a dusza ludzka nie jest czymś wiecznie stworzonym, co istniało cały czas, ale jest formą ogarniającą materię.

Św. Tomasz- rozwiązał problem duszy. Dusza nie może być wynikiem rewolucji, nie może być efektem działania sił przyrody. Św. Tomasz przyjmuje koncepcje stworzenia, dusza dla każdego człowieka jest stworzona. Tym, który tworzy duszę jest Bóg. Według Św. Tomasza człowiek posiada duszę stworzoną, istniejącą w sobie. Dusza organizuje sobie materię przez siebie uporządkowaną. Nie ma żadnego efektu ludzkiego, który byłby uwikłany w materię. Funkcje ludzkie są funkcjami ludzkiego ducha posługującego się materią i dlatego człowiek jest tym bytem istniejącym, istnieniem własnej duszy, a ciało jest materią ciągle organizowaną i dezorganizowaną. Tak pojmowany człowiek jawi się jako byt osobowy. Jawi się to w doświadczeniu bycia człowiekiem. Doświadczenie bycia człowiekiem znaczy to, że ja doświadczam własnego „ja”, czyli kogoś odrębnego od innych, który ma świadomość własnej podmiotowości, które z siebie to „ja” wyłania moje akty (wyższych i niższych, a także biologicznych).

Ja natury rozumnej jest bytem osobowym. Tylko człowiek ma świadomość samego siebie. To „ja” musi siebie ogarnąć. Transscentować siebie jako podmiot świadomy.

Człowiek jest bytem społecznym. Człowiek bez społeczności się nie rozwinie, nie stanie się czymś doskonałym. Jako istota społeczna rodzi się tylko z dyspozycjami, które muszą się zaktualizować, usprawnić najpierw rozum, wole, potem popędy, uczucia. Rozwój człowieka może nastąpić poprzez poddanie rozumowi wszystkich dziedzin życia, to wymaga długotrwałego ćwiczenia. Arystoteles nazwał to ćwiczeniem się w czasie, by osiągnąć maksymalny poziom. Tym wszystkim kieruje rozum.

Osoba ludzka:

- definicje Platona, Arystotelesa i Św. Tomasza.

Najgłębszą strukturę charakteryzują 3 elementy:

1. Rozum (intelekt):

- człowiek jako zwierzę rozumne

- zwierzęca strona ( popędy, zmysły) jest podporządkowana rozumowi

2. Wolność- człowiek jest wolny i sam podejmuje decyzje, więc jest odpowiedzialny za swoje czyny. Nawet w sytuacji opresji, człowiek może powiedzieć „nie” i tu wolność i rozumność wyraża się najpełniej w tym, że jest on zdolny do rozpoznania prawdy (może rozpoznać i wybrać prawdę).

3. Refleksja- człowiek jest świadomy, rozumnie, że jest wolny i rozumny.

Człowiek posiada godność osobową: decyduje o tym, że o osobie ludzkiej informacje pochodzą z teologii i religii. Człowiek ma wartość nierelatywną ( nie może być traktowany jako coś względnego, tzn. nie ma podstaw, do tego, aby mówić, że człowiek jako dziecko, jest w mniejszym stopniu osobą niż jako człowiek dorosły. Czas nie ma znaczenia. Wartość człowieka jest taka sama bez względu na to, jak przejawia się konkretna osoba (np. niedorozwinięta umysłowo i wykształcona), to nie ma znaczenia. Każdy został stworzony przez Boga, a więc ma wartość.

Każdy człowiek jest osobą także wówczas, zanim uzyska pełnię swej autonomii, czyli od momentu poczęcia w łonie matki. Posiada godność i wartość, nie otrzymując ich od innych ludzi. Jest wartością najwyższą, bezwzględną w Świecia bytów stworzonych. Będąc osobą ma własny cel, którym jest doskonalenie się w swym istnieniu i nie może być traktowany jako środek do celu dla innego człowieka lub społeczeństwa.

Wartość osoby jest szczególna, gdyż jest ona:

1. autonomiczna- istnieje niezależnie od innych ludzi, a jej relacje z innymi ludźmi są relacjami między istotami równymi w swej godności.

2. odmienny, odrębny byt

3. istnieje i znaczy niezależnie od świata i ponad światem.

Duchowość osoby będąca jej cechą zasadniczą, stanowi dla niej wyzwanie do ciągłego trudu, doskonalenia się, upodobniania się do doskonałości Stwórcy.

Integralność osoby- człowiek jest całością, a nie częścią czegoś. Od siebie samego otrzymuje zadania, obowiązki, uprawnienia.

Wychowanie:

-rodzina, szkoła nie kształtuje osoby, ale stwarza mniej lub bardziej korzystne warunki jej rozwoju i go umożliwiają. Starają się o przekazanie odpowiednich wartości, zabezpieczając przed przyjmowaniem pseudo-wartości.

- sam rozwój (wychowanie) jest i musi być dziełem osoby i owocem jej wysiłków.

Znaczenie wartości dla rozwoju człowieka.

Wychowanie jest rozwojem; istnieją dwa rodzaje procesu:

1. Proces rozwojowy- każdy następny etap jest wyższy pod względem wartości od etapu poprzedniego, doskonalenie się. Aby wiedzieć, czym jest postęp- temu służą wartości.

2. Proces regresji- jeżeli okaże się, ze jeden poziom jest niższy od poprzedniego.

Władysław Strużewski : Prawda, dobro i piękno- są potrzebne, aby człowiek mógł stać się człowiekiem. Prawda jest nienaruszalną podstawą tworzenia kultury, ale również budowaniem w sobie człowieczeństwa. Dobro- uzasadniającą racją i celem, a piękno zaś wykraczającym poza transcendującym ją samo (kultury) owocem poświęconych jej trudów.

Benedykt XVI: Relacja z Bogiem ma zasadnicze znaczenie dla człowieka, został on stworzony i podporządkowany ku Bogu, szukając prawdy o swojej strukturze poznawczej, dąży do dobra w sferze wolitywnej (woli) i jest pociągany pięknem w wymiarze estetycznym.

Człowiek jako jedyna istota żywa może zagrozić samemu sobie, a nawet siebie zniszczyć, rujnując swoje zdrowie i więzi z innymi ludźmi. Człowiek niszczy się przez różne formy uzależnienia. Niektóre sposoby postępowania prowadzą do rozwoju, a inne mogą prowadzić do degradacji i to nas upoważnia do tego, aby zająć się wartościami.

Wartości- są to normy, których przestrzeganie umożliwia rozwój człowieka i osiągnięcie satysfakcji w życiu. Jest to ważne szczególnie w okresie, kiedy młodzież się rozwija. Trzeba w tym okresie wszczepić dzieciom i młodzieży system zasad- zwany wartościami, bo to one umożliwiają rozwój, doskonalenie osobowości ludzkiej.

Sposoby pojmowania wartości:

1. Obiektywny -sposób pojmowania wartości, w którym się mówi, że wartości istnieją niezależnie od człowieka. Człowiek może jedynie je odkrywać i poznawać.

2. Subiektywne- czyli wartości takie, jakie człowiek pojmuje, widzi i przeżywa.

3. Skrajnie subiektywne- oznacza to, że wartości są tworem człowieka, czyli tworzy on je dla siebie i czyni je takimi, jak je pojmuje czy chce pojmować.

Tradycja filozoficzna: Platon mówi, że wartości istnieją jako obiektywne, niezależnie od człowieka, on ich doświadcza i są zakodowane w jego duszy.

Prawda, dobro i piękno = BÓG

Przekonanie o istnieniu wartości trwałych (obiektywnych) i niezmiennych prowadzi do formułowania określonych, jednakowych dla wszystkich norm postępowania, czyli w konsekwencji do utworzenia etyki normatywnej (inaczej mówiąc religijnej). Te normy to dekalog. Te normy stanowią również podstawy dla procesu wychowania.

Wartości są obiektywne, niezmienne, które same są dobrem ze swej istoty, a nie dla tego, że w określonych warunkach czy z określonym uzasadnieniem taką cechę im przypisujemy, czyli wiążemy określoną pozytywną rolę. Wartości obiektywne są takimi ze swej istoty, niezależnie od tego, czy i jak je się spostrzega. To subiektywne pojmowanie wartości nie musi się łączyć z relatywizmem. Wartości tego rodzaju są takie, jak je się spostrzega i przeżywa i nie muszą wykluczać poszanowania i uznawania wartości obiektywnych, tylko człowiek inaczej pojmuje ich istnienie.

Skrajnie subiektywne pojmowanie wartości- to znaczy takie podejście, że wartości są jedynie takie, jak chce je widzieć dany człowiek, który uważa, że sam je tworzy i przeżywa w imię własnego dobra- korzyści, przyjemności, wolności- dowolności, swobody- nieskrępowania, bo tylko wówczas jego zdaniem staje się wolny, są relatywne. Wtedy takie „własne wartości” są często antywartościami, nie liczą się z innymi, a z reguły z nikim i z niczym.

3 BOSKIE PIERWIASTKI:

1. PRAWDA:

1. Platon: mówić prawdę, to znaczy mówić o rzeczach tak, jak one są. Prawda jest wiedzą o tym co rzeczywiste.

2. Arystoteles: prawda to twierdzenie o czymś, co istnieje, o tym co jest rzeczywiście.

3. Kant: prawdą jest to, co obowiązuje rozum każdego człowieka

4. Ricoeur: prawda, to możliwość twierdzenia i przeczenia, zgodność słów z rzeczywistością, ale to także zgodność umysłów.

Prawdę łączymy ze zdaniem, w którym stwierdzamy coś o rzeczywistości. Zanim jednak prawda zostanie wyrażona w słowach, znajduje się w samej rzeczy. Przez prawdę rozumiemy wiedzę- czyli zgodność naszych pojęć i sądów z rzeczywistością.

Prawda= Bóg.

Rolą nauki jest badanie rzeczywistości, czyli osiągnięcia prawdy o rzeczywistości. Jest jedna prawda o rzeczywistości.

Karl Popper mówi: jeśli nie ma absolutnej prawdy, to wszystko może być prawdą, a to prowadzi do uzurpowania sobie autorytetu popartego na przemocy, a następnie to, że obiektywnie dobro i zło nie mają znaczenia- dobro jest tym , co uważamy za dobro, a zło jest tym, co przeszkadza w zaspokojeniu subiektywnych pragnień.

Człowiek z natury potrzebuje pewnej hierarchii wartości. Myślenie wartościujące rodzi się z głębokiej potrzeby poznania tego, co najważniejsze, a społeczność ludzka staje się chora, kiedy zatraca poczucie powszechnie uznanych , najważniejszych wartości.

1. DOBRO:

Kochać kogoś, to pragnąć jego dobra i starać się o nie. Dobro= miłość. Dobro jest równoznaczne z prawem naturalnym, czyli wpisane w serce człowieka przez Boga, bo Bóg jest miłością. Zatroskanie o los innego człowieka, a zwłaszcza o poznanie przez niego prawdy, która wyzwala z lęku do siebie. Gdy ktoś umiał cieszyć się pięknem, poszukiwał prawdy, poznawał dobro, określa się jako dobroć. Dobroć względem drugiego człowieka oznacza akceptację drugiego człowieka, mimo, że nie akceptuje np. jego złego postępowania.

1. PIĘKNO:

1. Platon twierdzi: piękno świata jest odbiciem i obrazem piękna idealnego. Materialne, jak i idealne piękno stanowi odbicie Boga rozprzestrzeniające się w urodzie całego stworzenia.

2. Św. Augustyn mówi: dobro i piękno są w substancji tym samym.

HIERARCHIA WARTOŚCI:

Krystyna Ostrowska twierdzi, że:

- ludzie na ogół nie różnią się pragnieniem dobra, piękna, szczęścia, sprawiedliwości, prawdy. Ludzie różnią się sposobem urzeczywistniania wartości, czyli drogą realizacji tych wartości.

- droga realizacji może być zła, mylna i może prowadzić w rezultacie do wartości innej, a nawet przeciwnej od tej, do której zmierzała. Występuje rozdział między deklaracją a działaniem.

Przyczyny rozdwojenia:

1. Niedostateczne odkrycie i rozpoznanie wartości

2. Nieopanowanie emocji

3. Brak sprawności intelektualnych i woli

4. Niski poziom wiedzy o sobie i o świecie

- ludzie cenią wiele wartości, ale urzeczywistniają tylko niektóre z nich i one pełnią role fundamentalnych czynników determinujących, czy organizujących ludzkie działanie.

- poszczególni ludzie różnią się między sobą nie tylko systemem wartości, czyli określoną ich hierarchią, tzn. specyficznym układem, jak również relacjami, jakie między wartościami w tym systemie występują. Są to więc różne typy systemu wartości, a właściwie typy osobowości. Te same zatem wartości, ale w innej konfiguracji dają inny typ systemu wartości.

Ważne jest więc nie tylko to, jakie wartości człowiek ceni pragnie i realizuje, ale jaki jest układ cenionych wartości i jak się one wzajemnie ze sobą wiążą, a więc z jakim systemem wartości mamy do czynienia.

System wartości- to zbiór elementów, którym są wartości podstawowe i drugorzędne, tzn., że ma on strukturę hierarchiczną. W systemie występuje dynamika, przemieszczanie się wartości. System jest otwarty na przyjęcie i asymilacje nowych elementów. System dąży do doskonałości, czyli osiągnięcia celu swojego istnienia, tzn. budowania człowieczeństwa w człowieku.

roztropność - cnota która pozwala zachować niezależność intelektu w doborze właściwych środków do właściwego celu; stała skłonność do czynienia dobra; uzdalnia rozum do rozpoznania naszego dobra etapy podejmowania decyzji: rozum poznaje jakieś dobro, dobro aktem woli do zrealizowania, namysł rozumu do środków prowadzących do celu, wola podpowiada podjecie decyzji

Elementy roztropności: umiejętność przewidywania, dostrzeganie swoich czynów, umiejętność postrzegania sadu, czerpanie z doświadczeń życiowych.

umiarkowanie- pozwala opanować dążenie do przyjemności, zapewnia równowagę z używania dóbr stworzonych,

nieumiarkowanie- stałe uprzysposobienie woli, aby zaspokoić każde pożądanie zmysłowe

męstwo- cnota moralna, która zapewnia stałość i wytrwałość w dążeniach do dobra, opieranie sie pokusom i przezwyciężanie przeszkód w życiu moralnym, cnota męstwa skłania wole do działania przezwyciężenia leku przed wysiłkiem w dążeniu do dóbr które wskazuje rozum.

kształcenie charakteru- podstawowe zadanie rodziny i szkoły

charakter- zespół skłonności zalet i wad poszczególnej jednostki i od niego zależą losy życiowe i powodzenie człowieka

wola - chęć danej osoby , zachęcanie do pracy nad sobą , zdolność władania nad sobą, postanowienia, chęci, pragnienia, dobra i zła wola, silna i słaba, wolny wybór, wolność nie jest dana w formie gotowej,

wola a popęd- działanie popędu ma miejsce wówczas, gdy jakąś chęć realizujemy bez zastanowienia się nad nią, niezależnie od nas czynność woli zachodzi wtedy gdy myślimy, zastanawiamy sie błyskawicznie.