1/ Rozumienie kultury europejskiej – dwie tradycje
Pierwsza, zakorzeniona w pierwotnym znaczeniu słowa kultura – uprawa – odnosi się do pracy jednostki nad rozwojem własnego człowieczeństwa, nad doskonaleniem siebie, oznacza „uprawę ducha” (cultura animi, cultus animi). Człowieczeństwo w tej interpretacji, wyrastającej z tradycji grecko-rzymskiej paidei (doskonalenia ciała i ducha, kształtowanie człowieka jak dzieła sztuki) i chrześcijaństwa, związane jest z realizacją najwyższych wartości – prawdy, dobra, piękna, w chrześcijaństwie – realizacją zorientowaną na dążenie do świętości, z doskonaleniem się w cnotach : roztropności, męstwie, sprawiedliwości i umiarze.
+ wyrastanie ponad naturę, przekraczanie jej, opanowywanie własnej natury. Praca nad własnym człowieczeństwem i jej efekty są dla jednostki rzeczywistością wewnętrzną, raczej subiektywną, zakładającą różnice w osiągniętym w danym momencie indywidualnym poziomie kultury. Wszystko zaś co powstaje w toku doskonalenia siebie, co wytwarza człowiek dążący do podnoszenia swojej kultury w skali jednostkowej i społecznej, stanowi cywilizację. Składają się na nią zarówno elementy duchowe, jak i materialne.1
Ta tradycja podkreśla możliwość i potrzebę oceniania: z jednej strony jednostki, ze względu na prezentowany przez nią poziom kultury, z drugiej – grup i społeczności ze względu na wagę jaką przykłada się w nich do rozwoju tak rozumianej kultury, warunki jakie są stwarzane tego rodzaju aktywności, przeciętny poziom kultury charakteryzujący ich członków, wreszcie – dorobek stanowiący świadectwo i wyraz „uprawy ducha”.. Podstawą pracy nad doskonaleniem w ludziach ich człowieczeństwa jest szeroko rozumiane kształcenie, obejmujące nauczanie i wychowanie, uczenie się i samowychowanie. W kręgu tej interpretacji wyrosły związane z kulturą wyrażenia oceniające: kultura niska i wysoka, człowiek o wysokiej bądź niskiej kulturze, dążenie do podnoszenia kultury społeczeństwa poprzez podnoszenie poziomu kultury jednostek.
Ze względu na wyraźny cel i kierunek – wyrastanie ponad własną naturę, podnoszenie poziomu kultury i motywowanie do związanego z tym wysiłku, przyjmijmy dla tej interpretacji określenie „pionowy wymiar kultury” i podkreślmy, że jest on nieodłączny od działań kształcących. Odpowiednia edukacja i wychowanie są tu niezbędne.
Drugą tradycją, zapoczątkowaną w Europie w wieku XVIII ( od Herdera) jest tradycja traktowania kultury jako wszelkich sposobów myślenia, zachowania, działania ludzi oraz ich wytworów, różnych rodzajów ludzkiej aktywności. Kultura jest gatunkową właściwością człowieka, związaną z jego przystosowywaniem się do otoczenia i jego przekształcaniem. Jest to ujęcie wobec człowieka zewnętrzne, opisowe, aksjologicznie neutralne. tym rozumieniu każdy człowiek jest członkiem jakiejś kultury, z jakąś się identyfikuje, przez jakąś jest kształtowany poprzez sam fakt uczestnictwa w niej. Ponieważ to ujęcie odnosi się do grup i społeczności o różnym zasięgu, często porównywanych ze sobą ze względu na najbardziej charakterystyczne cechy ich życia i dorobku, pojęcie kultury pojawia się najczęściej w liczbie mnogiej – mówi się o różnych kulturach. Charakteryzowanie różnych kultur a przede wszystkim ich poznawanie wymagało wyodrębnienia najważniejszych rodzajów aktywności, zachowań i wytworów, ponieważ wszystkie one mogą być ważne w danej grupie i stanowić istotną cechę jej kultury. Najczęściej przyjmowany jest podział na kulturę społeczną – związaną z funkcjonowaniem i współdziałaniem społecznym (obyczaje, moralność, prawo, służące im instytucje), symboliczną – związaną z wyrażaniem siebie i porozumiewaniem się poprzez symbole, tworzeniem różnego typu tekstów przekazujących idee i poglądy, oraz kulturę bytu, określaną także czasem cywilizacją,
Wertykalny i horyzontalny
2.Tradycja wertykalna- jest tą tradycją w której nie rozdziela się kultury i edukacji; jest to myślenie które jest u wszelkich podstaw pedagogicznych. Nie zastanawiamy się tylko myślimy, że to co idzie w góre jest dobre i lepsze.Zmierzanie do wartości idealnych odbywa się w góre. Prawo, dobro, piękno- grecka triada wartości; pojęcia te są nierozłączne; agados- dobro. Myślenie starożytnych Greków- czł.wyrasta ponad poziom natury,gdyż dąży do prawdy, dobra i pękna; jęsli coś jest piękne-jest dobre, jęsli coś jest dobre- jest prawdziwe; odwrotnie jest tak samo.
Subiektywizm- wartością jest to co ktoś uzna za wartościowe.
Relatywizm- wartością jest to co ktoś uzna za wartościowe ale zależy w jakich warunkach. Subiektywizm wyeliminował możliwość myślenia werdykalnego. To co było związane z rośnięcie m w wartości zamienia się w rozum. Czł.kulturalny jest dobrze wykształcony o odpowiednim poziomie intelektualnym. Zaczynają pojawiać się problemy społeczne związane z różnymi grupami. Każda z grup ma swoja kulturę, ale pojawia się wątpliwość czy jest to wyłącznie kultura intelektualna.
3.Ujęcie horyzontalne- całkowite zaniechanie wskazywania celów; -ujecie antropologiczno-opisowe XIXw.:odwracanie myślenia o kulturze- zaczyna się mówić o kulturach, wszystko jest na tym samym poziomie; kultura to są: wartości, normy, wzory zachowań, zachowania i wytwory tych zachowań wspólne dla danej grupy.Każda grupa ma swoją kulture, której nie oceniamy. Do tej pory było: czł.musi się doskonalić by zbliżyć się do ideału kulturalnego. Teraz jest: kultura ma miejsce wszędzie gdzie coś robi czł.
3.
a) W pierwszym podejściu podkreśla się, iż istotą człowieka jest orientowanie się na wartości; kultura jako świat człowieka, to świat wartości. O jego kształcie decyduje to czemu człowiek przypisuje określone znaczenia, wagę, co wpływa na jego wybory, preferencje, wyznacza sposób myślenia, postawy i wzory zachowań. Poznać jakąś kulturę oznacza tu przede wszystkim rozpoznać wartości jakimi kierują się jej członkowie, odkryć uznawany przez nich i respektowany porządek wartości i jego źródła. Dopiero w tym świetle sposoby myślenia, zachowania i ich wytwory ujawniają swe właściwe znaczenia. Kultura nie jest tożsama z wychowaniem, istnieje niezależnie od wychowania. Wychowanie pełni tu jednak ważną rolę - powinno przygotowywać do rozumienia innych przez pryzmat ich kultury a więc głównie przyjmowanego w niej porządku wartości. Współcześnie , szczególnie w kulturze zachodniej, wyrastającej z kultury europejskiej, przywołuje się najczęściej w tym kontekście wartości ogólnoludzkie, uznawane za podstawę i wyróżnik tej kultury: wolność, sprawiedliwość, pokój, rozwój, prawa człowieka, demokrację, wartości ekologiczne.
b) wszystkim sferę międzyludzkiej komunikacji, wymagającą określonej motywacji ale i kompetencji niezbędnych do porozumiewania się i współdziałania. prowadzi do traktowania jej jako wartości, wzorów, zachowań i wytworów związanych z wyrażaniem się i porozumiewaniem, wyrażaniem i przekazywaniem myśli za pomocą symboli a więc do eksponowania kultury symbolicznej. W jej ramach najczęściej umieszcza się naukę, sztukę, język i religię, rzadziej również zabawę. Kształt kultury danego środowiska, kraju czy społeczności określa głównie bogactwo dorobku tych dziedzin. potrzeby kontaktu z tymi dziedzinami i aktywnego w nich uczestnictwa W tej tradycji o kulturze jednostki i społeczeństwa decyduje wykształcenie, orientacja w różnych dziedzinach sztuki, znajomość własnego i innych języków, szacunek wobec religii i religijności
Dla ludzi o „wysokiej kulturze” potrzebami kulturalnymi, są bardzo ważne a brak możliwości ich zaspokajania staje się doświadczeniem uniemożliwiającym normalne funkcjonowanie.
c) Na trzecie ujęcie chcę zwrócić uwagę nie ze względu na jego aktualność, bo powoli odchodzi ono do lamusa odrzuconych koncepcji teoretycznych i niezrozumiałych sposobów życia, ale ze względu na jego ślady w potocznym myśleniu i w języku. Przyjmuje ono, że kultura jest zespołem form i obyczajów wymaganych do poprawnego funkcjonowania społecznego, stanowiących kryterium oceny i przynależności do danego środowiska. Tu kultura interpretowana jest głównie poprzez swój wymiar społeczny ale także jako umiejętność życia wg form, reguł, przepisów i norm chroniących określone wartości. Kultura byłaby więc utożsamiana z „savoir vivrem”, tzw.dobrym wychowaniem, „wyrobieniem”, „stosownością” określonych zachowań, znajomością i respektowaniem określonych norm i reguł dotyczących życia codziennego, ważnych i mniej ważnych sytuacji społecznych. Kulturę w tym sensie określa się jeszcze czasem kulturą osobistą. Jej miejsce w wychowaniu jest przedmiotem gorących dyskusji i poważnych kontrowersji. Praktyka społeczna pokazuje jednak silną obecność tego wymiaru we współczesnej rzeczywistości. Tyle, że nie są to normy i wzory przekazywane programowo w ramach działań pedagogicznych, ale wymuszane i ćwiczone przez różne środowiska, modelowane przez uczestnictwo w nich, często odbierane jako warunek dobrego zaadaptowania się w danym środowisku. Dotyczy to języka, form zachowania, sposobów ubierania się, obyczajów, obowiązujących stylów życia. Mamy tu więc do czynienia z sytuacją, gdy w przestrzeń porzuconą przez pedagogów i rodzinę – weszły inne, silniejsze dziś środowiska, głównie masowe media. W konsekwencji, kompetentny udział w kulturze współczesnej nadal oznacza określony model kultury osobistej, tyle że uzasadnieniem nie jest już fakt, że coś „wypada” ze względu na przyjmowane zasady, ale diagnoza, że jest to dobrze widziane bądź wymagane w danej grupie a więc skuteczne w zdobywaniu pożądanej pozycji.
Rozumienie Edukacji Kulturalnej
Co to jest edukacja kulturalna? Czy jest to zjawisko istotne społecznie, czy jest to jakaś kategoria wirtualna? Czy ten "koń", czyli edukacja kulturalna, możliwa jest do opisania? To problem złożony. Jak to w humanistyce, kiedy chcemy coś uszczegółowić, to okazuje się, że autorzy tych zabiegów mają w swoim polu inny obszar zagadnienia. Są trzy zakresy pojmowania edukacji kulturalnej. Najbardziej ogólny to edukacja humanistyczna. Takie rozumienie edukacji jest pochodną szerokiego rozumienia kultury. Edukacja kulturalna w tym sensie jest niczym innym jak wprowadzaniem w kulturę zastaną, rozumianą antropologicznie, czyli w różne systemy, wiedzy i praktyki społecznej, nie tylko w kulturę artystyczną. Przyjmowanie norm zachowań, wytworów, postaw - jest to kultura normatywna. Antropolog patrzy na kulturę między innymi przez wytwory: krzesło, młotek - to wytwory kulturowe. Ludzie na różnym poziomie rozwoju kulturalnego wytwarzają różne obiekty. Im bardziej rozwinięta kultura, tym bardziej wyrafinowane obiekty. Często mówi się o kulturach prymitywnych, co nie znaczy, że gorszych, po prostu na pewnym etapie rozwoju myśli, wiedzy, nie dało się zbudować komputera. Tak globalnie pojmowana edukacja kulturalna ma miejsce właśnie w szkole. Po to głównie idziemy do szkoły, aby doskonalić wiedzę i umiejętności w różnych dziedzinach. Zdobywamy wiedzę z zakresu przyrody, matematyki, geografii, literatury, sportu, stosunków społecznych, religii, etyki. Wprowadzanie w różne systemy wiedzy, w różne systemy wartości nazywamy edukacją kulturalną. Wynika z tego, że edukacja kulturalna zachodzi ciągle. Jednak intuicyjnie wyczuwamy, że nie o taki zakres znaczeniowy chodzi.
Drugie, nieco węższe rozumienie edukacji kulturalnej, to edukacja do kultury symbolicznej, fragmentu ludzkich zachowań, które przejawiają się w użyciu znaków konwencjonalnych, czyli symboli, i których przeznaczenie nie ma charakteru instrumentalnego. Inaczej mówiąc kultura symboliczna to wytwory i zachowania o charakterze autotelicznym. Ona nie zaspokaja potrzeb, jak składniki kultury antropologicznej, która daje nam pokarm i ubranie. Kultura symboliczna wypełnia jakiś obszar duchowy, świadomościowy, w którym człowiek zaczyna interpretować, rozumować, zastanawiać się i przeżywać. W kulturze symbolicznej mieszczą się nie tylko wytwory artystyczne, ale również religia i nauka. Natomiast najwęższe rozumienie edukacji kulturalnej sprowadza się do tej części kultury symbolicznej, którą nazywamy kulturą artystyczną - sztukami pięknymi. Jest to literatura, muzyka, plastyka, teatr, itp. Twórcy programu, reformatorzy systemu edukacji, wprowadzając nowe bloki przedmiotów, ścieżki międzyprzedmiotowe, myśleli o edukacji kulturalnej, jako o kulturze symbolicznej, sprowadzanej do tego poziomu artystycznego. Ilekroć jakiś twórca reformy zabiera głos, podkreśla, że w reformie chodzi o integrowanie kultury i o jej humanistyczny wymiar. I tu widzę podstawową sprzeczność - między deklaracjami, a faktami wdrażania reformy. To pedagodzy domagają się antropologicznego, humanistycznego, ogólnego spojrzenia na kulturę. Natomiast realizatorzy kursów, które są organizowane dla nauczycieli, wpisują je w obszar sztuki. Ostatnio był w naszej uczelni [w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Zielonej Górze - przyp. red.] Prof. Lewowicki, przewodniczący Komitetu Nauk Pedagogicznych, członek centralnej komisji ds. stopni i tytułów naukowych, stwierdził, że dla niego reforma w tym sensie jest nieudana, sprowadzona do technicznych aspektów, nie daje odpowiedzi na podstawowe pytanie: ku czemu zmierzać ma proces edukacji? Ku jakim wartościom? Najłatwiej podzielić szkołę na szczeble, najłatwiej ponazywać ogniwa, podzielić szkoły na typy. Tylko w Polsce się tak zdarzyło, że inicatywa reformy ma charakter odgórny, wymyśliły ją władze oświatowe szczebla centralnego, czy wąskie gremia ludzi, nie eksperci, bo eksperci reformę oprotestowali. Natomiast reforma ma być wdrażana oddolnie. Jakby powiedziano: macie koncepcję reformy, a teraz sami ją wdrażajcie, sami wybierajcie podręczniki, sami twórzcie programy. Powinno być tak, że albo reforma ma charakter oddolny i wtedy sami reformujecie szkołę, sami tworząc programy, albo władze proponując reformę, ustalają również, jakie treści wdrażać. Za narzuceniem reformy powinny iść gotowe rozwiązania, podręczniki minimum programowe.
Nie jest przypadkiem, że Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z roku 1948, jeden z najważniejszych dokumentów współczesnej kultury, została opracowana w Europie, z udziałem czołowego przedstawiciela europejskiej filozofii personalistycznej, francuskiego filozofa J.Maritaina. W jej tekście wyraźnie podkreśla się konieczność ochrony godności człowieka jako osoby. Pierwsze zdania Wstępu brzmią: „Zważywszy, że uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie,…zważywszy, że ludy Narodów Zjednoczonych potwierdziły w Karcie swą wiarę w podstawowe prawa człowieka, w godność i wartość osoby ludzkiej…”.4
7.Kultura współczesna- 4 stanowiska: I.założenie, że kul.współ.jest kontynuacją wysrastającą z pewnych korzeni, jest to kontynuacja ciągła lub przerwana; baśń jako gat.liter.dotyczy sytuacji fikcyjnych, główną osią jest walka dobra ze złem, ostatecznie zwycięża dobro, siły dobra muszą być sprowadzane przez różnego rodzaju prób- 4 zasad.cnoty: roztropność, męstwo, umiarkowanie, sprawiedliwość. Baśń miała od początku funkcję wychowawczą. Podważanie racji baśni nastąpiło w kulturze zachodniej. Ok.wieku XX- dziecko należy wprowadzać w świat realiów.Baś wypadła z podstawowych badań pedag.Dzis baśń wraca poprzez literaturę, sztukę i film. II.kontestacja- eduk.kul.musi założyć dobre kompetencje w kanonie, jeśli mówimy o kontestacji-> t o pokazujemy co i dlaczego kontestować, kontestowanie opiera się na porównywaniu. III.izolacja- wewnątrz niego odnajdejemy 2 ścieżki: 1)programowa ahistoryczność- zerwanie z korzeniami, programowo zaczynać od zera; 2)postmodernizm- zestawienie wszystkiego ze wszystkim, gdyż z tego wynika coś ciekawego, wolność w zestawieniu elementów aby uzyskać nowy
Jakie pojęcie daje pewna ramę w splocie tradycji kulturowych?W latach 80-tych XXw. ONZ poprzez UNESCO zwołało konferencję, która miała na celu debatę na temat radzenia sobie z różnymi kulturami. W czerwcu 1980r. Papiez J.P.II został zaproszony do UNESCO w Paryżu jako autorytet- było to przemówienie, które podkreślało że tożsamość narodów powinna być traktowana jako najwyższa wartość. Żadne argumenty nie mogą odbierać tożsamości nar odowej niezależnie od struktur narodów. Międzynarodowa Konferencja UNESCO w 1982r.w Meksyku- kultura powinna być traktowana jako czynnik czynnego rozwoju, uczestnicy spotkania zgodzili się że należy wspólnie określić znaczenia kultury. Definicja kultury nie spełnia kryteriów logicznych, nie wskazuje cech wyróżniających, cech o charakterze duchowym i materialnym. Kolejna konferencja miała wzmocnić podział i lata 1988-1997/98- miały być dekadą, która zabezpiecza funkcjonowanie społ. 4 cele: 1)uznanie kulturowego wymiaru rozwoju- ma być przeciwdziałaniem wyłączności rozumienia rozwoju w sensie ekonomicznym; 2)umocnienie i wzbogacenie odrębności kulturowych- pojawia się narastał szybciej niż przewidywano.W 1992 konferencja UNESCO w Genewie, gdzie celem jest podsumowanie dekady w celu zwiększenia efektywności. Stwierdzono tam, iż cele są traktowane przez poszczególne państwa zbyt ogólnikowo. Powstaje pomysł na „Projekt procesów edukacyjnych i polityki oświatowej”- jest to 7 zadań: 1.wprowadzenie do wiedzy i oceny dziedzictwa kulturowego oraz do uczestnictwa we współczesnym życiu kulturalnym- ważne jest krytyczne myślenie; 2.zaangażowanie w procesy upowszechniania kultury- żeby zmienić stosunek bierno-odbiorczy na aktywny, włączenie ludzi w coś co jest ważne, np. adaptacja zabytków; 3.uwrażliwianie na równoważną godność kultur i na podstawową więź łączącą dziedzictwo ze współczesnością- godność->to już nie tylko ujęcie antropologiczne, ale również wartościowanie;która jest wysoką wartością; ważny jest związek dziedzictwa ze współczesnością- chodzi o takie edukowanie by czł.rozumiał że kultura to proces który trwa. 4.edukacja estetyczna i artystyczna- estetycz.->chodzi o ocenę, bardziej teoretyczną i uwrażliwianie na zjawiska w świecie; artys.->praktyczna, dotyczy twórczego uprawiania. 5.kształcenie do wartości moralnych i obywatelskich. 6.przygotowanie do krytycznego korzystania z masowych środków przekazu- krytycznego->świadomość; tempo rozwoju technicznego jest tak wielkie że nie możemy za nim nadążyć; chodzi o rozumienie np.że reklama nie jest prawdą; chodzi o świadomość, że media mogą zmienić fakty. 7.kształcenie międzykulturalne i wielokulturowe- międzykult.->ma przygotować, że ludzie musza się wzajemnie tolerować; wielokult.->my edukujemy do znalezienia się w sytuacj.różnych kultur. 7 zadań to odpowiedź na pytanie czym powinna zajmować się edukacja kulturalna.
4 sposoby definiowania:
Edukacja kulturalna jako edukacja humanistyczna B. Suchodolski . Przeciwstawia on edukacje stechnicyzowaną edukacji humanistycznej. Edukacja zbudowana na tradycji człowieka wykształconego w sensie szerokim, a nie secialistycznie. Edukacja ta powinna się opieraćna dorobku kulturowym ludzkości, dorobku materialnym, ale przedewszystkim na dorobku ludzkości. Edukacja ta jest edukacją szerokorozumianą, edukacją , którą określamy człowieka renesansu
Wychowanie estetyczne, wychowanie przez sztukę I. Wojnar Edukacja kulturalna łączona jest z wychowaniem estetycznym, wychowaniem przez sztukę.
-Pierwsza tradycja wywodząca się od F. Schillera. Rozumiał przez wychowanie estetyczne odwołujące się do sztuki, a właściwie do piękna w sztuce. Miało ono za zadanie przygotowanie człowieka odkrywanie piękna w sztuce. John Raski dołącza do tej koncepcji piękno nanury.
- Koncepcja wychowania przez sztukę - H. Read Całe wychowanie musi stać się wychiwaniem przez zstukę. Należy skoncentrowaćcały wysiłek na wychowanie przez sztukę, ponieważ źródłem wojen jest brak wzajemnego porozumienia. A porozumienie opiera się na 4 podstawowych funkcjach umysłu:
A) myślenie-Słowo
B) Uczucie- Muzyka
C) Intulicja- Obraz
D) Konstruowanie – Wszystko co się wiąże z planowaniem strukturowaniem
Read zakładał, że źródłem konfliktu jest brak zrozumienia ludzi, ponieważ komunikują się w różny sposób ekspresji ( A,B,C,D )
Wychowanie przez sztukę powinno nauczyć ludzi wypowiadanie się we wszystkich rodzajach chociaż w minimalnym stopniu. Oraz powinna też nauczyć ludzi umiejętności rozumienia „nadawania w innym klimacie”
Dzierżymir Jankowski – Edukacja kulturalna jest przygotowaniem człowieka uczestnictwa w kulturze symbolicznej. Uczestnictwo w kulturze symboluje aktywność twórczą i odtwórczą
Nauka, sztuka, religia, język to Cztery aspekty w których powina przygotowywać edukac