Opisowe i taksonomiczne ujęcie celów kształcenia
Trzy sposoby ujęcia celów kształcenia:
Tradycyjne – przedstawia się w nim charakterystykę jednego lub więcej celów, nie stosując żadnej klasyfikacji.
Opisowe – obejmuje zestawienia celów ułatwiające osobom odpowiedzialnym za działalność dydaktyczną (np. Nauczycieli) orientację w tym, do czego ma zmierzać ta działalność, lecz nie stanowią wystarczającego układu odniesienia do mierzenia jej wyników.
Taksonomiczne – wzorowane na przyrodoznawstwie, zmierza do ścisłego, kompletnego i rozłącznego ujęcia celów kształcenia, z założeniem, że poszczególne pozycje taksonomiczne mogą stać się przedmiotem pomiaru. Pozycje te ujmuje się genetycznie, funkcjonalnie, bądź ze względu na wyniki końcowe.
Taksonomia celów kształcenia – hierarchiczna klasyfikacja wybranej dziedziny celów kształcenia. Można wyróżnić cztery takie dziedziny:
emocjonalną
poznawczą
światopoglądową
praktyczną
DZIEDZINY WG NIEMIERKO:
DZIEDZINA EMOCJONALNA (MOTYWACYJNA)
Uczestnictwo w działaniu
Polega na świadomym i uważnym odbieraniu określonego rodzaju bodźców oraz wykonywaniu czynności odpowiadających przyjętej roli, jednak bez wykazywania inicjatywy. Uczeń ani nie unika danego rodzaju działania, ani go tez nie podejmuje z własnej woli. Chętnie natomiast dostosowuje się do sytuacji.
Podejmowanie działania
Oznacza samorzutne rozpoczynanie danego działania i wewnętrznym zaangażowaniu w wykonywanie odpowiednich czynności. Uczeń nie tylko dopasowuje się do sytuacji, w jakiej się znalazł, ale i organizuje je w pewien sposób.
Nastawienie na działanie
Jest konsekwentnym wykonywaniem danego rodzaju działania na skutek trwałej potrzeby wewnętrznej i dodatniego wartościowania jego wyników. Uczeń jest zwolennikiem tego działania i zachęca do niego innych, poglądom jego brak jednak szerszego uogólnienia i pełnej spoistości.
System działania
Oznacza regulowanie określonego typu działalności za pomocą harmonijnie uporządkowanego zbioru zasad postępowania, z którymi uczeń identyfikuje się do tego stopnia, że można je uznawać za cechy jego osobowości. Uczeń nie zawodzi w trudnych sytuacjach, jego działania odznaczają się skutecznością i swoistością.
DZIEDZINA POZNAWCZA
Zapamiętanie wiadomości
Przypominanie sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych.
Zrozumienie wiadomości
Wyraża się przedstawieniem wiadomości w innej formie, niż były zapamiętane, podporządkowaniem i streszczaniem, czynieniem podstawą prostego wnioskowania.
Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych
Obejmuje praktyczne posługiwanie się wiadomościami wg podanych uprzednio wzorów.
Stosowanie sytuacji w sytuacjach problemowych
Obejmuje formułowanie problemów, dokonywanie analizy i syntezy nowych zjawisk, formułowanie planu działania, tworzenie oryginalnych przedmiotów i wartościowanie przedmiotów wg pewnych kryteriów.
DZIEDZINA ŚWIATOPOGLĄDOWA
Przekonanie o prawdziwości wiedzy
Oznacza zaufanie do prawdziwości określonej informacji o rzeczywistości, ale bez jej wartościowania, a tym bardziej angażowania się w jej stosowanie. Uczeń nie kwestionuje tej informacji co można uznać już za wstępne osiągnięcie światopoglądowe.
Przekonanie o wartości wiedzy
Pojawia się tu zaufanie do danego rodzaju informacji jako źródła poznania i pożytku, ale jeszcze bliżej nieokreślonego. Uczeń wykazuje szacunek dla tej wiedzy i dla ludzi, którzy ją posiadają, sam jednak zajmuje się czymś innym, dość dalekim od jej stosowania.
Nastawienie do zastosowania wiedzy
To konsekwentne dążenie do wykorzystania danego rodzaju informacji w celu zaspokojenia ważnych potrzeb i spełnienia uznanych powinności. Każda okazja do poszerzenia i zastosowania wiedzy na obecny temat jest przez ucznia dobrze wykorzystywana, i w tym okresie daje przykład innym członkom grupy.
System zastosowań wiedzy
Stanowi działanie zharmonizowane z osobowością posiadacza danego rodzaju informacji w sposób pełny i niezawodny. Uczeń staje się działaczem, „kapłanem danej wiary”, organizatorem na rzecz jej upowszechniania.
DZIEDZINA PRAKTYCZNA (PSYCHOMOTORYCZNA)
Naśladowanie działania
Jest to planowe spostrzeganie przedmiotów i wzorowych działań związanych z tymi przedmiotami oraz etapowe wykonywanie własnych działań z systematyczną kontrolą.
Odtwarzanie działania
Wykonywanie działania praktycznego w całości bez konieczności jednoczesnego obserwowania wzoru, ale z niewielką jeszcze skutecznością i płynnością. Uczeń koryguje działanie na podstawie własnych doświadczeń i jest w stanie ćwiczyć je samodzielnie.
Sprawność działania w stałych warunkach
Dokładne wykonywanie wyuczonego działania praktycznego i osiąganie zamierzonego wyniku, jeżeli istotne okoliczności tego działania się nie zmieniają. Ewentualna zmiana sytuacji, a zwłaszcza potrzeba koordynacji tego działania z innymi czynnościami, zakłóca jednak jego płynności, a dostosowanie do zmiany pochłania wiele energii.
Sprawność działania w zmiennych warunkach
Automatyzacja działania pozwalająca na uzyskanie najwyższej skuteczności przy bardzo niewielkim nakładzie energii i czasu. Struktura działania jest elastyczna, a jego powiązanie z innymi działaniami jest harmonijne.
Operacyjność – możliwość porównania opisu z rzeczywistymi osiągnięciami uczniów.
Cele:
OGÓLNE – wskazują kierunki dążenia ucznia.
Zalety:
jest bogate znaczeniowo
akcentuje ważne wartości społeczne
jest perswazyjne (trudno zaprzeczyć takim celom, a nawet zgłosić wątpliwości)
jest zwięzłe (wystarcza kilka słów, a reszta to już własna wiedza i wyobraźnia)
Wady:
wieloznaczność, nieokreśloność
założenia idealizujące
deklaratywność (trudno przełożyć na konkretne działania, niewiele z nich wynika)
niejasny adresat (czy cel dotyczy ucznia czy nauczyciela)
OPERACYJNE – stanowią opis wyników, jakie mają być uzyskane. Opis ten powinien być na tyle dokładny, aby umożliwić rozpoznanie czy cel został osiągnięty, a przynajmniej określenie sposobu sprawdzenia wyniku.
Zalety:
jest jednoznaczne
wskazuje sposób zademonstrowania, iż cel został osiągnięty
odnosi się wprost do ucznia (uczeń ma wybrać dziedzinę, uzyskać materiał, przedstawić go)
mobilizuje ucznia i nauczyciela (cel jasny, konkretny i uznany motywuje dwie strony do wysiłku)
Wady:
względne ubóstwo znaczenia (schematyzm interpretacji celu – ocena jednoznaczności)
rozłączenie poznania i motywacji
poszatkowanie przedmiotu (gdy cele stają się bardzo szczegółowe obraz całości blednie)
pracochłonność (zbudowanie zbiorów celów operacyjnych jest trudniejsze niż pojedynczego celu ogólnego)
Błędy operacjonalizacji:
Zbytnie rozdrabnianie celu.
Preferowanie celów poznawczych.
Zapominanie o celu ogólnym.
Zamknięcie zbioru celów operacyjnych.
Zaniedbanie osiągania celów operacyjnych.
Operacjonalizacja celów kształcenia – przykład:
Uczeń (podmiot działań - kto?)
Uczeń wymienia (czynność - co robi?)
Uczeń wymienia przyczyny wybuchu II wojny światowej (przedmiot działań - co?)
Uczeń na podstawie tekstu źródłowego wymieni przyczyny wybuchu II wojny światowej (warunki działania, źródła, wyposażenie - jak? gdzie?)
Uczeń wymienia trzy najistotniejsze przyczyny wybuchu II wojny światowej wskazane w tekście źródłowym (kryteria działania, jakość, sprawność – ile? kiedy? Jakie?)
Cele składowe nieoperacyjne:
(zapoznanie, kształtowanie, wykazanie)
Zapoznanie uczniów ze stanami skupienia – ze stanem ciekłym.
Cele szczegółowe:
Zapoznanie uczniów z możliwościami wykorzystania stanu ciekłego H2O w przyrodzie i życiu.
Zapoznanie uczniów z procesami fizycznymi związanymi ze zmianami stanu skupienia H2O.
Wykazanie różnic między stanem ciekłym a innymi stanami skupienia H2O.
Operacjonalizowanie celów szczegółowych:
Uczeń wymienia 5 sposobów na wykorzystanie stanu ciekłego H2O w zyciu na podstawie własnych doświadczeń.
Uczeń opisuje znaczenie stanu ciekłego dla środowiska.
Uczeń wymienia 3 właściwości fizyczne stanu ciekłego H2O.
Uczeń rysuje schemat obiegu wody w przyrodzie z zaznaczeniem miejsc zmiany stanu skupienia H2O na ciekły
Uczeń wykonuje doświadczenie zmiany stanu lotnego H2O na ciekły.