Szkoła myślenia socjologicznego:

• Emil Durkheim

• Hubert Henzi

• Marcel Mauss

• Stefan Czarnowski

Świat społeczny jest uporządkowany w pewien sposób, a socjolog to bada, odkrywa ten porządek; socjolog najczęściej bada własne środowisko, co tworzy problem – trudno opisywać OBIEKTYWNIE coś, w czym się siedzi po uszy.

PRAENOCIONES – przekonania, które rzutują na nasze odbieranie świata; powszechnie istniejące wyobrażenia, podobne stereotypom

Postulat METODOLOGICZNEJ NIEWIEDZY – podchodzenie do życia społecznego bez żadnych uprzedzeń, jak do czegoś całkowicie nieznanego; wyzbycie się wszelkich praenociones

Nie należy zakładać, że jakaś praktyka czy instytucja ma charakter konwencjonalny, należy zakładać, że nie wiemy nic o niczym

Zjawiska złożone należy rozkładać na proste, bo proste łatwiej zbadać – REDUKCJONALIZM jako metoda badawcza

SZTUKA TO OSOBISTE SPOJRZENIE NA KONDYCJĘ LUDZKĄ

Fakty społeczne – wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę wewnętrznego przymusu, powszechny w danym społeczeństwie, mając jednak własną egzystencję niezależną od jego jednostkowych manifestacji; należy traktować je jak rzeczy; nie można ich zniszczyć, a jeśli można, nie były faktami społecznymi

Skodyfikowane, określone zasady mają (lub i nie) WYMIAR POWSZECHNY

Prawo karne – przymus zewnętrzny

Definicja powinna obejmować właściwości rzeczy

HOMO DUPLEX – człowiek dwoisty

• Byt biologiczny – sam dla siebie, indywidualność jednostkowa

• Byt społeczny – grupa, żyje społecznie

Istnieje zarówno świadomość indywidualna jak i zbiorowa (i to ta nas interesuje, jako potencjalnych socjologów)

Kultura – sfera wyobrażeń zbiorowych, do których należą nie tylko pojęcia i kategorie rozumowe, ale też wartości, ideały, wierzenia, symbole, będące ideami wspólnymi, powielonymi w ramach zbiorowości i zobiektywizowanymi wobec jednostki; pochodna bytu społecznego; aparat regulujący zachowania społeczne

Aksjologia

Dana społeczność ma taką religię na jaką zasługuje, odpowiada ona strukturze życia danej społeczności, ludzie tworzą religię, jest odbiciem danego systemu społecznego

Układ bóstw odpowiada układowi władzy w społeczeństwie (demokracja – religia grecka)

Religia – system powiązanych ze sobą wierzeń i praktyk odnoszących się do rzeczy świętych, tzn. wyodrębnionych i zakazanych, łączących wszystkich wyznawców w jedną wspólnotę zwaną kościołem

Religia:

• Funkcja spajająca

• Funkcja przeprowadzania jednostki w byt zbiorowy

• Daje podstawy moralne

Religia to afirmacja danego społeczeństwa

Toteizm – zależność człowieka z rośliną i zwierzęciem

Durkheim:

• Są religie, w których nie ma irracjonalizmu, tego co nadprzyrodzone (np. buddyzm)

• Żeby istniała religia nie jest potrzebne bóstwo

• Wierzenia – opinie utworzone z wyobrażeń

• Obrzędy – ustalone sposoby działania

• Koncepcja sacrum i profanum

• Człowiek religijny buduje podstawy antropologii

• Kultura jako fakt społeczny

• Badania nad złożonymi systemami religijnymi do niczego nie prowadzą

• Religia jest modelowym przykładem tworzenia się instytucji społecznych

• Analizuje religię pod kątem wyobrażeń – koncepcja irracjonalności religii

Filozofia rozwija się na bazie religii; religia jest wcześniejsza i od niej wywodzą się kategorie myślowe i moralne

Religia daje system moralny i wartości, zasady -> przekłada się to na prawo

Prawo pochodzi od religii, systemu moralnego

Kodeks Hammurabiego później niż religia Babilonii, preambuła odnosząca się do ich boga

Religia daje też system symboli, wspólny język, system znaczeń

W judaizmie i w islamie istnieje zakaz czynienia wizerunków boga i żywych stworzeń – tylko słowo; stąd ich sztuka abstrakcyjna, zdobienia

Dzięki religii człowiek jest i biologiczny, i społeczny

Religia wprowadza nas w życie społeczne (chrzest, nadanie imienia), a także poniekąd wyprowadza z niego (pogrzeb)

Durkheim uznaje pierwotność religii od wszystkiego

O istocie religii stanowi to, że:

• Jest całością

• Składają się na nią wyobrażenia i czynności

• Istnieją sacrum (miejsce/strefa/obszar wyodrębnione, oddzielone, zakazane, nieśmiertelne, odnawialne) i profanum

Marcel Mauss

1. Szkic o ciele, sposobach posługiwania się ciałem

• Jedno z pierwszych dzieł, kiedy socjologia podejmuje się tematu ciała jako materii biologicznej

• Analiza posługiwania się ciałem w różnych społecznościach (np. nacięcia, tatuaże, deformacje)

• Można w ten sposób zaznaczać wiek, status człowieka w społeczeństwie (np. obrzezanie, nacinanie ciała, by stać się mężczyzną)

• Okaleczanie lub ozdabianie ciała ma wymiar symboliczny, rytualny

• Tatuaże mogą coś oznaczać także i dziś – np. w więzieniu – dana grupa rozpoznaje znaki

• Poza, sposoby poruszania się lub wykonywania jakiś czynności mogą charakteryzować określone społeczności (np. odpoczynek kucając)

• Nie można wartościować innych zachowań i sposobów traktowania ciała

• Społeczeństwa wykorzystują ciała jako narzędzia

CIAŁO JEST NOŚNIKIEM TREŚCI I ZAWSZE JEST JAKOŚ KSZTAŁTOWANE

1. Szkic o specjalnej relacji między ludźmi a rzeczami w społeczeństwie

• Kiedy coś otrzymamy, chcemy też coś dać – wymiana

• Koncepcja całościowych faktów społecznych -> istnieją fakty społeczne wpływające na wszystkie dziedziny życia (najistotniejsza jest wymiana – fundament życia społecznego; chodzi zarówno o przedmioty, rzeczy jak i usługi, obrzędy, tańce, ludzi, etc.)

Siła tkwiąca w darze

Maurysi twierdzą, że w każdej rzeczy jest kawałek osoby obdarowującej i miejsca, do którego należy – „duch” ten powoduje obieg rzeczy

• Dary, rzeczy muszą krążyć między ludźmi, bo inaczej zachwieje się wszystko (wszystko pochodzi od boga i powinno do niego wrócić)

• sprawiedliwość

• pierwsza moralność, wszystkie bogactwa pochodzą od boga i nie mogą się gromadzić u jednego człowieka

• w większości kultur obdarowywanie się ma też charakter rytualny

• między dającym i biorącym tworzy się specyficzna więź (dający ponad biorącym) -> stąd hierarchia społeczna

• wymiana następuje nie tylko na poziomie jednostka – jednostka, ale też jednostka –grupa

• powinność – winność – być winnym – mieć dług

• zasada du ut des –daję, byś dał

• motyw nagrody za coś, rewanżu -> bajki

• kiedyś odmowa przyjęcia daru mogła spowodować wojnę

• nie chodzi tylko o ekonomiczny aspekt darów; pożywienie czy napój też nimi są, podstawowymi czynnikami podtrzymującymi więź

• polacz – konkurencja w Ślemieniach -> kto pierwszy wszystko rozda, ten zwycięża

• Kula – ciągły obieg naramienników lub naszyjników

Stefan Czarnowski

Bohater kulturowy – przedstawiciel, symbol danej kultury (św. Patryk w Irlandii); wzorcowa postać, która przedstawia mechanizmy życia społeczeństwa

Nie musi to być święty, ku jego czci święta, miejsca kultu, pielgrzymek (np. urodzenia czy śmierci), symbole

Bohater (gr.herejo – heros, Hera, Herkules)

1. Postać literacka

2. Człowiek, który zachowuje się bohatersko

3. Ludzie podniesieni do rangi boskiej ze względu na zachowanie i boskie pochodzenie

Cechy:

• Żeby być bohaterem trzeba uosabiać jakąś wartość lub ich grupę – nosiciel wartości

• Związek pomiędzy daną grupą społeczną a jej bohaterem – uosobienie wartości ważnych dla danej grupy

• Bohater jest zazwyczaj świadkiem i obrońcą jakiejś sprawy

• Zdobycie pewnej mocy przez walkę o grupę lub wartość, wykorzystanie mocy dla ich dobra

• Bohater kulturowy musi być przynajmniej w jakiejś części człowiekiem, nie może być bóstwem

• Bohater kulturowy nie umiera w sposób zwyczajny/odradza się/jego śmierć nie jest prawdziwa

• Legenda, opowieść

• Cześć oddawana przez ludzi

• Dany bohater najważniejszy, reszta błaha, nieistotna

Bohater kulturowy istnieje, dopóki istnieje jego kult – to zależy tylko od ludzi

Grupy społeczne potrzebują mieć bohatera kulturowego, idola

Bohater kulturowy spełnia różne funkcje:

• Spaja społeczeństwo, jest elementem scalającym ludzi

• Umacnia wartości

Bohater kulturowy – człowiek, który w sposób obrzędowy, przez zasługi swego życia lub śmierci, zdobył moc działającą właściwą grupie lub sprawie, której jest przedstawicielem i której podstawową wartość społeczną uosabia

Ferdynand Tonnies -> socjologia humanistyczna, rozumiejąca / Niemcy lata ‘20/’30

Najważniejszą procedurą w badaniu socjologicznym jest rozumienie

Kultura – wartość historyczna danej grupy; kultura jest zmienna

Kultura jest konfiguracją niematerialnych form i wartości konstytutywnych dla danej grupy społecznej i specjalnie przez nią utrzymywanych celowo

Ważne są przeżycia jednostki, są empiryczną rzeczywistością

Życie społeczne jest wynikiem interakcji międzyludzkich

Erwin Goffman – INTERAKCJONIZM

Zawsze wchodzimy w interakcje

Człowiek – aktor, życie społeczne - występ

W zależności od interakcji jesteśmy kimś innym

Rozróżnienia podstawowe sytuacji:

1. Znajomość ≠ obcość

2. Sympatia ≠ antypatia

3. Zaufanie ≠ nieufność

• Zaufanie urzeczowione – przejawiane wobec kogoś, kto pełni daną funkcję społeczną (np. kierowca autobusu)

1. Rozróżnienie dotyczące więzi lub jej braku

Wspólnota – wola organiczna, naturalna, ludzie znają się i wiedzą sporo o sobie, zwyczaj, tradycja, mechanizm kontrolny, własność zbiorowa

Społeczeństwo – więź arbitralna, nienaturalna, umowna, połączenie osób anonimowych, czynnikiem kontroli jest sformalizowane prawo

Potrzebujemy obcych, żeby czuć się swojo

Mitologizacja swojego i obcego

Kategoria obcego i stereotypu

• Lippmann: stereotyp to matryca powielająca pewne schematy – uposaża nas w gotowe obrazy

• Stereotyp jest uprzedni w stosunku do naszego doświadczenia

• Stereotypy są ekonomiczne

• Stereotypy zawsze są wartościujące, trudno usuwalne

• Stereotypy zawierają jądro prawdy – jakiś mały element, który jest prawdziwy

• Stereotypy to wyobrażenia, których trzeba się pozbyć, aby poznać rzeczywistość

Stanisław Ossowski: społeczna rola mitów etnicznych

Wiara w więzy krwi wzmacnia poczucie przynależności i wierność, rzutuje na powiązania

• Myślenie mitologizujące pokrewieństwo – wiara bractwa

• Mity genealogiczne – odwoływanie się do wspólnego pochodzenia, budowanie pozytywnego obrazu samego siebie (szlachta)

• Zespół roszczeń wynikający z dobrego/złego pochodzenia

Mity te budują megalomanię narodową – konieczna, bo nacja czuje się wewnętrznie scalona i tworzy ścisłość

Nacjonalizm – wyższość rasy nad innymi

Im mniejsze poczucie wartości tym większa megalomania

Każda z grup społecznych na podstawie dziejów tworzy etos

ETHOS (z gr.) – system norm koniecznych do realizacji

W literaturze: wzorce osobowe, ale jest to kategoria węższa niż etos w sensie socjologicznym

Etos – zespół oczekiwań i realizacji tych oczekiwań wytworzonych przez daną grupę a odnoszący się do stylu życia i charakteryzujący osoby reprezentujące daną grupę

Etos – zespół wartości i styl życia wspólnoty

• Rycerski

  • Przywiązanie wagi do wyglądu zewnętrznego – brzydki człowiek nie mógł być dobry, wzniosły, etc.; wyidealizowane rzeźby gr. (np. bogów, herosów)

  • Cnoty: honor, duma (hybris) – przynależy osobom dobrze urodzonym; odwaga, ustalone sposoby honorowej walki, szczodrość, mężność, waleczność

  • Turnieje rycerskie

  • W średniowieczu rycerz nie może hańbić się pracą, musi posiadać majątek

• Dżentelmena

  • Nie może hańbić się pracą, może być dyplomatą

  • Syn pierworodny dziedziczy majątek, pozostali są od niego zależni

  • Dżentelmen powinien ożenić się bogato, pasożytnicze zużycie majątku żony

  • Określony wygląd, strój, nienaganność manier i zachowania

  • Dystans wobec innych grup

  • Sport: szermierka, boks, jazda konna, polo

  • Pojedynki w sprawach honorowych

• Burżuazyjny

• Mieszczański

  • Nie każdy mieszkający w mieście jest nosicielem etosu mieszczaństwa

  • Hierarchizacja mieszczan

    • Plebs miejski (proletariat miejski) – nie mają własnego warsztatu

    • Drobnomieszczaństwo - posiada własny warsztat, ale zatrudnia tam siebie i swoją rodzinę

    • Burżuazja – dysponuje własnymi środkami przemysłowymi, zatrudnia innych i czerpie z tego zyski

  • Cnoty dobrego kupca:

    • Wstrzemięźliwość

    • Umiejętność milczenia

    • Porządek

    • Metodyczność w działaniu

    • Oszczędność

    • Pracowitość

    • Szczerość

    • Sprawiedliwość

    • Umiarkowanie

    • Spokój

    • Czystość płciowa

    • Pokora

Współcześnie (teoretycznie) żyjemy w społeczeństwie bezklasowym

4 systemy stratyfikacji społecznej:

1. Niewolniczy

2. Kastowy

3. Stanowy

4. Klasowy

Franklin: kobieta ma 3 obszary aktywności: kościół, kuchnia, dzieci; szacunek dla żony = wstrzemięźliwość seksualna wobec niej, seks dla celów prokreacyjnych, poza tym domy publiczne

Snobizm

• Klasa średnia; jednostki, które udawały klasę wyższą, ale były bez urodzenia (sine nobilis) i nie umiejące się zachować w tym kręgu

• Kompleksy mieszczańskie

Faucault – jakich urządzeń używa społeczeństwo, żeby regulować ciało jednostki i społeczne?

Człowiek (ciało) vs. Władza

1837 – 1901 r. epoka wiktoriańska w Wielkiej Brytanii

Jednolite rządy przekładały się na typ społeczeństwa; rządy oparte na klasie średniej – mieszczaństwo podłożem panowania królowej Wiktorii

• Gentelman -> wąsy + broda lub nic

• Nie wolno mówić o relacjach międzypłciowych

• Nie ma rozwodów

• Zaostrzenie norm moralnych na dworze

• Zakrycie całego ciała

PL: pozytywizm: klasa średnia wygryza arystokrację

Patriarchyzm, spartańskie warunki wychowywania dzieci, za karę nie jedzą, zamykane w komórkach, tresura, szkoły publiczne, dyscyplina, dzieci pracują

Świętość rodziny, zakaz hazardu (jedynym wyjątkiem wyścigi), nakaz chodzenia do kościoła

W fabrykach rygor, tania siła robocza

„obróbka detaliczna”

Ciało dostosowywane do możliwości przedmiotu, nie odwrotnie

Zasada repartycji jednostek

Panopticon ≠ synopticon

Nieliczni obserwują licznych Liczni obserwują nielicznych

- episteme

- dyskurs

- presumpcja (niedoprecyzowana sugestia)

- rama modalna (stosunek mówiącego do swojej wypowiedzi)

- problematyzacja (każda epoka problematyzuje inne obszary życia)

Współcześnie najczęstszą ramą modalną jest postawa ironiczna (lub autoironiczna)

Poprzez badanie presumpcji można dojść do światopoglądu danej epoki

Istnieje to co wypowiedziane, świat istnieje poprzez słowa

Władza w każdej epoce wypracowuje sobie narzędzia do manipulacji ludźmi

Wiedza zawsze służy władzy

Społeczeństwo przemysłowe (termin księcia Henriego de Saint-Simona)

• Nastawienie na postęp (od technologii do moralności)

• Idea zlikwidowania źródeł zniewolenia

• Demokratyzacja życia

  • Oddanie głosu każdemu obywatelowi

• Indywidualność

  • Równość szans

Frank Gildens – konwergencja (upodabnianie się, wymieszanie się)

Etapy rozwoju społeczeństwa przemysłowego

1. Od podbojów Ameryki (eksploatacji kolonii) – kapitalizm kupiecki

2. Kapitalizm kolonialny – do 1990 (pojawienie się młodych demokracji)

3. Kapitalizm postkolonialny (międzynarodowy)

Postman – teraz jesteśmy w dobie TECHNOPOLU

Technopol – taka faza w rozwoju cywilizacji, w której wszelkie formy życia kulturalnego podporządkowane zostały panowaniu techniki i technologii – faza totalnej technokracji

Autorytetem staje się liczba, jakość, tabela

Narzędzia dominują i głoszą, że są kulturą

Początek z idei pozytywnych, finał taki, że ulegamy technologii, mediom, etc.

Odrzucenie wszelkich wartości

Ważne etapy rozwoju techniki:

• 1765 – maszyna parowa

• Odchodzenie od rolnictwa -> przemysł wydobywczy i maszynowy

• Ok. 1850 – praca ludzka zastępowana maszynami

• 1877 – fonograf

• 1833 – telegraf

• 1876 – telefon

• Prasa drukarska

  • „galaktyka Gutenberga” – 500 lat dominacji druku, rozwój piśmiennictwa, książek, wiedzy

Wg Postmana „wszystko jest gwoździem”

Człowiek jest uzależniony od używania narzędzi

McLuhan: „narzędzia stały się przedłużeniem naszych zmysłów”

Kultura masowa (Macdonald) – wytwór społeczeństwa przemysłowego, ogół wytwarzanych towarów ogólnodostępnych, pieniądz rządzi wszystkim

Podział dnia na czas pracy i czas wolny – społeczno-ekonomiczna geneza kultury masowej

Kultura

1. Wysoka/wysokoartystyczna -> dla elit, wymaga kompetencji

2. Ludowa

3. Masowa

Kultura jako towar -> poddaje się ekonomii, nie ma już spełniać wcześniejszych funkcji (estetyczna), tylko potrzeby konsumenckie

Produkujemy to, co się sprzeda – tworzenie pewnych form

Im taniej, tym lepiej

KICZ – kwintesencja kultury masowej -> kopie, reprodukcje (obrazy, meble)

Cechy kiczu:

• Powielanie, wielorazowość

• Moles: zasada kumulacji (łączenie różnych potrzeb człowieka)

• Zasada niedostosowania (dewiacja funkcji/przekraczanie funkcji)

• Zasada synestezji

• Zasada przeciętności/wspólnego mianownika

Częste tematy: seks, religia, macierzyństwo, natura

Istnieje też coś takiego jak postawa kiczowa:

• Letniość uczuć – powierzchowne, na pokaz

• Wszystko ma być podporządkowane pod nas

• Mieć dużo i konsumować

• naśladownictwo