Metodologia badań pedagogicznych
Nauka jako droga do budowania teorii
Cechą nauki jest to, że wiedza gromadzone jest budowana zgodnie z procedurami na drodze poznania naukowego. To dochodzenie do wiedzy musi być kontrolowalne (z zewnątrz) i powtarzalne.
Cechy poznania naukowego:
-postępowanie badawcze zgodne z metodami naukowymi zapewniającymi racjonalny dobór, układ i metodologiczną poprawność czynności gromadzenia wiedzy; tok dochodzenia do wiedzy musi być powtarzalny i kontrolowany z zewnątrz
-język pozwalający na ścisłe i jednoznaczne formułowanie wyników poznania, zapewniający ich powszechne rozumienie, pozytywną lub negatywną sprawdzalność oraz możliwość porównania z istniejącymi teoriami
-twierdzenia mogą tylko wówczas być uznane za naukowe jeśli mają dostateczne uzasadnienie, pozwalające je przyjąć jako pewne lub odznaczające się wysokim stopniem prawdopodobieństwa
-logiczna spójność zbioru twierdzeń dotyczących przedmiotu badania danej nauki, twierdzenia musza być wzajemnie powiązane, związek przyczynowo-skutkowy
-krytycyzm wobec wszelkich wypowiadanych tez i postawa ustawicznej weryfikacji, rewidowania i rozbudowy istniejącego systemu twierdzeń naukowych
-twórczy charakter rezultatów poznania oraz możliwości ich praktycznego wdrażania
Kontrolowalność procedur z zewnątrz, dochodzenie do wiedzy musi mieć charakter powtarzalny
Podstawowe funkcje badań pedagogicznych:
- f. opisowa- diagnoza stanu rzeczywistego, jaka jest rzeczywistość lub jej fragment (ocena jest związana z opisem)
-f. wyjaśniająca (eksploracyjna)- dlaczego? Określa fakty i związki
-f. prognostyczna (predykcje)
-F. instrumentalna- (techniczna) projektowanie zmian
Badania ilościowe i jakościowe w pedagogice empirycznej
Pedagogiki empiryczne oparte na doświadczeniach mają charakter ilościowy lub jakościowy.
Badania ilościowe budują model zjawisk lub procesów. Model jest uproszczonym obrazem fragmentu rzeczywistości. Polegają na ilościowym opisie i analizie faktów, zjawisk i procesów. Przedstawiają je w formie zestawień i obliczeń z uwzględnieniem statystyki. Przedmiotem badań może być to co da się policzyć i zmierzyć.
Pomiar jest drogą do budowania uproszczonego modelu.
Badania jakościowe koncentrują się na zjawiskach w całym ich kontekście, ich analizie, związkach o zależnościach; są zazwyczaj opisem i interpretacją pewnego ciągu zdarzeń, także subiektywnych doświadczeń i odczuć osoby badanej jak i prowadzącej badania.
Cechy zmienne- te które przyjmują różne nasilenie (przynajmniej 2 wartości- dychtonomiczna)
Zmienne są próbą uszczegółowienia głównego ich przedmiotu czyli problemów badawczych,jakie zamierza się rozwiązać i hipotez roboczych jakie pragnie się potwierdzić lub odrzucić; zmienne to cechy, symptomy, przejawy charakterystyczne dla badanego faktu, zjawiska czy procesu, czynniki będące ich przyczyną lub skutkiem. Każda ze zmiennych przyjmuje różne wartości(pod zmienne).
Aby badać je empirycznie zachodzi potrzeba ich operacjonalizacji czyli przełożenia na cechy dające się w miarę jednoznacznie identyfikować.
Zmienne: zależne (y)-to co chcemy badać i niezależne(x)-to co wpływa na badaną cechę.
Zmienne
↙ ↘
Zależne(y) ← niezależne(x)
↙ ↘
Ważne uboczne
↙ ↘
Główne uboczne
Przed przystąpieniem do badań należy dokonać operacjonalizacji zmiennych.
Związki między wskaźnikami a zmienną mogą mieć charakter:
-rzeczowy (empiryczny)- wiem cos z doświadczenia i badań
-definicyjny- tak żeby z niej wynikał sposób badania
-wskaźniki inferencyjne (rozumować, wnioskować) wynikają z przyjęcia pewnej teorii
Zmienne wielowartościowe:
-z. ciągłe- (nieskończona liczba wartości)
-z. skokowe (dyskretna)- skończona liczba wartości
Zmienna wielowartosciowa może być uproszczona (zdychtonizowana) do dwóch wartości.
Zmienna jakościowa (kategorialna)- zmienna, której nasilenie wyraża się za pomocą przymiotników, przysłówków (określeń).
Zmienna ilościowa- jej wartość jest opisywana za pomocą liczb.
3 rodzaje skal pomiarowych (ilościowych):
- przypisywanie obiektom określonych liczb w skali porządkowej
-skala przedziałowa (interwałowa)- o ile więcej jakiejś właściwości ma jeden obiekt od drugiego (0-wartością umowną
-skala ilorazowa
Przed przystąpieniem do badań trzeba wiedzieć jakie cechy i obiekty nas interesują (definiowanie obiektów i zmiennych).
Definicja klasyczna (co to jest x) i ma 2 człony definiowany i definiujący (rodzaju nadrzędnego i cechy dominującej).
Definicja kontekstowa (postać eksplikacji) określonych słów, terminów, nie daje bezpośredniej odpowiedzi na pytanie co jest x, ale jak go rozpoznać.
Źródła definicji:
-definicja sprawozdawcza- przyjmuje określone rozumienie terminów za autorem
-definicja projektująca- tworząca własne rozumienie terminu.
Problemy badawcze to pytanie lub zestaw pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie naukowe. Powinien być sformułowany w sposób jasny, prosty i wyczerpujący, dobrze zdefiniowany. Musi wynikac z zainteresowań osobistych.
Badacz → spostrzeganie, obserwacja, gromadzenie faktów oraz wyciąganie wniosków.
Poznanie naukowe to jest poznanie intelektualne, umysłowe; badanie to myślenie.
Etapy badań naukowych:
1 etap- działania praktyczne
2 etap- sformułowanie problemu (pytanie dlaczego)
3 etap- formułowanie hipotez przypuszczenia dotyczące rozwiązania problemu:
4 etap- wyciągniecie wniosków z tej hipotezy
5 etap- praktyczne zweryfikowanie hipotez .
Punktem wyjścia do poznania naukowego jest pytanie, na które szukamy odpowiedzi w toku badania.
Problem badawczy to jest pytanie-punkt wyjścia.
Każdy problem jest pytaniem, ale nie każde pytanie jest problemem. Problem to szczegółowy rodzaj pytania.
Sposoby formułowania problemów: pytania rozstrzygające a pytania dopełnienia
Problem badawczy oparty jest na jakiejś wiedzy. W pytaniu są zawarte już pewne informacje.
Pytania można formułować w różny sposób. Od strony językowej:
- pytania rozstrzygające (od partykuły czy+zdanie logiczne)
- pytanie dopełnienia- z góry wyznaczają pole możliwych odpowiedzi (kto, gdzie, kiedy, dlaczego, jakie są).
Hipoteza jest zdaniem twierdzącym odpowiadającym na pytanie.
Kryteria poprawności problemów badawczych- musi być rozwiązywalny, sprawdzalny, wyrażony w sposób precyzyjny, jednoznaczny, ścisły, dobrze sformułowany; problem jest odpowiedzią na jakieś oczekiwania społeczne, musi wynikać z zainteresowań, osobistych preferencji badacza; czy metody, techniki badawcze, które zastosujemy pomogą rozwiązać problem.
Hipoteza badawcza stanowi stwierdzenie, co do którego istnieje prawdopodobieństwo, że jest trafną odpowiedzią na sformułowany uprzednio problem badawczy. Są to założenia odnoszące się do przewidywanego końcowego rezultatu badań nad interesującym badacza problemem, ale nigdy nie przesądzają o ich ostatecznych wynikach lub płynących z nich wnioskach. Hipotezę formułuje się zawsze w postaci twierdzącej. jest przypuszczalnym twierdzeniem dotyczącym relacji między dwiema lub więcej zmiennymi.
W hipotezie roboczej relacje między zmiennymi mogą mieć charakter:-współzależności pozytywnej,-współz.negatywnej,-wsp.krzywoliniowej. Hipotezy robocze są oczekiwanymi przez badacza wynikami planowanych badań i dotyczyć mogą wartości zmiennych jak i zależności między nimi. Określają relacje między dwiema lub więcej zmiennymi.
Poprawnie sformułowana hipoteza:-odpowiedź na problem badacza,-odnosi się do relacji między badanymi zmiennymi,-da się sprawdzić lub odrzucić za pomocą badań empirycznych,-jasna i jednoznacznie sformułowana,-zgodna z tym co jest dobrze wiadome.
Procedury prowadzenia badań empirycznych
2 fazy:
- faza projektowania badań (koncepcyjna): ustalenie problematyki badawczej i zmiennych (jakie zmienne określić? Jakie relacje miedzy nimi chce określić?); określenie terenu badań i próby badawczej (min. 30 jednostek). Próba badawcza może mieć charakter celowy lub losowy (wysoki stopień prawdy); konturowanie odpowiednich narzędzi badawczych, schematów postępowania i strategii badań.
- faza wykonawcza (badań właściwych)- prowadzenie badań właściwych (zebranie informacji o nasileniu zmiennych wszystkich obiektów wytypowanych do badań), określenie możliwych podejść do badań.
Kryteria wyróżniania procedur
Ustalenie kolejności zbierania zmiennych: zmienne zależne zmienne niezależne; można zacząć od dowolnej zmiennej lub badać obie jednocześnie
Ustalenie stanowiska wobec zmiennych niezależnych; czy przyjmujemy ją taką jaka jest czy możemy nią manipulować
Procedura eksperymentalna (badacz w sposób czynny manipuluje zmienną niezależnej jest nie tylko obserwatorem ale też wpływa na zjawiska): wewnętrzna i zewnętrzna trafność eksperymentu, najczęstsze techniki eksperymentalne
Procedury nieeksperymentalne (np. procedury diagnostyczne; zakłada, ze w fazie koncepcyjnej nie konstruujemy zmiennych zależnych i niezależnych; badamy wszystko jednocześnie; odp. Na pyt. Jak jest; pogłębiony opis badanych zdarzeń, osób, faktów): badania diagnostyczne, porównawcze, korelacyjne, procedura ex post facto
Diagnoza może mieć różny charakter: statyczny i dynamiczny (obserwacja fragmentu rzeczywistości w czasie: synchroniczne- ta sama próba w dłuższym przedziale czasowym, i dychtoniczne- w tym samym czasie różnych osób, pozwala obserwować dynamikę zjawiska)
Badanie przeglądowe- diagnoza na rożnych, wyraźnie odmiennych próbach
Sondaż diagnostyczny- jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających znaczenie wychowawcze - w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.
Model korelacji- jednoczesny pomiar wszystkich zmiennych i w dowolnej kolejności.
Model badań porównawczych- określamy, które zmienne uznajemy za zależna, a którą za niezależną.
Model ex post facto- rozumuje z tego co nastąpiło po faktach, zaczynamy od badania zmiennej zależnej.
Eksperyment- przez manipulację badacz kontroluje zmienną niezależną główną. Manipulacja powinna być randomizacją. Proces eksperymentu: manipulacja, kontrola, pomiar zmiennej zależnej.
Test są narzędziem pomiaru osiągnięć szkolnych, próbą obiektywnego pomiaru. Obiektywizacja polega na tym, że pytamy o wszystkie węzłowe tematy przewidziane na danym etapie kształcenia; klucz do oceniania jest ten sam. Test to próba do wykonania.
Test osiągnięć szkolnych (Niemierko) zbiór zadań dostosowanych do określonego programu nauczania i przeznaczonych do rozwiązania w czasie jednego zajęcia szkolnego.
Test składa się z zadań niezależnych, tzn. jedno rozwiązanie nie wpływa na inne pytania czy rozwiązania. Można je rozwiązywać w dowolnej kolejności. Musi być przemyślany pod względem celu i treści.
Zadanie jest najmniejszą cząstką testu. Jest dostosowany do programu nauczania.
4 właściwości testów:
Trafność testu to jego zgodność z programem nauczania, czyli z tym do czego ma służyć
Odpowiedni poziom trudności.
Dyskryminacyjność (moc różnicująca)
Rzetelność testu to dokładność testu (stałość, niezmienność)
Poprawność testu to poprawność działań
Bateria- gdy testowanie musi trwać dłużej.
Dobry test powinien zawierać niezbyt zróżnicowane zadania pod względem formy.
Typy testów:
testy mocy (co opanował) testy szybkości (tempo pracy przy odtwarzaniu) |
Testy nieformalne (gotowe do użycia po ułożeniu) Testy standaryzowane (ulepszone) |
|---|---|
Testy sprawdzające (bierze się program) Testy różnicujące (wychwytujące różnice między uczniami) |
Testy pisemne Testy praktyczne Testy ustne |
Formy zadań testowych:
- otwarte –do samodzielnie konstruowanych odpowiedzi (rozprawka, krótka wypowiedź, z luką)
-zamknięte- wybór odpowiedzi (wielokrotnego wyboru, dobieranie, prawda-fałasz)
Socjometria (mierzenie więzi społecznych- jej celem jest opis więzi, nastawień emocjonalnych między członkami grup społecznych) w badaniach pedagogicznych
Warunki (zakres) stosowania badań socjometrycznych:
-grupa zamknięta o ściśle określonej przynależności, o charakterze formalnym, zadaniowym
-grupa niezbyt liczna o określonej liczebności, żeby się znali
-uczestniczą wszyscy członkowie grupy
-precyzyjne określenie kryteriów dokonywania wyborów w danej grupy
-socjometria jest badaniem imiennym
Badanie socjometryczne polega na tym, że prosimy o dokonywanie wyborów pozytywnych lub negatywnych.
t. Moreno- polega na podaniu wszystkim członkom grupy specjalnie sformułowanych pytań dotyczących podejmowanego problemu. W odpowiedzi na każde pyt. Osoby badane wymieniają imiona czł. grupy, którzy ich zdaniem spełniają te wymagania. np. z kim chciałbyś odrabiać lekcje?
t. Zgadnij kto? – polega na podawaniu imion przez osoby badane tych członków grupy, których zachowanie odpowiada przedstawionej charakterystyce.
Plebiscyt życzliwości i niechęci –polega na ocenianiu każdego z członków grupy w skali pięciostopniowej(bardzo lubię, lubię, obojętny, raczej nie lubię, nie lubię).
t. szeregowania rangowego-osoby badane szereguj imiona osób od np. najbardziej lubianych do najmniej lubianych.
Socjogram – jest to graficzna prezentacja stosunków między ludźmi, więzi społecznych lub relacji sympatii-antypatii, uznania itp. w grupie społecznej sporządzana w socjometrii.
Cele stosowania techniki socjogramu:
-poznanie stosunków międzyludzkich (w tym stosunków między zwierzchnikami a pracownikami);
-ujawnienie istnienia klik w grupie;
-porównanie hierarchii oficjalnej z nieoficjalną;
-uzyskanie informacji o istnieniu nieformalnych przywódców lub gwiazd socjometrycznych; -
-porównanie oficjalnych i nieoficjalnych kanałów informacyjnych;
Rodzaje socjogramów:
- nieuporządkowany - sporządzany jest tylko dla małych grup
- socjogram kołowy - gdzie na kolejnych okręgach wpisywane są punkty odpowiadające osobom, które uzyskały ilość wyborów odpowiednio najmniejszą na zewnętrznych kręgach i największą w środku koła,
- socjogram hierarchiczny - gdzie odpowiednie punkty zaznacza się na prostym wykresie. W obu przypadkach zaznacza się za pomocą linii lub strzałek wybory między jednostkami. Czasami wybory wzajemne oznacza się w jakiś specyficzny sposób, np, obustronną strzałką.
Skali SAS- skala akceptacji społecznej
Skale szacunkowe są narzędziem do wyrażania liczbami cech jakościowych.
Typy skal:
- w zależności od przekładania danych: numeryczne, graficzne ( za pomocą odcinków), kategorialne
-w zależności od sposobu opisu poszczególnych stopni: stopnie krańcowe, stopnie pośrednie; mogą być opisywanie numerycznie, przymiotnikowo, czasownikowo, przysłówkowo (zawsze, często, nigdy), rzeczowników własnych
-ze względu na charakter skali: skala jednobiegunowa (jedna cecha biegunowa, którą chce stwierdzić), skale dwubiegunowe (za pomocą przeciwstawnych określeń)
Najczęściej stosuje się skale 3-9 stopniowe (liczba nieparzysta).
Trzeba określić cechę zmienną, jaką chcemy badać, najlepiej za pomocą definicji.
Błędy popełniane przy ocenianiu:
-generalizacji- zbytnie uogólnianie w dokonywaniu oceny
-stereotypu- ocenianie innych z pozycji uprzedzeń
-łagodności i surowości- tendencja do stawiania wszystkim ocenianym osobom zawyżonych ocen
-tendencji centralnej- unikanie przez oceniających ekstremalnych stopni charakterystycznych dla danej skali
-efekt halo- przenoszenia ogólnego wrażenia, jakie sprawił na oceniającym oceniany obiekt, na ocenę poszczególnych jego cech
-logiczny- przypisywanie osobie ocenianej tych cech, które wydają się oceniającemu pozostawać w logicznym związku
-kontrastu- tendencja do dokonywania zawyżonej oceny po kimś, kto został oceniony bardzo nisko i odwrotnie
-bliskości- tendencja do dawania szacowanej osobie podobnych ocen do tych jakie otrzymały osoby znajdujące się w jej bezpośrednim sąsiedztwie
-fluktuacji- ocenianie w sposób naprzemienny: raz surowo raz łagodnie
-podobieństwa- przypisywanie opisywanej osobie podobnych lub takich samych cech jakie posiada oceniajacy
Jak uniknąć błędów:
-odwołać się do kilku metod
-szacować cechy a nie osoby
-odpowiednie skonstruowanie skali
-odpowiednia liczba stopni skali
Dla każdej cechy może być jedna skala lub tą samą cechę można szacować na różnych skalach.
2 rodzaje skal złożonych:
-skala skumulowanych ocen- składa się z kilku skal prostych
-dyferencjał semantyczny-znaczenie słów (Osgooda)- jest specyficzną metodą ilościowej oceny wrażenia, jakie obiekty sprawiają na osobie badanej. Możemy np. badać obraz nauczyciela.
Obserwacja w badaniach w pedagogicznych
Obserwacja to celowa czynność polegająca na planowym i systematycznym postrzeganiu zmysłowym faktów, zdarzeń, procesów, zjawisk, ich gromadzeniu i interpretacji. Musi być obiektywna, wierna, wyczerpująca, wnikliwa.
Cechy obserwacji:
-celowość- nastawiona na wyraźny cel badawczy
-selektywność
-planowość-prowadzona w sposób zorganizowany
-dokładna (wierna), wyczerpująca i wnikliwa
-obiektywizm- niezależna od osobistych i subiektywnych nastawień obserwatora
Obserwacja Może być samodzielną metodą badawczą, ale Mozę też towarzyszyć innym metodom, może wpływać na inne badania. Dostarcza informacji jakościowych.
Rodzaje obserwacji:
-w zależności od typu kontaktu badacza z obserwowanymi obiektami: o.bezpośrednia (sam gromadzi info.), o.pośrednia (wykorzystuje pośredników do obserwacji)
-w zależności od jawności (czy obserwowane osoby mają świadomość tego, że są obserwowane): jawna, ukryta
-w zależności od czasu: ciągłą, nieciągła (próbki czasowe)
-w zależności od warunków: naturalnych (bez udziału obserwatora), sztucznych (np. laboratorium)
-w zależności od zakresu informacji: całościowa, wycinkowa (mocno selektywna)
-w zależności od liczby obserwowanych obiektów: jednostkowa, grupowa
-w zależności od stopnia planowości obserwacji: standaryzowane i niestandaryzowane
Narzędziem standaryzacji obserwacji jest scheduła obserwacyjna (schemat obserwacji, zastaw kategorii zachowań).
Obserwacja niestandaryzowana- bez z góry ustalonego planu.
Techniki obserwacji niestandaryzowanej (swobodnej):
-obserwacja dorywcza (może być punktem wyjścia do badań)
-technika dzienników obserwacyjnych (w długim czasie)
-technika obserwacji fotograficznej (krótki okres czasu na zarejestrowanie)
-technika próbek zdarzeń znaczących
Fakty postrzegamy przez pryzmat poprzednich doświadczeń i teorii.
Obserwacja jest podatna na zniekształcenia, najczęściej nieuświadomione. Treść spostrzeżeń jest uwarunkowana przedmiotowo, zawsze jest subiektywna.
Składniki informacji:
-gromadzenie informacji (spostrzeżenia)
-utrwalenie w piśmie (nadawanie sensu)
-interpretacja- uogólnianie
Techniki wypytywania dzielimy na ustne i pisemne.
Ankiety i kwestionariusz to dwie odmiany tej samej techniki wypytywania w formie pisemnej
Ankieta (sposób bezpośredni)- z reguły zbiór kilku lub kilkunastu pytań otwartych; dotyczy najczęściej wąskiego zagadnienia lub problemu; to narzędzie do poznania zbiorowości, faktów i opinii.
Kwestionariusz (sposób pośredni) wszystkie pytania są skategoryzowane, zawiera kilkadziesiąt do kilkuset pytań.
Rodzaje pytań
-pytania otwarte (wolne)- swoboda wypowiedzi
-pytania półotwarte
-pytania zamknięte
*pytania alternatywne (tak lub nie)
*pytania koniunktywne pozwalają na wybór kilku możliwych odpowiedzi
*pytania dysjunktywne (wykluczające)- pozwalają na wybór tylko jednej możliwości (pytania filtrujące- które pozwalają wyłączyć osoby nie mające nic do powiedzenia w danej sprawie; pytania kontrolne- odkłamywacze.
Ankieta i kwestionariusz różnią się miedzy sobą stopniem przygotowania metodologicznego i ilością pytań.
Cechy poprawnie skonstruowanej ankiety i kwestionariusza:
-celowość badanych zagadnień
-odpowiednia forma i treść pytań (zrozumiałe sformułowanie, niezbyt trudne, nie sugestywne, uwzględniające szczegóły związane z problematyką, wyrażone w formie grzecznościowej)
- prawidłowa kolejność pytań
-właściwy sposób przeprowadzenia badania
-krytyczna ocena zebranego materiału
Rozmowa swobodna, spontaniczna wymiana myśli bez z góry przewidzianego jej ukierunkowania, dotycząca zwykle spraw związanych bezpośrednio lub pośrednio z osobami badanymi.
Rozmowa może być: swobodna, naprowadzana, kierowana.
Wywiad ściśle ukierunkowana przez prowadzącego wymiana myśli, mająca na celu otrzymanie informacji o osobach innych niż osoby badane.
Rozmowa i wywiad zawsze odbywa się w bezpośrednim, bliskim kontakcie z badanymi. U ich podstawy leży założenie, że osoba badana umie i chce odpowiadać zgodnie z prawdą na pytania.
Wywiady dzielimy na jawne i ukryte.
Wywiad/rozmowa może być standaryzowany lub niestandaryzowany.