Zadania i kompetencje nauczyciela nauczania początkowego

FUNKCJE - ZADANIA
Opiekuńcza:

1. Podejmowanie zadań zapewniających dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne wszystkich dzieci.
2. Prowadzenie zabiegów profilaktycznych, wyrównawczych, terapeutycznych w przypadku możliwości wystąpienia i ujawnienia defektów w rozwoju psychofizycznym dziecka.
3. Udzielanie pomocy w ułożeniu właściwych stosunków rodzinnych, szczególnie w odniesieniu do rodzin o niewydolności opiekuńczej.
4. Zabezpieczenie różnorodnych form rekreacji.
Wychowawcza:

1. Kształtowanie w osobowości dziecka dyspozycji moralnych.
2. Organizowanie działalności wychowawczej w różnorodnych zespołach zainteresowań.
3. Czuwanie nad stopniowym uspołecznianiem dzieci młodszych poprzez wspólne podejmowanie działań o charakterze społecznym na rzecz kolegów, klasy, szkoły, domu i najbliższego otoczenia.
4. Organizowanie środowiska społecznego wychowanków ze szczególnym zwróceniem uwagi na środowisko rodzinne.
5. Uczenie i wdrażanie dzieci do samowychowania.
Dydaktyczna:

1.Kierowanie przyswajaniem przez dzieci klas młodszych wiadomości, umiejętności i nawyków w procesie nauczania.
2. Rozwijanie funkcji intelektualno – poznawczych.
3. Kształtowanie u uczniów pożądanych motywów uczenia się.
4. Rozwijanie różnorodnych szerokich zaciekawień i zainteresowań intelektualnych.

Sprostanie zadaniom wynikającym z przedstawionych funkcji i pełnionych ról wymaga wszechstronnego i zgłębionego przygotowania pedagogicznego na poziomie wyższym.
Aby nauczyciel mógł wykonywać założone funkcje musi być wyposażony w toku kształcenia, dokształcania i doskonalenia w bogaty zasób wiadomości i umiejętności oraz otwarty na nową wiedzę w toku samokształcenia.
W dokonującym się obecnie procesie przemian oświatowych wiele uwagi poświęca się problemowi kompetencji nauczyciela. Umiejętność postrzegania i oceniania własnej działalności pedagogicznej z różnych perspektyw, to jedna z ważniejszych kompetencji współczesnego pedagoga.

H. Hamer wskazuje na trojakie kompetencje nauczyciela:
1) Kompetencje specjalistyczne – czyli wiedza i umiejętności dotyczące obszaru zwanego nauczanie początkowe.
2) Kompetencje dydaktyczne obejmujące między innymi:
• kształcenie umiejętności właściwego projektowania i planowania modułów zintegrowanych jednostek tematycznych;
• respektowanie logiki i specyfiki rozwojowej dzieci w młodszym wieku szkolnym;
• uwzględnienie cyklu uczenia się, który charakteryzuje to, iż poczynając od konkretnego przeżycia, doświadczenia, problemu, poprzez obserwację i refleksję prowadzi do uogólniania i aktywnego eksperymentowania kolejnych działów cyklów;
• rozwijanie umiejętności nawiązywania przez nauczyciela do „strategii” uczenia się dzieci 7-10 letnich, do sposobu nabywania przez nie kompetencji;
• opanowanie technik motywowania i zachęcania dzieci do podejmowania różnorodnej aktywności i to w różnorodny sposób organizowanej;
• nabywanie umiejętności diagnozowania dziecka i jego rozwoju, a więc ujmowanie aktualnego poziomu rozwoju dzieci.
3) Kompetencje psychologiczne, a w szczególności:
• pozytywne nastawienie do dzieci, ich rodziców, nauczycieli i innych osób współpracujących;
• umiejętność unikania najczęstszych przyczyn zakłóceń w komunikowaniu się ludzi;
• umiejętność porozumiewania się w ogóle, a z uczniami w szczególności oraz nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu;
• umiejętność budowania zgranego zespołu uczniowskiego i kierowania nim.
W zakresie wykształcenia zawodowego nauczycieli jako podstawę ich przygotowania do sprawowania funkcji kształcących, wychowawczych i opiekuńczych przyjęto projekt zestawu standardów kompetencji zawodowych.
Zdaniem H. Kwiatkowskiej tworzą go standardy: „prakseologiczne, komunikacyjne, współdziałania, kreatywne, informacyjne i moralne”
1. Kompetencje prakseologiczne wyrażają się skutecznością nauczyciela w planowaniu, organizowaniu, kontroli i oceny procesów edukacyjnych.
• nauczyciel umie opracować ogólną koncepcję pracy z klasą i pojedynczym uczniem oraz współpracy z rodzicami;
• zoperacjonalizować ogólne cele kształcenia i wychowania i zaprogramować treści kształcenia;
• posłużyć się podstawowymi elementami warsztatu dydaktycznego (metodami, formami organizacyjnymi nauczania);
• uruchomić i podtrzymać pozytywną motywację uczniów do rozwoju;
• zinterpretować i ocenić osiągnięcia uczniów na tle ich indywidualnych możliwości;
• rozpoznać typowe formy zaburzeń rozwoju (nerwica, agresywność, używanie środków odurzających) i skierować ucznia po odpowiednią formę pomocy.
2. Kompetencje komunikacyjne nauczyciela wyrażają się skutecznością zachowań językowych w sytuacjach edukacyjnych.
• nauczyciel posiada wiedzę o komunikowaniu interpersonalnym;
• posiada umiejętność słuchania wychowanków i rozumie treść ich wypowiedzi;
• potrafi myśleć dialogicznie i rozwijać tę zdolność u wychowanków;
• umie wykorzystać techniki dyskursywne oraz język niewerbalny,
• komunikować uczucia i wzbudzać wrażliwość językową wychowanków;
• doskonalić poprawność, czytelność i prostomyślność własnych zachowań językowych.
3. Kompetencje współdziałania manifestują się skutecznością zachowań prospołecznych i sprawnością działań nauczyciela.
• nauczyciel rozumie związki między postawą zawodową, preferowanym przez siebie stylem interakcyjnym a procesami społecznymi w klasie szkolnej;
• preferuje reguły odpowiedzialności nad normami posłuszeństwa w kontaktach międzyludzkich;
• potrafi rozwiązywać sytuacje konfliktowe przez negocjowanie i kompromis;
• nawiązuje i umie podtrzymać kontakt z wychowankiem stosując różne techniki;
• opracowuje i wdraża autorską koncepcję kształcenia integracyjnego;
4. Kompetencje kreatywne wyróżniają się innowacyjnością i niestandardowością działań nauczyciela.
• nauczyciel zna swoistość działania pedagogicznego jako działania niestandardowego;
• potrafi uzasadnić preferencję działania na rzecz stymulowania procesów rozwojowych ucznia (rozwój zainteresowań, umiejętność uczenia się) nad czynnościami nauczania;
• wyzwalać kreatywność zachowań i samodzielność myślenia;
• posłużyć się technikami twórczego rozwiązywania problemów.
5. Kompetencje informatyczne wyrażają się sprawnym korzystaniem z nowoczesnych źródeł informacji.
• nauczyciel zna język obcy i „język komputera”;
• potrafi wykorzystać technologię informatyczną do wspomagania własnych i uczniowskich procesów uczenia się;
• tworzy własne programy edukacyjne i udostępnia je w sieci;
6. Kompetencje moralne wyrażają się zdolnością do pogłębionej refleksji przy ocenie dowolnego czynu etycznego.
• nauczyciel zna własne powinności etyczne wobec podmiotów wychowania i pragnie sprostać ich wymogom w praktyce;
• potrafi myśleć i działać preferencyjnie dla dobra wychowanków;
• stawiać sobie pytania o granice: prawomocności etycznej działania zawodowego, współodpowiedzialności moralnej za rozwój wychowanka.

Instytucja realizująca proces dydaktyczno – wychowawczy począwszy od przedszkola a kończąc na szkole wyższej i różnych formach kształcenia, spełniają określone funkcje.
„Przez funkcję – rozumiemy swoisty zespół zadań podporządkowanych jakiemuś ogólniejszemu celowi. Cel realizuje się właśnie dzięki funkcji”.
Nauczanie początkowe pełni funkcje: opiekuńczą, diagnostyczno – prognostyczną, kompensacyjno – usprawniającą, poznawczą, kształcącą i wychowawczą.
Funkcja opiekuńcza sprowadza się do zaspokajania różnych potrzeb dziecka szczególnie niezbędnych dla prawidłowego jego rozwoju (dbałość o bezpieczeństwo, zdrowie, higienę, rozwój fizyczny i troska o rekreację).
Funkcja diagnostyczno – prognostyczna sprowadza się do określenia aktualnego stanu wiadomości i umiejętności ucznia, aktualnych postaw reprezentowanych przez ucznia i środowiska społeczno – ekonomicznego ucznia pozwalającego przewidywać i prognozować optymalne drogi dalszego rozwoju.
Funkcja kompensacyjno – usprawniająca polega na wyrównywaniu braków tkwiących w dzieciach będących przyczyną trudności w nauce i umożliwiających przezwyciężenie tych trudności.
Funkcja poznawczo – kształcąca polega na zapoznaniu uczniów z określoną wiedzą, z określonymi umiejętnościami oraz na umiejętności wykorzystania tej wiedzy przy zdobywaniu nowych wiadomości, rozwiązywaniu zadań i problemów z jakimi stykają się uczniowie lub będą się stykać w praktyce.
Funkcja wychowawcza polega na kształtowaniu postaw społecznych, ideowych i moralnych oraz na kształtowaniu określonych opinii, przekonań, postaw i uczuć.

Wiedza i umiejętności pedagogiczne nauczycieli

Według W. Okonia wiedza „to treści utrwalone w umyśle ludzkim w rezultacie gromadzenia doświadczeń i uczenia się. Szczególne znaczenie mają w życiu dwie kategorie wiedzy, ściśle związane z oddziaływaniem człowieka na rzeczywistość. Pierwsza z nich to oparta na doświadczeniu wiedza praktyczna, która dostarcza informacji o tym, jak zmieniać rzeczywistość. Druga – to wiedza teoretyczna (naukowa), dostarczająca danych o tym, jaka jest rzeczywistość.”
Natomiast umiejętność „to sprawność w posługiwaniu się odpowiednimi wiadomościami przy wykonywaniu określonych zadań.”
Wiedza i umiejętności pedagogiczne z zakresu danej specjalności stanowią podstawowe wyposażenie nauczyciela. Nie wystarczy tylko umieć, trzeba właściwie organizować procesy rozwijania umiejętności u innych, przedstawiać wiedzę w sposób klarowny i przekonujący. Wiedza kierunkowa i pedagogiczno – psychologiczna jako rezultat wykształcenia, samokształcenia i różnych form zawodowego doskonalenia ma dla kwalifikacji pedagogicznych znaczenie podstawowe.
Najprostszym uzasadnieniem tej tezy może być definicja pojęcia: umiejętności dydaktyczne, które M. Maciaszek określa jako „zdolność do takiego działania, które wyraża się w sprawnych i skutecznych czynnościach nie wykonywanych metodą prób i błędów”
Podstawą umiejętności dydaktycznych, według powyższego cytatu, są przyswojone przez nauczyciela zasady działania pedagogicznego, modele i wzorce, a dopiero po ich opanowaniu – na drodze twórczej refleksji – następuje odchodzenie od schematu, tworzenie nowych, samodzielnych koncepcji metodycznych.
Należałoby postawić pytanie: Jaką wiedzę powinien posiadać nauczyciel, który ma zrealizować na właściwym poziomie swoje obowiązki dydaktyczne i wychowawcze ? Najogólniej można by odpowiedzieć w sposób następujący: taką wiedzę, która optymalnie wpłynie na rozwój jego osobowości oraz umożliwi opanowanie praktycznych umiejętności pedagogicznych.
T. Nowacki zauważa, że praca pedagogiczna jest bardzo złożona i wymaga wielokierunkowego doskonalenia, któremu wyznaczył cztery funkcje:
1) adaptacyjną, czyli ułatwienie zastosowania zdobytej wiedzy i umiejętności w praktyce,
2) wyrównawczą polegającą na podnoszeniu wiedzy i umiejętności nauczyciela w związku z wymaganiami programów nauczania i postępem wiedzy,
3) renowacyjną, tj. wprowadzenie nowych technik dydaktyczno – wychowawczych wynikających z postępu wiedzy i praktyki pedagogicznej,
4) rekonstrukcyjną, przez co należy rozumieć potrzebę poszukiwań i wprowadzania nowych, lepszych i właściwych koncepcji metodycznych.
W czasach współczesnych, w epoce dynamicznego rozwoju nauki ważnym się staje gruntowne przygotowanie nauczyciela do wykonywania zawodu, które polegać ma na opanowaniu przez niego podstawowych składników wiedzy kierunkowej (wiedza przedmiotowa lub specjalistyczna ), rozumienie zjawisk i procesów, podstaw i tendencji rozwojowych, aby opanował on wiedzę o środowisku, kulturze i społeczeństwie, w którym żyje (wiedza ogólna), aby wreszcie opanował niezbędną wiedzę o uczniu – podmiocie procesu dydaktyczno - wychowawczego (wiedza pedagogiczno – psychologiczna).