Układ wewnątrz-wydzielniczy

Układ wewnątrz-wydzielniczy (hormonalny,dokrewny) składa się z gruczołów o wydzielaniu wewnętrznych, czyli gruczołów dokrewnych. Służy do wysyłania bodźców drogą krwi, które kierują przemianą materii oraz regulują czynność narządów. Gruczoły mogą wzajemnie wpływać na siebie pobudzająco lub hamująco. Kształtują proporcje ciała poszczególnych narządów.

Gruczoły wydzielania wewnętrznego dzieli się na kilka sposobów. Z entodermy pochodzą: grasica, gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne oraz trzustka. Z ektodermy pochodzą: rdzeń nadnerczy, przysadka, szyszynka, ciałka trzyzwojowe. Z mezodermy są: gruczoły płciowe, kora nadnerczy. Klinicznie gruczoły dzieli się na gruczoły współdziałające i przeciwdziałające. Kolejną klasyfikacją jest wyróżnienie samodzielnych gruczołów wydzielania wewnętrznego od gruczołów mieszanych połączonych z gruczołami o wydzielaniu zewnętrznym (trzustka, gruczoły płciowe).

Wewnątrzwydzielnicze gruczoły to: gruczoł tarczowy, gruczoły przytarczyczne, nadnercze, grasica, ciałka trzyzwojowe, szyszynka, przysadka.

Grasica to narząd położony w dolnym odcinku szyi oraz w przednio-górnej części jamy piersiowej. Dlatego należy w nim wyróżnić część szyjną oraz część piersiową. Na szyi układa się do przodu od tchawicy, a w klatce piersiowej ku tyłowi od mostka, między obu workami opłucnej, do przodu od tchawicy oraz naczyń wychodzących z serca. Dolna część spoczywa na osierdziu.

Grasica składa się z dwóch płatów. Można w niej odróżnić trzon oraz koniec górny i dolny. Powierzchnia zewnętrzna narządu jest gładka. Wewnątrz składa się z licznych pławików (zrazików). W głębi łączy je środkowe pasmo rdzeniowe. W obrazie mikroskopowym wyróżnia się rdzeń i korę grasicy. Rdzeń grasicy łączy się ze środkowym pasmem rdzeniowym, a kora jest o ciemniejszym zabarwieniu. Grasica otoczona jest torebką z wiotkiej tkanki łącznej. Komórki narządu są to nabłonkowe komórki pochodzenia endodermalnego. Między nimi rozmieszczone są limfocyty. Dodatkowo można zaobserwować ciałka grasicy (Hassala), które są elementami komórkowymi obumarłymi lub obumierającymi.

Grasica kieruje wszystkimi narządami chłonnymi. Przypuszczalnie pobudza wzrastanie i chroni organizm przed zatruciem i zakażeniem. Od okresu dojrzewania grasica zanika fizjologicznie.

Gruczoł tarczowy (tarczyca) położony jest w przedniej części szyi. Zajmuje przestrzeń do przodu i bocznie od przewodu pokarmowego i oddechowego, między tętnicami szyjnymi wspólnymi. Przykrywają go mięśnie podgnykowe oraz blaszka przedtchawicza powięzi szyi.

Masa i wielkość gruczołu ulegają silnym wahaniom. Jego rozwój jest zależny od warunków środowiskowych. Kobiety mają cięższą tarczycę niż mężczyźni. Tarczyca powiększa się u nich podczas menstruacji, spółkowania oraz w czasie ciąży.

Gruczoł tarczowy składa się z dwóch płatów bocznych oraz z części środkowej (węziny). Dlatego tarczyca może niektórym przypominać literę H. Z górnego brzegu narządu w płaszczyźnie pośrodkowej odchodzi wyrostek, czyli płat piramidony, który kieruje się ku górze do przodu od chrząstki tarczowatej.Płat boczny tarczycy posiada powierzchnię przednią (mięśniową), powierzchnię tylną (naczyniową), powierzchnię przyśrodkową (krtaniowo-tchawiczą), brzeg tylno-przyśrodkowy (kręgowy), biegun (róg) dolny, biegun (róg) górny. Węzina znajduje się na wysokości od drugiej do czwartej chrząstki tchawiczej oraz ma powierzchnię przednią (mięśniową) i tylną (tchawiczą).

Gruczoł tarczowy jest objęty torebką włóknistą oraz powięzią tarczową. Wzmocniony jest więzadłami tarczowymi bocznymi, więzadłem tarczowym pośrodkowym oraz więzadłem płata piramidowego. Dodatkowo tarczycę mocuje mięsień dźwigacz gruczołu tarczowego.

Torebka włóknista wraz z jej przegrodami łącznotkankowymi tworzy zrąb i dzieli gruczoł na płaciki. Są one wypełnione pęcherzykami oddzielonymi od siebie warstwami tkanki siateczkowatej. Pęcherzyki są pokryte jednowarstwowym nabłonkiem sześciennym, który wydziela hormony: trójjodotyroninę ityroksynę.

Gruczoły przytarczycznewystępują w liczbie dwóch par. mają gładką powierzchnię oraz są barwy żółtoczerwonej. Leżą na powierzchni tylnej płata bocznego gruczołu tarczowego. Miejsce to znajduje się w pobliżu jego brzegu tylno-przyśrodkowego, w obszarze rozgałęzień tętnicy tarczowej dolnej. Są objęte luźną tkanką łączną powięzi tarczowej.

Gruczoł przytarczyczny górny leży w rowku między gardłem a płatem bocznym gruczołu tarczowego, na wysokości dolnego brzegu chrząstki pierścieniowatej. Gruczoł przytarczyczny dolny leży w okolicy bieguna dolnego tarczycy na wysokości czwartej chrząstki tchawiczej.

Torebka gruczołów dzieli je na płaciki o różnej wielkości. Wewnątrz ich znajdują się komórki główne, które są wielościennymi elementami, oraz komórki kwasochłonne. Ich czynność polega na wydzielaniu do krwi parathormonu, czyli hormonu regulującego gospodarkę wapniowo-fosforanową. Całkowite usunięcie gruczołu powoduje tężyczkę.

Gruczoł nadnerczowy,nadnercze, to parzysty narząd położony w jamie brzusznej. Posiadają powierzchnię przednią i tylną oraz brzeg górny i przyśrodkowy. Podstawa, powierzchnia nerkowa, spoczywa na nerce i ma kształt wklęsły. Dodatkowo bardziej trójkątne nadnercze prawe posiada wierzchołek. Nadnercze lewe ma kształt połowy księżyca.

Nadnercza są otoczone torebką łącznotkankową zbudowaną z tkanki łącznej włóknistej. Miąższ gruczołu składa się z kory i rdzenia. U dziewczynek między nimi zachowują się resztki kory płodowej. Kora posiada trzy warstwy komórek: kłębkowatą, pasmowatą, siatkowatą. Jest ona niezbędna do życia, ponieważ wytwarza wiele hormonów steroidowychoraz reguluje przemianę mineralną, węglowodanową, białkową oraz wpływa na tkankę limfatyczną i bierze udział w uodpornianiu ustroju. Rdzeń posiada bryły i beleczki nabłonkowe, w których biegną zatokowe naczynia włosowate i żylne. Wytwarza adrenalinę i noradrenalinę.

Ciałka przyzwojowe to narządy poboczne układu nerwowego. Dzielą się na ciałka współczulne i przywspółczulne.

Ciałka przyzwojowe współczulne, sympatogenne, mają zdolność barwienia narządów na żółto (lub brązowo) solami chromowymi oraz wydzielają substancje układu współczulnego (adrenalinę i noradrenalinę). Znaczna ich większość ulega uwstecznieniu tuż przed urodzeniem. Największym jest ciałko przyzwojowe aorty, czylikłębek aortowy, który położony jest po obu stronach aorty brzusznej na wysokości odejścia tętnicy krezkowej dolnej. Jego budowa przypomina rdzeń nadnerczy.

Ciałka przyzwojowe przywspółczulne, parasympatogenne, występują w polu zakończeń nerwowych nerwów obniżających ciśnienie krwi (nerwu językowo-gardłowego, nerwu błędnego). W przeciwieństwie do ciałek układu współczulnego, nie są chromochłonne oraz nie wytwarzają tych samych hormonów. Są bardzo obficie zaopatrzone w naczynia krwionośne, dlatego przypuszcza się, że biorą udział w regulowaniu składu chemicznego krwi. Do większych ciałek trzyzwojowych należą: kłębek szyjny (w miejscu rozwidlenia tętnicy szyjnej wspólnej), ciałko przyzwojowe nasercowe (między łukiem aorty a tętnicą płucną prawą), ciałko przyzwojowe zwoju dolnego nerwu błędnego, kłębek guziczny.

Szyszynka, czyli ciało szyszkowate, jest bardzo podobna do szyszki pinii. Powstała przez wypuklenie się tylnej części sklepienia komory trzeciej mózgowia między spoidłem uzdeczek a spoidłem tylnym mózgu. Jest to twór barwy szaroczerwonej, niewielki, stożkowaty. Szczelina między blaszkami łączącymi szyszynkę z sąsiednimi tworami tworzy zachyłek szyszynkowy. Ku tyłowi gruczoł układa się między górnymi wzgórkami śródmózgowia.

Ciało szyszkowate u osoby dorosłej składa się z komórek szyszynkowych, komórek glejowych, sieci włókienek glejowych, komórek nerwowych oraz włókien nerwowych. W wieku dziecięcym komórki szyszynkowe występują w dwóch postaciach, których jądra barwią się z różną intensywnością. Czynnością szyszynki jest hamowanie wydzielania hormonów gonadotropowych w dzieciństwie.

Przysadka jest położona na podstawie mózgu. Ma kształt elipsoidalny i jest zawieszona na końcu lejka, który wychodzi z dna komory trzeciej. Jej komorą kostną jest dół przysadki na kości klinowej, a komorę włóknistą uzupełnia opona twarda. W układzie wewnątrzwydzielniczym gruczoł zajmuje miejsce centralne, ponieważ wydziela hormony, które panują nad czynnością innych gruczołów.

Przysadka jest otoczona łącznotkankową torebką, w której znajduje się warstwa naczyniowa. Gruczoł jest złożony z dwóch płatów. Płat przedni posiada kilka części: część główną (komórki barwnikochłonne, komórki barwnikoodporne, komórki gamma), część guzową (zasadochłonne komórki z bezziarnistą cytoplazmą), część pośrednia. Płat tylny jest zbudowany z tkanki glejowej, która zawiera komórki - pituicyty. Ma także bezrdzenne włókna nerwowe w postaci pęczka i drogi nadwzrokowo-przysadkowej oraz posiada ciałka zasadochłonne.

Hormony przysadki

Hormony płata przedniego to: hormon wzrostu, prolaktyna, hormon adrenokortykotropowy, hormon tyreotropowy. Hormony płata tylnego to: foliberyna, luliberyna, prolaktoliberyna, kortykoliberyna, tyroliberyna, somatoliberyna, melanoliberyna, prolaktostatyna, somatostatyna, melanostatyna, oksytocyna, wazopresyna-adiuretyna.