ĆWICZENIA 11.

Identyfikacja procesów w RKD.

Kalkulacja kosztów jednostkowych produktów z wykorzystaniem rachunku kosztów działań. – 4h

Rachunek kosztów działań jest metodą pomiaru i analizy kosztów działań i obiektów kosztowych - wyrobów, usług, klientów, kanałów dystrybucji, polegającą na powiązaniu zużycia zasobów z działaniami oraz działań z obiektami kosztowymi na podstawie stopnia ich wykorzystania.

Koncepcja Activity Based Costing (ABC) została po raz pierwszy opublikowana w 1988 roku przez dwóch amerykańskich profesorów – Robina Coopera i Roberta Kaplan. Jej nowoczesność dotyczyła sposobu rozliczania kosztów pośrednich, stanowiąc nową metodę ich pomiaru i kalkulacji. Zgodnie z nią koszty pośrednie są rozliczane na produkty za pomocą wielu różnych podstaw rozliczania.

Kalkulacja typu ABC, określana jako kalkulacja kosztów działań lub elementarnych procesów, jest metodą odmienną od tradycyjnych systemów kalkulacji kosztów pośrednich. Systemy tradycyjne opierają się bowiem tylko na jednej, proporcjonalnej do ilości produkcji, podstawie rozliczania kosztów (np. płacach bezpośrednich, roboczogodzinach, maszynogodzinach), natomiast w koncepcji ABC nie tylko może być więcej niż jedna podstawa rozliczania, ale również podstawy te nie muszą pozostawać w bezpośrednim związku przyczynowo – skutkowym z ilością wytwarzanych produktów.

Rachunek kosztów działań jest metodą pomiaru kosztów i efektywności działań, zasobów, produktów, klientów i innych obiektów kosztów, polegająca na powiązaniu zasobów z działaniami oraz działań z innymi obiektami kosztów na podstawie stopnia wykorzystania działań oraz poznania przyczynowo-skutkowych relacji pomiędzy czynnikami powstania kosztów a działaniami.

Rachunek kosztów działań wymaga nowego spojrzenia na problematykę powstawania kosztów. Tradycyjne systemy rachunku kosztów pozwalają na rozliczenie ponoszonych kosztów dla celów sprawozdawczości finansowej i kontroli kosztów, natomiast system ABC umożliwia znalezienie odpowiedzi na inne pytania: Jakim działaniom służą zasoby przedsiębiorstwa?, Jak kosztowne są procesy gospodarcze i działania przedsiębiorstwa?, Dlaczego przedsiębiorstwo realizuje poszczególne działania i procesy?, Jakie działania dotyczą konkretnych produktów, klientów i obszarów działalności?

Model rachunku kosztów działań jest zbudowany z wykorzystaniem dwóch przekrojów: kosztów oraz procesów. W centrum uwagi znajdują się wykonywane działania.

Model rachunku kosztów działań

Podstawowymi kategoriami modelu ABC są opisane poniżej pojęcia.

Obiekt kosztów to obiekt, dla którego gromadzi i liczy się koszty, może nim być np. jednostka lub partia produktów, zlecenie kontrakt, część przedsiębiorstwa (wydział, komórka).

Zasób jest to czynnik ekonomiczny wykorzystywany lub zużywany w przedsiębiorstwie w ramach działań wykonywanych w celu wytwarzania produktów i obsługi klientów. Wyróżniane są zasoby „widzialne”, czyli aktywa przedsiębiorstwa oraz zasoby „niewidzialne”, obejmujące umiejętności i kompetencje pracowników oraz możliwości przedsiębiorstwa jako organizacji. Dla potrzeb rachunku można wydzielić cztery rodzaje zasobów ekonomicznych: materiały, pracownicy, urządzenia, pomieszczenia.

Nośnik kosztów jest to główny czynnik kosztowotwórczy, powodujący powstanie kosztów obiektu, służący za klucz rozliczeniowy kosztów tego obiektu na inne obiekty. Wyróżniamy dwa rodzaje nośników kosztów:

1. nośniki kosztów zasobów – to miara ilości zasobów zużywanych w trakcie działań. Za przykład może tu posłużyć procent powierzchni zajmowanej przez osoby wykonujące dane zadanie.

2. nośniki kosztów działań – to miara częstotliwości i intensywności opisująca wykorzystanie działania przez obiekty kosztów. Stosowane są do przypisywania kosztów działań do poszczególnych obiektów. Przykładowe nośniki to: liczba zleceń produkcyjnych, liczba kontroli jakości, liczba wysyłek, liczba przetworzonych faktur.

Działania – stanowią rdzeń ABC – grupa zadań, czynności prowadzących do wytworzenia wyrobu lub usługi. Poziom szczegółowości w ich definiowaniu może się różnić zależnie od celu analizy. W projektowaniu ABC wykorzystuje się tzw. słowniki działań, czyli zestawienie, które zawiera nazwę, opis, wynik oraz inne właściwe cechy działań, niezbędne do ich klasyfikacji i analizy.

Model rachunku kosztów działań ma dwie osie. Oś pionowa to perspektywa dwustopniowego rozliczania kosztów. Na tej osi występują trzy elementy i dwa procesy. Zasoby obejmują wszystkie dostępne środki ekonomiczne, na bazie których przedsiębiorstwo realizuje działania. Proces rozliczania kosztów zasobów polega na przypisaniu kosztów zasobów do działań. W ramach tego procesu opracowywane są nośniki kosztów zasobów, będące mechanizmem przenoszenia kosztów na działania. Działania stanowią część struktury kosztów. Poprzez działania zasoby przekształcane są w produkty działań. Proces rozliczania kosztów działań polega na przypisaniu kosztów działań do obiektów kosztów, przy wykorzystaniu nośników kosztów działań. Perspektywę rozliczania kosztów można traktować jako schemat i zbiór zasad, według których w określonym momencie (koniec miesiąca, kwartału lub jakiegokolwiek innego okresu) odbywa się rozliczenie kosztów.

Oś pozioma modelu przedstawia perspektywę procesów. Ta perspektywa ma charakter dynamiczny. Rozpoczyna się od zdarzenia przyczynowego (czynnika kosztotwórczego), które powoduje, że działanie wykorzystuje zasoby w celu osiągnięcia wyznaczonego rezultatu. W wielu przypadkach występuje dodatkowo czynnik wyzwalający działanie, jako ogniwo pośrednie pomiędzy czynnikiem kosztotwórczym i działaniem. Na przykład pojawienie się wadliwego komponentu (czynnik kosztotwórczy) samo w sobie nie inicjuje jakiegoś działania. Wymagana jest określona decyzja kierownika (czynnik wyzwalający działanie) przed przystąpieniem do produkcji nowych komponentów na wymianę. Mierniki efektywności działań stanowią kryteria oceny, według których przedsiębiorstwo może określić efektywność działań. Ważne jest ustalenie praktycznych i realnych mierników efektywności, dzięki którym można monitorować i doskonalić produkty działań. Raportowanie i analiza działań umożliwiają dokonanie zmian w przebiegu procesów.

W zawężonym rozumieniu rachunek kosztów działań jest metodą rachunku kalkulacyjnego polegającą na przyporządkowaniu kosztów do produktu na podstawie wykorzystania działań, służących do wykonania produktu oraz na określeniu kosztów działań na podstawie wykorzystania zasobów zużywanych podczas ich wykonywania. W tym zakresie rachunek kosztów działań pozwala na lepsze niż tradycyjny rachunek kalkulacyjny przyporządkowanie kosztów do produktów na podstawie ścisłego związku przyczynowo-skutkowego.

W szerszym rozumieniu, jako metoda zarządzania kosztami, rachunek kosztów działań służy do pomiaru i analizy kosztów obiektów zarządzania takich jak: zasoby, działania, produkty, klienci, dostawcy. Model pozwala na zrozumienie procesu powstawania kosztów w przedsiębiorstwie poprzez analizę związków przyczynowo-skutkowych pomiędzy poszczególnymi obiektami.

Rachunek kosztów działań może być stosowany do:

- ustalania kosztów jednostkowych produktów,

- pomiaru rentowności produktów,

- sterowania procesem produkcyjnym,

- reorganizacji i kontroli procesu produkcyjnego (Activity - Based Management)

Etapy wprowadzenia rachunku kosztów działań:

 

 

I Etap - identyfikacja istotnych działań w przedsiębiorstwie

W tym etapie następuje ustalenie listy najważniejszych działań wykonywanych w przedsiębiorstwie. To co niezwykle istotne to ustalenie odpowiedniej, miarodajnej liczby działań zachodzących w przedsiębiorstwie. Nadmierna ich liczba może spowodować, że model będzie zbyt skomplikowany i kosztowny, zbyt ogólnikowe zaś ich określenie - poniżej 25, rodzi ryzyko niedokładności modelu.

II Etap - Identyfikacja nośników kosztów - cost driver

Nośniki kosztów stanowią podstawę przyporządkowania kosztów działań do poszczególnych produktów i usług. W procesie wdrożenia metody ABC można wykorzystać wcześniej wyodrębnione, specyficzne dla rodzaju prowadzonej działalności nośniki kosztów. Niektórym działaniom można przyporządkować wiele nośników kosztów, jak również te same nośniki kosztów mogą być wykorzystywane dla różnych działań. Nośnikami kosztów mogą być - liczba cykli produkcyjnych, liczba produktów, liczba serii, liczba operacji kontroli jakości, liczba roboczo czy maszynogodzin.

III Etap - Ustalenie kosztów poszczególnych działań

Nośniki kosztów gromadzą koszty wynikające z tradycyjnego systemu kosztów i przypisują je do działań wykonywanych w przedsiębiorstwie. Koszty zasobów są przyporządkowywane do działań w oparciu o nośniki kosztów wykorzystanych zasobów.