FINANSE – WYKŁADY

5.04.2013

1. Dochody budżetu – są to wszystkie wpłaty dokonywane na rzecz budżetu, a pochodzące od przedsiębiorstw państwowych i sektora publicznego, sektora prywatnego, od ludności i z zagranicy.

Z punktu widzenia charakteru dochodów wyróżniamy dochody:

- Dochody rzeczywiste – pochodzą od jednostek z poza systemu budżetowego tzn. od przedsiębiorstw i ludności. Najważniejszymi pozycjami po stronie tego rodzaju dochodu są: podatki, cła, opłaty administracyjne oraz dochody o charakterze pożyczkowym,

- Dochody rozliczeniowe – polegają na przesuwaniu dochodów budżetowych między poszczególne podmioty systemu budżetowego. przykładem tego typu dochodu jest subwencja ogólna, przyznawana na rzecz budżety gminy na rzecz budżetu państwa,

2. Najważniejszymi pozycjami po stronie dochodów budżetowych są:

- Daniny publiczne w tym: podatki, opłaty administracyjne – są przymusowymi i bezzwrotnymi świadczeniami, pobieranymi w określonych terminach od podmiotów. W przypadku, gdy wystąpi stan określony jako źródło poboru. Tytuł wysokość i termin zapłaty ustala je konstytucja, ustawy budżetowe i przepisy wykonawcze do ustaw,

- Dochody z własności publicznej,

- Dochody z prywatyzacji,

- Cła,

- Pożyczki i kredyty związane ze zwiększeniem długu publicznego.

3. Poza podatkowe dochody budżetu:

- Majątek publiczny może być źródłem dochodów jeśli zostanie zaangażowany w działalność gospodarczą poprzez: sprzedaż lub najem poszczególnych składników majątkowych lub całych zakładów lub też w sposób pośredni poprzez zakup aktywów finansowych,

- Dochody publiczne mogą pochodzić także z odsetek i dywidend związanych z posiadaniem aktywów finansowych. Zaangażowanie majątków w infrastrukturze może być źródłem dochodów budżetowych dzieje się tak np. w przypadku usług wodociągów i kanalizacji,

- Kolejnym źródłem poza podatkowym są opłaty administracyjne. są to świadczenia za które organy publiczne wykonują określone czynności administracyjne np. wydanie dokumentów. Wysokość opłaty administracyjnej nie jest związana z kosztami czynności, której dotyczy. Zatem nie jest ceną usługi publicznej.

4. Wg kryterium podmiotowego opłaty administracyjne można podzielić:

- Opłaty za czynności organów administracji rządowej i samorządowej,

- Opłaty za usługi podmiotów gospodarki publicznej np. komunikacja miejska,

- Opłaty za korzystanie ze środowiska naturalnego np. opłata klimatyczna,

- Opłaty adiacenckie związane z udziałem w nakładach inwestycyjnych i kosztach utrzymania urządzeń publicznych.

5. Do wpływów o charakterze pożyczkowym możemy zaliczyć:

- Kredyty z banku centralnego,

- Kredyty z banków komercyjnych,

- Pożyczki od rządów zagranicznych,

- Pożyczki od banków zagranicznych,

- Wpływy ze sprzedaży bonów skarbowych oraz obligacji skarbowych.

6. Publiczne fundusze celowe – są alternatywną formą gromadzenia i wydatkowania środków publicznych. służą one przezwyciężeniu negatywnych cech wydatkowania środków budżetu np. koniczność rozliczenia rocznego wydatków. Fundusze celowe funkcjonują zazwyczaj dłużej niż rok, a zgromadzone w nich środki są przeznaczone na ściśle określone cele. Fundusze celowe częściowo finansują swe wydatki dochodami pochodzącymi ze składek, a częściowo bazują na dotacjach budżetowych. Wyróżniamy państwowe fundusze celowe i samorządowe fundusze celowe.

7. Funkcje funduszy celowych:

- Alokacja środków publicznych,

- Redystrybucja dochodów w gospodarce,

- Mobilizacja środków publicznych,

- Mobilizacja wydatków publicznych.

8. W ujęciu przedmiotowym możemy wyróżnić:

- Fundusze finansujące państwowe – świadczenia społeczne wspomagając finansowo dziedziny trudne objęcia samo finansowaniem np. kultura,

- Fundusze finansujące infrastrukturę społeczną, ochronę środowiska oraz różne dziedziny gospodarcze np. rolnictwo.

9. Podstawowym celem wydatków budżetowych jest realizacja przez państwo samorządy oraz inne podmioty finansów publicznych swojej funkcji. Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić:

- Wydatki na klasyczne funkcje publiczne państwa np. finansowanie obrony narodowej, administracji państwowej, sądownictwa,

- Wydatki na socjalne funkcje władz publicznych np. finansowanie oświaty, ochronę zdrowia,

- Wydatki na ekonomiczne funkcje państwa czyli finansowanie działań antycyklicznych, dotacji, subwencji sektora państwowego.

10. Do podstawowych zasad wydatkowania środków zaliczmy:

- Zasady dyrektywności wydatków – polega na tym, że planowany poziom jest poziomem maksymalnym wydatków, przy czym wydatki nie powinny być mniejsze np. przez niewykonanie zadań rzeczowych,

- Zasadę ograniczania dowolności – wydatki powinny być grupowane zgodnie ze specyfikacją budżetową zarówno w ujęciu ogólnym jak i w poszczególnych grupach wydatków,

- Zasadę limitowania wydatków – przejawia się w określeniu górnej granicy wydatków, które są dokonywane w roku budżetowym.

11. Nadwyżka, deficyt i równowaga budżetowa:

Saldo budżetu czyli różnica między dochodami między wydatkami, a dochodami budżetowymi może przyjąć wartość zerową, dodatnią lub ujemną. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z równowagą budżetową, w kolejnych z kolei z nierównowagą budżetową.

12. Do podstawowych czynników decydujących o równowadze budżetowej zaliczamy czynniki o charakterze:

- Ekonomicznym – decydują o tym, że o wielkości dochodów budżetowych decyduje zakres wykorzystywanych dochodów podatkowych i poza podatkowych z jednej strony , który zależy od zakresu finansowania sfery budżetowej wysokości świadczeń społecznych i działań interwencyjnych w gospodarce,

- Organizacyjnym – przesądza o tym, że równowaga budżetowa jest w znacznym stopniu zależna od sposobu i zakresu finansowania np. ubezpieczeń społecznych, zwłaszcza notowania funduszy emerytalnych przez budżet państwa,

- Technicznym – nawet jeśli równowaga budżetowa jest założona w ustawie budżetowej, może nie zostać zrealizowana w praktyce. O zgodności planu budżetowego z rzeczywistością decyduje dokładność oszacowania poszczególnych pozycji dochodów i wydatków,

- Politycznym – decyduje o tym, że równowaga budżetowa nie jest jedynym celem polityki gospodarczej . Rząd bowiem może inaczej określić priorytety makroekonomiczne np. dopuścić do wzrostu deficytu budżetowego, aby nie ograniczać ochrony socjalnej. Kierunki przesunięć obciążeń budżetowych i wydatków są zależne od dominujących w rządzie i w parlamencie preferencji ekonomicznych i społecznych.

13. Nadwyżka budżetowa – może świadczyć o zbyt wysokiej presji podatkowej i nie gospodarności polegającej na nie zrealizowaniu planów zadań rzeczowych. Może się ona pojawić w wyniku złego oszacowania wielkości makroekonomicznych na etapie planowania budżetowego, a zwłaszcza przyjętego zbyt niskiego oszacowania tępa wzrostu gospodarczego i inflacji.

Nadwyżka budżetowa wykorzystywana jest zazwyczaj do pokrycia niedoborów środków w następnym roku budżetowym. Zachęca to do obniżenia opodatkowania lub wzrostu wydatków co w kolejnych latach likwiduje nadwyżkę dochodów nad podatkami.

14. Deficyt budżetowy – rodzaje:

- Rzeczywisty – jest faktyczna różnicą między dochodami a wydatkami w danym roku budżetowym,

- Strukturalny – jest wielkością hipotetyczną odpowiadającą dochodom i wydatkom uzyskiwanym w warunkach pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki,

- Cykliczny – jest rezultatem określonego cyklu koniunkturalnego w warunkach gdy gospodarka nie funkcjonuje w warunkach pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych.

15. Finansowanie deficytu budżetowego:

Sprowadza się do emisji papierów skarbowych takich jak bony skarbowe i obligacje skarbowe, ich wykup i wypłata odsetek oraz operacji nadzwyczajnych, do których zaliczana jest:

- Konwersja – zmiana warunków wykupu, terminów spłaty, wysokości stopy odsetkowej oraz rolowania papierów skarbowych czyli ich zamiana na nową emisję zamiast wykupu,

- Konsolidacja – czyli łączenie kilku pożyczek w jedną, zazwyczaj połączone z konwersją,

- Repudiacja – czyli odmowa spłaty pożyczek zagranicznych,

16. Dług publiczny – jest sumą wszystkich zobowiązań finansowych władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek oraz innych działań podmiotów publicznych powodujących wzrost tych zobowiązań. Na obsługę długu publicznego składa się bieżąca spłata odsetek od pożyczek oraz wykup papierów dłużnych, na podstawie których pożyczki zaciągnięto. Jeśli dług publiczny będzie wzrastał jest obsługa może wymagać w przyszłości zwiększenia opodatkowania lub ograniczenia wydatków budżetowych.