FINANSE – WYKŁADY

22.03.2013

1. Podmiotowe ujęcie finansów publicznych obejmuje:

- Centralne władze ustawodawcze i władze szczebla samorządowego,

- Władze wykonawcze różnych szczebli,

- Aparat skarbowy,

- Jednostki finansowane z funduszy publicznych.

2. Formy organizacyjne finansów publicznych:

- Państwowe jednostki budżetowe,

- Samorządowe jednostki budżetowe,

- Jednostki pozabudżetowe.

3. Cechą charakterystyczną jednostek budżetowych jest to iż źródłem pokrycia ich wydatków są środki zabezpieczone w budżecie państwa lub jednostki samorządu terytorialnego. Nawet jeżeli jednostki te osiągają dochody własne to nie mogą nimi dysponować a ich wydatki są ograniczone do wysokości przyznanych limitów.

4. Jednostki pozabudżetowe – mogą finansować wydatki z uzyskiwanych dochodów. Powinny być samowystarczalne finansowo przy czym dopuszczalne są dotacje na bieżącą działalność i pierwsze wyposażenie. Jednostki pozabudżetowe mogą być przeprowadzone w formie zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, wyodrębnionych funduszy celowych oraz środków specjalnych.

5. Zakład budżetowy – jest samodzielną jednostką powoływaną decyzją dysponenta części budżetów państwa lub też rady samorządu terytorialnego. W chwili tworzenia zakładu budżetowego określa się jego przedmiot działania, źródła przychodów, przeznaczenie wydatków i początkowe wyposażenie w środki obrotowe. Nadwyżki finansowe z bieżącej działalności zakładów budżetowych są przekazywane do budżetu państwa lub samorządu, a inwestycje i ewentualne straty zakładów budżetowych są finansowane z dotacji budżetowych.

6. Gospodarstwo pomocnicze – jest częścią jednostki budżetowej wyodrębnioną w celu prowadzenia działalności pobocznej. Gospodarstwa pomocnicze zobowiązane są do odprowadzania do budżetu połowy swojego zysku po opodatkowaniu. Ich inwestycje są finansowane przez jednostki budżetowe.

7. Przedmiotowa struktura finansów publicznych – jest to suma dochodów i wydatków poszczególnych instytucji sektora publicznego, na którą składają się:

- Budżet państwa,

- Budżety jednostek samorządowych,

- Fundusze ubezpieczeń społecznych,

- Fundacje publiczne.

8. Budżet – można określić jako zbiór norm prawnych procedur określających formy organizacyjne oraz zasady gromadzenia i wydatkowania środków publicznych pobieranych od osób fizycznych i osób prawnych w celu finansowania dóbr publicznych. Natomiast z operacyjnego punktu widzenia budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów publicznych władzy państwowej, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej. Jest on uchwalony na okres jednego roku w formie ustawy budżetowej. Do budżetu państwa włączone są również środki pochodzące ze źródeł zagranicznych i niepodlegające zwrotowi jak również wydatki z nich finansowane.

9. Cechy budżetu:

- Budżet jest scentralizowanym funduszem środków gromadzonych i wydatkowanych przez państwo lub jednostki samorządu terytorialnego w celu realizacji jego funkcji zarówno ekonomicznych jak i społecznych,

- Gromadzenie środków odbywa się w sposób przymusowy i bezzwrotny,

- Budżet przyjmuje formę ustawy budżetowej,

- Jest planem przepływu środków pieniężnych,

- Ma charakter strumieniowy, co jest związane z koniecznością egzekucji dochodów i wydatkowania środków przed upływem roku budżetowego,

- Budżet nie jest jedynym funduszem składającym się na finanse publiczne, nie daje więc wystarczającej podstawy do oceny finansowej działalności państwa.

10. Zasady budżetowe – to postulaty, które należy przestrzegać zarówno przy konstruowaniu budżetu jak i w trakcie jego realizacji. Ogólnie wyróżniamy zasady:

- Uprzedniości – postuluje uchwalanie budżetu przed rozpoczęciem okresu, w którym ma on być realizowany,

- Zupełności – postuluje odrębne ujęcie wszystkich dochodów i wydatków, co umożliwia rozpoznanie całości stosunków finansowych państwa i samorządu terytorialnego jak również zapobiega tworzeniu odrębnych funduszy, które pozostają poza kontrolą publiczną,

- Jedności – postuluje by dochody i wydatki jednostki sektora publicznego były ujęte w jednym budżecie. Z punktu widzenia formalnego budżet powinien być zawarty w jednej ustawie budżetowej. Natomiast z punktu widzenia materialnego skutkiem przestrzegania tej zasady jest gromadzenie wszystkich wpływów budżetowych w jednym funduszu, z którego dokonywane są wydatki,

- Specjalizacji – postuluje by dochody i wydatki były odpowiednio uporządkowane w jednorodne grupy przy czym można mówić o specjalizacji rodzajowej, ilościowej i czasowej:

* Specjalizacja rodzajowa – polega na tym, że w budżecie dochody ujmowane są według źródeł, a wydatki według przeznaczenia,

* Specjalizacja ilościowa – określa kwotowo wielkość wpływów i wydatków,

* Specjalizacja czasowa – polega na tym, że ujęte w budżecie dochody i wydatki są pozyskiwane i wydatkowane tylko w okresie trwania roku budżetowego,

- Ogólności – postuluje by ogół dochodów budżetowych stanowiły źródło pokrycia wszystkich wydatków budżetowych. Wynika z tego zakaz wiązania dochodów z określonym celem na jaki środki te powinny być przeznaczone ale również uzależnienia ich wydatkowania od pozyskania tych środków,

- Jawności – postuluje ujawnienie procedury planowania, uchwalania i wykonywania budżetu oraz samej ustawy budżetowej.

11. Funkcje budżetu:

- Funkcja ekonomiczna – budżet państwa realizuje je w ramach funkcji finansów publicznych:

* Funkcja redystrybucyjna,

* Funkcja stabilizacyjna,

* Funkcja alokacyjna,

- Funkcja kontrolna – polega na wykorzystaniu procesów i zjawisk pieniężnych do ich obserwacji oraz analizy co umożliwia dokonanie analizy przyczyn zarówno wykonania jak i niewykonania budżetu po stronie dochodów lub też wydatków w kwotach globalnych lub pozycjach szczegółowych,

- Funkcja kredytowania – sprowadza się do ustalenia posiadania przez państwo zdolności kredytowej,

- Funkcja polityczna – sprowadza się do relacji między władzą ustawodawczą a wykonawczą.