Słonimski

1. Antoni Słonimski urodził się 15 listopada 1895 roku w Warszawie. Pochodził z żydowskiej rodziny zasłużonej w przeszłości dla polskiej nauki i kultury. Antoni po ukończeniu gimnazjum dostał się na warszawską Akademię Sztuk Pięknych. Na ostatnim roku studiów zorganizowano kilka wystaw jego obrazów, między innymi w warszawskiej Zachęcie. Jeszcze w czasie trwania pierwszej wojny światowej współpracował z takimi czasopismami kulturalnymi jak Pro Arte i Sowizdrzał. W tym drugim piśmie był głównym karykaturzystą. W 1918 roku porzucił malarstwo na rzecz poezji. Wiosną na łamach Kuriera Warszawskiego ukazały się trzy sonety jego autorstwa. Na jesień opublikował swój pierwszy tomik poezji zatytułowany Sonety. Pod koniec roku wraz z przyjaciółmi – Julianem Tuwimem i Janem Lechoniem otworzył kawiarnię poetycką Pod Pikadorem. Słonimski oczywiście współpracował z naczelnym organem prasowym ugrupowania, czyli pismem Skamander od jego początku w roku 1920 do wybuchu drugiej wojny światowej (z przerwą w latach 1928-1935). Poeta pisał poza tym do Zdroju, Kuriera Polskiego, a od 1924 roku dla Wiadomości Literackich, gdzie odpowiedzialny był za prowadzenie stałego felietonu, działu recenzji teatralnych, a także uszczypliwych recenzji zatytułowany Książki najgorsze. Jako publicysta opowiadał się za racjonalizmem i demokracją. Potępiał komunizm i nacjonalizm. Poeta miał wielkie poczucie humoru, co wyrażał nie tylko w felietonach i recenzjach, lecz przede wszystkim w tekstach kabaretowych. Ważną rolę w twórczości poety odegrały podróże zagraniczne. Jeszcze przed wybuchem pierwszej wojny światowej odwiedził Francję i Niemcy. W 1922 roku zwiedził kraje basenu Morza Śródziemnego. Był też w Brazylii, Danii, na Bliskim Wschodzie, Związku Radzieckim i wielokrotnie w Wielkiej Brytanii. Po wybuchu drugiej wojny światowej razem z żoną wyjechał do Francji. W 1940 roku, po kapitulacji Paryża, przeniósł się do Londynu. Tam opublikował tom poezji do dziś porównywany z Bagnetem na broń! Broniewskiego, czyli Alarm. Polski poeta należał do specjalnej grupy układającej program UNESCO, a w latach 1946-1948 stał na czele międzynarodowej sekcji literatury działającej w ramach UNESCO.W 1949 roku objął stanowisko dyrektora Instytutu Kultury Polskiej w Londynie. W 1951 roku Słonimski powrócił na stałe do Polski i wznowił swoją działalność poetycką i pisarską. Od 1956 roku przez trzy lata pełnił funkcję prezesa Związku Literatów Polskich. W latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia przeszedł do opozycji demokratycznej, ze względu na jego liberalne poglądy, a także żydowskie pochodzenie. Był sygnatariuszem Listu 34. Władze oficjalnie zakazały wydawania jego dzieł, a opublikowane dotąd tomiki i powieści trafiły na słynną czarną listę. Antoni Słonimski zmarł 4 lipca 1976 roku w Warszawie w wypadku samochodowym. Pochowano go razem z żoną na cmentarzu w Laskach.

2. Charakterystyka twórczości

Twórczość Słonimskiego wyrasta z jego zaangażowania w działalność grupy poetyckiej Skamander. Poeta należał do jej współzałożycieli i wybitnych osobowości. Pierwszym wydanym tomem poetyckim były Sonety (1918), w których doszła do głosu silna fascynacja francuskim parnasizmem. Rangę naczelnego problemu twórczości zyskiwała tu zatem sama sztuka i metody jej uprawiania. Podmiot tego zbioru to wyrafinowany artysta słowa.

Z drugiej strony, jak zaznacza Jerzy Kwiatkowski, niemal od początku zarysowała się w poezji Słonimskiego tendencja ekspresjonistyczna. Jej wyrazem stał się słynny poemat Czarna wiosna (1919), w którym ekspresjonizm twórcy wiąże się z poetyką satyryczną i polityczną problematyką. Poeta w tym utworze dał wyraz swojej skrajnie pacyfistycznej postawie i zakwestionował wszelkie historyczno-narodowe powinności literatury. Kolejne tomy poetyckie Słonimskiego to Parada (1920), Godzina poezji (1923), Droga na Wschód (1924), Z dalekiej podróży (1926), w których ważną rolę odgrywa stylizacja na język romantyzmu (np. wiersz Smutno mi Boże).

W latach 20. poetyka Słonimskiego charakteryzowała się dużym zróżnicowaniem. Twórca sięgał zarówno po gatunki wysokie (zwłaszcza odę), ale również krótkie, żartobliwe epigramaty i prozaiczny, codzienny język. Równie obszerne było zróżnicowanie problematyki owych wierszy. Poetę zajmowały bowiem zjawiska takie, jak pacyfizm, ojczyzna, poezja, sport, nauka czy miłość. Najważniejszy leitmotiv tej poezji to jednak temat ludzkości jako wielkiej wspólnoty. Pod koniec lat 20. pojawił się w poezji Słonimskiego ciemny, katastroficzny ton. W 1928 roku wydał poemat Oko w oko, w którym doszło do głosu przeczucie nadchodzącej wojny. W 1935 roku pojawił się zaś zbiór Okno bez krat, gdzie widać bezsilny, gorzki protest przeciwko zbliżającej się wojennej katastrofie.

Twórczość dramatyczna i prozatorska

Oprócz twórczości poetyckiej Słonimski pisał również dramaty, często o charakterze satyry politycznej. Jego słynne dzieła dramatyczne z okresu dwudziestolecia to: Wieża Babel (1927), Murzyn warszawski (1928), Lekarz bezdomny (1930) i Rodzina (1933). W dwóch ostatnich doszły do głosu lęki przed dwoma wielkimi totalitaryzmami: faszyzmem i komunizmem. W tonie katastroficznym utrzymane były również powieści science-fiction Słonimskiego: Torpeda czasu (1924) i  Dwa końce świata (1937). W pierwszej z nich można odnaleźć problematykę społeczną, natomiast w drugiej pojawia się znacząca postać Retlicha (anagram Hitlera) – wroga wszelkiego piękna, wprowadzającego totalitarny porządek.

Twórczość wojenna i powojenna

W czasie II wojny światowej, w Londynie ukazało się tomy poezji Słonimskiego: Alarm (1940), Popiół i wiatr (1942), Wiek klęski. Wiersze z lat 1939-1945 (1945), w których poeta niejako na gorąco zawarł grozę wojennego kataklizmu. Po wojnie zaś już w Warszawie zostały wydane Liryki (1958), Wiersze 1958 – 1963, 138 wierszy, Wiersze (1974). Pisarz był również autorem wielu felietonów o tematyce artystycznej, teatralnej i filmowej oraz tekstów publicystycznych. Oprócz pism kulturalno-literackich (Twórczość, Nowa Kultura, Przegląd Kulturalny) od 1971 r. stale pisywał w Tygodniku Powszechnym.