20.10.15

OGÓLNE ZASADY DZIAŁANIA SYSTEMÓW PERCEPCYJNYCH

• Hierarchiczne przetwarzanie informacji- wyższe piętra układów sensorycznych korzystają z informacji przesłanych przez niższe i dokonują coraz bardziej skomplikowanych operacji.

• Wszystkie systemy percepcyjne współdziałają ze sobą- mózg analizuje jednocześnie informacje różnych modalności

• Doznania z jednego zmysłu mogą modyfikować doznania z innego, stąd możliwość koordynacji wrażeń płynących z różnych zmysłów i powstanie w umyśle spójnej reprezentacji świata zewnętrznego

PERCEPCJA- SPOSTRZEGANIE

75 DO 85% INFORMACJI

WZROK

„Cywilizacja obrazkowa”

PROCESY PAMIĘCI

Proces odpowiedzialny za zdolność organizmu do

• Kodowania

• Przechowywania

• Odtwarzania informacji

Pamięć nie jest procesem jednorodnym! Różne rodzaje pamięci regulowane są przez mechanizmy mózgowe

PODZIAŁ PAMIĘCI ZE WZGLĘDU NA STOPIEŃ ŚWIADOMOŚC

• Pamięć świadoma

- może być świadomie przywoływana, wspomnienia przetwarzane z udziałem uwagi

-zaburzona po uszkodzeniach płatów skroniowych- amnezja następcza lub wsteczna

-u osób starszych degraduje się szybciej

• Pamięć nieświadoma

- predyspozycje do podejmowania określonych zachowań w reakcji na specyficzne bodźce, powtarzanie działań, które wykonywaliśmy w przeszłości (pamięć proceduralna). Nabyta bez udziału uwagi

PODZIAŁ PAMIĘCI W OPARCIU O KRYTERIUM CZASU:

• Pamięć sensoryczna

• Pamięć krótkotrwała

• Pamięć długotrwała

Konsolidacja pamięci- zastępowanie engramów o małej stabilności engramami stałymi.

Pamięć sensoryczna- wstępny etap kodowania informacji związany bezpośrednio z percepcją (obrazy zmysłowe, brak kodowania znaczeniowego). Mało pojemna. W zależności od modalności:

-pamięć ikoniczna (wzrokowa)

-echoiczna (słuchowa)

Pamięć krótkotrwała – krótki czas przechowywania informacji (sekundy, minuty), ograniczona pojemność (7-10 elementów), zwykle świadoma,. Stanowi podstawę operacji umysłowych.

Pamięć długotrwała- ma nieograniczoną pojemność. Często nieświadoma. Konsolidacja śladów pamięciowych zależy od poziomu pobudzenia ( naznaczone emocjonalnie szybciej się utrwalają)

KONSOLIDACJA PAMIĘCI

Pamięć krótkotrwała

Pamięć długotrwała

PODZIAŁ PAMIĘCI DŁUGOTRWAŁEJ W ZALEŻNOŚCI OD CHARATKTERU INFORMACJI

Pamięć długotrwała

Deklaratywna (kto? Co?) Proceduralna (jak?)

Epizodyczna Semantyczna

PAMIĘĆ EPIZODYCZNA

• Zapis doznań, zdarzeń, faktów w kontekście czasowym i przestrzennym

• DOŚWIADCZENIA OSOBISTE

PAMIĘĆ AUTOBIOGRAFICZNA

• 2/3 wspomnień to wspomnienia z ostatniego roku

• Zjawisko reminiscencji- po przekroczeniu 50 r.ż, ludzie lepiej niż wynikałoby to z ogólnej krzywej zapominania pamiętają zjawiska z okresu kiedy mieli X lat

PAMIĘĆ SEMANTYCZNA

• Dotyczy znaczenia słów, pojęć, koncepcji, teorii

PAMIĘĆ PROCEDURALNA

• Działa w sposób automatyczny

PAMIĘĆ OPERACYJNA

System który zarządza danymi znajdującymi się w pamięci krótkotrwałej i pozwala na wykonywanie operacji umysłowych

• Przechowuje operacje

• Przetwarza

• Integruje je z przeszłymi

• Koordynuje z innymi procesami poznawczymi

MODEL PAMIĘCI OPERACYJNEJ

Centralny ośrodek wykonawczy

Pętla fonologiczna Bufor epizodyczny zapis wzrokowo przestrzenny

CENTRALNY OŚRODEK WYKONAWCZY

• Kieruje uwagę na bodźce pochodzące ze zmysłów

• Koordynuje informacje z systemów służebnych

• Nadzoruje przebieg wszystkich złożonych zadań do których dochodzi w buforze epizodycznym po to by przetworzyć informacje oraz wydobyć je z pamięci długoterminowej

SYSTEMY SŁUŻEBNE

• Pętla fonologiczna- Kodowanie akustyczne (przekształcanie słów w dźwięki, udział w rozumieniu języka)

• Notes wzrokowo-przestrzenny. Kodowanie obrazów wzrokowych i umysłowych reprezentacji przedmiotów w przestrzeni

BUFOR EPIZODYCZNY

• Pośredniczy pomiędzy podsystemami pamięci operacyjnej

• Krótkotrwale przechowuje informacje z różnych modalności, łączy je i kojarzy we współpracy z pamięci długoterminową, tworząc spójne epizody pamięci

TRÓJETAPOWY MODEL PAMIĘCI

Pamięć sensoryczna

Pamięć operacyjna

Pamięć długotrwała

Struktury mózgowe istotne dla procesów pamięci

• Płaty skroniowe ( w tym hipokamp i ciało migdałowate) rozległe uszkodzenia prowadzą do amnezji

• Zespół hipokampa

• Ciało migdałowate – siedlisko pamięci emocjonalnej, kojarzenie bodźców ze wzmocnieniem- struktura kluczowa dla warunkowania strachu

• Płaty czołowe

- grzbietowo- boczna kora przedczołowa- pamięć operacyjna

-brzuszna kora przedczołowa- pamięć rozpoznawcza

• Płaty ciemieniowe- przechowywanie informacji wzrokowo przestrzennych i werbalnych

• Ciała suteczkowate i wzgórze- uszkodzone w chorobie Korsakowa (alkoholowa). Głęboka amnezja wsteczna i następcza. Pamięć krótkotrwała stosunkowo dobrze zachowana.

• Zwoje podstawne mózgu- uszkodzone w chorobie Parkinsona. Kluczowa rola w uczeniu się zautomatyzowanych czynności nie wymagających świadomej kontroli. Zaburzona pamięć proceduralna.

Choroba Alzheimera

• Postępujący zanik pamięci prowadzący do całkowitej demencji i degradacji osobowości

• Początkowo uszkodzona pamięć deklaratywna, potem także proceduralna

• 99% przypadków- późny początek (60-65 r.ż.)

• Postać wczesna- zdeterminowana genetycznie

• Rozległe uszkodzenia tkanki mózgowej- degeneracja neuronów, ubytek zakończeń synaptycznych, złogi amyloidowe i zwyrodnienia włóknieniowe, nadmierna agregacja białka tau w neuronach.

I etap (ok 2-4 lat)

II etap (2-4/ 12 lat)

III etap (1-3 lat)

UCZENIE SIĘ

• Proces prowadzący do zmian w zachowaniu lub procesach umysłowych

• Oparty na doświadczeniu

• Możliwy dzięki pamięci czyli przechowywaniu śladów tego doświadczenia

UCZENIE SIĘ ASOCJAJCYJNE (behawioralne)- polega na tworzeniu się związków między bodźcami, bodźcem a reakcją, zdarzeniami, obiektami; prowadzi do zmian w zachowaniu

Warunkowanie:

• Podstawowa forma uczenia się asocjacyjnego

• Odruchy warunkowane przechowywane są w pamięci długotrwałej

• Mają charakter przystosowawczy

Warunkowanie klasyczne- wytworzenie się asocjacji między bodźcem pierwotnie neutralnym a bodźcem wywołującym reakcję odruchową

-badania IwanaPawłowa-

• Odkryte przy okazji badań nad trawieniem

• Ślina wydzieliła się nie tylko pod wpływem pokarmu w jamie ustnej, ale już na sam jego widok

Warunkowanie instrumentalne- wytworzenie się asocjacji między reakcją a wzmocnieniem.

- skojarzenie reakcji ze wzmocnieniem: Określona forma zachowania utrwala się jeśli jej konsekwencją jest nagroda albo kara

Pierwszy eksperymentalny model warunkowania instrumentalnego – Edward l. Thorndrike. Prawo efektu- „ zachowania prowadzące do zadowalającego stanu rzeczy będą z większym prawdopodobieństwem powtarzane”

-Wzmocnienie pozytywne lub negatywne

-Pierwotne lub wtórne

-Natychmiastowe (zaraz po pożądanym zachowaniu) lub odroczone

-Ciągłe (po każdej reakcji) lub częściowe

Warunkowanie na kontekst – bodziec warunkowy = kontekst, zespół, element

Warunkowanie klasyczne w życiu codziennym

- w terapii alkoholizmu (działanie oparte na awersji smakowej)

- w reklamie np. slogany polityczne+ atrakcyjne bodźce= lepszy odbiór sloganów

PROCESY TOWARZYSZĄCE WYGASZANIU

• Wygaszanie reakcji warunkowej

• Samorzutne odnowienie - może odzyskać zdolność wywoływania reakcji

• Generalizacja- rozszerzenie reakcji warunkowej na bodźce

• Różnicowanie

WARUNKOWANIE KLASYCZNE VS INSTRUMENTALNE

Warunkowanie klasyczne

• Organizm jest pasywny

• Reakcje są odruchowe

• Wzmocnienie jest niezależne od wyuczenia się

Warunkowanie instrumentalne

• Organizm jest sprawcą działania

• Reakcje są dowolne, emitowane

• Wzmocnienie jest następstwem pożądanej reakcji

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

27.10.2015

Inne formy uczenia się wg podejścia behawiorystycznego

• Habituacja- zmniejszanie się i zanik reakcji na często powtarzające się bodźce

• Efekt czystej ekspozycji- wyuczona preferencja bodźców uprzednio eksponowanych

Uczenie się jako zmiany w aktywności umysłowej (podejście poznawcze)

• Uczenie się poznawcze- nabywanie i przetwarzanie informacji wykorzystywane dla planowania, rozwiązywania problemów.

• Uczenie się utajone- zachodzi mimo braku oznak behawioralnych- tworzenie się map poznawczych.

• Uczenie się przez wgląd- uczenie się typu „acha” czyli reorganizacja percepcji problemu

• Uczenie się przez obserwację i naśladowanie modeli- (Bandura 1963)

COGITO ERGO SUM

Myślenie=łańcuch operacji umysłowych za pomocą których przetwarzane są informacje zawarte w spostrzeżeniach, słowach, pojęciach i wyobrażeniach.

Proces myślenia obejmuje:

• Planowanie

• Przewidywanie

• Ocenianie

• Rozumienie

• Wnioskowanie (dedukcyjne- od przesłanek do wniosków i indukcyjne- od obserwacji do wniosków)

• Rozwiązywanie problemów

Podstawowe operacje umysłowe

• Analiza- myślowe rozdzielanie elementów całości

• Synteza- myślowe scalanie elementów całości

• Porównywanie- zestawianie różnych elementów rzeczywistości z punktu widzenia ich podobieństw i różnic

• Abstrahowanie- wyróżnianie jednej właściwości przy jednoczesnym pominięciu innych

• Uogólnianie- ujmowanie właściwości, cech wspólnych dla jakiejś klasy rzeczy lub zjawisk z pominięciem cech jednostkowych

Narzędzia myślenia- co kształtuje w umyśle reprezentację informacji o świecie:

• Słowa

• Wyobrażenia

• Pojęcia

• Spostrzeżenia

Słowa- czy myślenie jest wewnętrznym monologiem?

• czasem trudno ubrać myśli w słowa

• słowa często są wieloznaczne- myśli nie

• zwierzęta nie mówią ale potrafią rozwiązywać problemy

Język

• Wspomaga pamięć

• Pomaga śledzić bieg myśli

• Organizuje informacje

Wyobrażenia

• Obrazy (reprezentacje) przedmiotów, scen, zjawisk pojawiających się pod ich nieobecność tzw odtwórcze albo nieistniejących twz twórcze

• Pełnią funkcję podobną jak język

Pojęcia

• Reprezentacja umysłowa zawierająca opis istotnych właściwości pewnej klasy ( kategorii)

• Mogą być konkretne i jednoznaczne lub abstrakcyjne

• Porządkują wiedzę, pozwalają wykonywać operacje myślowe na materiale symbolicznym

STRATEGIE I SPOSOBY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMU:

Pierwszy krok- dobre określenie problemu!

• Algorytm- sekwencja działań, które wykonywane metodycznie gwarantują rozwiązanie problemu ( planujemy metodycznie)

• Heurystyki- podejścia umożliwiające rozwiązanie problemu w rozsądnym czasie i przy niezbyt dużym nakładzie sił ale nie gwarantujące go

-heurystyka „byle bliżej”- wybieranie takich kroków postępowania które w największym stopniu przybliżają nas do celu

-heurystyka „rozumowanie przez analogię”- przenoszenie rozwiązania z innej, podobnej klasy problemów np. w leczeniu

• Wgląd- ( nagły przebłysk)

- przełamanie wytworzonego nastawienia, spostrzeżenie problemu w innym świetle

- procesy prowadzące do wglądu zachodzą nieświadomie

-bywa następstwem metody prób i błędów

Od czego zależy łatwość rozwiązywania problemów?

• Wiedza w danej dziedzinie

• Opanowanie reguł poprawnego myślenia

• Znajomość heurystyk

TECHNIKA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW I OSIĄGANIA CELÓW FALLOONA

1. Zdefiniowanie problemu

2. Szukanie możliwych rozwiązań

3. Ocenianie zalet i wad poszczególnych rozwiązań

4. Wybranie najlepszego rozwiązania

5. Zaplanowanie realizacji wybranego rozwiązania

6. Sprawdzenie czy przeprowadzono je i czy problem został rozwiązany

Funkcje wykonawcze

System którego zadaniem jest kontrola nad innymi funkcjami poznawczymi, odpowiedzialny za celowe, złożone i inteligentne reakcje. Kieruje uwagą, emocjami i zachowaniem aby osiągnąć pożądane cele. Wg Diamond (2012) 3 podstawowe:

• Zdolność do hamowania ( selektywność i przerzutność uwagi, samokontrola)

• Elastyczność poznawcza ( szybka adaptacja do nowych sytuacji, zdolność do przyjmowania różnych perspektyw, łatwość uczenia się, kreatywność)

• Pamięć operacyjna

Funkcje wykonawcze z tzw wyższej rangi to:

• Rozumowanie

• Rozwiązywanie problemów

• Planowanie i podejmowanie decyzji (inteligencja płynna)

• Orientacja i reakcje w sytuacjach złożonych

• Zdolność do stosowania zachowania do sytuacji

Deficyty FW przy uszkodzeniach kory przedczołowej i prążkowia

Dysfunkcje wykonawcze mogą ograniczać zdolność do:

• Podejmowanie decyzji

• Rozwiązywanie problemów

• Zdolności do formułowania własnych sądów na temat otoczenia

• Właściwego odbioru i interpretacji zachowań ludzi

• Kontynuowania nauki

• Podjęcia pracy zawodowej

• Nabywania nowych umiejętności

• Korzystania z terapii

• Uczestniczenia w życiu społecznym

• Adaptacji do zmieniających się warunków otoczenia

Zaburzenia wykonawcze to brak ogniwa spajającego potencjał poznawczy z działaniem które z tego powodu staje się impulsywne, stereotypowe i bezwładne (Goldberg)

3.11.2015

JĘZYK I KOMUNIKACJA

Język – zamknięty zbiór symboli i reguł leżących u podstaw wytwarzania i odbierania mowy

• Nośnik znaczeń

• Narzędzie komunikacji

• Dynamicznie zmieniający się element kultury (nowe znaki językowe- emotikony)

Symbole językowe:

• Foniczne

• Leksykalne

• Morficzne

• Frazeologiczne

• Prozodyczne

Drogi przekazu informacji językowej (akty językowe):

• Mówienie

• Pisanie/ czytani

• Sygnalizowanie czyli transpozycja systemu fonicznego na:

-Układ graficzny (alfabet Braille’a)

-Układ palcowy ( język migowy)

Mowa

• Proces porozumiewania się ludzi z użyciem konkretnych aktów językowych ( dźwiękowych graficznych lub migowych)

• Zawiera elementy werbalne i prozodoryczne ( niewerbalne)

• Uniwersalna, biologicznie uwarunkowana

Mózgowe mechanizmy mowy.

Zaburzenia funkcji językowych po uszkodzeniach mózgu:

• Paul Broca „mówimy lewą półkulą”- zaburzenia ekspresji, fluencji, artykulacji mowy po uszkodzeniach lewego płata czołowego. Afazja Broca ( ruchowa)

• Karl Wernicke- zaburzenia rozumienia mowy, przy zachowanej zdolności tworzenia słów i zdań po uszkodzeniu lewego płata skroniowego. Afazja Wernicke (słuchowa)

Afazje- zaburzenia mowy w wyniku uszkodzenia mózgu:

Afazja ruchowa- uszkodzenie w lewym płacie czołowym

• Zakłócenie zdolności mówienia

• Zaburzenia ekspresji, fluencji, artykulacji

• Pełna świadomość deficytów

Afazja czuciowa- uszkodzenie w lewym płacie czołowym

• Zaburzenie rozumienia mowy przy zachowanej zdolności tworzenia słów i zdań

• „sałatka słowna”, neologizmy, parafrazje werbalne lub fonetyczne

• Brak świadomości zaburzeń

Afazja anomiczna (amnestyczna)- niemożność aktualizacji nazw określających ludzi, przedmioty, czynności i zjawiska np. :to czym się pisze”. Jest jednym z podstawowych objawów różnych rodzajów amnezji. Izolowana anomia występuje po uszkodzeniach obszarów skroniowo

Afazja przewodzenia- zaburzenia w powtarzaniu zasłyszanych treści. Zachowana mowa spontaniczna oraz rozumienie języka pisanego i mówionego, stąd zastępowanie słów bliskoznacznymi.

DYZATRIA- neuromotoryczne zaburzenia mowy

• Dysfunkcja aparatu wykonawczego ( język, podniebienie, gardło, krtań)

• Skutek uszkodzenia OUN ( nerwy twarzowe, ich jądra, drogi korowo-jądrowe, móżdżek)

• Objaw towarzyszący SM, chorobie Parkinsona, porażeniu mózgowemu, udarom, urazom

• Mowa niewyraźna, zamazana, bełkotliwa, z przydźwiękiem nosowym.

ANARTHIA- mowa niezrozumiała

• Przy głębokich uszkodzeniach

• Dźwięki nieartykułowane, bełkotliwe

• Nie można rozróżnić słów

LATERALIZACJA MOWY

• Mimo niewątpliwej dominacji lewej półkuli, prawa ma także pewne kompetencje językowe

• Uszkodzenia prawostronne mogą prowadzić do zaburzeń pragmatyki językowej (np. dowcip, sens opowiadania)

• Prawa półkula odpowiada za rozumienie i wyrażanie emocji w głosie

Pełna komunikacja językowa zwłaszcza w sferze emocjonalno społecznej wymaga harmonijnej współpracy obu półkul i udziału wielu struktur poza tradycyjnymi obszarami mowy.

Ręczność a lokalizacja ośrodków mowy

• U ponad 95% osób praworęcznych lewa półkula jest silnie dominująca dla mowy, także u osób niesłyszących ( tylko uszkodzenia lewopółkulowe wywołują afezję migową)

• U osób leworęcznych dominującą półkulą jest

Prozodia

• Prozodia lingwistyczna

• Prozodia emocjonalna

• Prozodia intelektualna

• Prozodia nieartykułowana

Filogeneza języka dźwiękowego

Początki (protojęzyk)- Homo erectus związane z wytwarzaniem i używaniem narzędzi oraz kontrolowanym używaniem ognia. Mowa dźwiękowa zbliżona do współczesnej podlegająca prawom rozwoju kulturowego- Homo sapiens.

Czy istnieje okres krytyczny dla nabywania języka?

• Znaczne zwiększenie liczby dendrytów w neuronach okolicy Broca

• Łagodniejsze uszkodzenie mózgu u i dzieci młodszych niż starszych (przed 10 rokiem życia restytucja mowy jest regułą)

• Trudności w funkcjonowaniu językowym u dzieci deprywowanych lingwistycznie i socjalnie

• Sprawność w opanowaniu drugiego języka obniżona z wiekiem

Restytucja języka- po uszkodzeniach lewej półkuli lub deprywacji lingwistycznej możliwa jest dzięki plastyczności mózgu. Następuje reorganizacja mózgowej reprezentacji mowy- funkcje przejmuje prawa półkula.

Czy małpy mogą mówić?

• Mowa dźwiękowa jest niemożliwa e względu na budowę anatomiczną narządów artykulacji

• Wieloletni trening instrumentalny języka migowego pozwala na opanowanie pojęć bez reguł gramatycznych

Komunikacja niewerbalna:

• Ekspresja mimiczna

• Język ciała

• Tembr i wysokość glenu

• Posługiwanie się przestrzenią i dystansem ( akty proksemiczne)

Uniwersalna międzygatunkowo i kulturowo ekspresja mimiczna:

• Strach

• Gniew

• wstręt

• Radość

• Smutek

• Zdziwienie

Specyficzna kulturowo kom8unikacja niewerbalna

• Akty poksemiczne- np. dystans osobniczy mniejszy w kulturach śródziemnomorskich

• Gesty o specyficznym znaczeniu np. potakiwanie w kulturze zachodnioeuropejskiej= przeczenie w kulturze płd- wsch (Turcja)

• Cisza ( brak zachowań werbalnych i niewerbalnych). Może być wyrazem szacunku lub obrazy czy wrogości

Komunikacja niewerbalna

• Trudniej poddaje się świadomej kontroli

• Niespójność gestów i mimiki z przekazem językowym stanowi istotny sygnał w komunikacji niewerbalnej

Wiele danych klinicznych i eksperymentalnych wskazuje na rolę prawej półkuli w komunikacji niewerbalnej

POPĘDY I MOTYWACJE

Motywacja- mechanizmy sterujące zachowaniem ukierunkowanym na realizację potrzeb:

• Biologicznych

• Psychospołecznych

Motywacje są ściśle związane z emocjami ( moveo- wprawiać w ruch, skłaniać organizm do działania)

Rodzaje motywacji:

• Wewnętrzna

• Zewnętrzna

• Świadoma/ nieświadoma

Rodzaje POPĘDÓW:

• Awersyjne- apetytywne ( unikamy bodźca, uciekamy przed nim/ dążymy do kontaktu z bodźcem)

• Wrodzone- nabyte ( uczucie głodu)

• Wewnątrzpochodne- zewnątrzpochodne

• Związane z homeostazą – niezwiązane z homeostazą

Popędy jako potrzeby biologiczne

• Służące utrzymaniu homeostazy ( równowagi fizjologicznej)

• Nie związane z homeostazą ale zależne od stanu wewnętrznego organizmu ( hormony płciowe, hormony stresu)

- kluczowe dla przetrwania gatunku

-Kluczowe dla przetrwania jednostki

Homeostaza- właściwy poziom określonych substancji ( tlenu wody witamin monerałów) i parametrów środowiska wewnętrznego ( temperatura). Jest ona konieczna dla podtrzymania życia. Możliwa jest dzięki procesom zachodzącym w organizmie. Istoty żywe aktywnie dążą do utrzymania równowagi homeostatycznej. ( brak homeostazy-> popędy)

Brak równowagi wyzwala popęd motywujący organizm do jej przywrócenia ( termoregulacja, pragnienie, głód)

Redundantność mechanizmów homeostazy – „podwójne zabezpieczenie”

• Mechanizmy fizjologiczne

• Mechanizmy behawioralne

Termoregulacja- ptaki i ssaki mimo wahań temperatury otoczenia utrzymują stałą temperaturę ciała

• Mechanizmy fizjologiczne (dreszcze, pocenie się, rozszerzanie się lub kurczenie naczyń krwionośnych)

• Behawioralne ( aktywnie szukają komfortu cieplnego)

Mechanizmy regulacji pragnienia

• Behawioralne- różne u różnych gatunków, od częstego piciai po skrajne oszczędzanie zasobów wody

• Fizjologiczne- reagują na ciśnienie osmotyczne i całkowitą objętość krwi

Mechanizmy regulacji łaknienia

Behawioralne- NIE DOKOŃCZONE

Psychospołeczne czynniki wpływające na łaknienie

• Emocje

• Uczenie się

• Czynniki kulturowe

Zaburzenia popędu pokarmowego

Otyłość- nadmiar tkanki tłuszczowej

• Wynika z niedopasowania wydatku energetycznego do liczby kalorii

• Istotny czynnik dziedziczny ale też środowiskowy

• Mutacje genu kodującego leptynę

• Anoreksja – lęk przed brakiem kontroli, depresja, trauma, zaburzenia percepcji ciała

• Bulimia- naprzemienne epizody głodzenia się i napady niepohamowanego przymusowego jedzenia. Poczucie winy, wywoływanie wymiotów. Podniesiony poziom neuropeptydu YY zwiększającego spożycie pokarmu i zmieniona strukturę 5HT

Popęd seksualny

• Niezwiązany z homeostazą, niezbędny dla przetrwania gatunku nie jednostki

• Może być wzbudzony przez każdy bodziec

• Wzbudzenie popędu seksualnego poszukuje się równie aktywnie, jak jego redukcji

• Motywuje szeroki zakres zachowań i procesów psychicznych

Podwzgórzowe ośrodki regulacji popędów

-termoregulacja

-pragnienie

-głód

-popęd seksualny

- regulacja podstawowych funkcji życiowych

- integracja aktywności autonomicznej i neurohormonalnej

10.11.2015

Podejście ewolucyjne

Emocje podstawowe- to te, które obserwuje się na różnych poziomach filogenezy i które mają znaczenie adaptacyjne dla jednostki i gatunku.

Emocje:

• Jeden z czynników adaptacyjnych regulujących zachowanie

• Towarzyszą wzbudzaniu i zaspokajaniu popędów

• Służą komunikacji społecznej

• Są podstawowym wymiarem temperamentu i osobowości

Teoria e98mocji Papeza ( lata 30 XXw.)

• Pierwsza teoria kompleksowa ( na podstawie danych anatomicznych, klinicznych i eksperymentalnej )

• Stany emocjonalne są wynikiem działania czynnika obwodowego ( impulsy z ekstro i interoreceptorów) o ośrodkowego ( powstającego w korze)

• Przeżywanie świadome i zależne od procesów poznawczych

Funkcjonalna neuroanatomia emocji- współcześnie

• Powstają z udziałem obwodów neuronalnych zaangażowanych w afektywne i poznawcze przetwarzanie informacji

• Obwody neuronalne regulujące różne emocje są różne

• Kora przedczołowa i podkorowe struktury limbiczne odgrywają zasadniczą rolę w regulacji emocji u zwierząt i ludzi

Problem motywacji w głównych systemach teoretycznych psychologii

- podejście ewolucyjne (teologia i socjobiologia )

- psychodnynamiczna teoria motywacji

- behawiorystyczna teoria motywacji

- motywacja w psychologii humanistycznej

- poznawcze koncepcje motywacji

17.11.2015

Strach i lęk jako model do badań emocji negatywnych

• Osiowy symptom wielu psychopatologii

• Dostępne jako przedmiot studiów eksperymentalnych ( ekspozycja uniwersalna gatunkowo i kulturowo)

• Liczne sposoby eksperymentalnego wywoływania i mierzenia

• Strach zaprogramowany przez ewolucję do radzenia sobie z niebezpieczeństwem

• W swojej podstawowej formie generuje automatyczne reakcje obronne

• Mózgowy układ obronny istnieje u wszystkich zwierząt

• Aktywuje motywację obronną poprzez uruchomienie różnych strategii behawioralnych

Prawidłowo funkcjonujący system obronny- emocje i działania nimi motywowane mają znaczenie przystosowawcze

Dysfunkcja któregokolwiek elementu systemu zmniejsza skuteczność procesów regulacji negatywnych emocji. Strach zmienia się w patologiczny lęk a gniew w przemoc.

Ciało migdałowate- wartościująca analiza bodźców

Organizacja połączeń umożliwia:

• Konwergencję informacji ze wszystkich modalności

• Dostęp do zasobów pamięci

• Aktywację percepcji i uwagę

• Informację informacji em+kog

• Uruchomienie reakcji obronnej

Rys. CIAŁO MIGDAŁOWATE

Droga na skróty

• Szybka, choć nieprecyzyjna detekcja sygnałów

• Podstawa reakcji impulsywnych

• U chorych, którzy nie są w stanie świadomie spostrzegać bodźców, aktywacja amygdała na twarze wyrażające gniew

Kora przedczołowa jako „strażnik ludzkich emocji”- odgrywa istotną rolę w regulacji emocji niezależnie od ich znaku

-myślenie abstrakcyjne

- twórcze rozwiązywanie problemów

- dostosowywanie zachowania do okoliczności

- samokontrola- „monitor moralny”

- integracja procesów afektywnych i poznawczych

Lateralizacja emocji

• Dominacja prawej półkuli we wszelkich stanach emocjonalnych ( większa aktywizacja podczas rozpoznawania emocji niezależnie od ich znaku u zdrowych, aprozodia i zaburzenia prercepcji twarzy niezależnie od znaku emocji tylko po uszkodzeniach prawej półkuli)

• Dominacja prawej półkuli w emocjach negatywnych, lewej- pozytywnych ( uszkodzenia prawopółkulowe gdy ster przejmuje półkula lewa- pacjenci optymistyczni, pogodni, odwrotnie- smutek, depresja)

Lateralizacja emocji- współcześnie

• Prawa półkula gra rolę w ocenie informacji emocjonalnych zawartych w twarzach, w informacji i gestach, także dowcipach czy rysunkach ( percepcja)

• Przeżywanie emocji zależy od obu półkul ale odgrywają one zróżnicowaną rolę w zależności od znaku emocji ( negatywne- prawa półkula, negatywne- prawa półkula)

Hipoteza walencji ( R. Davidson 2002)

- prawa kora przedczołowa reguluje emocje negatywne ( strach)

- lewa- emocje pozytywne

EMOCJE POZYTYWNE

• Związane są z odczuciem przyjemności i dążeniem do kontaktu z bodźcem

• Przyjemne odczucia dostarczają pozytywnego wzmocnienia ( nagrody) , co skłania organizm do powtarzania zachowania które do nagrody doprowadziło

Rys. wykorzystany z gazetki PEPCO

Układ nagrody

Pęczek przyśrodkowy przodomózgowia + struktury unerwiane przez jego włókna

Obejmuje amygdala, podwzgórze, przegrodę, jądro póleżące, nakrywkę brzuszną, jądro ogoniaste, korę przedczołową.

SAMOPODAWANIE

Rys. szczur z kokainą

Neurochemiczne podłoże działania środków uzależniających

Nagradzające działanie opiatów ( morfina heroina), psychostymulantów ( amfetamina, kokaina), alkoholu, kanabinoidów ( konopie indyjskie), oraz nikotyny- wynik nasilenia transmisji dopaminergicvznej w układzie mezombolicznym

Nie wyklucza się istnienia innych układów nagrody w mózgu

MIŁOŚĆ…….

Trójskładnikowa koncepcja miłości

• Intymność ( łagodne, pozytywne uczucia, wzajemne zrozumienie, wspieranie się)

• Namiętność ( konstelacja silnych pozytywnych i negatywnych emocji + pragnienie erotyczne)

• Zobowiązanie

Style przywiązania:

Style powiązania w dorosłych związkach jest najczęściej powtórzeniem wzorca relacji z rodzicami we wczesnym dzieciństwie

• Sty bezpieczny- największa stabilność w związku i satysfakcja budzą ufność w stosunku do partnera i innych. Rodzice opisywani są jako kochający i szczęśliwi

• Styl nerwowo- ambiwalentny- skłonność do obsesyjnej namiętności, zazdrości, lęk przed odrzuceniem. Rodzice inwazyjni, wymagający, nieszczęśliwi w małżeństwie

• Styl unikający – emocjonalnie burzliwe związki, wzloty i upadki, napięcia. Nieufność, skłonność do zaprzeczenia potrzebie więzi, przelotne związki seksualne. Rodzice wymagający, krytyczni, nie okazujący troskliwości.

Eksperyment Bartels i Zeki

• Aktywność mózgu (IMRI) w reakcji na zdjęcie własnego i cudzego dziecka

1.12.2015

Koncepcje poznawcze

• Źródłem lęku i napięć- dysfunkcjonalne przekonania i schematy poznawcze dotyczące własnego ja i otoczenia

• Mogą prowadzić do negatywnej triady poznawczej i w konsekwencji do depresji

Psychoterapia poznawcza- nastawiona na zmianę niewłaściwych wzorców myślowych, irracjonalnych przekonań, automatycznych negatywnych myśli

Koncepcje systemowe- zaburzenia lękowe wynikają z nieprawidłowości systemów społecznych w jakich żyją jednostki ( zaburzenia struktury i komunikacji w rodzinie -> niezaspokojenie potrzeby bezpieczeństwa)

Psychoterapia systemowa- oddziałuje głównie przy pomocy terapii rodzinnej, zmierza do zmiany relacji emocjonalnych, wzorców komunikacji, odbudowy spójności rodziny

Perspektywa biologiczna- czynniki temperamentalne i genetyczne; anatomia i biochemia lęku

Podatność na fobie zależy od temperamentu- dzieci zahamowane behawioralnie w wieku 21 mies są bardziej narażone na fobie specyficzne i społeczne w wieku 7-8 lat

Lęk jako cecha związany jest z reaktywnością ciała migdałowatego. Badania podłużne pokazują że osoby zdiagnozowane….(?)

Korelaty neuroanatomiczne zaburzeń lękowych- wzmożona aktywność amygdała a obniżona aktywność kory orbitofrontalnej w zaburzeniach lękowych (OCD PTSD fobie)

Patologiczny lęk- jest związany zaburzeniami neurotransmisji w obrębie struktur regulujących emocje

Depresja- rozpowszechnienie w populacji ogólnej ok 15% …(?)

Depresja czyli zaburzenia nastroju wg ICD-10:

- epizod maniakalny

-epizod depresyjny

-zaburzenia afektywne dwubiegunowe

- utrwalone zaburzenia nastroju

• Epizod maniakalny- wyraźne podwyższenie nastroju z euforią wyłącznie+ co najmniej 3 z występujących objawów:

-wzmożona aktywność lub niepokój fizyczny

-wzmożona rozmowność i łatwość nawiązywania kontaktów

-trudności w koncentracji uwagi

Postacie zaburzeń maniakalnych:

-hipomania ( łagodne wzmożenie nastroju)

-mania bez objawów psychotycznych (wysoki, zmienny, nieadekwatny do sytuacji poziom nastroju, brak hamulców, wielkościowe oceny siebie)

-mania z objawami psychotycznymi

• Epizod depresyjny- długotrwały stan smutku i przygnębienia, zobojętnienie, ahedonia, utrata zainteresowań i motywacji, poczucie winy, niska samoocena, ruminacje emocjonalne. Objawy ( co najmniej 4 z wymienionych):

-zaburzenia łaknienia

-bezsenność

-spowolnienie psychoruchowe

-zaburzenia koncentracji

-lęk

-myśli samobójcze

-obniżenie popędu seksualnego

- ciągłe zmęczenie

• Zaburzenia dwubiegunowe- naprzemienne nawroty epizodów manii i depresji oraz zaburzenia neuronegatywne, lęki i zaburzenia uwagi. Duże ryzyko samobójstwa. U 10-15% zaburzenia z szybkimi zmianami cyklu.

• Utrwalone zaburzenia nastroju

-dystymia- przewlekłe obniżenie nastroju o niskim/ umiarkowanym nasileniu od co najmniej dwóch lat + co najmniej 2 inne objawy depresji

-cyklotymia- stałe wahania nastrojów w postaci epizodów łagodnej depresji i łagodnie wzmożonego samopoczucia.

Klasyfikacja depresji ze względu na kryterium przyczynowe:

• Somatyczna, psychiczna lub biologiczna konsekwencja chorób

• Psychogenna reakcja na konkretne traumatyczne wydarzenia

• Endogenne przyczyny nieznane, prawdopodobnie wewnątrzpochodne

Depresyjny zespół somatyczny- obniżony nastrój wraz z objawami towarzyszącymi których pierwotną przyczyną są fizjologiczne następstwa

Zespoły psychogenne reaktywne:

• Utrata osoby bliskiej lub żałoba

• Depresja sukcesu

• Utrata pozycji

• Przejście na emeryturę

• Rozwód, rozstanie

Depresja poporodowa- obecnie uważa się ją za zaburzenie przystosowania, jeśli przebieg jest względnie łagodny i nie trwa zbyt długo. Brak pewnych dowodów na jej związek ze zmianami hormonalnymi po porodzie

Depresja sezonowa- w ciągu 2 lat co najmniej 2 epizody depresji z towarzyszącymi objawami o tej samej porze roku, zakończone pełną remisją. Spowodowana brakiem światła i zaburzeniem rytmu okołodobowego. Częściej występuje w chłodnej strefie klimatycznej u ludzi młodych

Depresja maskowana- depresja jako objaw nie jest pierwszoplanowa w obrazie psychopatologicznym. Symptomy somatyczne i wegetatywne maskują obniżenie nastroju.

Etiologia zaburzeń nastroju z perspektywy biologicznej:

• Czynniki neurochemiczne:

-hipoteza monoaminowa- przyczyną zaburzeń nastroju są zakłócenia równowagi neuroprzekaźników monoaminergicznych w mózgu.

• Czynniki genetyczne- nie powiodły się próby zidentyfikowania pojedynczego genu sprzężonego z depresją. Osoby z krótszą wersją genu kodującego transporter serotoniny są bardziej podatne na depresję.

• Korelaty neuroanatomiczne zaburzeń nastroju

• Czynniki endokrynologiczne

• Czynniki związane z rytmem biologicznym

• Czynniki psychospołeczne

Podatność na depresję a stres- ……….

Predyspozycje osobowościowe i poznawcze……..

Poznawcza teoria Becka………..

Inne zaburzenia poznawcze……….

Teorie psychodynamiczne………….

Koncepcje wyuczonej bezradności jak przyczyny depresji………

Strategie terapeutyczne……………

8.12.2015

AGRESJA- SKĄD TO CAŁE ZŁO?

„natura i kultura”

• Agresja ma korzenie biologiczne

• Człowiek kształtuje swoje zachowania głównie poprzez procesy uczenia się i socjalizacji

• Zasadniczą rolę w rozwoju i regulacji zachowań agresywnych pełnią czynniki psychospołeczne kulturowe i inne czynniki środowiskowe.

Agresja- przedmiotem badań:

• Psychiatrii

• Neurobiologii

• Biochemii

• Genetyki

• Psychologii

• Socjologii

• Antropologii kulturowej

• Kryminologii

Rodzaje agresji

Czemu służy?

• Agresja afektywna ( reaktywna)

• Agresja instrumentalna (zadaniowa)

Jaką ma postać?

• Agresja fizyczna

• Agresja pośrednia

• Agresja werbalna

AGRESJA AFEKTYWNA

• Silne pobudzenie AUN, gwałtowny, niekontrolowany charakter

• Wywoływana przez doświadczenia frustracyjne lub bodźce postrzegane jako zagrożające

• Związana z wysoką reaktywnością emocjonalną

• W przebiegu socjalizacji sprzyja jej nadopiekuńczość i brak treningu w odraczaniu gratyfikacji.

AGRESJA INSTRUMENTALNA

• Służy osiąganiu kreślonych celów i korzyści

• Ma charakter planowy, przemyślany

• Akty agresji wykonywane są bez emocji, w oparciu o specyficzne skrypty zachowań, przekonania i schematy poznawcze

• Skorelowana z niską reaktywnością emocjonalną

• W przebiegu socjalizacji – główna rola- uczenie się asocjacyjne i modelowanie

• Wysoko skorelowana z psychopatycznymi cechami osobowości

Adaptacyjna rola agresji

• Obrona własna i potomstwa

• Utrzymanie dystansu osobniczego

• Ochrona terytorium

• Obrona zasobów pokarmowych

• Rywalizacja reprodukcyjna

Przystosowawcza agresja staje się zachowanie patologicznym wówczas, gdy przeradza się w destruktywną przemoc, gdy przekracza normy moralne, obyczajowe i prawne.

AGRESJA PATOLOGICZNA

• Komponenta chorób i zaburzeń psychicznych, neurodegeneracyjnych i rozwojowych

• Konsekwencja uzależnień

• Konsekwencja stresu potraumatycznego

• Skutek uszkodzenia lub guza mózgu

• Skutek wadliwego procesu socjalizacji

• Rezultat specyficznych interakcji genetyczno-środowiskowych

Biologiczne korzenie zachowań agresywnych

Mózgowa regulacja zachowań agresywnych

• Struktury korowe- kora czuciowa i asocjacyjna, przedczołowa, kora przedniej obręczy

• Struktury podkorowe- ciało migdałowate, hipokamp, podwzgórze, wzgórze struktury pnia mózgu

• Prawidłowo funkcjonujący obwód- emocje i i działania nimi motywowane mają znaczenie przystosowawcze

• Dysfunkcja któregokolwiek elementu systemu zmniejsza skuteczność procesów regulacji negatywnych emocji co wzmaga zdolność do agresji

Kora przedczołowa- strażnik ludzkich emocji

Badania z użyciem neuroobrazowania

• Obrazy funkcjonalnej aktywacji mózgu w badaniach agresywnych osób czy przestępców, nie są charakterystyczne wyłącznie dla zachowań agresywnych

• Deficyty strukturalne i funkcjonalne w obrębie kory przedczołowej, zwłaszcza nadoczodołowej, zakrętu obręczy i amygdała towarzyszą wielu zaburzeniom afektywnym i psychicznym

Zmniejszona aktywność PSFC (kora przedczołowa) i ACC (zakręt obręczy)

• U osób zdrowych podczas ekspresji zachowań agresywnych

• U agresywnych pacjentów z zaburzeniami osobowości w porównaniu ze zdrowymi

• U osób z historią agresywnych zachowań w porównaniu z osobami nie przejawiającymi agresji

• U skazanych za morderstwa w porównaniu z grupą kontrolną

Aktywność w obszarze PFC odwrotnie skorelowana z aktywacją struktur podkorowych szczególnie (?)

Agresja reaktywna- deficyt kontroli emocjonalnej

• Niedostateczna aktywność kory przedczołowej i zakrętu obręczy

• Jednoczesne silne pobudzenie ciała migdałowatego

Agresja instrumentalna

Odwrotna relacja ciało migdałowate / kora przedczołowa

• Hypoaktywność amygdała

• Wzmożona aktywność okolicy grzbietowo- bocznej kory przedczołowej

Chemia agresji:

• Serotonina

• Noradrenalina

• Dopamina

• Kwas gamma- aminomasłowy

• Peptydy

• Hormony płciowe

• Hormony stresu

• Tlenek azotu

Badania S. Mednicka (lata 60.) nad dziećmi adoptowanymi ( Dania, 5000 mężczyzn adoptowanych jako dzieci)

• Gdy ani rodzice adopcyjni ani biologiczni nie mają konfliktów z prawem, skala przestępczości u przysposobionych niska

• Adopcja przez rodziny podwyższonego ryzyka

Badania bliźniąt

Bliźnięta jednojajowe 3 x częściej niż dwujajowe wykazują impulsywność

W poszukiwaniu genu agresji…..

Genotyp a skłonność do agresji

Geny kandydujące: kodują białka związane z neurotransmisją monoaminergiczną ( różne etapy syntezy, uwalniania, wychwytu zwrotnego, metabolizmu) .

• MAO-A

• DRS4, DRD2, DRD3

• COMT

Wszelkie zachowania są wynikiem interakcji wyposażenia genetycznego jednostki i jej środowiska.

Interakcja geny/ środowisko

Indywidualne różnice- we wrażliwości na czynniki środowiskowe sprzyjające agresji mogą zależeć od tego jaki wariant genu posiada dany osobnik.

Metody

• Obserwacja i rejestracja warunków dorastania, relacji w rodzinie przez blisko 30 lat

• Badanie zaburzeń zachowania, pstaw antyspołecznych i tendencji do agresji

• Określenie wersji genu dla enzymu rozkładającego monoaminy (MAOA). Długa wersja0 wyższa aktywność enzym, krótka- niższa.

Założenie

Przemoc nie zawsze rodzi przemoc

Stresogenne dzieciństwo (maltretowanie, ….

Wyniki

85% ….

Konkluzja

„zachowanie nie jest dziedziczone jako takie, ono się zawsze kształtuje w procesie rozwoju”

Normalny tok rozwoju

• Rozpoznanie mimiki gniewu

Teoria Frustracja- agresja ( Dollard i Miller)

Agresja jest wynikiem uprzednio doświadczonej frustracji ( zablokowania skierowanej na cel aktywności) , która każdy akt agresji poprzedza i nieodmiennie do niej prowadzi)

Agresja nie zawsze jest ujawniana i nie zawsze kierowana na czynnik wywołujący daną frustrację. Jej wyrażenie hamuje strach przed karą

• Przemieszczenie agresji ( zmiana obiektu)

• Zmiana postaci agresji ( złośliwe dowcipy zamiast bezpośredniego ataku)

Modyfikacje Teorii Frustracji

• Następstwem frustracji jest nie tylko

Nie każda frustracja…

• Szczególnie lub wyłącznie wtedy, gdy jest arbitralna ( zamierzona przez sprawcę, ale nieuzasadniona)

• Szczególnie gdy dotyczy zagrożenia ego i obrazu …..

Nie sama frustracja….

Wg. Berkowitza frustracja powoduje tylko gotowość do agresji. Aby zmieniła się w czym koniecznie….

Frustracja i sygnały wywpoławcze mogą nasilać agresję ale nie są konieczym warunkiem do jej wystąpienia. Agresja może wystąpić bez frustracyjnego tła

Agresja jako rezultat uczenia się społecznego. Agresja jest wynikiem uczenia się za pośrednictwem

Modelowanie= uczenie się na podstawie cudzych doświadczeń

Na efektywność procesu modelowania wpływ mają czynniki związane z..

Główne czynniki socjalizacyjne w rozwoju dziecka

Dom rodzinny, rodzice…

Główne czynniki socjalizacyjne

Grupa rówieśnicza- działa jako:

• Model

• Czynnik wzmacniający

• Wywoływacz agresji

• Cel wrogości

• Ustanawia własne normy promujące agresję

15.12.2015

Dlaczego przemoc w grach sprzyja agresywności społecznej?

• Gry wymagają przyjęcia roli agresora i działania z jego perspektywy

• Prawdopodobnie poprzez stałe wzmocnienie gra uaktywnia system nagrody w mózgu wzmagając uwalnianie dopaminy

• Gry uczą pzemocy, pozwalają ją ćwiczyć, usprawiedliwiają i wciągają w nałóg

• Gry o agresywnych treściach są bardzo popularne wśród młodzieży

Hipoteza katharsis (zachowanie agresywne lub samo oglądanie przemocy „oczyszcza” z agresywnych popędów i uczuć) jest mitem!

Doświadczenie R. Geena:

• Wywołanie agresji u części uczestników (celowa prowokacja)

• Trzy grupy osób badanych ( sprowokowane i nie sprowokowane w każdej)

• Etap katharsis- I grupa

Jaki jest wynik doświadczenia?- osoby poddane próbie oczyszczenia stosowały szoki o największym nasileniu.

Dlaczego jedni są bardziej agresywni od innych?

• Predyspozycje genetyczne

• Wpływy socjalizacyjne

• Płeć

• Cechy osobowości ( w tym temperamentalne)

Kobiety są mniej agresywne od mężczyzn?

• Testosteron

• Większa objętość kory przedczołowej w stosunku do amygdała u kobiet vs mężczyźni

• Wyższy poziom 5HT (serotonina) u kobiet

• Różne u obu płci formy agresji

• Czynniki kulturowe- role płciowe

Testosteron a agresja

• Poziom testosteronu wzrasta u chłopców w okresie dojrzewania, co koreluje z agresją

• Niektóre badania na kryminalistach potwierdzają związek testosteronu z agresją

Ale….

Manipulowanie poziomem androgenów nie zawsze wpływa na agresję

• Kastracja nie jest efektywna w redukowaniu agresywności

• Leki obniżające poziom androgenów hamują tylko agresję na tle seksualnym

CECHY OSOBOWOŚCI SPRZYJAJĄCE SKŁONNOŚCI DO AGRESJI

• Pobudliwość- „nawykowa skłonność do reagowania w sposób impulsywny, zaczepny na prowokację lub niezgodę” ( Caprara i in.)

• Podatność emocjonalna- „skłonność do doświadczania uczuć dyskomfortu, bezradności”

• Wrogi styl atrybucji- nawykowa skłonność do interpretowania bodźców wieloznacznych w kategoriach wrogości i agresji”

• Chwiejna, zbyt niska lub nierealistycznie wysoka samoocena

• Słaba samokontrola

• Potrzeba nowych wyzwań

Dlaczego czasem zachowujemy się bardzie agresywnie- jakie czynniki sytuacyjne mogą wzmagać skłonność do agresji:

• Alkohol

• Narkotyki

• Sygnały wywoławcze agresji

• Stresory środowiskowe

• Stres ostry i chroniczny

• Frustracja

• Prowokacja

STRES- niespecyficzna reakcja organizmu powstająca w odpowiedzi na działanie stresorów

Stres może być pojmowany jako:

• Stan

• Sytuacja

• Relacja

Hans Seyle- autor terminu i pierwszej biologicznej koncepcji stresu

Fazy reakcji stresowej:

• Alarmowa- organizm mobilizuje się do reakcji obronnej

• Odporności- mobilizacja zasobów w celu osiągnięcia stanu równowagi mimo obecności stresora ( adaptacja)

• Wyczerpania- uszkodzenia organizmu , choroby psychomatyczne atrofia hipokampa utrzymująca się wysoka aktywność amygdała

Glikokortykolidy- podobnie jak A i NA pomagają organizmowu zmobilizować energię, aby sprostać wyzwaniu. Jednocześnie uwalniane z przysadki betaendorfiny zmniejszają wrażliwość na ból.

Adrenalina- wyostrza zmysły i pamięć

DŁUGOTRWAŁE DZIAŁANIE STRESORA JEST SZKODLIWE!

Stres a układ immunologiczny

• Stres i emocje odgrywają rolę modulującą w funkcjonowaniu układu immunologicznego i jego interakcjach z OUN i AUN

• Mogą powodować ryzyko chorób somatycznych lub poprawiać mechanizmy odpornościowe sprzyjające zdrowiu

Układ immunologiczny- policja

• Gdy słaby- wirusy i bakterie atakują organizm, gdy zbyt silny- atakuje „porządnych obywateli” czyli komórki własnego organizmu

• Leukocyty- patrolują krew, rozpoznają komórki „nieswoje” przeciwko którym układ odpornościowy wytwarza przeciwciała

Stres a układ immunologiczny

• Krótkotrwałe pobudzenie układu wegetatywnego i osi HPA wzmacnia odpowiedź immunologiczną

• Długotrwały lub sekwencyjny stres- odwrotnie

• Pozytywny afekt (wsparci bliskich, satysfakcjonujące więzi, techniki relaksacyjne, humor, ćwiczenia fizyczne)

• Wzrost liczby i aktywności leukocytów

Stres i choroby- zmiany w układzie odpornościowym wywołane długotrwałym stresem mogą powodować:

- zwiększenie podatności na infekcje

-przyspieszenie rozwoju nowotworów

-utrudnione gojenie się ran

-ryzyko miażdżycy i w efekcie choroby wieńcowej

-depresje i zaburzenia lękowe PTSD

-zaburzenia pamięci i trudności w uczeniu się

-sprzyja zachowaniom autodestruktywnym (palenie papierosów, picie alkoholu i inne uzależnienia, agresja i autoagresja)

Stres przyczynia się do wystąpienia choroby wrzodowej, choć nie jest warunkiem wystarczającym ( powodująca wrzody bakteria heliobacter pylori występuje też u 70% osób zdrowych)

Źródła stresu

Wiele psychologicznych, społecznych i fizycznych bodźców wywołuje stres jedynie wtedy, gdy są one postrzegane jako stresujące

Najczęściej postrzegane jako źródła stresu:

• Brak poczucia kontroli

• Problemy związane z relacjami międzyludzkimi

Stres i praca

• Stresory o charakterze środowiskowym

• Obciążenie fizyczne i umysłowe

• Poziom kontroli

• Presja czasu

• Odpowiedzialność za innych

• Brak przewidywalności

• Długotrwałe działanie stresorów

Źródła stresu – koncepcja zmian życiowych i Rahe

Stres wywołują zmiany w otoczeniu, które wymagają wysiłków przystosowawczych, wywołują napięcie emocjonalne i przeszkadzają w normalnym toku reagowania.

• Śmierć współmałżonka (100pkt)

• Rozwód (73 pkt)

• Własna choroba lub uszkodzenie ciałą ( 53pkt)

• Zawarcie małżeństwa ….

Psychologiczne koncepcje stresu jako relacji zasobów jednostki z adresowanymi do niej wymaganiami

Źródłem wymagań trudnych do spełnienia mogą być:

-sytuacje zewnętrzne

-wewnętrzne standardy jednostki

-

Teoria zachowania zasobów

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

22.12.15

Strategie radzenia sobie ze stresem

• Zorientowane na problem (instrumentalne, zadaniowe) nastawione na zmianę otoczenia lub relacji jednostki z otoczeniem

• Aktywne radzenie sobie ze stresorem (podejmowanie prób usunięcia stresora lub złagodzenie skutków jego działania

• Planowanie (rozważanie różnych możliwości poradzenia sobie ze stresem)

• Instrumentalne wsparcie społeczne (szukanie konkretnej porady, informacji lub pomocy)

• Hamowanie konkurencyjnych aktywności (koncentracja na zadanie)

• Powstrzymywanie się od aktywności (oczekiwanie na odpowiedni moment dla pojęcia zadania)

• Zorientowane na emocje – nastawione na zmianę reakcji emocjonalnej na stresor

• Emocjonalne wsparcie społeczne (poszukiwanie zrozumienia i wsparcia – telefon do koleżanki)

• Rozładowanie emocji ( koncentracja na własnych emocjach i jawne ich okazywanie- zajadanie, płacz)

• Pozytywna reinterpretacja i rozwój (potraktowanie sytuacji jako wyzwania)

• Strategie unikowe (zredukowanie wysiłków zmierzających do poradzenie sobie ze stresem, unikanie ich) Celowe odwracanie uwagi, wypieranie, zaprzeczanie, unikanie konfrontacji ze stresorem

• Duchowe (religijne) radzenie sobie ze stresem

• Wykorzystywanie otrzymywanych zasobów

• Delegowanie odpowiedzialności za rozwiązanie problemów

• Współpraca (jeśli sprawisz, że coś tam, zacznę chodzić do kościoła)

• Modlitwa- najczęściej stosowana strategia

Treningi umysł-ciało (relaksacja, medytacja, hipnoza)

• Oparte na interakcji między umysłem a ciałem (wpływ na aktywność mózgu, układ autonomiczny i hormonalny)

Realistyczna ocena możliwości wpływu na czynnik wywołujący stres pozwala określić skuteczność strategii. Strategie zorientowane na emocje są efektywniejsze, gdy nie ma możliwości zmiany sytuacji.

OSOBOWOŚĆ A RADZENIE SOBIE ZE STRESEM

OSOBOWOŚĆ ODPORNA (Kobasa, 1982)

• Silne zaangażowanie w samorozwój

• Poczucie kontroli

• Skłonność do traktowania wzlotów i upadków jako wyzwań, okazji do uczenia się a nie stresorów

OSOBOWOŚĆ PESYMISTYCZNA – większa zapadalność na choroby somatyczne, skłonność do zaburzeń afektywnych. Gorzej radzą sobie ze stresem, łatwiej się poddają

VS.

OSOBOWOŚĆ OPTYMISTYCZNA- skuteczniejsze strategie zaradcze, mniej problemów psychicznych i zdrowotnych, wyższa jakość życia. Współczynnik odziedziczalności optymizmu wynosi 23% (badania na bliźniętach)

OSOBOWOŚĆ UNIKAJĄCA

• Nawykowe korzystanie z unikowych strategii zaradczych (np. tłumienie myśli, zaprzeczanie)

• Negatywny wpływ na zdrowie (podniesione ciśnienie krwi) i osłabione funkcje odpornościowe (mimo, że deklarują mniejszą ilość problemów ze zdrowiem)

KULTURA A STRES

• W różnych kulturach różne bodźce uważane są za stresowy (zatłoczenie w kulturach azjatyckich vs kultury wschodnie)

• Różne przekonania co do poziomu kontroli nad stresorami (choroba jako konsekwencja grzechu vs efekt działania czynników środowiskowych)

• Kulturowo uwarunkowane preferencje strategii zaradczych ( w krajach azjatyckich zorientowane na emocje, w kulturach zachodnich – na problem i poradzenie sobie z nim)

PSYCHOLOGIA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH I OSOBOWOŚCI

„Jednostka przeciętna jest w istocie fikcją stworzoną przez człowieka”

• Ta sama osoba w różnych sytuacjach zachowuje się w sposób przewidywalny.

• Różni ludzie w tej samej sytuacji reagują i zachowują się odmiennie

Przedmiot psychologii różnic indywidualnych:

• Osobowość ( w tym temperament),

• Inteligencja i inne zdolności

• Style funkcjonowania

Wszystkie te różnice są względnie stałe!

Osobowość- suma charekterystycznych dla danej jednostki sposoby reagowania na innych ludzi, obiety, sytuacjie oraz sposób wchodzenie z nimi interakcje

Formalne definicje różnią się w zależności od nastawienia teoretycznego i stosowanych narzędzi empirycznych

PODEJŚCIA TEORETYCZNE dot Osobowości:

• Teorie cech

• Teorie psychoanalityczne i psychodynamiczne

• Teorie poznawcze

• Teorie uczenia się społecznego

• Humanistyczne koncepcje osobowości

POMIAR OSOBOWOŚCI

• Wywiad – ustrukturalizowany, pytania dotyczące konkretnych zachowań i przekonań

• Obserwacja – za pomocą „sędziów niezależnych”

• Inwentarze, kwestionariusze, skale – odpowiedni zestaw stwierdzeń lub pytań

• Testy projekcyjne- oparte na zjawisku projekcji (przenoszenie na osobę badaną na materiał zewnętrzny: własnych stanów emocjonalnych, potrzeb, lęków, dążeń, motywów i innych przeżyć

TEST RORSACHA

• Materiałem stymulującym są symetryczne plamy

• Wykorzystuje

TEST TAT, CAT – Murray

• Materiałem stymulującym są plansze z biało-czarnymi rysunkami ludzi w nie dość jasno sprecyzowanych sytuacjach

• Badany ma za zadanie sprecyzować sytuację

TEST ZDAŃ NIEDOKOŃCZONYCH

Natura czy kultura nas kształtuje?

Endogenne (natura) vs Egzogenne (kultura) koncepcje osobowości

Temperament emocjonalny zależy od dominacji określonego „płynu ustrojowego” – Koncepcja Hipokratesa

Karol Darwin „O powstawaniu gatunków”

• Różnice indywidualne w obrębie gatunku stanowią jedno z głównych źródeł selekcji naturalnej i adaptacji do środowiska. Zasadnicza rola dziedziczności.

Francis Galton (1822 – 1911) twórca psychologii różnic indywidualnych

• Badania nad dziedziczeniem geniuszu (metoda drzewa genealogicznego)

• Laboratorium antropometryczne ( pomiar różnych części ciała i charakterystyki psychomotoryczne – progi wrażliwości, siła reakcji, percepcja kolorów)

• Pierwsza próba ilościowej charakterystyki różnic indywidualnych, podstawy psychometrii

Początki psychologii różnic indywidualnych – Typologia Hipokratesa-Galena

Inne teorie konstytucjonalne (związek cech anatomicznych, fizjologicznych)

• Teoria Kretschmera – typ temperamentu wiąże się ściśle z budową ciała

• Typ pykniczny – towarzyski, otwarty, łatwo popada w skrajność, skłonny do choroby maniakalno- dwubiegunowej

• Typ leptosomatyczny- zamknięty, oschły, drażliwy

• Typ atletyczny – łatwy w interakcjach

• Teoria Sheldona

• 3 PODSTAWOWE KOMPONENTY PUDOWY CIAŁA”

• Endomorfia (silnie rozwinięte narządy wewnętrzne) Wiscerotonik, towarzyski, tęgi

• Mezomorfita (dobrze rozwinięte mięśnie) – Somatotonik, energiczny, aktywny

• Celebrotonik (?)

TEORIE CECH

• Osobowość jako zespół cech pod względem których osobniki różnią się między sobą

• Cecha jest względnie cała, charakterystyczna dla każdej jednostki tendencja do określonych zachowań. Stanowi continuum (lęk-brak lęku)

• Teorie wyłącznie opisowe

• Podstawowe narzędzie- analiza czynnikowa – inwentarze osobowości

WAŻNE!

• Teorie idiograficzne - zakładają, że każdy z nas charakteryzuje się niepowtarzalnym zestawem cech

• Teorie nomotetyczne (uniwersalne) – wszyscy mają takie same cechy, różniąc się między sobą jedynie ich nasileniem

Cechy nomotetyczne (uniwersalne) i idiograficzne (specyficzne) mogą być:

• Dominujące (wpływa na całe zachowanie, raczej rzadkie np. osobowość autorytarna czy makiaweliczna)

• Centralne (ujawniają się najczęściej np. towarzyskość, pewność siebie)

• Wtórne (czasem przejawiają się w zachowaniu, mało istotne dla opisu osobowości)

TEORIA OSOBOWOŚCI ALLPORTA – idiograficzna

• Osobowość jednostki jako niepowtarzalna struktura cech specyficzna dla niej (predyspozycja)

• Cecha ma wartość motywacyjną, aktywizuje ją określona sytuacja, choć osoba posiadająca daną predyspozycję może poszukiwać sytuacji w której cecha się przejawi

CZYNNIKOWA TEORIA OSOBOWOĄCI CATTELA – monomotetyczna

Najbardziej stałe elementy osobowości- cechy źródłowe

• Zdolnościowe (poznawcze) np. inteligencja

• Temperamentne- tempo i ogólny styl wykonywania dowolnych czynności

• Dynamiczne- opisują motywacyjny aspekt zachowań i rodzaje celów istotnych dla jednostki

Narzędzie identyfikacji cech źródłowych –analiza czynnikowa. Dane wyjściowe- obserwowalne zachowania (cechy powierzchniowe) z listy cech Allporta. Założenie- jeśli czynniki (cechy) rzeczywiście odzwierciedlają strukturę osobowości ujawniają się na podstawie danych z różnych źródeł(LQT)

TRÓJCZYNNIKOWA TEORIA OSOBOWOŚCI PEN

Osobowość = temperament

Na strukturę osobowości składają się 3 wymiary:

• Psychotyczność/ prospołeczność- wiąże się z zakłóceniem koordynacji między strukturami korowymi a układem autonomicznym, co może być wynikiem osłabienia regulacji procesów pobudzenia i hamowania, stąd impulsywność, skłonność do agresji

• ekstrawersja/ introwersja- zależy od poziomu aktywności pętli korowo- siatkowatej. Poziom aktywności ekstrawertyków niższy niż u introwertyków stąd większe zapotrzebowani na stymulację, poszukiwanie nowych doznań a zatem otwartość, towarzyskość

• neurotyczność/ równowaga emocjonalna – zależy od poziomu reaktywności współczulnego układu nerwowego. Wyższa reaktywność u neurotyków stąd wysoki poziom lęki, napięcie

Podstawowe wymiary osobowości PEN, a zwłaszcza EN są kulturowo uniwersalne (potwierdzone badaniami)

Pięcioczynnikowy Model Osobowości

• neurotyczność

• ekstrawersja

• otwartość

• ugodowość

• sumienność

Czy wielka piątka stanowi rzeczywiście podstawowe wymiary osobowości?

• Niezależnie od metody, płci, wieku, kultury miżna te cechy zidentyfikować

• W badaniach podłużnych wykazują dużą stałość

• W badaniach międzykulturowych wykazują pełną uniwersalność

• Wysoki stopień odziedziczalności

• Kwestionariusz NEO-FFI

• W ramach PMO powstał szereg innych kwestionariuszy