9. TARCZYCA

Tarczyca:

• gruczoł wydzielania zewnętrznego zbudowany z dwóch płatów i cieśni

• najważniejszy i główny wydzielany hormon – tyroksyna (T4), zawartej w tyreoglobulinie i anionów jodu

Tyroksyna:

• powstaje z tyrozyny (tyreoglobuliny i anionów jodu)

• aniony jodu utleniają się do jodu atomowego, który utlenia tyrozynę, powstaje tetrajodotyronina

• w tarczycy połączona jest z białkami – tyreoglobuliną

• w tkankach następuje odłączenie jednego atomu jodu z pozycji 5 i powstaje trijodotyronina (T4) odpowiednio działająca na tkanki (wywołuje działanie wewnątrzkomórkowe)

• tyroksyna i trijodotyronina są deaminowane i wydalane z moczem i żółcią

Działanie tarczycy jest regulowane na kilku poziomach:

• podwzgórze

• tyreoliberyna (pobudza)

• tyreostatyna (hamuje)

• przysadka mózgowa

• TSH – hormon tyreotropowy (pobudza do produkcji tyroksyny)

Wzrost stężenia TSH hamuje wydzielanie TRH.

Wzrost stężenia T3 I T4 hamuje wydzielanie TSH.

Działanie hormonów tarczycy:

• ↑ przemiany metabolicznej, przyspieszenie spalania i zwiększenie zużycia tlenu

• ↑ temperaturę ciała

• ↑ poziomu glukozy we krwi

• ↑ stęż. WKT we krwi

• ↑ pojemności wyrzutowej serca

• ↑ szybkości krążenia

• ↑ czynności serca i zwiększenie zużycia tlenu przez serce

• ↑ napięcia układu współczulnego, np. rozszerzenie źrenicy

• ↑ przesączania kłębuszkowego, ↑ wydzielania z moczu

• rozszerzenie naczyń krwionośnych skóry

• ↓ stęż. cholesterolu (hormony tarczycy przyspieszają jego przemianę do kwasów tłuszczowych)

• ↓ stęż. fosfolipidów, trójglicerydów we krwi

• mają również wpływ na OUN i czynności psychiczne mózgu

NIEDOCZYNNOŚC TARCZYCY:

Objawy:

• wole

• obrzęki np. kolan

• sucha, szorstka, napięta skóra

• obrzęk śluzowaty: (występuję przede wszystkim u dorosłych)

  • uogólniony obrzęk wielu stawów

  • sucha, gruba skóra, łamliwość paznokci, wypadanie włosów, brwi

  • spowolnienie fizyczne i umysłowe

  • możliwy brak miesiączki

  • podskórne złogi śluzowate zawierające kwas hialuronowy i mukopolisacharyd

• Jeśli brak jodu w okresie prenatalnym – możliwy rozwój kretynizmu (zahamowany rozwój fizyczny i umysłowy, karłowatość, nadęta twarz, gruby i twardy język, sucha skóra)

• Leczenie preparatami zawierającymi hormony tarczycy:

TYROIDNA

LEWOTYROKSYNA

LIOTYRONINA

hormony naturalne:

TYROIDYNA

• suszona tarczyca bydła, owiec, świń

hormony syntetyczne:

LEWOTYROKSYNA (Euthyrox, Eferox, Eltroxin)

• standard w leczeniu niedoczynności

• syntetyczny odpowiednik naturalnego hormonu, jest lewoskrętnym aminokwasem zawierającym jod

• wchłania się z przewodu pokarmowego, krąży po organizmie związana z białkami

• w tkankach docelowych zostaje przekształcona do trijodotyroniny

• działanie terapeutyczne występuje po 1-2 tyg. leczenia, utrzymuje się 1-3 tyg. po odstawieniu

LIOTYRONINA

• syntetyczny odpowiednik naturalnej trójjodotyroniny

• działa silniej i szybciej ale krócej niż tyroksyna (bo nie musi się przekształcać)

• wchłania się z przewodu pokarmowego

Oba leki podawane są rano i na czczo.

Zastosowanie preparatów zawierających hormony tarczycy:

• niedoczynność gruczołu tarczycy

• wole (również przy prawidłowym działaniu tarczycy = eutyreozie) np. przy nadmiernym stężeniu TSH

• powiększenie tarczycy

• obrzęk śluzowaty

• kretynizm

• stany po operacyjnym usunięciu tarczycy

• choroba Hashimoto rodzaj niedoczynności tarczycy gdzie przyczyną jest zapalenie tarczycy

Działania niepożądane:

• dawki lecznicze niekiedy powodują:

• bóle dusznicowe

• kołatanie serca

• bóle mięśni szkieletowych

• biegunki

• duże dawki powodują:

• chudnięcie

• niepokój

• cukromocz

• bezsenność objawy przyspieszonego metabolimzu

• wzrost ciśnienia tętniczego krwi

• zaostrzenie niewydolności wieńcowej

• zaburzenia miesiączkowania

Leczenie:

od małej dawki do dawki terapeutycznej

Przeciwwskazania:

• nadczynność tarczycy

• zawał, zapalenie mięśnia sercowego

• choroba niedokrwienna serca

• niewydolność wieńcowa

• zaburzenia rytmu serca

• cukrzyca

Interakcje:

• w cukrzycy:

• ↓ działania insuliny

• ↓ działania leków p-cukrzycowych

• wzrost działania pochodnych kumaryny

• salicylany, furosemid mogą wypierać tyroksynę z jej połączeń z białkiem i nasilać jej działanie

• nasilają działanie sympatykomimetyków

• nasilają działanie TLPD

NADCZYNNOŚC TARCZYCY:

Objawy:

• zmiany metaboliczne takie jak przy dużych dawkach hormonów tarczycy

• chudnięcie

• cukromocz

• nadmierna potliwość

• drżenia mięśniowe

• nadmierna pobudliwość nerwowa

• wytrzeszcz oczu

• obrzęk przedgoleniowy

• problemy z sercem bóle dusznicowe

Leczenie głównie operacyjne ponieważ nadczynność najczęściej wywołana jest guzem. Wycinamy: guz, fragment tarczycy. W czasie oczekiwania podajemy leki.

Leki:

• hamują syntezę hormonów tarczycy stosowane w nadczynności tarczycy, w chorobie Gravesa – Basedowa
  w surowicy wykazano czynnik pozaprzysadkowy pobudzający tarczycę LATS

• zmniejszają stężenie tyroksyny, co wpływa na zwiększenie wydzielania TSH (na drodze sprzężenia zwrotnego) i wywołuje przerost tarczycy

• podział:

1. tioamidy

2. pochodne imidazolu

TIOAMIDY:

PROPYLOURACYL
BENZOTIOURACYL
METYLOTIOURACYL

• hamują syntezę T3 i T4, także przekształcanie się T4 i T3 poprzez hamowanie wbudowywania się jodu w reszty tyrozolowe tyreoglobuliny i zapobieganie łączeniu się jodowanych tyrozyn w jodotyroniny (działanie tkankowe)

PROPYLOTIOURACYL

• najczęściej stosowany, doustnie 100mg co 8h

• efekt po kilku tygodniach (gdy przestaną działać hormony już wytworzone)

• działania niepożądane tioamidów:

• alergie

• bóle stawów

• zapalenie wielostawowe

• gorączka

• nudności, wymioty

• zaburzenia wątroby

• powiększenie gruczołu tarczowego

POCHODNE IMIDAZOLU:

TIAMAZOL (prep. Metizol)

• najczęściej stosowany

• wykazuje silne i długotrwałe działanie p-tarczycowe

• hamuje wytwarzanie tyroksyny poprzez hamowanie utleniania jodków do jodu i jodowanie tyreoglobuliny

• ponadto hamuje syntezę monojodotyrozyny (MIT) i dijodotyrozyny (DIT) oraz sprzęganie MIT I DIT

• działanie podobne do tiamidów, ale silniejsze

• doustnie 30-60 mg/24 h, po uzyskaniu poprawy dawkę zmniejsza się

• niski poziom jodu nasila działanie, wysoki osłabia

• działania niepożądane:

• leukopenie

• gorączka

• wysypka, świąd, pokrzywka

• agranulocytoza

• nudności, wymioty

• bóle głowy

• zaburzenia smaku

• możliwe działanie teratogenne – przeciwwskazany w ciąży

• może prowadzić do niedoczynności i przerostu wielołuskowego tarczycy

• w bardzo dużych dawkach wzrost masy ciała (bo zahamowanie metabolizmu)

* JOD

• niezbędny składnik potrzebny do syntezy hormonów tarczycy oraz prawidłowego funkcjonowania gruczołu tarczowego

• u osób dorosłych dobowe zapotrzebowanie wynosi 150-300 µg

• w przewodzie pokarmowym jodki wchłaniają się na całej długości jelit, ale przede wszystkim w jelicie cienkim, stąd w ciągu 2h rozprowadzą się w przestrzeni pozakomórkowej

• biologiczna dostępność KI wynosi praktycznie 100%

• około 75% zasobów ustrojowego jodu znajduje się w tarczycy, niewielkie ilości gromadzą się w nerkach, żołądku, gruczołach sutkowych i ślinowych

• zastosowanie:

  • zapobieganie powstawania wola z niedoboru jodu, zwłaszcza w okresie zwiększonego zapotrzebowania (ciąża, laktacja)

  • zapobieganie nawrotowi wola po leczeniu farmakologicznym lub operacyjnym wola zależnego od niedoboru jodu

  • leczenie wola zależnego od niedoboru jodu i leczenie niedoczynności tarczycy wywołanej niedoborem lub zaburzeniami przemiany jodowej

Jod promieniotwórczy:

• Stosuje się w:

• celu zniszczenia komórek nowotworowych w obrębie szyi a także całego ciała

• nadczynności tarczycy

• w diagnostyce

• działa wolno – jest wbudowywany do aminokwasów, następnie wolno uwalniany, działa niszcząco na gruczoł tarczycy przez promieniowanie

• J131 t_0,5=8 dni (długi czas)

• leczenie uzupełniające jodem promieniotwórczym dotyczy chorych operowanych radykalnie, u których po przeprowadzonym leczeniu operacyjnym nie stwierdzono choroby nowotworowej

• celem leczenia jest ablacja resztkowych komórek tarczycy pozostałych po leczeniu operacyjnym, sterylizacja centralnych ognisk

• po terapii antykoncepcja jest konieczna przez 6-12 miesięcy u kobiet i przez 4-6 miesięcy u mężczyzn

• J132 t0,5=2 h

• w diagnostyce