Przedmiot badań- przedmiotem jest wychowanie w wąskim zakresie, a w szczególności kształtowanie postaw innych cech osobowości oraz stwarzanie warunków umożliwiających samorealizację

Zadania teorii wychowania- teoria wychowania zajmuje się celami, treściami, metodami i organizacja procesu wychowania

Podstawowe dziedziny wychowania- wychowanie estetyczne: percepcja czyli przeżywanie wartościowanie sztuki, ekspresja czyli wyrażanie siebie poprzez sztukę, wychowanie fizyczne: świadoma i zamierzona działalność ukierunkowana na wytworzenie zespołu właściwych postaw i nastawień, wdrożenie do hartowania i odporności na bodźce środowiskowe, wychowanie umysłowe: odbywa się przez przekaz wiedzy, poprzez kształtowanie umiejętności, wychowanie moralne: proces wychowania i rozwijania cech ułatwiających jej współżycie z innymi osobami, postawy mające na celu dobro innych ludzi, aktywne doskonalenie siebie poprzez prace na rzecz społeczeństwa

Wychowanie- celowa i planowa aktywność człowieka zorientowana na osiągniecie pewnych cech tj. pewnych trwałych i pożądanych cech osobowości ludzi

Socjalizacja- proces nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań obowiązujących w danej zbiorowości, prowadzi do uzyskania kompetencji do pełnego uczestnictwa w życiu społ.

Inkulturacja- proces nabywania i proces wrastania w kulturę danego społeczeństwa, gdzie jednostka staje się integralnym jego członkiem

Edukacja- ogół procesów ogólno wychowawczych obejmujących kształcenie i wychowanie oraz szeroko pojętą oświatę

Proces wychowania i jego cechy- proces wychowania jest pewnym ciągiem zmian dokonujących się w obrębie osobowości zmian, które prowadzą do nowego stanu psychicznego i fizycznego człowieka

cechy wychowania- złożoność, długotrwałość, relatywność, intencjonalność, interakcyjność

Wychowanie w ujęciu wąskim- kształtowanie charakteru jednostki, w którym stała, silna, samodzielna wola jest skierowana na cele wartościowe, głownie cele moralne. Takie wychowanie sprzyja więziom emocjonalno- motywacyjnym jednostki oraz zachowaniom i postawom społecznie pożądanym

Wychowanie w ujęciu szerokim- wychowanie skoncentrowane zarówno na rozwoju umysłowym i uczuciowym jednostki, jak również na sferze jej motywacji i konkretnych działań. Rozwijanie i kształtowanie osobowości pod względem wszystkich jej cech

Wychowanie jako urabianie wg H. Muszyńskiego- świadome i zamierzone urabianie osobowości według przyjętych wzorów, w toku nawiązywania stosunków i interakcji społecznych

Wychowanie jako działalność wyzwalająca M. Łobocki- polega na dawaniu dziecku marginesu swobody i wyboru, dorosły nie ingeruje w działanie dziecka. Dziecko samo z siebie wyzwala swe możliwości, nauczyciel wspomaga dziecko

Dynamiczne składniki procesu wychowania- BIOS- (życie, pęd życiowy, dynamizm) do naturalnego psychicznego rozwoju organizmu wyrażający się w rozmachu życiowym.
ETHOS - (obyczaj, norma, przyzwyczajeni) AGOS – korygujące działanie wychowawcy, nawet zupełnie zdrowy psychicznie i fizycznie wychowanek może ulec wykolejeniu wychowawczemu gdy wejdzie w demoralizujące środowisko LOS - fatalistycznie jako nieubłagany los przeznaczony nam, wobec którego jesteśmy bezradni; deterministycznie - człowiek ma możliwość wpływania na swój los; indeterministycznie gdy los pojmujemy jako działanie nieszczęśliwego przypadku a nie konieczności

Intencjonalność wychowania- teleologia wychowania- intencjonalność: poprzez wychowanie realizowane są konkretne cele, teleologia nauka o celach wychowania

Pojęcie i klasyfikacja celów wychowania- pojęcie celu: celem jest stan jakiegoś przedmiotu działania, który ma być pozyskany, wytworzony lub choćby ukształtowany pod względem pewnych właściwości zgodnie z wyobrażeniem potrzeby, które ma zaspokoić. Cele wychowawcze: normy postulujące stany rzeczy, wskazujące pożądane cechy osobowości i zachowania. Klasyfikacja celów wychowania- tradycyjne cele wychowawcze definiowane są następująco: przygotowanie dzieci i młodzieży do życia w społeczeństwie, przygotowanie do uczestnictwa w życiu kulturalnym, przysposobienie do podjęcia pracy zawodowej, zapewnienie wszechstronnego rozwoju osobowości

Ideał wychowania i wzór osobowy- ideał wychowania to ogólna, długodystansowa wytyczna do działalności wychowawczej. W wielu systemach wychowawczych ideałem wychowania jest wszechstronny rozwój osobowości człowieka, czyli ideałem wychowawczym jest wszechstronnie rozwinięta osobowość, harmonijnie ukształtowany człowiek. Wzór osobowy to postać literacka lub historyczna.

Cztery grupy celów wychowania- kreatywne: ukształtowanie takiej cechy jakiej jeszcze nie posiada, optymalizujące: zakładamy że cecha jest i taką trzeba ją rozwijać, minimalizujące: istnieje dana cecha, ale jest niekorzystna, korekcyjne: skorygowanie czegoś co wychowanek posiada, ale nie jest dobre

Rozwój jako cel wychowania- rozwój człowieka to osiągnięcie wyższych form strukturalnych i funkcjonalnych oraz wzbogacenie relacji człowieka

Sposoby uzasadniania celów wychowania- metoda filozoficzna: wywodzi cele wychowania z określonych ideologii i uzasadnia je przez ogólniejsze systemy, metoda poznawcza: odwołuje się do osiągnięć nauki, zwłaszcza do nauk społecznych, metoda administracyjna: wprowadza cele wychowania z określonych norm prawnych i przepisów

Wartości a wychowanie- wartości uaktualniają ludzkie motywy, regulują nasze postępowanie i nadają życiu sens autoteliczne: wartości dla niego samego, instrumentalne: coś jest cenne, bo dzięki temu można osiągnąć coś innego

Wartości społecznie uznawane jako podstawa stanowienia celów wychowania- wartość społeczna: przedmioty posiadania znaczący dla członków grupy, przedmiot lub cecha, do których ustosunkowują się ludzi i które oddziałują na ludzi wpływając na ich zachowanie

Wychowanie jako proces w rozwoju moralnym i społecznym- rozwój: to osiąganie wyższych form strukturalnych i funkcjonalnych oraz wzbogacanie relacji człowieka ze światem. Rozwój społeczny jest procesem kształtowania się postaw, zachowań i potrzeb człowieka, jest uczeniem się tworzenia ról społecznych, podejmowania obowiązków społ. W procesach wychowania moralnego niezbędne jest udzielenie wychowankom ich pomocy. Nie tylko przy analizie własnych postaw moralnych, ale także pomocy przy podejmowanych decyzjach dobrowolnego wyboru norm i wartości oraz przy podejmowanych samodzielnych decyzjach dotyczących własnego postępowania

Trójpoziomowy model logiki rozwoju moralnego ( Habermas)- poziom przedkonwencjonalny: dziecko funkcjonuje wg reguł narzucanych przez otoczenie, czyli zakazów i nakazów (do 6 lat), poziom konwencjonalny: poziom tożsamości roli. Tożsamość roli jest związana z akceptacją zastanych norm i stereotypów, spełnianiem oczekiwań traktowanych jako obowiązek wobec grupy. Pojawia się, lojalność wobec członków grupy i istniejącego porządku społecznego, poziom postkonwencjonalny: odpowiada poziomowi tożsamości osobowej. System norm i reguł zewnętrznych traci swoją obiektywność, przestaje być ważny. Na tym poziomie przechodzi się od moralności regulowanej systemem wartości, a następnie zasad etycznych.

Moralność- spójny szeroki i kompleksowy system norm ocen zasad i postaw ukierunkowujących zachowania człowieka np. stosunek do społecznie pojmowanego dobra i zła. Wyróżnia moralność jednostki, społeczną i grupy. Cele wychowania moralnego: wzbudzanie pożądanych postaw i zachowań, kształtowanie poglądów dotyczących określonych spraw moralnych, wzbudzanie uczuć moralnych np. poprzez mechanizm identyfikacji, oddziaływanie na jednostkę, wyzwalanie w jednostce spontanicznych uczuć, wzbudzanie przekonań moralnych, np. dzięki sugestywnym oddziaływaniom indywidualnym lub poprzez odpowiednie zorganizowanie działań zespołu. Poprawna świadomość moralna musi być oparta o odpowiednie normy postępowania. Poziomy rozwoju moralności ( L. Kohlberg): 1) moralność przedkonwencjonalna (2-7r.ż.) orientacja na posłuszeństwo i unikanie kary, indywidualizm 2) moralność konwencjonalna(7-10r.ż.) faza heteronomii dziecko uczy się norm i dostosowuje się do nich, stadium zgody interpersonalnej 3) moralność postkonwencjonalna (od 12r.ż.) faza autonomii moralnej, postawa zgodna z własnym wzorcem, kontrakt społeczny użyteczność i prawa indywidualne.

Wychowanie aktywne- Aktywność wychowanka jest rozwijana przez niego wg jego własnych, osobistych wartości i standardów. Aktywność jest tu szczególnym rodzajem regulacji stosunków człowieka z otoczeniem opartym na poczuciu sprawstwa, kontroli nad otoczeniem i nad samym sobą 

Definicja i struktura sytuacji wychowawczej- Sytuacje wychowawcze– układy rzeczy, ludzi oraz zadań związanych z jednością miejsca i czasu, organizowane w celu zrealizowania założonego projektu osobowości wychowanka przez wychowawcę – reżysera tych sytuacji. Sytuacja wychowawcza jest szczególnym przypadkiem sytuacji społecznej. Każda sytuacja wychowawcza jest sytuacja społeczną, ale nie każda sytuacja społeczna jest wychowawczą.

Podmiotowość w wychowaniu- Wychowanie podmiotowe to takie, które sytuację wychowawczą, wyznaczoną zawsze kładem ludzi rzeczy i zadań traktuje jako sytuację dwupodmiotową. W sytuacji tej podmioty  wychowania (wychowanek i wychowawca) włączają się wzajemnie w linie własnych działań i stają się równoważnymi aktorami. Podmiot oznacza człowieka mającego  ,,tożsamość” wyróżniającą go od innych, że jego własna działalność zależy w znacznym stopniu od niego samego. ,,Bycie podmiotem” oznacza   nieustanne stawanie się nim, gdyż tak długo, dopóki człowiek żyje i działa świadomie, może stać się podmiotem. Uznanie podmiotowości procesu wychowania możliwe jest dzięki przyjęciu, iż jest to proces dwóch współrzędnych, w  którym wychowawca i uczeń są podmiotami.

Przedmiotowe traktowanie wychowanka- tresura - nakłanianie pod groźbą kary; administrowanie - nieustanna weryfikacja, nadkontrola ; trening - ćwiczenie wycinkowych umiejętności człowieka ; moralizatorstwo - werbalne zobowiązanie do pożądanych zachowań ; kształtowanie osobowości - przedmiotowe traktowanie wychowanka

Istota i cechy podmiotowości- Zasada podmiotowości nie oznacza tworzenia warunków dla wszelkiej aktywności wychowanka, lecz takiej aktywności wychowanka, która pochodzi z własnego wyboru, obejmuje prawo szukania możliwych sposobów rozwiązań i własnej oceny sposobu wykonania zadania i osiągniętego wyniku. Cechy- generatywność; skłonność do spontanicznej emisji zachowań oraz tendencję do wypróbowania nowych schematów myślenia i działania. -optymizm; nastawienia jednostki na wydarzenia pozytywne, oczekiwanie sukcesu -zaufanie; do siebie, czyli wiara we własne siły -selektywność; wyrażająca się jasnym zdecydowanym wartościowaniem, ukierunkowaniem na pewne aspekty otoczenia-poszukiwanie przyczynowości; wykrywanie związków przyczynowych między zjawiskami, zwłaszcza między własnym zachowaniem a możliwymi następstwami.

Dysfunkcjonalność i patologia rodziny- rodziny dysfunkcjonalne to takie, które nie zaspokajają niezbędnych psychicznych i społecznych potrzeb swoich członków rodziny: występują zaburzenia kontaktów emocjonalnych, więzi między rodzicami i dziećmi są zazwyczaj poważnie osłabione, dzieci boleśnie odczuwają wyobcowanie i odrzucenie uczuciowe. Rodziny takie stwarzają ogromne zagrożenie dobra dziecka. Z nich najczęściej wywodzą się nieletni i młodociani przestępcy, dzieci alkoholizujące się, wykazujące przejawy agresji i przemocy. Szczególnie degradujący wpływ na funkcjonowanie rodziny i kształtowanie osobowości dziecka ma alkohol. Nadmiernie pijący rodzice dezorganizują życie rodzinne, ponadto wprowadzają atmosferę niepokoju, rodzina patologiczna: to taka rodzina, która nie spełnia swoich naturalnych funkcji. Skutki: sfera społeczna- dziecko izoluje się od grupy, bywa agresywne, występuje aspekt napiętnowania dziecka, sfera poznawcza- problemy z koncentracją uwagi, obniżone funkcje pamięciowe, procesy myślenia łączą się z treściami związanymi z patologią, obniżona sprawność intelektualna, sfera moralna- zaprzeczenie normom moralnym i religijnym, występuje zjawisko buntu

Sytuacja wychowawcza jako istotne ogniowo procesu wychowania. Sytuacja wychowawcza zakłada obecność dwóch osób: dorosłego i dziecka; dotyczy tego co się dzieje pomiędzy nimi (zachowanie, relacje partnerskie). Każda sytuacja może przekształcić się w sytuacje wychowawcze. Ta reakcja odbywa się w określonym miejscu i czasie. Sytuacja taka może być doświadczeniem ułatwiającym budowanie własnej wartości.

elementy pedagogicznego obrazu wychowania: przedmiot, podmiot, treści, kontekst. - kontekst wychowania. Każda działalność, w tym również pedagogiczna, odbywa się zawsze w określonych warunkach i podlega oddziaływaniu czynników środowiskowych. - podmiot wychowania. Podmiotem działającym w procesie edukacyjnym może być członek rodziny, zwierzchnik w zakładzie pracy, wspólnik w interesach, instruktor harcerski, lekarz- terapeuta, nauczyciel szkolny, sam uczeń (w procesie samokształcenia) itp. Na to, jak jest rozumiany podmiot wychowania, wpływa więc wiele czynników: sytuacja, w której ma miejsce proces kształcenia, charakter i rodzaj przekazywanych treści, skala przedsięwzięcia edukacyjnego, stopień zaangażowania „obiektu” oddziaływań wychowawczych itp. - przedmiotem uwagi pedagogów są więc głównie zaawansowane- programowo i strukturalnie- formy przekazu kulturowego, które przybierają postać odrębnych działań lub systemów działania i w których dochodzi do wyraźnego i trwałego zróżnicowania roli „podmiotu” i „przedmiotu” działań wychowawczych.

Metody wychowania Nagradzanie i karanie Modelowanie Perswazja Metoda zadaniowa

Klasyfikacja metod wychowania. Warunkowanie Uczenie się przez obserwacje Uczenie się językowe Uczenie się przez działanie

Techniki i środki wychowawcze. Nagroda i kara Model Przekaz słowny Zadanie

Warunki skutecznego stosowania środków wychowawczych. -nagradzamy/ karzemy zaraz po zachowaniu - trzeba być konsekwentnym w działaniach - trzeba być sprawiedliwym - nagroda/ kara powinna być dostosowana do wieku, płci dziecka - dziecko powinno szanować osobę nagradzającą lub karzącą - dziecko powinno poznać normy, żeby mogło być karane lub nagradzane

Asertywność w pracy wychowawczej. Asertywność to pewna szczególna wartość zachowania, która pozwala w konkretny sposób wyrażać swe opinie, uczucia, myśli. To umiejętność radzenia sobie w różnych sytuacjach poprzez wyznaczenie i obronę swoich granic terytorialnych. Są to tzw. Granice psychologiczne. Asertywność to wyrażanie siebie nie obrażając innych, nie naruszając ich praw. Wyrażenie siebie odbywa się poprzez słowo „tak” tzn. zgoda i akceptacja.

Granicie wolności – wychowanie do odpowiedzialności. Uczenie do odpowiedzialności polega na wyrabianiu samodzielności, czyli wyrabianiu gotowości do podejmowania decyzji oraz umiejętności radzenia sobie z problemami. Ważny jest w tym procesie fakt, by wybór był skierowany ku wartościom, a nie stawał się ucieczką przed wysiłkiem i trudnościami.

Błędy wychowawcze wg A. Guryckiej. - idealizacja dziecka, zastępowanie, uleganie, eksponowanie siebie - rygoryzm, agresja, hamowanie aktywności, obojętność - niekonsekwencja

Kompetencje pedagogiczne i osobowość wychowawcy. Kompetencja-pełnomocnictwo osoby do realizowania określonego działania, zakres uprawnień do oceniania oraz zdolność do samorealizacji. Kompetencje wychowawcy:1) aspekt poznawczy- wiedza o samym sobie o wychowanku środkach i metodach pracy, 2) aspekt emocjonalny – samoakceptacja tolerancja wobec osób o odmiennych poglądach. Inteligencja emocjonalna- zdolność rozpoznawania uczuć własnych i innych ludzi. Inteligencja personalna – samoświadomość, zdolność rozpoznawania własnych uczuć, kierowanie emocjami, zdolność motywowania się. 3)aspekt działania – sposób komunikowania się z wychowankami, komunikaty muszą być zrozumiałe nacechowane życzliwością.

Oddziaływanie środowiska naturalnego wychowawczego(rodzina), instytucjonalnego(szkoła). Środowisko wychowawcze naturalne- najbardziej doniosłą z wychowawczego punktu widzenia instytucja opieki i wychowania jest rodzina. Stanowi ona pierwotną i podstawową grupę społeczną.

Środowisko intencjonalne- powstaje w celowy sposób za pomocą aktów prawnych, pełni działalność wychowawczą w odniesieniu do określonej osoby (szkoła, żłobek).

Trudności wychowawcze – ich przejawy i przyczyny. Trudności wychowawcze- to niezgodne z obowiązującymi normami społecznymi i utrudniające współżycie formy zachowań dzieci i młodzieży niepoddające się zwykłym zabiegom wychowawczym, a spowodowane najczęściej niekorzystnymi warunkami życia i niewłaściwym wychowaniem przy jednoczesnym prawidłowym rozwoju umysłowym jednostki.

Przyczyny:- przyczyny endogenne tkwiące w dziecku,- przyczyny egzogenne tkwiące w środowisku, w jakim żyje dziecko. Na pierwsze z wymienionych składają się przyczyny biopsychiczne wraz ze źle ukierunkowaną aktywnością własną dziecka, na drugie czynniki społeczne (środowiskowe) oraz popełniane błędy w procesie wychowania. Wyróżnia się przyczyny środowiskowe i tzw. przyczyny wrodzone. Wśród przyczyn środowiskowych największą wagę przywiązuje do przyczyn tkwiących w środowisku domowym i szkolnym. Przyczyn wrodzonych upatruje głównie w niewłaściwym przebiegu ciąży i porodu. Przejawy: -Kłamstwo –Agresja –Lenistwo –Kradzieże –Wagary -Nieśmiałość