Rozdział 5
Zróżnicowanie interpretacji zachowań:
Pionowe znacznie zachowań – dotyczy przede wszystkim stopnia ich konkretności – abstrakcyjności, z tego punktu widzenia można wyróżnić trzy warstwy znaczeniowe dowolnego zachowania:
Znaczenie podstawowe aktu behawioralnego – jedyność i pozakontekstualniść
Znaczenie związane z celem działania – identyfikacja wymaga ustalenia celu działającej osoby
Warstwa znaczeń interpersonalnych – dotyczy wartości nie tylko działania, lecz także wykonującego je człowieka – jego cech wnioskowanych na podstawie obserwacji zachowania
Model kategorii językowych - odnosi się do wszystkich trzech warstw – klasyfikuje wszystkie słowa opisujące zachowania społeczne na cztery poziomy różniące się stopniem abstrakcyjności:
Czasowniki opisujące konkretny akt działania np. mówić, patrzeć – zwykle neutralne w sensie wartościującym
Czasowniki interpretujące działanie np. podglądać, pomagać – odnoszą się zarówno do konkretnego aktu działania, jak i do całej ich klasy (o tym samym celu) i zwykle mają wyraźne znaczenie wartościujące
Czasowniki opisujące stany umysłowe lub emocjonalne np. lubić, kochać, których początek i koniec są niezbyt jasno określone, a same stany trudno weryfikować zewnętrznemu obserwatorowi
Przymiotniki określające cechy np. gadatliwy, przyjazny – mają najbardziej abstrakcyjny charakter
Im wyższy poziom abstrakcyjności określenia użytecznego do interpretacji zachowania, tym bardziej przyczyny tegoż są przypisywane czynnikom wewnętrznym i stałym (tkwiącym w osobie działającej), a maleje rola kontekstu sytuacyjnego. Im bliższa psychicznie jest obserwowana osoba, tym mniejsza skłonność do posługiwania się abstrakcyjnymi kategoriami, najbardziej konkretne są interpretacje zachowań własnych.
Vallacher, Wegner – działania trudne, nieznane, złożone i takie, których dopiero się uczymy, interpretujemy w bardziej konkretny sposób niż działania dobrze wyuczone i łatwe.
Również warstwa znaczeń personalnych ma charakter hierarchiczny – cechy osobowości różnią się szerokością wskaźnikową za pomocą liczny wyrażających je zachowań.
Silnym wyznacznikiem poziomu abstrakcyjności jest dystans:
Zdarzenia bliskie w czasie, w przestrzeni, bardziej prawdopodobne, osoby do nas podobne, są interpretowane w sposób konkretny
Zdarzenia dalekie w czasie, w przestrzeni, mniej prawdopodobne, osoby do nas niepodobne, interpretowane w sposób abstrakcyjny
Poziome znaczenie zachowań