ROZDZIAŁ 1.
Perspektywy w psychologii społecznej:
- poznawcza
- motywacyjna
- teorii uczenia się
-społeczno- kulturowa
- ewolucjonistyczna
Perspektywa poznawcza:
- zakłada, że to, co człowiek czuje, myśli i jak się zachowuje zależy przede wszystkim od procesów przetwarzania docierających do niego informacji, od sposobu, w jaki rozumie bieżącą sytuację i napotykanych w niej ludzi
- sposób interpretacji zależy od posiadanej już wiedzy i od tego, jakie treści są aktywne w danym momencie
- upatruje przyczyny zachowania w bieżących interpretacjach sytuacji i zakłada, że o ich treści decydują oczekiwania, schematy przez pryzmat których ludzie patrzą na sytuację
- podejście to poświęca wiele uwagi problemowi w jaki sposób organizowane są struktury wiedzy, jak są wydobywane z pamięci, jak wpływają na zrozumienie i zapamiętanie odbieranych informacji
- zakłada również, że ludzie żyją w świecie skonstruowanym przez siebie, czyli zinterpretowanym, a nie obiektywnym
- kiedy dwie interpretacje tego samego zachowania są jednakowo stosowalne to ludzie wykazują silną skłonność do ograniczenia swojej uwagi i wniosków tylko do jednej z nich
- podejście to jest najczęstszą perspektywą współczesnej psychologii społecznej, jest używane do wyjaśniania w zasadzie wszystkich zachowań społecznych
Perspektywa motywacyjna:
- koncentruje się na pobudkach ludzkiego działania- jakie motywy kierują ludźmi i skłaniają do określonych działań
- zakłada, że ludzie z reguły starają się maksymalizować swoje zyski, a minimalizować straty
- współcześnie zakłada się, istnienie różnych podstawowych motywów, choć ich liczba jest niewielka, najsilniejszy motyw- autowaloryzacja- dążenie do utrzymania, obrony i podwyższenia dobrego mniemania o sobie; inne motywy to: potrzeba budowania i podtrzymywania więzi społecznych, bezpieczeństwa, swobody wyboru, kontroli nad biegiem wydarzeń, utrzymywania trafnej orientacji w otoczeniu, potrzeba statusu i władzy
- podejście skupia się na ogólnych prawidłowościach rządzących naszymi motywami i emocjami. Jedną z nich jest transfer pobudzenia emocjonalnego- polega na tym, że siła pobudzenia emocjonalnego przeżywanego w danej sytuacji zależy nie tylko od bieżących bodźców, ale także od bodźców działających w niedawnych sytuacjach
- podejście uzupełnia się z poznawczym, odpowiada na pytanie dlaczego człowiek działa, jest szeroko stosowane, ponieważ większość ludzkich zachowań ukierunkowanych jest na realizację jakiegoś celu i nie można go do końca wyjaśnić, nie wyjaśniając motywu, dzięki któremu cel ten nabiera dla człowieka wartości
Perspektywa teorii uczenia się:
- zakłada, że zachowanie ludzkie jest wyznaczane przeszłymi doświadczeniami- stanowi rezultat uczenia się na podstawie doświadczeń albo własnych albo cudzych
- podstawowe warunki uczenia się to warunkowanie klasyczne ( uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca dzięki temu, że systematycznie poprzedza on bodziec, który ma już znaczenie) i warunkowanie sprawcze ( uczenie się znaczenia jakiejś pierwotnie obojętnej reakcji dzięki temu, że po niej pojawia się jakiś pożądany stan rzeczy albo unikamy czegoś niepożądanego)
- wiele ludzkich zachowań jest wyuczanych na bazie konsekwencji cudzego zachowania- ludzie uczą się obserwując postępowanie innych i jego następstwa
Perspektywa społeczno- kulturowa:
- zakłada, że człowiek jest wytworem socjalizacji w konkretnej grupie społecznej, która jest zanurzona w jakiejś szerszej kulturze
- zajmuje się także porównywaniem osób z odmiennych kultur, dużą popularnością cieszy się porównywanie kultur indywidualistycznych- stawiających dobro jednostki ponad dobrem grupy z kulturami kolektywistycznymi, które stawiają dobro grupy ponad dobrem jednostki
- perspektywa ta porównuje także osoby pochodzące z tej samej kultury, ale bada je w różnych momentach historycznych
Perspektywa ewolucjonistyczna:
- wyjaśnia ludzkie zachowania jako skutek przeszłości, ale nie jednostki tylko całego gatunku
Eksperyment:
- jego istotą jest celowe wywołanie jakiegoś zjawiska za pośrednictwem manipulowania jego przypuszczalnymi przyczynami w warunkach dobrze kontrolowanych przez badacza
- zmienna zależna to jakaś właściwość psychiki lub zachowania pod względem której ludzie mogą się różnić, a badacze próbują w eksperymencie stwierdzić, od czego te różnice zależą
- zmienna niezależna- przypuszczalna przyczyna zjawiska
- grupa eksperymentalna- badani, u których zostaje wprowadzona przyczyna zjawiska do warunków w jakich się bada te osoby
- warunki eksperymentalne- warunki, do których badacz przydzielił grupę eksperymentalną
- grupa kontrolna- badani, u których nie wprowadzono przyczyny
- warunki kontrolne- warunki, do których badacz przydzielił grupę kontrolną
- z eksperymentem mamy do czynienia gdy istnieje przynajmniej jedna grupa eksperymentalna i jedna grupa kontrolna ( wyjątek- porównujemy funkcjonowanie tych samych osób w warunkach kontrolnych i eksperymentalnych)
- randomizacja- losowy przydział badanych do różnych warunków, cel to uzyskanie pewności, że osoby z grupy eksperymentalnej i kontrolnej różnią się tylko jedną własnością
Replikacja- powtórzenie, zamierzenia replikacji:
polepszenie trafności wewnętrznej badania, czyli wielkości badanego efektu ( różnice między grupą eksperymentalną i kontrolną)
eliminacja alternatywnych wyjaśnień zasadniczego efektu- sposób realizowania kontroli badacza nad warunkami badania
Eksperyment naturalny- to taki, w którym manipulacja zmienną niezależną i pomiar zależnej odbywa się w zwyczajnym, naturalnym otoczeniu osoby badanej
Eksperyment laboratoryjny- badanie odbywa się w sytuacji skonstruowanej przez badacza w laboratorium
3 cele dla których przeprowadzono eksperyment laboratoryjny, po naturalnym:
- polepszenie trafności zewnętrznej badania- wyniki można uogólniać na inne osoby i sytuacje niż zbadane
- sprawdzenie trafności zastosowanej manipulacji- zbadanie, czy wywołuje ona zamierzony przez badacza proces psychiczny
- poszukiwanie moderatorów, czyli czynników, które decydują o występowaniu jakiejś zależności
Ważne jest też poszukiwanie mediatorów badanej zależności. Mediator to pośrednik- proces czy stan psychiczny pośredniczący między zmienną niezależną- przyczyną a zmienną zależną- skutkiem. Poszukiwanie mediatorów można uważać za najważniejszy element programu badawczego.
Obserwacja- to zapis i kategoryzacja ludzkich zachowań bez prób wpływania na ich przebieg.
Odmiany obserwacji:
- systematyczna- systematycznie obserwujemy jakieś zachowanie
- uczestnicząca- badacz występuje w roli jednego z członków obserwowanej grupy, nie zdradzając swojej tożsamości jako psycholog
- analiza obiektywnych śladów ludzkich zachowań, a w szczególności danych archiwalnych, czyli danych zebranych lub wytworzonych w trakcie naturalnych czynności ludzi, a nie dla celów badania
Ograniczenia obserwacji:
- niektórych zachowań i procesów nie da się zaobserwować, gdyż trwają zbyt długo- socjalizacja lub są zbyt rzadkie- zabójstwa albo ukrywane z różnych względów- seks, nieuczciwość
- obserwacja bywa podatna na wykrywanie zależności pozornych, które w rzeczywistości nie istnieją lub występują z innych powodów niż obserwatorowi się wydaje
- podatność wyników obserwacji na tendencyjność obserwatora, w szczególności jego oczekiwania co do wyników
Obserwacja jest bardziej skuteczna jeżeli:
- posłużymy się obserwatorami nie znającymi hipotez
- posłużymy się dwoma lub więcej obserwatorami specjalnie przeszkolonymi w stosowaniu danego systemu kodowania
Badania korelacyjne- ich istotą jest pomiar dwóch lub więcej zmiennych. Bada się, czy między zmiennymi występuje jakiś związek i czy jest on dodatni czy ujemny. Kluczową sprawą jest dotarcie do próby zróżnicowanej pod względem interesujących nas zmiennych. Badacz powinien dysponować wiarygodnymi metodami pomiaru interesujących go zmiennych.
Kwestionariusz- zbiór pytań, na które odpowiada osoba badana opisując siebie lub jakaś inna osoba, np. matka osoby badanej. Pytania są wyselekcjonowane w taki sposób, by wszystkie dotyczyły tej samej sprawy, a odpowiedzi powinny być ze sobą silnie powiązane. Powinny być też stałe w czasie.
Kwestionariusz powinien być:
- rzetelny- spełnia warunki wewnętrznej zgodności i stałości wyników w czasie, czyli dobrze mierzy to, co mierzy
- trafny- dobrze mierzy to, do mierzenia czego jest przeznaczony
- powinien mieć jasny system zliczania odpowiedzi
Skale szacunkowe- ludzie wyrażają na nich sądy, oceny, często mają postać graficzną odcinka o jakoś opisanych krańcach ( podoba mi się- nie podoba mi się), badani zaznaczają krzyżykiem odpowiedź w odpowiednim miejscu odcinka albo wybierają jedną z liczb składających się na daną skalę
Ankiety- zbiór pytań, często używanych w badaniach sondażowych na dużych próbach osób, w szczególności próbach dobieranych losowo w taki sposób by były reprezentatywne dla całej ludności kraju, pytania mogą mieć charakter otwarty albo zamknięty
Zaleta badań korelacyjnych- możliwość taniego mierzenia licznych zmiennych i ich związków
Ograniczenia:
- czasem trudno jest stwierdzić, co jest przyczyną, a co skutkiem
- podatność na stwierdzanie zależności pozornych
- stwierdzanie zależności przypadkowych, które faktycznie nie istnieją
Charakter badań:
- weryfikacyjny- ukierunkowane na sprawdzenie konkretnych hipotez
- eksploracyjny ( rozpoznawczy)- próba wstępnego rozpoznania występujących w danej dziedzinie zależności
Modele zwierzęce- obserwacja pewnych prawidłowości rządzących psychiką i zachowaniem u zwierząt, co opiera się na przekonaniu, że występują one w postaci prostszej i bardziej dostępnej badaniu, z powodu mniejszych ograniczeń technicznych i etycznych
Modele komputerowe- odtwarzanie jakichś procesów za pomocą programu komputerowego, są najbardziej użyteczne przy badaniu procesów złożonych, wielokrotnie się powtarzających, jak zmiany opinii społecznej. Prekursor- Andrzej Nowak.
Teoria dysonansu poznawczego:
- stworzona przez Leona Festingera, jedna z najważniejszych teorii w psychologii społecznej
- opiera się na założeniu, że ludzie dążą do zgodności między różnymi przekonaniami o tej samej sprawie i spójności między swoimi poglądami a postępowaniem
- jeżeli wskutek odebrania nowej informacji pojawi się psychologiczna sprzeczność rodzi to dysonans
- to nieprzyjemny stan emocjonalny o własnościach popędu- powoduje ogólną mobilizację organizmu, motywuje do jego usunięcia i unikania
- jest tym silniejszy, im większa jest wywołująca go niezgodność, im ważniejsza dla człowieka sprawa i im silniej sprzeczne przekonania powiązane są z innymi przekonaniami człowieka