Mózgowe porażenie dziecięce – zespół przewlekłych, niepostępujących zaburzeń czynności ośrodkowego układu nerwowego powstałych w wyniku uszkodzeń mózgu w okresie ciąży, porodu lub w pierwszych latach życia dziecka. Wspólnymi cechami zespołu dziecięcego porażenia mózgowego są: zaburzenia czynności ruchowych i postawy, umiejscowienie zmian patologicznych w mózgu, niepostępujący charakter zmian oraz powstanie uszkodzeń w okresie najintensywniejszego rozwoju mózgu. M.P. Dz. Nie stanowi odrębnej jednostki chorobowej, a jest zespołem wielu objawów.
OBJAWY Mózgowego Porażenia Dziecięcego:
Wśród objawów najbardziej charakterystyczne są:
kurczowe niedowłady kończyn
ruchy mimowolne
zaburzenia zdolności ruchów i równowagi
Ponadto występują dysfunkcje współtowarzyszące:
opóźnienia rozwoju umysłowego (39%)
zaburzenia w zachowaniu z opóźnionym rozwojem lub bez niedorozwoju umysłowego (35%)
padaczka (35%)
zaburzenia narządu słuchu np.. niedosłuch (25%)
ograniczenie pola widzenia (50%)
zaburzania rozwoju mowy, niedowład warg, podniebienia, języka itp. (60%).
POSTACIE Mózgowego Porażenia Dziecięcego.
Klasyfikacja ze względu na umiejscowienie porażenia.
Jest ich bardzo wiele, najczęściej występujące:
ateoza – ruchy mimowolne
ataksja – zaburzenia równowagi
atonia – zwiotczenie mięśni
spastyczność – duże napięcie mięśniowe
paraplegia – porażenie kończyn dolnych
monoplegia – porażenie jednej kończyny
diplegia – porażenie kończyn górnych i dolnych, obustronny symetryczny niedowład
Przyczyny:
Dokładne przyczyny są często nieznane, ale mogą być spowodowane niedotlenieniem mózgu, zaburzeniem w obrębie chromosomów, urazem porodowym i infekcją.
-Porażenie mózgowe jest spowodowane przez uszkodzenia mózgu podczas ciąży, porodu lub natychmiast po urodzeniu
- przedwczesny poród wiąże się z podwyższonym ryzykiem porażenia mózgowego
Prawdopodobnych przyczyn porażenia mózgowego jest wiele
Czynniki ryzyka:
Trudno jednoznacznie określić przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego, ale na pewno ryzyko tego schorzenia wzrasta, gdy:
- ciąża była zagrożona poronieniem,
- doszło do zatrucia ciążowego lub infekcji ( groźne są zwłaszcza: różyczka, toksoplazmoza, cytomegalia)
- kobieta w ciąży przyjmowała leki, paliła papierosy lub piła alkohol
- poród trwał bardzo długo i był skomplikowany
- dziecko miało tuż po porodzie trudności z oddychaniem
- dziecko jest wcześniakiem
- dziecko we wczesnym okresie życia przechodziło zapalenie opon mózgowych ( zwłaszcza bakteryjne)
Stopnie mózgowego porażenia dziecięcego:
Lekki – występuje, gdy dziecko samodzielnie chodzi a tylko jego ruchy są nieprecyzyjne i mało harmonijne
Umiarkowany – występują trudności w kontrolowaniu ruchu rąk, chód dziecka jest niepewny
Ciężki – dziecko bardzo słabo kontroluje ruchy kończyn , tak, że możliwość samodzielnego poruszania się jest bardzo trudno.
METODY REHABILITACJI OSÓB Z M. P. Dz.
Metoda Glenna Domana
W metodzie tej wychodzi się z założenia, iż na drodze rozwoju zdrowego dziecka pojawia się sześć najważniejszych obszarów, służących do pełnego funkcjonowania istoty ludzkiej. Są nimi: wzrok, słuch, dotyk, ruch, mowa oraz sprawność rąk.
W metodzie Domana przyjmuje się wczesne usprawnianie dzieci. Ma ono doprowadzić do tego, by nieuszkodzona część mózgu, przyjęła zadania jego uszkodzonej części. Na pierwszy plan wysuwa się tu koncepcję inteligencji. Usprawnianie metodą Domana stanowi zatem bodźcowanie mózgu odpowiednimi sygnałami. Dzięki np. wielosensorycznej stymulacji następuje rozwój poszczególnych zmysłów: dotyku, smaku, wzroku, słuchu.
Metoda SI
( sensory integration )
Inną kompleksową metodą rehabilitacyjną jest metoda nazywana SI (z ang. sensory integration) , czyli integracja sensoryczna. Metoda ta polega na integracji czynności zmysłów z właściwą reakcją ruchową. Jest to możliwe dzięki procesom dokonujących się w mózgu każdego człowieka, polegającym na odbieraniu, rozpoznawaniu, przetwarzaniu, odpowiednim interpretowaniu już posiadanych informacji, które mózg czerpie ze zmysłów, a następnie odpowiada właściwą reakcją ruchową.
Jean Ayres w swojej metodzie rehabilitacyjnej skupiła uwagę nie tylko na sposobach postępowania z dzieckiem, u którego występują zaburzenia układu nerwowego, ale również na zaburzeniach emocjonalnych, wynikających z nieustannego poczucia niepewności. Uważa, że neurologiczne zaburzenia są dostatecznym upośledzeniem, ale na szczycie tych zaburzeń dziecko zwykle ma dodatkowe upośledzenie, którym jest negatywne samo wyobrażenie. Stymulacja dziecka polega na dostarczaniu odpowiednich bodźców poszczególnym zmysłom najczęściej podczas zabawy lub wykonywania określonego zadania. W rehabilitacji biorą udział przede wszystkim rodzice, którzy otrzymują od terapeuty wskazówki i zalecenia dotyczące zasad postępowania z ich dzieckiem. Jednak rodzice bez fachowej pomocy specjalistów i wykorzystania odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego nie są w stanie samodzielnie pomóc swojemu dziecku. Wraz z nimi współpracują psycholodzy, pedagodzy, logopedzi oraz rehabilitanci. Ze względu na zabawowy charakter terapii elementy metody SI chętnie są wykorzystywane przez terapeutów i rodziców w pracy z dziećmi.
Metoda Bobathów
Postępowanie rehabilitacyjne oparte jest na twierdzeniu, że cała działalność ruchowa człowieka jest odruchowa, czyli u każdego zdrowego dziecka na danym etapie rozwoju występują fizjologiczne odruchy. U dzieci z uszkodzeniami układu nerwowego pewne odruchy fizjologiczne nie występują w ogóle, inne są patologiczne. Celem usprawniania jest rozwinięcie odruchów prawidłowych oraz hamowanie odruchów patologicznych z jednoczesną normalizacją napięcia mięśniowego. Wszystkie ruchy muszą być kontrolowane rękami terapeuty. Powinny być wprowadzane stopniowo i wolno tak, aby dziecko mogło włączyć się do terapii. Terapeuta ściśle współpracuje z rodzicami dziecka, uczy ich nie tylko sposobów prowadzenia ćwiczeń z dzieckiem, ale uczy zabiegów pielęgnacyjnych, stanowiących nieodłączną część postępowania usprawniającego. Najważniejszym elementem w tej metodzie jest program usprawniania. Musi on być opracowany indywidualnie dla każdego dziecka oraz dostosowany do jego możliwości i potrzeb. Musi zapewniać poczucie bezpieczeństwa, motywować do ćwiczenia, a także ułatwiać utrwalanie nowo nabytych umiejętności. Wraz z postępami rehabilitacyjnymi ćwiczenia są modyfikowane.
Metoda Voyty
Terapia jest mobilizacją układu nerwowego, w odpowiedzi dochodzi torowania prawidłowego ruchu, w którym ruchy kończyn poprzedzane są ruchami i stabilizacją tułowia. W terapii pojawiają się reakcje wegetatywne tak ważne i potrzebne u pacjentów z obniżoną sprawnością ruchową. Terapia wg Vojty ogólnie przedstawiając powinna być stosowana w zaburzeniach centralnej koordynacji i związanych z tym stanach dysfunkcji psychoruchowych tj.: od ciężkich postaci jakimi są mózgowe porażenia dziecięce, uszkodzenia rdzenia różnej etiologii, uszkodzenia nerwów obwodowych do zaburzeń płynności i koordynacji ruchu. Terapia wg Vojty stanowi również ważną formę leczenia usprawniającego w przypadku wtórnych zaburzeń centralnej koordynacji w układzie więzadłowo-kostno-stawowym.
Metoda Peto
Istotę metody stanowi połączenie usprawniania leczniczego, psychopedagogicznego oraz różnych form adaptacji społecznej. Głównym zaś jej celem jest przygotowanie niepełnosprawnego dziecka do samodzielnego życia.
Usprawnianie dzieci metodą Peto rozpoczyna się stosunkowo wcześnie. Dokonuje się ono w systemie tzw. ”dyrygowanego nauczania”. Kluczową rolę w tym usprawnianiu pełni „dyrygent”, osoba prowadząca zajęcia z dziećmi. Jego zadaniem jest realizowanie wyznaczonego programu, łączącego elementy pedagogiki i terapii.
Podstawową formę pracy „dyrygenta” są ćwiczenia „rytmicznej stabilizacji”. Polegają one na głośnym, chóralnym i wspólnym z „dyrygentem” opisie słownym wykonywanych ruchów, w celu utrzymania uzyskanej pozycji.
Ważne jest, by podczas „rytmicznej stabilizacji” „dyrygent” nie wykonywał manualnych ćwiczeń z dzieckiem. Ruch dziecka sterowany jest jedynie głosem dla zwiększenia świadomości wykonywanej funkcji.
Program postępowania opracowany szczegółowo, przeprowadza się przez odpowiednio dobrany zespół. Stanowią go dwie osoby wykwalifikowane i pięciu studentów.
W zamierzeniu metody Peto - dzieci każdego dnia powinny zdobywać nową umiejętność. W metodzie Peto dąży się do integracji oddziaływań polegających na tym, by przyswajanie nauki szkolnej było łączone razem z ćwiczeniami ruchowymi. Metoda ta jest bardzo skuteczna w usprawnianiu fizycznym dziecka z m. p. d. Stwarza ona warunki do równoległego i pełnego rozwoju, wywiera również wpływ na psychospołeczne postawy.
Zarzuca się metodzie, iż umieszczanie dzieci w ośrodkach Peto w izolacji od rodziców i środowiska rówieśników, utrudnia w przyszłości integrację międzykoleżeńską oraz psychicznie obciąża dziecko. W Polsce Instytut Peto działa obecnie bardzo prężnie w Krakowie.
Metoda Faya
Metoda hipotetycznie zakłada, że rozwój ruchowy dziecka przebiega etapami.
Najniższym stopniem tego rozwoju jest pełzanie homologiczne (jak u żaby). Podczas tego etapu kończyny dziecka poruszają się jednocześnie. Drugi etap stanowi homolateralne pełzanie. Wtedy to kończyna górna i dolna porusza się jednocześnie po tej samej stronie ciała (jak u salamandry). Ostatnim etapem rozwoju ruchowego jest pełzanie heterolateralne, tj. naprzemienne. Metoda Faya zaleca stosowanie tych wzorców usprawniania w zależności od możliwości ruchowych dziecka na danym etapie.
W czasie usprawniania metodą Faya korzysta się dodatkowo ze środków służących obniżaniu spastyczności oraz pomocnych w opanowaniu mimowolnych ruchów. Ćwiczenia w metodzie są trudne i wymagają wielokrotnego powtarzania w ciągu dnia.
Metoda Weroniki Sherbourne
Celem metody jest wspomaganie prawidłowego rozwoju dziecka i korekcja jego zaburzeń. Stąd ważne miejsce w metodzie zajmuje wielozmysłowa stymulacja psychomotoryczna i społeczna, oparta o ruch, jako czynnik wspomagania.
Proponowany terapeutyczny system ćwiczeń wywodzi się z okresu wczesnego dzieciństwa z tzw. baraszkowania, które zawiera w sobie element bliskości fizycznej i emocjonalnej. Cechą charakterystyczną metody jest rozwijanie przez ruch: świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, świadomości przestrzeni i działania w niej oraz dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi kontaktu. Metodę W. Sherbourne traktuje się często jako formę niewerbalnego treningu interpersonalnego. Zajęcia odbywają się indywidualnie bądź grupowo i trwają ok.30 minut. Partnerami dziecka bywają często ich rodzice. Dzieci nie są jednak przymuszane do uczestnictwa w zajęciach. Zajęcia metodą W. Sherbourne stanowią element doskonałej zabawy. Dając chwile odprężenia, są czynnikiem w rozładowaniu napięć i tym samym obniżają spastyczność.
Hipoterapia
Hipoterapia stanowi „proces usprawniania psychoruchowego dzieci, młodzieży i dorosłych z różnymi schorzeniami i zaburzeniami rozwojowymi”. Zajęcia z hipoterapii zawsze przebiegają pod kontrolą lekarza. Prowadzący je terapeuta powinien posiadać praktykę przy obchodzeniu się z koniem. Terapeuta w czasie jazdy konnej spełnia rolę asekurującą, zapewniając bezpieczeństwo. W czasie jazdy idzie on zawsze po słabszej stronie dziecka, podtrzymuje je, kontroluje jego postawę i wykonuje z nim ćwiczenia. W hipoterapii bierze się też pod uwagę odpowiednie cechy konia. Ma to być koń łagodny, posłuszny, o odpowiedniej budowie i wieku (7-10 lat).
Pośród zajęć z hipoterapii wymienia się etap wstępny, którego celem jest oswojenie dziecka z koniem, oraz zajęcia usprawniające na koniu. W programie hipoterapii wykorzystuje się stęp konia, jego spokojny marsz, albo kłus, w przypadku gdy dziecko pewnie umie się utrzymać na koniu, nie tracąc równowagi w czasie jazdy i zmiany kierunku. Zajęcia z hipoterapii stabilizują i wzmacniają wzmożone napięcie mięśniowe. Zasadniczą zaletą hipoterapii jest to, że dzieci wykonują w jej trakcie takie ćwiczenia, które w innych warunkach sprawiają im duże trudności.
Przeciwwskazaniem do stosowania hipoterapii jest m.in. utrwalony przykurcz mięśni przywodzicieli uda, nieopanowany przez dziecko strach przed koniem i jazdą konną, występowanie padaczki.
Czynniki ryzyka
Trudno jednoznacznie określić przyczyny mózgowego porażenia dziecięcego, ale na pewno ryzyko tego schorzenia wzrasta, jeżeli:
• ciąża była zagrożona poronieniem;
• doszło do zatrucia ciążowego lub infekcji (groźne są zwłaszcza różyczka, toksoplazmoza, cytomegalia);
• kobieta w ciąży przyjmowała leki, paliła papierosy lub piła alkohol;
• poród trwał bardzo długo i był skomplikowany (pośladkowy, kleszczowy);
• dziecko miało tuż po porodzie trudności z oddychaniem;
• dziecko jest wcześniakiem;
• dziecko we wczesnym okresie życia przechodziło zapalenie opon mózgowych (zwłaszcza bakteryjne).
W każdym z tych wypadków malec musi być od urodzenia pod obserwacją neurologa. Wykrycie zaburzeń neurologicznych w pierwszych tygodniach życia nie jest łatwe. Układ nerwowy jest wtedy jeszcze bardzo niedojrzały. Nawet zdrowe dziecko ma ruchy nieskoordynowane. Podwyższone napięcie mięśni też jeszcze nie znaczy, że jest chore.
Dla przyszłego rozwoju dziecka najważniejsze jest, by wykryć zaburzenie w pierwszych 3-4 miesiącach życia i od razu rozpocząć rehabilitację.
Co może cię niepokoić w zachowaniu dziecka?
poniżej 4. miesiąca:
• kłopoty ze ssaniem (nie może objąć brodawki);
• mała ruchliwość;
• drżenie rąk albo nóg;
• układanie główki stale na jedną stronę;
• wyginanie się do tyłu, a także częste odginanie głowy;
• asymetria w rozwoju ruchowym, np. kopie tylko jedną nóżką, zaciska jedną piąstkę;
• silne zaciskanie dłoni po 2. miesiącu życia;
• nadpobudliwość i nadwrażliwość na zmiany temperatury lub hałas (dziecko pręży całe ciało).
powyżej 4. miesiąca:
• nietolerowanie pozycji na brzuchu - płacze, nie potrafi podpierać się na rękach, ma trudności z unoszeniem głowy;
• trzymane w pozycji pionowej mocno podpiera się palcami stóp o podłoże, krzyżuje usztywnione w kolanach nóżki;
• mocno zaciska dłonie, chowa kciuk w piąstki;
• kiedy się je podciąga za rączki, aby skłonić do siedzenia, główka "nie nadąża" za resztą.
Oczywiście nie wystarczy zaobserwować u dziecka któryś z tych objawów, by stwierdzić, że jest chore. Diagnozę może postawić tylko lekarz.
Skuteczność leczenia dziecka z porażeniem mózgowym zależy od jego stanu w momencie rozpoczęcia terapii i systematyczności prowadzonych ćwiczeń. Miarą sukcesu jest jednak przede wszystkim radość dziecka z każdej nowo zdobytej umiejętności. Jest ona tym większa, im bardziej czuje się ono kochane.